Кнігі з краіны дзяцінства — Государственное учреждение культуры "Берестовицкая районная библиотека имени О.М.Ковалевского"

Масаляны. Маёнтак Біспінгаў

Першапачаткова маёнтак быў уласнасцю князёў Масальскіх. Можна меркаваць, што ад іх прозвішча і ўтворана назва вёскі. У XIX ст. у складзе гэтага памесця было многа фальваркаў, якія знаходзіліся ў Гродзенскім і Ваўкавыскім паветах. Усё гэта належала дочкам Юзафа Біспінга. Як сцвярджае польскі гісторык Р. Афтаназы, радаслоўная гэтай сям’і бярэ свій пачатак з Вестфаліі, дзе Біспінгі недалёка ад г. Мюнстэр мелі зямлю і замак, які згарэў дашчэнту ў 1651 г. Першым пераехаў у Вялікае Княства Літоўскае князь Ян Біспінг, у прывілеі якога, выдадзеным у 1609 г. каралём Рудольфам Іію пацвярджаецца яго знакамітае дваранскае паходжанне і тое, што ён займаў высокія дзяржаўныя пасады ў Мюнстэрскай акрузе. Самым першым маёнткам, атрыманым за службу на новым месцы, была Струбніца (цяпер у Гродзенскім раёне). Адзін з нашчадкаў Юзафа Біспінга, уладальнік Струбніцы ў пазнейшы час, славіўся пышнай і багатай арганізацыяй паляванняў на тутэйшых землях, на што трацілася шмат грошай і ў выніку адмоўна ўплывала на гаспадарчую дзейнасць маёнтка, які прыйшоў у заняпад.

Сёстры Біспінг, якія валодалі маёнткам у ХІХ ст., былі замужам за расійскімі афіцэрамі: Аляксандра – за палкоўнікам Аляксандравічам Свячыніным, Юзэфа – за шабелянам Мікалаем Вайчынскім. Графіні Біспінг памерлі, не пакінуўшы нашчадкаў. Каля 1850 г. маёнтак Масаляны яны падарылі свайму стрыечнаму ўнуку Аляксандру Біспінгу, у якога да ўсяго гэтага быў і свой салідны капітал у 100 тысяч рублёў золатам у Пецярбургскім банку. Граф Аляксандр Біспінг, мусіць прымаў удзел у паўстанні 1863 г., бо пасля яго задушэння быў этапіраваны ў Расію, дзе затым і памёр у Пецярбургу, таксама не пакінуўшы нашчадкаў. Маёнтак Масаляны перайшоў да яго старэйшага брата, таксама бяздзетнага Яна, а затым да малодшага брата Іосіфа. Апошнім уладальнікам маёнтка да 1939 г. быў сын Іосіфа – граф Ян Біспінг, які памёр у 1940 г. па дарозе ў Сібір, куды яго везлі на пасяленне.

Сучасны палац у маёнтку Масаляны пабудаваны ў 1850 г. (архітэктар Аляксандр Градзецкі).

3 архітэктурнага погляду меў элементы класіцызму, удала спалучаныя з элементамі неаготыкі. Складаўся з 3 частак. Каля галоўнага ўвахода было 4 калоны, размешчаныя паўкругам. Будынак крыты бляхай, пафарбаванай у чырвоны колер. У сярэдзіне дома была невялікая сямейная капліца. Падлога амаль ва ўсіх пакоях палаца была з моранага дубу. У вялікай зале быў вялікі, аздоблены мармурам камін. У пакоях была багатая калекцыя карцін. Палац размяшчаўся на невялікім пагорку, а наўкола раскінуўся вялікі прыгожы парк з цэнтральнай грабавай алеяй у ім. Перад будынкам зачароўвала ўсіх люстраная блакітная гладзь вялікага возера, выкапанага, як сцвярджаюць гісторыкі, яшчэ ў час вайны са шведамі. За возерам раслі векавыя дрэвы. Там жа была пабудавана ў неагатычным стылі капліца, у якой на мармуровай дошцы было прысвячэнне, адрасаванае Наталлі Біспінг. Ад палаца ўздоўж возера да гасцінца вяла шырокая алея з дубоў і клёнаў, якая завяршалася брамай з кованымі металічнымі створкамі. Маёнтку належала 5000 гектараў зямлі.
Сучасны выгляд і прылягаючыя будынкі:

Палац Біспінгаў

Вінакурня Біспінгаў

Гаспадарчы будынак Біспінгаў

Гаспадарчы двор Біспінгаў

Бібліяграфія:

Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с.: іл
Баль, Б. Кніга па гісторыі вёскі Масаляны / Барыс Баль // Будзьма беларусамі. – 30.12.2014. — С. 6.
Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 9. Гродзенская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: У.У. Андрыевіч (дырэктар) [і інш.]; Нацыянальная акадэмія навук Беларусі; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры; Выдавецтва “Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі”. — Мінск: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2015. — 656 с. : іл.
Жвалеўскі, Л. Аб маёнтаках і іх уладальніках / Леанід Жвалеўскі // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: Белта, 1999. — С. 564—565.
Рублевская, Л. Любовь и кровь: тайны рода Друцких–Любецких / Людмила Рублевская // Советская Белоруссия. – 19.11.2015. — С. 7.
Рублевская, Л. Любовь и кровь: Тайна убийства князя Друцкого-Любецкого / Людмила Рублевская // Советская Белоруссия. – 1 октября 2015.
Румак, Г. Ігнацій Якуб Масальскі – біскуп Віленскі / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. – 26.03.2017. — С. 12.
Румак, Г. Ігнацій Якуб Масальскі — біскуп Віленскі / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2017. — 25 сакавіка (№23). — С. 10.
Румак, Г. Масаляны – крыніца натхнення Адольфа Дыгасіньскага / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. – 23.05.2014. — С. 10.
Румак, Г. Масаляны праз смугу стагоддзяў: старонкі гісторыі / Г.У.Румак. — Слонім : Слонімская друкарня, 2014. — 256 с.
Румак, Г. Роздум каля Масалянскай брамы / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. – 30.09.2017. — С. 8.
Страчаная спадчына / Т.В. Габрусь [і інш.]; уклад. Т.В. Габрусь. — Мінск : Беларусь, 2003. — 351 с.
Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Гродненщины: Берестовицкий-Ивьевский районы / А.Т. Федорук; научный редактор О.Н. Попко. — Минск: Беларусь, 2014. — 543с.
Хільмановіч, У. Масаляны – даўняе гняздо роду Біспінгаў: [Электронны рэсурс] / Уладзімір Хільмановіч // Беларускае радыё Рацыя. – 25.12.2017. URL: https://www.racyja.com/vandrouki/masalyany-daunyae-gnyazdo -rodu-bispinga/
Черкес, Т. В Большой Берестовице ищут клад с золотом / Татьяна Черкес // Вечерний Гродно. – 17.11.2010. — С. 9.
Черкес, Т. Учительница из деревни нашла царский след / Татьяна Черкес // Вечерний Гродно. – 25.05.2011. — С. 12.
Ярмолинский, А. Массоляны — давнее гнездо рода Биспингов / Александр Ярмолинский // Berdichev. – 17.03.2016. — С. 13.
http://masalyany.berestovica.edu.by/main.aspx?guid=1153
https://be.wikipedia.org/wiki Сядзіба_Біспінгаў_(Масаляны)
http://uctopuk.info/regions/berestovica/settlements/
https://howlingpixel.com/i-be/ Сядзіба_Біспінгаў_(Масаляны)
.https://www.proarenda.com/content/dvortsovo-parkovyi-kompleks vmassolyanakh
ttps://www.radzima.org/ru/object-photo/1974.html
http://www.fotobel.by/grodnenskaya-oblast/massolyany-usadba-bispingov/

Пархімаўцы. Сядзіба Барэцці

Вёска Пархімаўцы вядома ў ХІХ ст. як уладанне Ключэўскіх, потым Яцунскіх, якія аднавілі згарэлую пасля пажару ў 1880-х гг. старую сядзібу. Апошнімі ўладальнікамі Пархімаўскай сядзібы да 1939 г. былі прадстаўнікі польскага роду Барэцці. Прозвішча італьянскага паходжання дваран з гербам “Boretti” (імя антычнага бажаства паўночнага ветру Барэя).

Новы сядзібны дом быў прамавугольны ў плане. Аднапавярховы цагляны будынак меў галоўны фасад з надбудовай – мезанінам у цэнтральнай частцы, які трымаўся на шасці мураваных слупах – калонах. Класічны порцік меў лесвіцу, упрыгожаную вазонамі па краях калон. Высокі вальмавы дах быў накрыты гонтам і завяршаўся трыма дымаходамі. Сцены сядзібы былі атынкаваны і пафарбаваны ў белы колер. На вуглах будынка меліся два дадатковыя ўваходы. Дом з боку двара пераходзіў у тэрасу. Згодна даследаванню А.Т.Федарука, інвентарнае апісанне дому 1920 года ўключала 15 комнат і калідор. Яны размяшчаліся ў падвальным сутарэнні, на першым паверсе і мезаніне. Дом асаблівых мастацкіх каштоўнасцей не меў, але вялікая зала была аздоблена паркетам, печы складзены з белай кафлі, меўся раяль, камін у сталовай зале, мэбля. Да сядзібы вяла кароткая ўязная алея з брамай. Гаспадарчы двор складаўся з флігеляў для дваровых людзей, лямуса, канюшні, амбараў, скотнага двару, аранжарэі.

У 1911 г. Вацлаў Яцунскі атрымаў дазвол на будаўніцтва вінакурнага завода ў Пархімаўцах. За сядзібным домам размяшчаўся вялікі сад з вадаёмам – месца адпачынку ўсёй сям’і. У Вацлава Яцунскага была дачка Ірэна (1906 – 1987), якая атрымала Пархімаўцы ў пасаг пасля шлюбу з Вітольдам Барэцці (1896 – 1939), вайскоўцам, кавалерам ордэна Віртуці Мілітары (1920). Род Барэцці вядомы на Беларусі. Напрыклад, у Вітольда быў славуты дадзька — фатограф Вінцэнт Барэцці (1859 – 1932), які трымаў у Мінску фотаатэлье, рабіў партрэты і краявіды Беларусі ў 1881 — 1890 гг. Ён аставіў след у гісторыіі беларускай фатаграфіі. Знакаміты таксама і дзед Вітольда, варшаўскі архітэктар Язэп Антоні Барэцці (1825 – 1878), які будаваў гарадскія сядзібы.

Вітольд Барэцці з Пархімаўцаў таксама марыў аб уласных дасягненнях у сельскай гаспадарцы, бо меў адукацыю па землязнаўству. Але 22 верасня 1939 г. ён быў забіты падчас далучэння Заходняй Беларусі да БССР. Жонка Ірэна Барэцці з дачкой Вітаславай пераехалі ў Польшчу. Разрабаваная сядзіба пасля Вялікай Айчыннай вайны (1941 – 1945) больш не аднаўлялася. Рэшткі фундамента засталіся нам як напамін аб страчанай сядзібе цікавых шляхецкіх радоў у Пархімаўцах.

Бібліяграфія

Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т.9. Гродзенская вобласць. Кн.1 (Бераставіцкі раён). – Мн. Бел.энц. імя П.Броўкі. 2015 – 656 с.: іл.

Жвалеўскі Л.А., Пачобут А.Ю. і інш. Аб маёнтках і іх уладальніках. Пархімаўцы.//Памяць. Бераставіцкі раён. Мн. БЕЛТА. 1999 – 624 с.: іл.

Саўчанка Н. Адбіткі часу. Водар зкзатычных раслін. Барэці./Надзея Саўчанка. -Мастацтва №2 (323) – Люты. 2010 — С. 56

Федорук А.Т. Старинные усадьбы Гродненщины. Берестовицкий – Ивьевский районы. /А.Т. Федорук – Мн.: Беларусь, 2014. – 543 с.: ил.

Loza Stanislaw. Architekci I budowniczowe w Polsce. Warszawa. ‘’BiA’’ – 1954 (Boretti J.A.)

Стоп экстремизм

Telegram-бот «Стоп экстремизм» — https://t.me/stop_extremism_bot

Новый Telegram-бот «Стоп экстремизм» сопоставляет название интересующего ресурса с республиканским списком экстремистских материалов и отображает результат.
Для получения информации необходимо нажать кнопку «Старт» и вставить в диалог ссылку на нужный ресурс.

Видеоматериалы:

Клепачы. Палац Тышкевічаў “Сімфаны”

Страчаны помнік сядзібна-паркавай архітэктуры Бераставіцкага раёна. Быў узведзены ў 1778 – 1780 гг. у в. Клепачы па фундацыі графа Вінцэнта Тышкевіча (1757 – 1816) для яго жонкі Марыі Тэрэзы Панятоўскай (1761 – 1834) як падарунак на вяселле. Марыя Тэрэза прыходзілася пляменніцай апошнему польскаму каралю Станіславу Аўгусту Панятоўскаму (1732 – 1798). Кароль спрыяў шлюбу В.Тышкевіча з М.Т.Панятоўскай, але маладая графіня Тэрэза не пажадала пражываць разам з Вінцэнтам на вёсцы. Яна знаходзілася ў Варшаве, а Вінцэнт – у сваім мястэчку Свіслач (Гродзенскі павет). Шлюб паміж Тышкевічам і Панятоўскай не меў кахання, але згода была дасягнута пад каралеўскім прымусам. Так званы “шлюб па-разліку караля”, які пажадаў парадніцца з Тышкевічамі.

Невялікі, але прыгожа збудаваны мураваны палац у Клепачах быў названы “Сімфаны”, что па-грэчаскі значыць “дом згоды”. Гэта вясельны падарунак для жонкі, але маладая Тышкевіч у палацы не пражывала. Вінцэнт зрэдку наведваў Сімфаны, і толькі пасля яго смерці ў 1816 г. палац перайшоў у спадчыну пляменніка Тадэвуша Тышкевіча (1774 – 1852), дзяржаўнага і ваеннага дзеяча Рэчы Паспалітай і Расійскай Імперыі. Тадэвуш меў жонку Юзэфу Патоцкую (1777 – 1828), якая пасялілася з роднымі ў палацы “Сімфаны” і пражывала там да канца жыцця (пахавана ў Свіслачы).

Знешні выгляд палаца стаў вядомы па малюнку Напалеона Орды, які наведаў Клепачы 5 ліпеня 1868 г. Праз дзевяноста гадоў існавання будынак палаца яшчэ знаходзіўся ў добрым стане. Мастак адлюстраваў паркавую зону з боку возера перад палацам і дарогай. Выдзеліў дэкаратыўную аздобу сцен, упрыгожаных пілястрамі, рэльефамі вазонаў, гірляндамі з гербавай ляпнінай над вокнамі (герб Леліва Тышкевічаў). Аднапавярховы палац меў на галоўным фасадзе высокі двухпавярховы рызаліт – трохгранны выступ, які ўзвышаўся па цэнтру будынка. Рызаліт вылучаўся галоўным уваходам з пярыламі, шклянымі дзвярыма і балконам на другім паверсе. “Палац нагадваў часы Людовіка ХV”, — піша ў сваіх “Успамінах пра Тышкевічаву Свіслач, Дзярэчын і Ружану” Леан Патоцкі (1799 – 1864), польскі і беларускі пісьменнік, мемуарыст. Напрыклад, падобны трохгранны рызаліт па цэнтру будынка мела таксама Татарская сядзіба (Мінская вобл., сядзіба страчана). Мансардавы дах палаца быў накрыты гонтай.

Цікавае апісанне знешняга і ўнутранага выгляду палаца “Сімфаны” пакінуў у сваіх “Успамінах…” той жа Леан Патоцкі, які пражываў у палацы падчас канікул у 1817 г. Вучыўся Леан тады ў Варшаўскім універсітэце (1815 – 1820). У палацы пражывала яго маці Юзэфа Патоцкая, у другім шлюбе – Тышкевіч. Яна ў 1815 г. узяла шлюб з графам Тадэвушам Тышкевічам, генералам войска Польскага, які прыняў у спадчыну Свіслацкае графства В.Тышкевіча. “Кляпацкі асабнячок… стаіць над высокім ставам, перасечаным астравамі, абсаджанымі дрэвамі. На адным з іх вежа з гадзіннікам, на другім альтанка, на трэццім домік для трусаў, чацвёрты абведзены частаколам, там трымалі сарнаў. З супрацьлеглага боку ставу выглядаў малы, але ахайны грэка-ўніяцкі касцёльчык. Асабнячок складаўся з двух салонаў, з якіх адзін васьмікутны, увесь выкладзены кафелькамі. Ён адначасова служыў і купальняй і меў ванну, схаваную ў канапе. Другі быў абабіты жоўтым адамашкам, спальны пакой – зялёным. І ў кожным з іх адпаведныя шторы на вокнах і мэбля лакіраваная на бела з золатам. На сценах віселі партрэты…, венецыянскія люстэркі вялікіх памераў у залачоных рамах, парыжскія гадзіннікі. Адразу за домам некалі быў фруктовы сад…”

За ўдзел генерала Т.Тышкевіча ў паўстанні 1830 — 1831 гг. яго палац Сімфаны быў канфіскаваны царскімі ўладамі. У 1832 г. Тышкевіч эмігрыраваў у Францыю, дзе жыў да канца жыцця. У канцы ХІХ – пачатку ХХ ст. былы палац Тышкевічаў быў перароблены пад Кляпацкае народнае вучылішча. У 1906 – 1907 гг. у гэтай установе выкладаў настаўнік Раман Салавей (1887 – 1943), вядомы фатограф 1-й Сусветнай вайны (1914 – 1918), ураджэнец в. Падбагонікі Бераставіцкага раёна. Палац Тышкевічаў пашкоджаны ў гады 1-й Сусветнай вайны і наступнай Грамадзянскай вайны (1918 – 1920) больш не аднаўляўся.

Бібліяграфія:

Несцярчук Л.М. Напалеон Орда. Шлях да Бацькаўшчыны /Леанід Несцярчук. – Мн.: Маст. літ., 2012. – 430 с.: іл. (Сымфаны, с.265)

Патоцкі Л. Успаміны пра Тышкевічаву Свіслач, Дзярэчын і Ружану. – Мн. Полымя. 1997. – С.270.

Палубінскі А. Клепачы. З гісторыі нашых вёсак./ Бераставіцкая газета. – 1994 – 23 ліпеня. – С.4

Страчаная спадчына./Т.В.Габрусь, А.М.Кулагін і інш. – Мн.: Беларусь. 2003. – 351 с.:іл. (Сімфанаўская сядзіба, с.162).

Федорук А.Т. Старинные усадбы Гродненщины. Берестовицкий – Ивьевский районы./А.Т.Федорук – Мн.: Беларусь. 2014. – 543 с.: ил.

Скапец Георгій Міхайлавіч

(1944, в. Бераставічаны), ваенны навуковец, доктар тэхнічных навук (1995), прафесар 4-га ЦНДІ МА РФ, заслужаны дзеяч навукі Расіі (1987), член-карэспандэнт Міжнароднай акадэміі інфарматыкі. У 1960 г. закончыў Вялікабераставіцкую сярэднюю школу, у 1965г. — Даўгаўпілскае вышэйшае ваеннае авіяцыйна-тэхнічнае вучылішча, Ваенную акадэмію імя Жукоўскага, ад’юнктуру. З лістапада 1997 г. па цяперашні час – вядучы навуковы супрацоўнік 4-га ЦНДІ МА РФ. Аўтар і сааўтар болей за 170 навуковых прац, выдаў манаграфію. У навуковых працах распрацавана тэорыя і прыкладная метадалогія абгрунтавання тэхнічнага аблічча (абрысу) уніфіцыраваных авіяцыйных комплексаў (АК) рознага прызначэння. Вынікам навукова-метадычнай працы д.т.н., прафесара Г.М.Скапца з’яўляецца стварэнне навуковай школы ў галіне фарміравання тэхнічнага аблічча (абрысу) перспектыўных АК. Пад яго кіраўніцтвам падрыхтавана 6 кандыдатаў і 2 доктара тэхнічных навук.

Бібліяграфія:

Навуковыя працы:

Барковский В. И., Скопец Г. М., Степанов В. Д. Методология формирования технического облика экспортно ориентированных авиационных комплексов / В.И. Барковский, Г.М. Скопец, В.Д. Степанов. — Москва : Физматлит, 2008. — 243 с. : ил. ; 22 см.. — Библиогр.: с. 241-243.

Жмеренецкий В. Ф., Ливинцев Н. П., Саранин Р. В., Скопец Г. М. Жизненный цикл образца авиационной техники : теория и практика нормативного обеспечения : монография / В. Ф. Жмеренецкий, Н. П. Ливинцев, Р. В. Саранин, Г. М. Скопец ; под редакцией доктора технических наук, профессора Г. М. Скопца предисловие заслуженного деятеля науки и техники, доктора технических наук, профессора Г. П. Шибанова. — Москва : URSS : ЛЕНАНД, 2022. — 341 с. : ил., табл. ; 22 см.. — Библиогр.: с. 339-341 (47 назв.)

Скопец Г. М. Внешнее проектирование авиационных комплексов : методологические аспекты / Г. М. Скопец. — Москва : ЛЕНАНД, 2017. — 343 с. : ил. ; 22 см.. — Библиогр.: с. 340-343.

Хвясько Генадзій Міхайлавіч

(1939, г.п. Вялікая Бераставіца), навуковец, кадыдат тэхнічных навук (1979) дацэнт (1980). У 1955 г. закончыў Вялікабераставіцкую сярэднюю школу, у 1961 г. — Беларускі лесатэхнічны інстытут імя С.М. Кірава па спецыяльнасці “Лесаінжынерная справа”. Працаваў у гарадах Петрыкаў, Смаргонь. З 1964 г. асістэнт кафедры тэарэтычнай механікі, старшы выкладчык, намеснік дэкана, дэкан факультэта хімічных тэхналогій і тэхнікі, з 1997 г. прарэктар па выхаваўчай рабоце Беларускага тэхналагічнага ўніверсітэта. З 2005 г. па цяперашні час працуе дацэнтам кафедры тэарэтычнай механікі. Аўтар больш за 60 навуковых публікацый. Асноўныя працы: “Влияние направления сжимающего усилия на прочность и модуль упругости модифицированной фенолоспиртами древесины березы» (“Лесной журнал”.- 1975.- №6), “Курс тэарэтычнай механікі” (2000); “Тэарэтычная механіка. Практыкум. У 2-х частках” (Мн., 2004), Сааўтар публікацый: “Определение критических скоростей вращения планетарной мельницы” («Вестник БГТУ”, 2003, №2); “Определение важнейших параметров центробежно-шаровых мельниц» («Химическое и нефтегазовое машиностроение», 2007, №10); “Динамика машин и виброзащита” (Мн., 2009), “Исследование падения мелющего тела в планетарной мельнице с внешней обкаткой барабанов» («Химическое и нефтегазовое машиностроение», 2013, №2).

Навуковыя працы:

Динамика машин и виброзащита: лекции для студентов специальности 1-36 07 01 «Машины и аппараты химических производств и предприятий строительных материалов» / [составители: В. В. Белов, Г. М. Хвесько]. — Минск : БГТУ, 2009. — 127, [1] с. -—(Учебники БГТУ)
Хвесько, Г.Исследование анизотропии упругих и прочностных свойств модифицированной древесины при сжатии: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата технических наук: специальность 05.21.05 Процессы и механизация деревообрабатывающих производств, древесиноведение / Хвесько Геннадий Михайлович.— Москва, 1978. — 23 с.
Тэарэтычная механіка: метадычны дапаможнік па аднайменнай дысцыпліне для ўсіх спецыяльнасцей / Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, Беларускі дзяржаўны тэхналагічны ўніверсітэт, Кафедра тэарэтычнай механікі. — Мінск : БДТУ, 1994. — 58 с.
Хвясько, Г. Курс тэарэтычнай механікі: Вучэб. дапам. для студэнтаў выш. тэхн. навуч. устаноў / Г.М.Хвясько. — Мн. : Бел. дзярж. тэхнал. ун-т, 2000. — 353 с. — (Падручнікі БДТУ)
Хвясько, Г. Тэарэтычная механіка: практыкум: вучэбны дапаможнік для тэхнічных спецыяльнасцей устаноў, якія забяспечваюць атрыманне вышэйшай адукацыі: у 2 ч. / Г. М. Хвясько. — Мінск : БДТУ, 2004―2005. — (Падручнікі БДТУ)

Хілюта Уладзімір Андрэевіч

(26.04.1951, в. Старынцы), беларускі гісторык, педагог. Кандыдат гістарычных навук (1982), дацэнт (1984). З сялянскай сям’і. Вучыўся ў пачатковай школе ў роднай вёсцы, у 8-годцы ў в. Пархімаўцы. Скончыў Вялікабераставіцкую сярэднюю школу (1968). Працаваў экспедытарам аптова-гандлёвай базы Бераставіцкага РайПА (1968-1969). Служыў у войску (1969-1971). У 1976 скончыў гістарычны факультэт Гродзенскага педагагічнага інстытута. Быў лабарантам на кафедры філасофіі (1976-1977), выкладаў на кафедры гісторыі СССР і БССР (1977-1979). У 1972 —1982 гг. вучыўся ў аспірантуры пры БДУ імя Леніна. З 1982 г. – выкладчык (з 1984 – на пасадзе дацэнта) кафедры ўсеагульнай гісторыі Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Я.Купалы. Мае больш за 30 навуковых публікацый.

Навуковыя працы:

Хилюта, В.Землепользование и землевладение бывших помещичьих крестьян Гродненской губернии в середине XIX века (40-е ― начало 70-х гг.): автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук: специальность 07.00.02 История СССР / Хилюта Владимир Андреевич.— Минск, 1982. — с. 22 .
Хилюта, С.Методологические аспекты изучения реализации крестьянской реформы 1861 года в Западной Беларуси (на примере исторического наследия Н. Н. Улащика) / В. А. Хилюта // Культура, наука, образование в современном мире: материалы IV Международной научной конференции / [редколлегия: Л. Л. Мельникова и др.]. — Гродно, 2009. — С. 171―176.
Хилюта, В.Обезземеливание помещичьих крестьян Гродненской губернии накануне отмены крепостного права / В. А. Хилюта // Регионалистика: сборник научных трудов / Учреждение образования «Гродненский государственный университет имени Янки Купалы». — Гродно, 2006―. — 2012. ― Вып. 3. ― С. 183―209.
Хилюта, В.Политика царизма и крестьянская реформа 1861 года в Западной Беларуси / В. А. Хилюта // Регионалистика: сборник научных трудов / Учреждение образования «Гродненский государственный университет имени Янки Купалы». — Гродно, 2006―. 2009. ― Вып. 2. ― С. 133―151.
Хилюта, В.Проблема изучения эволюции землепользования и землевладения помещичьих крестьян Западной Беларуси в середине XIX века на основе массовых источников / В. А. Хилюта // Состояние и развитие методологических исследований в исторической науке Республики Беларусь и Российской Федерации: сборник научных статей / Министерство образования Республики Беларусь, Учреждение образования «Гродненский государственный университет им. Я. Купалы». — Гродно, 2008. — С. 63―86.

Якаўчук Віктар Іванавіч

(24.05.1959, в.Верхаўляны) – навуковец, кандыдат тэхнічных навук, доктар гістарычных навук, акадэмік Беларускай інжынернай акадэміі (2002), член-карэспандэнт Акадэміі ваенных навук Расіі (2011), палкоўнік запаса. З сялянскай сям’і. З 1966 па 1976 гг. вучыўся ў Малабераставіцкай сярэдняй школе. Закончыў Далёкаўсходняе вышэйшае агульнавайсковае каманднае вучылішча імя Маршала Савецкага Саюза Ракасоўскага (1983, г. Благавешчанск), Вышэйшую інжынерную пажарна-тэхнічную школу МУС СССР (1989 г., г. Масква), аспірантуру Беларускай дзяржаўнай палітэхнічнай экадэміі (2002), дактарантуру Беларускага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта імя Максіма Танка (2006). Праходзіў службу на афіцэрскіх пасадах ва Узброеных сілах СССР. У 1989-1993 гг. выкладчык у Тальяцінскім вышэйшым ваенна-будаўнічым камандным вучылішчы. З 1993 па 2001 гг. працаваў у Камандна-інжынерным інстытуце МНС Беларусі выкладчыкам, старшым выкладчыкам, дацэнтам, намеснікам начальніка вучэбнага аддзела, намеснікам начальніка інстытута (прарэктарам) па вучэбнай рабоце, першым намеснікам начальніка (першым прарэктарам) інстытута. З 2001 г. у цэнтральным апараце МЧС Рэспублікі Беларусь (начальнік аддзела, начальнік упраўлення). З 2005 г. – дацэнт кафедры тэорыі і практыкі дзяржаўнага кіравання Акадэміі ўпраўлення пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь. У 2009-2013 гг. загадчык кафедры тэорыі і практыкі дзяржаўнага кіравання факультэта падрыхтоўкі Інстытута дзяржаўнай службы Акадэміі ўпраўлення пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь. За шматгадовую і бездакорную службу ўзнагароджаны 10 медалямі і 3 нагруднымі знакамі Міністэрства ўнутраных спраў. Аўтар болей за 130 навуковых публікацый, у тым ліку адной манаграфіі. Тэма яго навуковых прац — даследаванне гістарычнага попыту развіцця сістэмы дзяржаўнага кіравання і яго прымяненне ў сучасных умовах.

Навуковыя публікацыі:

Яковчук, В. Гидравлические сопротивления гибких трубопроводов противопожарного водоснабжения: Дис. на соиск. учен. степ. канд. техн. наук: 05.23.04: 22.12.2000: 16.05.2001 / Бел. гос. политехн. акад. — Мн., 2000.
Яковчук, В. Государственное управление: пособие: для студентов учреждений высшего образования специальностей 1-26 01 03 «Государственное управление и экономика», 1-26 01 02 «Государственное управление и право»: в 3 ч. / В. И. Яковчук. — Минск : Академия управления при Президенте Республики Беларусь, 2011—2015.
Яковчук, В. Становление и развитие системы государственного управления предупреждением и ликвидацией чрезвычайных ситуаций в Республике Беларусь / В. И. Яковчук // Научные труды Республиканского института высшей школы. — 2015. ― Вып. 15, ч. 1. ― С. 220―227.
Яковчук, В. Теория и практика государственного управления: история развития: пособие: для студентов учреждений высшего образования специальностей 1-26 01 02 «Государственное управление и право», 1-26 01 03 «Государственное управление и экономика», 1-26 03 01 «Управление информационными ресурсами» / В. И. Яковчук. — Минск : Академия управления при Президенте Республики Беларусь, 2016. — с. 164.
Яковчук, В. Развитие и функционирование системы пожарной безопасности в Беларуси (XIX—XX вв.): автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора исторических наук: 07.00.02 / Яковчук Виктор Иванович. — Минск, 2008. — с. 37 .

Алена Барцэвіч

Алена Барцэвіч нарадзілася ў вёсцы Лапенеўцы Бераставіцкага раёна ў 1949 годзе. Замуж выйшла ў Плябанаўцах, у сям’і нарадзіліся две дачкі і сын. Жанчына працавала паляводам, а муж – у ПМК-141. Нягледзячы на падчас нялёгкі лёс, Гэлена Адольфаўна незвычайна жыццялюбны і пазітыўны чалавек.

Вельмі ганарова і прыемна ведаць, што вырабы плябанаўскай ткачыхі папоўнілі скарбонку аб’ектаў матэрыяльнай культурнай спадчыны Гродзеншчыны, а сама жанчына стала першай на Бераставіччыне носьбітам ганаровага пажыццёвага звання “народны майстар”, якое прысвойваецца рэспубліканскай экспертнай камісіяй па народных рамёствах пры Міністэрстве культуры Рэспублікі Беларусь на чале са старшынёй Беларускага Саюза майстроў народнай творчасці Яўгенам Сахутам.

– Ткаць навучылася ад мамы, – расказвае Марыя Уладзіславаўна. – Год з чатырнаццаці дапамагала ёй, запісвала схемы, дыктавала па іх, варочала дошку. Мне падабалася гэта, я ўсё хутка запамінала. А як выйшла замуж, ткала ўжо самастойна. Як дзе не ўбачу новы ўзор, мушу яго здабыць. І па дыванах чытала, запісвала схемы, і ў іншых перапісвала. Шмат сшыткаў запісала. Дочкі-школьніцы дапамагалі. Ткалі мы посцілкі, дываны, ходнікі, ручнікі.

– І вязаць я люблю, – гаворыць жанчына. – Да гэтага часу вяжу, дзякуй Богу, зрок яшчэ дазваляе. А ткаць ужо цяжка, гадоў з дзесяць як не садзілася за кросны. Стаяць яны разабраныя. Але продаць не хачу, няхай будуць…

На працягу свайго жыцця Алена Адольфаўна Барцэвіч не толькі ткала для сябе, але і стварыла цэлую калекцыю дываноў для Бераставіцкага Дома рамёстваў, удзельнічала з выставамі сваіх вырабаў у раённых і абласных мерапрыемствах, была актыўнай удзельніцай аматарскай творчасці пры мясцовым сельскім клубе, членам Беларускага Саюза народных майстроў. Да сённяшняга часу ў жанчыны захоўваецца звыш 25 узораў пераборнага і закладнога ткацтва, распаўсюджанага на тэрыторыі прынёманскага рэгіёна. У 2019 годзе дываны і посцілкі плябанаўскай ткачыхі два месяцы экспанаваліся ў выставачнай зале Гродзенскага абласнога метадычнага цэнтра народнай творчасці і атрымалі прызнанне за аўтэнтычнасць, адметнасць і прыгажосць тканых арнаментаў.

Бібліяграфія:

Ганчарова, С. Бераставіцкія ткачыхі — у ліку народных майстроў / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 3 красавіка (№ 25). — С. 4. ББК 74

Ганчарова, С. «Бераставіцкія ўзоры» ад Марыі Кажанеўскай і Алены Барцэвіч / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2019. — 21 мая (№ 39). — С. 4. ББК 74

Ганчарова, С. Першыя на Бераставіччыне народныя майстры / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2020. — 24 кастрычніка (№ 83). — С. 4. ББК 74

Ганчарова, С. Плябанаўскія ткачыхі / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 7 сакавіка. — С. 8. ББК 74+98

Ганчарова, С. Яны сталі першымі… / Святлана Ганчарова; фота // Звязда. — 2020. — 4 лістапада. — С. 7. ББК 64+74

Алекшыцкая царква Пакрова Прасвятой Багародзіцы

Пабудавана царква ў гонар Пакрова Прасвятой Багародзіцы. Гісторыя будаўніцтва царквы пачалася вясной 1864 года. 22 мая ў будынку Губернскага Праўлення адбылося першае пасяджэнне Часовага Губернскага Камітэта па будаўніцтве праваслаўных цэркваў у Гродзенскай губерні. Было вырашана стварыць у кожным павеце павятовыя Камітэты па будаўніцтве праваслаўных цэркваў і абавязаць іх на працягу 1864 года правесці абследаванне ўсіх праваслаўных храмаў і распрацаваць праекты на іх рамонт ці на пабудову новых храмаў, калі існуючыя знаходзяцца ў непрыгодным стане.

28 верасня губернская камісія ў складзе Старшыні павятовага Камітэта па будаўніцтве праваслаўных храмаў генерал-маёра Прасолава, Пратаірэя Гродзенскага сабора Антонія Шамеціла, губернскага архітэктара І. Міхаэліса, павятовага спраўніка і ўчастковага чыноўніка наведалі Алекшыцы і абследавалі мясцовую царкву і парафіяльныя будынкі, якія адносяцца да яе. Камісія ўстанавіла (на мове дакумента):

“…Деревянная церковь совершенно ветхая, находится в поле в 1 1/2 верстах за селением и в 2-ух верстах от почтового тракта…

…Иконостас оказался ветхий, простой работы, … старинной формы, почему и следует сделать новый…

…Прихожан считается мужского пола 555 и женского 578, а всего 1133 душ…

Павятовы Камітэт па будаўніцтве цэркваў прыняў рэкамендацыю будаваць “новый храм при самом почтовом тракте на виду проезжающих близ почтовой станции”. Камітэт даручыў архітэктару І. Міхаэлісу распрацаваць праект і скласці каштарыс выдаткаў на будаўніцтва каменнай царквы і асобна – на рамонт дома для свяшчэнніка, рамонт і будаўніцтва жылых і гаспадарчых пабудоў для іншых служыцеляў царквы.

На будаўніцтва храма было прадугледжана выкарыстаць 17 519 штук цэглы, 143 квадратных сажні “листового железа на покрытие шпиля, главы и 4 крестов” і гэтак далей.

Зазначым яшчэ раз, што ў Алекшыцах быў храм, пабудаваны з дрэва, які знаходзіўся, па некаторых звестках, за в. Жукевічы, па іншых – недалёка ад панскага маёнтка. Гісторыя папярэдняга Алекшыцкага храма звязана з імем Ганны Міхайлаўны Масальскай, якая ў 1620 годзе завяшчала яму “сумы пенезен на церковь заложения Илии Пророка в ымении Олексичах у повете Городенском лежачее, где их милость панове родичи мои в церкови лежат”.

27 студзеня на імя Гродзенскага Губернатара паступіла прашэнне ад членаў царкоўнага Камітэта Алекшыцкай царквы Якава Кажухоўскага, Івана Радзевіча і Мікалая Бароўскага, якія, па даручэнні парафіян, хадайнічалі аб іншым месцы для пабудовы царквы: “… там, где лет восемьдесят, а может и больше тому существовала древняя православная церковь. Но время стёрло на земле её след … , а только предание ещё живёт в народе … Местность, которую указывают люди, самая великолепная … Это для наших прихожан будет бесценная память и утешение, что столько лет почти забытая старина …, как бы в награду достанется им, которую они и их дети сумеют оценить …”

Месца, аб якім ідзе гаворка ў дакуменце, нам не ўдалося ўстанавіць. Але само прашэнне ў тым, цяпер далёкім 1865 годзе, не было пакінута без увагі.

Тэрмінова збіраецца Гродзенскі павятовы Камітэт, каб разгледзець абгрунтаванне алекшыцкіх парафіян. Тлумачэнні даваў Стацкі Саветнік, Губернскі архітэктар І.Міхаэліс. Архітэктар у сваім выступленні адзначыў, што на ўчастку, які прапануюць пад храм члены царкоўнага Савета, балоцісты грунт, а, значыцца, пад фундамент каменнага будынка царквы прыйдзецца забіваць слупы, а гэта абыдзецца больш за тысячу рублёў.

Па-другое, будынак царквы будзе засланяцца будынкам паме-шчыцкага маёнтка і дрэвамі, якія растуць навокал яго. А пры пабудове цэркваў, асабліва за казённы кошт, рэкамендавана іх будаваць на відным месцы, ды і самі прыхаджане падчас паездкі камісіі 20 студзеня ў Алекшыцы адобрылі месца, абранае пад царкву.

Па-трэцяе, паколькі той участак балоцісты, таму ўвосень і вясной, а таксама і летам пасля дажджу дабрацца парафіянам да царквы будзе складана, асабліва ў сялянскім абутку…

Камітэт прыняў рашэнне: першапачатковае месца выбрана камісіяй правільна, з улікам асаблівасцей грунту, кліматычных умоў і навакольнага асяроддзя.

Значная падзея адбылася ў Алекшыцах 2-га сакавіка. Ва ўрачыстых абставінах у будынку старога храма члены царкоўнага Савета Алекшыцкай царквы над Святым Евангеллем пакляліся, што падчас будаўніцтва храма яны будуць аберагаць казённыя і грамадскія грошы, выкарыстоўваць іх толькі на патрэбы царквы. У падпісанай імі “Присяге (клятвенном обещании)” пазначаецца: “Я, нижеподписанный, обещаю и клянусь Всемогущим Богом, пред Святым Его Евангелием в том, что я … по чистой моей совести и чести, без пристрастия и собственной корысти тщательно буду стараться и усердствовать ко благу церкви… Если я иначе поступлю, как нерадеющий о благе Церкви и общественности, в коем моё собственное заключается, пусть подвергнут меня нареканию собратия мои, и в будущем отвечу пред Богом и Страшным Судом Его…”

Присягу выполнили: Иван Фёдоров Улейчик, Николай Базылёв Боровский, Семён Адамов Микитин, Адам Яковлев Левончук, Григорий Астапов Масловский, Иван Михайлов Довгель, Иван Семёнов Радзевич, Яков Иванов Кожуховский.

18 красавіка ў старой Алекшыцкай царкве народу было многа. Пасля заканчэння службы свяшчэннік Антоній Кавалеўскі аб’явіў, што 23 красавіка будзе ўрачыстае набажэнства, прысвечанае асвячэнню першага каменя ў фундаменце новай царквы.

23 красавіка ў Алекшыцах пры вялікай колькасці прыхаджан прайшло ўрачыстае набажэнства, прысвечанае закладцы фундамента новай царквы. У набажэнстве прымалі ўдзел свяшчэннікі суседніх прыходаў і Благачынны Лашанскай акругі.

Як ужо адзначалася, будавацца ва ўсе часы было няпроста, тым больш у той далёкі час. І не дзіўна, што 10 чэрвеня свяшчэннік Алекшыцкай царквы Антоній Кавалеўскі звярнуўся з пісьмом-скаргай у павятовы Камітэт па будаўніцтву цэркваў. У ёй гаварылася, што ўладальнік маёнтка Алекшыцы памешчык Ігнацій Завістоўскі абяцаў адпусціць на будаўніцтва царквы 100 штук сосен, а адпусціў толькі 97, хаця грошы спагнаў за ўсе 100 штук. Дроў на абпальванне вапны няма. З дзяржаўнага лесу на будаўніцтва царквы казна нічога не выдзеліла, а памешчыкі прадаваць драўніну не хочуць. Прыхаджанне сабралі 150 рублёў і купілі 50 бочак гатовай вапны ў Крынках, бо меркавалася, што фундамент удасца зрабіць да канца, а тут мясцовыя ўлады сталі забіраць мужыкоў з коньмі і валамі на іншыя работы: вазіць лес на будаўніцтва канцылярыі ў Масалянах і школы ў Лашы. А тут яшчэ падатак за зямлю з прыхода сталі патрабаваць. Словам, праблемы, праблемы…

30 чэрвеня І.Міхаэліс з Лашанскім Благачынным Ануфрыем Шамеціла пабывалі ў Алекшыцах і адзначылі, што “…фундамент под всю церковь и её цоколь окончены, имеется заготовленного материала: кирпича 20000, извести четыре кубических саженей и лесного материала в третьей части противу сметного исчисления и всего произведено и заготовлено на тысячу пятьсот рублей… ”.

Атрымаўшы высокую ацэнку сваёй дзейнасці ад прадстаўнікоў павятовага Камітэта, царкоўны Савет праз дзень ужо адправіў сваіх прадстаўнікоў у Гродна за чарговай фінансавай падтрымкай. Пакуль яшчэ было гарачае лета, можна было пачынаць работы па ўзвядзенню сцен. А яны былі дарагімі. І гэта добра разумеў царкоўны актыў, таму спяшаўся заручыцца фінансавай падтрымкай.

І ўсё тыя ж праблемы з лесаматэрыяламі… І зноў просьбы ў павятовы Камітэт… Што і казаць, настойлівасці членаў царкоўнага Савета і свяшчэнніка Антонія Кавалеўскага можна па-добраму пазайздросціць: яна дае вынікі. Губернскі Камітэт па ўзвядзенні цэркваў выдзеліў лес на дровы для абпальвання вапны ў Клышаўскім казённым участку Саколкаўскага павета. А вось “строевого леса” на будаўніцтва Алекшыцкай царквы з гэтага казённага ўчастка адпусціць немагчыма… Таму што значная колькасць лесу запланавана на будаўніцтва Галынкаўскага, Малабераставіцкага, Алекшыцкага і Крынкаўскага народных вучылішч, а таксама будаўніцтва жылых і гаспадарчых пабудоў для трох парафій. Алекшыцкая парафія чамусьці не ўвайшла ў іх лік.

Але, як кажуць у народзе, свет не без добрых людзей. З Гродна паведамілі: памешчык Эйсмант ахвяраваў бескарысна на будаўніцтва царквы 200 штук будаўнічага лесу. (Прадбачу кпіны з боку некаторых людзей: падумаеш, ахвяраваў 200 штук… Напэўна, меў многія гектары лесу… Колькі было гэтага лесу ў Эйсманта, сёння ніхто не ведае… Але ж памешчык І. Завістоўскі не ахвяраваў лес, а прадаў яго. Мелі лес графы Біспінг (Масаляны) і Ельскі (Гольні), памешчык Дзяконскі (Краснікі) і іншыя.

1866 год

25 красавіка на будаўніцтве храма зноў закіпела работа. 8 каменшчыкаў і 12 чорнарабочых прыступілі да ўзвядзення сцен царквы. Бацюшка клапоціцца, каб набыць ліставое жалеза (прасцей кажучы – бляху для даха), кованыя жалезныя дэталі, якія будуць выкарыстаны для звязкі пры ўстаноўцы крокваў і гэтак далей.

…Грошай на будаўніцтва царквы не хапала… І тут старажылы ўспомнілі, што гадоў 45 назад, калі ўладальніцай Алекшыцкага маёнтка была графіня Вікторыя Юндзіл, яны звозілі з навакольных зямель каменне для пабудовы новай царквы. Але потым планы памяняліся, была адрамантавана драўляная царква, а каменне так і засталося ляжаць нявыкарыстаным. А неўзабаве памяняліся ўладальнікі маёнтка Алекшыцы: яго купіў у Вікторыі Юндзіл Ігнацій Завістоўскі. Новы гаспадар хутка знайшоў прымяненне добраму будаўнічаму матэрыялу і выкарыстаў яго па свайму разуменню на свае патрэбы. Па даручэнні царкоўнага Савета і парафіян з просьбай да Гродзенскага Губернатара “…дапамагчы спагнаць з памешчыка І.Завістоўскага кошт выкарыстаных для сваіх мэтаў камянёў” звярнуўся член царкоўнага Савета (і, напэўна, найбольш мужны чалавек, які не баяўся панскай помсты) Іван Радзевіч. У прашэнні адзначалася, што 45 гадоў назад і пазней, калі выкарыстоўваліся тыя камяні, якія былі звезены сялянамі, “в тогдашнее время никто из живущих не осмелился сказать слова против помещика, потому что были его крепостными… Теперь же крестьяне деревень Алексич и Жукевич совместно с церковным Советом возложили на меня обязанность просить Ваше Высокопревосходительство дабы благоволено было взыскать с помещика Игнатия Завистовского законную сумму за сто кубов камня в пользу Новостроящейся в Алексичском приходе церкви…”

Губернатар даручыў губернскаму Камітэту па будаўніцтву цэркваў сумесна з павятовым Камітэтам разабрацца з атрыманай скаргай. Праз некаторы час створаная камісія інфармавала губернатара, што “…через опрос крестьян и старожилов выяснено, сколько свезено камня, крестьяне положительно не знают, а полагают, что около ста сажней. Священник Олекшицкой церкви А. Ковалевский, состоящий при оной с 1824 года … поясняет, что камня заготовлено было сто сажень… в настоящее же время кубический сажень камня с подвозкой стоит 10 рублей…”

У лістападзе 1871 года будаўніцтва Алекшыцкага праваслаўнага храма было завершана. Ён быў асвечаны ў гонар Пакрова Прасвятой Багародзіцы. З тых часоў верна служыць гэтая духоўная абіцель маральнаму выхаванню паствы, радуецца з’яўленню на свет немаўлят, праводзіць на вечны спакой памёршых: і тых, хто знаходзіў успакаенне душы пад яе купалам, і тых, хто ў сваім жыцці абмінаў яе. Царква дзейнічае.

Бібліяграфія:

Вялікая Бераставіца і ваколіцы / галоўны рэдактар Уладзімір Шпарло — Брэст: ТАА “Рэкламна-інфармацыйнае агенцтва “Вечерний Брест», 2011. — 96 стар.: ил.
Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. Кал.: С.В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 371 с.: іл.
Кулагін, А.М. Праваслаўныя храмы Беларусі / А. М. Кулагін; фатограф А.Л. Дыбоўскі. — Мінск: Бел.Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2008. — 488 с.: іл.
Пацэнка, М. Алекшыцкая царква Пакрова Прасвятой Багародзіцы / Мікалай Пацэнка // Серыя: помнікі гісторыі і культуры Бераставіччыны. — г.п. Вялікая Бераставіца., 2009. — 16 с.
Пацэнка, М. 150 гадоў таму: царкоўныя перамены / Мікалай Пацэнка // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1 ліпеня (№ 51). — С. 11.
Пацэнка, М. І вырашылі пабудаваць новы храм…Да 140-годдзя Алекшыцкай царквы / Мікалай Пацэнка // Бераставіцкая газета. — 2011. — 20 жніўня (№ 65). — С. 4.

Царква Святой Прападобнай Еўфрасінні Полацкай у аг. Пагранічны

У 2009 годзе быў атрыманы дазвол на атрыманне ўчастка пад будаўніцтва храма. 27 лістапада 2010 года пасля заканчэння Боскай Літургіі вернікамі быў здзейснены хрэсны ход да месца будаўніцтва новага храма. Пры саборным набажэнстве святароў Бераставіцкага благачыння ўсталявалі крыж і асветлена месца пад будаўніцтва храма. 9 ліпеня 2013 года пасля саборнага набажэнства з удзелам Уладыкі Арцемія, Біскупа Гродзенскага і Ваўкавыскага, адбылася закладка капсулы.

Два цяжкія гады ішло ўзвядзенне сцен храма. Прыхаджане і айцец Сергій перыядычна звярталіся на прадпрыемствы, да вернікаў з заклікам аб дапамозе.

У якасці спонсараў выступілі КСУП «Пагранічны-Агра» ў асобе дырэктара Н.І. Прымачэнка, Бераставіцкі РЭС у асобе начальніка А.А. Ганчарыка, ДРБУ №160 КУП «Гроднааблдарбуд» у асобе былога начальніка У. А. Арцюхевіча, філіял «Аўтамабільны парк №18 г. п. Бераставіца» ААТ «Гроднааблаўтатранс», Бераставіцкі хлебапрыёмны ўчастак Роскага вытворчага ўчастка адкрытага акцыянернага таварыства «Агракамбінат «Скідзельскі», філіял Бераставіцкі БУРАКАПУНКТ адкрытага акцыянернага таварыства «Скідзельскі цукровы камбінат», пагранічная застава «Пагранічны» №10, ураджэнец аг. Пагранічны, а цяпер жыхар г. Рыга, індывідуальны прадпрымальнік А.Р. Навумовіч, жыхар аг. Пагранічны, кіраўнік фермерскай гаспадаркі “Раніца” Л.А. Курганскі.

Дзякуючы сумесным намаганням 14 чэрвеня 2015 года быў усталяваны цэнтральны купал. А праз год — 5 чэрвеня 2016 года — пасля саборнага набажэнства і хроснага ходу з удзелам Уладыкі Арцемія, Біскупа Гродзенскага і Ваўкавыскага, быў асвечаны і ўсталяваны купал на званіцу.

Жыхар аг. Пагранічны Васіль Макарчук ахвяраваў асабістыя сродкі для вырабу званоў, якія былі асвечаныя 14 кастрычніка 2018 года. 4 верасня гэтага года адбылася яшчэ адна важная падзея ў будаўніцтве храма ўстаноўка разьбянага іканастаса з пісанымі абразамі.

26 кастрычніка 2019 года ў аг. Пагранічны адбылася знакавая ў духоўным і гістарычным плане падзея — асвяшчэнне новага храма ў гонар Святой Прападобнай Еўфрасінні Полацкай. Узначаліў свята асвяшчэння і Боскай літургіі Высокапраасвяшчэнны Арцемій, архіепіскап Гродзенскі і Ваўкавыскі

Бібліяграфія:

Гончарова, С. «Храм — небо на земле»: в агрогородке Пограничный освятили новый храм / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 29 кастрычніка (№ 85). — С. 1, 4. ББК 69+714

Грибанова, С. Престольный праздник в Пограничном / Светлана Грибанова // Бераставіцкая газета. — 2021. — 8 чэрвеня (№ 44). — С. 4. ББК 69

Кергет, И. Построили храм вместе / Инна Кергет // Бераставіцкая газета. — 2019. — 6 лістапада (№ 87). — С. 4. ББК 69+714

Шелест, С. И у церкви, и у светских учреждений задачи общие // Бераставіцкая газета. — 2015. — 13 чэрвеня (№ 46). — C. 8. ББК Б69

Царква Уздзвіжання Крыжа Гасподняга ў в. Грыцавічы

Пабудавана на могілках у 1997 г. з цэглы на месцы драўлянага храма 1881 г., які адносіўся да вескі Клепачы ХІХ ст.

Помнік архітэктуры вырашаны ў стылізаваных формах царкоўнага дойлідства 2-й паловы 19 ст. Складаецца з прамавугольных аб’ёмаў прытвора, малітоўнай залы і апсіды, накрытых асобнымі 2-схільнымі дахамі з цыбулепадобнымі галоўкамі. Плоскасныя фасады расчлялёны арачнымі аконнымі праёмамі, крапаваны вуглавымі пілястрамі.

Бібліяграфія:

Кулагін, А. М. Каталіцкія храмы Беларусі / А. М. Кулагін ; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя iмя П. Броўкi, 2008. — 488 с. ББК 85.11(4Беи)я2

НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 1, спр. 1265, арк. 88.

Касцёл Візітацыі Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў Вялікай Бераставіцы

Самы старажытны і велічны будынак сярод архітэктурных помнікаў на зямлі бераставіцкай – гэта касцёл Візітацыі Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў Вялікай Бераставіцы ХVІІ – XVIII ст. Гістарычная назва помніка “Касцёл парафіяльны ў гонар Звеставання Найсвяцейшай Панны Марыіі ў Вялікай Бераставіцы” згодна адбітка касцёльнай пячаці на дакуменце 1862 г.(НГАБ у Гродна). Сакральны помнік архітэктуры позняга барока з архіўных дакументаў Беларусі, Полшчы і Літвы меў такія назвы: “Звеставання”(Дабравешчання) – у XVII – XVIII ст.; “Наведзінаў Найсвяцейшай Панны Марыіі арханёлам Гаўрыілам” – у 1-й палове ХІХ ст.; царква Спаса Нерукатворнага – у 2-й палове ХІХ ст.; касцёл Візітацыі Дзевы Марыі – у савецкі час (ХХ ст.).
Згодна “Хронікі касцёла парафіяльнага ў мястэчку Вялікай Бераставіцы. 1849 г.”(Навуковая бібліятэка Віленскага ўніверсітэта) першы драўляны касцёл у мястэчку быў заснаваны на месцы пахавання Ежы Юр’евіча Хадкевіча (каля 1568 -1595), маршалка трыбуналу ВКЛ і генеральнага старасты Жмудзкага. Магіла Ежы Хадкевіча ўяўляла сабой драўляную капліцу 1595 года, дзе праводзіліся службы. У 1615 г. Геранім Хадкевіч, кашталян віленскі і родны брат Ежы Хадкевіча павялічвае капліцу згодна фундуша брата. Драўляны касцёл у гонар Звеставання Найсвяцейшай Панны Марыіі асвяціў у жніўні 1615 г. віленскі біскуп Бенядыкт Война. У гэты час пры касцёле заснавана місія кармелітаў.

У 1656 г. уладальнік Бераставіцы Ян Казімір Хадкевіч, кашталян віленскі дазволіў пры касцёле Звеставання Панны Марыі заснаваць брацтва Святых Анёлаў-Ахоўнікаў, якіх упаўнаважыў Папа Рымскі Інакенцій Х у 1655 г. Манахі арганізавалі пры касцёле школу і шпіталь міласэрнасці, праводзілі ў мястэчку рэлігійныя святы. У 1661 г. Сафія Пац, жонка Я.К.Хадкевіча, выконваючы апошнюю волю мужа фундавала вялікі звон для касцёла вагой 34 пуды. У 1716 г. у Бераставіцкім касцёле быў адрамантаваны вялікі арган, усталяваны там у ХVII ст. (Zglinski M. Sources and materials to the history of organ building…W. 1999). У 1650-х гг. Бераставіцкі касцёл наведаў вядомы гісторык і рэлігійны дзеяч Рэчы Паспалітай Войцэх Каяловіч (1609 – 1677), які збіраў матэрыялы да гісторыі шляхты ВКЛ і генеалогіі роду Хадкевічаў.
На працягу ХVII ст. касцёл стаў радавым некропалям Хадкевічаў. Тут былі пахаваны заснавальнік касцёла Ежы Юр’евіч Хадкевіч, кашталян віленскі Ян Казімір Хадкевіч, яго двое сыноў, а таксама яго жонка Сафія Пац. Пазней у крыпце касцёла былі пахаваны наступныя ўладальнікі Бераставіцы — Мнішкі, Патоцкія, Касакоўскія, а таксама мясцовыя ксяндзы і заможная шляхта.

Пасля знішчэння храма ў выніку пажара 1741 г. быў узведзены мураваны касцёл новымі ўладальнікамі Вялікай Бераставіцы – Мнішкамі. Аднаўляць касцёл пачаў з 1741 г. маршалак вялікі каронны і кашталян кракаўскі Юзаф Вандалін Мнішак (1670 – 1747), а завершыў будаўніцтва яго сын Ежы Аўгуст Вандалін (1715 – 1778), маршалак надворны каронны разам з жонкай Марыяй Бруль. Аднаўляць бераставіцкі касцёл у мурах Мнішкі перадалі ордэну францысканаў, якім аказвалі фінансавую падтрымку. Над узвядзеннем бераставіцкага касцёла працавалі саксонскія і французскія архітэктары ХVIII ст., якія стаялі на службе ў Мнішкаў. Адзін з іх П’ер Рыкарда Тырэгайлі (1723 – пасля 1772), французскі інжынер і архітэктар, які мяркуецца стваральнікам плана Вялікай Бераставіцы да 1747 г., дзе быў пазначаны касцёл. План захоўваўся ў бібліятэцы замка Лашкі Мураваныя (Львоўская вобл. Украіна).

Так, з другой паловы ХVІІІ ст. у цэнтры Вялікай Бераставіцы паўстаў манументальны будынак касцёла Звеставання Найсвяцейшай Панны Марыі. Гэта адзіны помнік архітэктуры на Беларусі, выкананы ў стыле позняга саксонскага барока, які захаваўся да нашага часу ў пашкоджаным стане. Гэта крыжовая ў плане трохнефавая бязвежавая базіліка з трансептам, паўкруглай апсідай і дзвюма сакрысціямі па баках алтарнай часткі. Дліна будынка 43 м., шырыня галоўнага фасада – 27 м., вышыня з франтонам – 26 м.60 см., таўшчыня сцен на фасадзе – 1м.90 см. Галоўны заходні фасад падзелены пілястрамі на тры часткі і завершаны ступенчатым атыкам, які ўвенчаны трохвугольным франтонам з авальнай нішай. Бакавыя фасады і апсіда раўнамерна падзелены пілястрамі, лучковымі аконнымі праёмамі. Пры гэтым трэба адзначыць, што пілястры нідзе не злучаюцца на вуглах будынка. Гэта стылевы прызнак саксонскага барока. Унутраная прастора будынка падзелена чатырма масіўнымі слупамі на тры нефы. Цэнтральны павышаны неф перакрыты цыліндрычным скляпеннем на распалубках і конхай у алтарнай частцы. (Скляпенні не захаваліся). Бакавыя нефы адкрываюцца ў цэнтральны арачнымі праёмамі і перакрыты крыжовымі скляпеннямі на падпружных арках. (Скляпенні не захаваліся). У перыяд дзейнасці ксяндза Марціна Віньскага ў 1816 – 1835 гг. касцёл у Бераставіцы быў значна адрамантаваны: узведзены невялікі купал на сярэдзіне даху касцёла. На галоўным фасадзе былі ўзняты дзве драўляныя вежы, якія пазней былі разабраны ў 1865 г.
Па звестках Хронікі 1849 г. у касцёле меліся тры алтары: у цэнтральным нефе – вялікі разьбяны алтар у гонар Наведзінаў Найсвяцейшай Панны Марыі арханёлам Гаўрыілам. У двух бакавых нефах знаходзіліся алтары, прысвечаныя Святым Анёлам-Ахоўнікам і Пану Езусу. У афармленні алтароў прымаў удзел вядомы мастак Францішак Смуглевіч (1745 – 1807). На слупах цэнтральнага нефа віселі мармуровыя шыльды, прысвечаныя Мнішкам – фундатарам мураванага касцёла. Пад будынкам захавалася крыпта з дзевяццю памяшканнямі.
У заходняй частцы касцёла знаходзіцца бабінец, па баках якога змураваны дзве шахты з лесвіцамі на званніцу і дах і асобнай мураванай лесвіцай на арганныя хоры. Ў 1768 – 1770 гг. на хорах быў усталяваны вялікі арган работы прускіх майстроў. З дакументаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі ў Гродна вядома імя арганіста Вялікабераставіцкага касцёла 1-й паловы ХІХ ст. – Мацвей Гірэнь, які пражываў з сям’ёй у вёсцы Клюкаўцы фальварка Дубляны. Гэты фальварак з дзвюма вёскамі Карпаўцы і Клюкаўцы (Бераставіцкі р-н) належыў Вялікабераставіцкаму касцёлу. Тут пражывалі касцёльныя і плябанскія служачыя. Мацвей Гірэнь (1813 – 1884) — арганіст і настаўнік Вялікабераставіцкага прыхадскога вучылішча.

У 1760-х гг. вакол касцела была закладзена мураваная агароджа з брамай. Трохчасткавая брама з фіаламі над малымі аркамі праіснавала да 1961г. (Разабрана).
У 1793 г. графіня Юзэфіна Патоцкая (1752 – 1798), уладальніца Вялікай Бераставіцы заснавала пры касцёле шпіталь імя Святога Яна Божага. Драўляны будынак прытулка для хворых і ўбогіх дзейнічаў да 1865 г. – часу закрыцця касцёла і яго шпіталя. Падзеі вызваленчага паўстання 1863 – 1864 гг. закранулі і жыхароў Вялікай Бераставіцы. Мясцовы ксёндз Ігнацій Казлоўскі чулліва адносіўся да прыхаджан-мяцежнікаў, за што і быў арыштаваны ў 1864 г. Ваўкавыскай ваенна-следчай камісіяй і змешчаны пад хатні арышт. Вялікабераставіцкі касцёл быў зачынены і перададзены ў 1865 г. праваслаўнаму духавенству. У 1867 г. будынак былога касцёла параасвечаны ў царкву Спаса Нерукатворнага. Касцёльную маёмасць перавезлі ў Крынкі ў 1866 г. праз Малую Бераставіцу.

У 1919 – 1920 гг. былы старажытны касцёл зноў вернуты католікам. З прыходам польскай улады касцёл перажыў другое адраджэнне (1921 – 1939). Касцёл узначаліў Вялікабераставіцкую рымска-каталіцкую парафію, адноўленую ў 1908 г. падчас будаўніцтва сям’ёй Касакоўскіх другога касцёла ў мястэчку. Восенню 1939 г. Вялікая Бераставіца з навакольнымі вёскамі далучана ў склад БССР. Мястэчка ўвайшло ў Крынкаўскі раён Беластоцкай вобласці. Падчас Вялікай Айчыннай вайны 1941-1945 гг. Бераставіца знаходзілася пад акупацыяй нямецка-фашысцкіх захопнікаў. У будынку старога касцёла ўтрымліваліся савецкія ваеннапалонныя. Пасля вызвалення Вялікай Бераставіцы ў ліпені 1944 г. пачалося адраджэнне рэлігійнага жыцця. У 1945 г. Віленская курыя накіравала ксяндза Мечыслава Малыніча (1888 – 1969) у роднае мястэчка ўзначаліць Вялікабераставіцкую парафію. Ксёндз Мечыслаў стаў апошнім настаяцелем, які здзейсніў службу ў старым касцёле Вялікай Бераставіцы.
17 снежня 1947 г. касцёл Візітацыі Дзевы Марыі быў зачынены па распараджэнні Ўпаўнаважанага Савета па справах рэлігійных культаў па Гродзенскай вобласці. Будынак касцёла заняты пад склад Заготзерня. У савецкі час былы касцёл пераўтварыўся ў сховішча прадуктаў і мэблявую краму мясцовага “Універсама”. Пазней у будынку дзейнічала майстэрня піламатэрыялаў. Будынак былога касцёла прыйшоў у заняпад.

23 кастрычніка 1987 г. выканкам Бераставіцкага райсавета народных дэпутатаў прыняў рашэнне аб рэстаўрацыі помніка архітэктуры ХVІІ – XVIII ст. былога касцёла кармелітаў у г.п.Бераставіца Гродзенскай вобл. У 1988 г. распачаты рэстаўрацыйныя работы Гродзенскай абласной комплекснай праектнай майстэрняй інстытута “БЕЛСПЕЦПРАЕКТРЭСТАЎРАЦЫЯ”, якая склала «Эскізны праект» і папярэднія работы па рэстаўрацыі нашага помніка архітэктуры. На працягу чатырох гадоў былі ўзведзены будаўнічыя рыштаванні вакол будынка касцёла, зроблены яго абмеры, чарцяжы, фотаздымкі знешняга і ўнутранага стану касцёла. Але нечаканы пажар 30 жніўня 1992 г. надоўга спыніў аднаўленчыя работы старажытнага будынка. Згарэў гонтавы дах касцёла і абвалілася велічэзная столь цэнтральнага нефа. Рэшткі будынка былога касцёла кармелітаў узяты пад ахову і занесены ў 2002 г. у Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.
Сярод захаваных каштоўнасцей Вялікабераставіцкага старажытнага касцёла вядомы: статуя Святога Яна Божага (дрэва, ХVІІІ ст.), якая знаходзіцца ў фондах НММ Беларусі ў Мінску; рэльеф “Пылаючае сэрца”(дрэва, XVIII ст.) знаходзіцца ў Музеі гісторыі рэлігіі г. Гродна; рэлігійнае адзенне – капа з пеліканам і арнат (кан.XVIII – пач.XIX стст.) у Музеі Вавёркі ў Вялікай Бераставіцы; драўлянае Укрыжаванне і карціна “Святая Ганна вучыць чытаць Панну Марыю”(алей, ХІХ ст.) у касцёле Перамянення Божага ў Вялікай Бераставіцы.

Бібліяграфія:

Выпіскі з дакументаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі ў Гродна і Дзяржаўнага архіва Гродзенскай вобласці выканаў А.Ф. Втарушын у 2024г.

Навуковая бібліятэка Вільнюскага ўніверсітэта імя С. Баторыя. Аддзел рукапісаў. F.4.A-2570 [KRONIKA KOSCIOLA PARAFIALNEGO W M. WIELKIEJ BRZOSTOWICY…1849]

Архітэктура Беларусі: нарысы і эвалюцыі ва ўсходнеславянскім і еўрапейскім кантэксце. У 4 тамах. Т.2 (XV — сяр.XVIII ст.). -Мн. Белнавука. 2006. С. 284-286.

Втарушын, А. Сем пёраў страуса для Бераставіцы. Гістарычны нарыс / Андрэй Втарушын. Вялікая Бераставіца: Выдавецтва раённай цэнтральнай бібліятэкі імя В. М. Кавалеўскага, 2011. — 42 с.: іл.

Втарушын, А. Пераўтварэнне Святога Яна ў Бераставіцы. Гістарычны нарыс / Андрэй Втарушын. — Вялікая Бераставіца: Выдавецтва Бераставіцкай раённай бібліятэкі імя В. М. Кавалеўскага, 2012. — 39 с. іл.

Втарушын А. Паслушэнства дае шчасце на зямлі. Да 180-годдзя з дня нараджэння І.Я. Казлоўскага (1832-1898) — Вялікая Бераставіца. 2012. — 20с. іл.

Втарушын А. Сакральны помнік Бераставіцы. 255 гадоў з часу асвячэння касцела Звеставання Панны Марыі. Бераставіцкая газета. №45 — 2023 — 26 ліпеня. с.5

Габрусь, Т. В. Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока / Т. В. Габрусь. — Мн.: Ураджай, 2001. с.222-223.

Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь / склад. В. Я. Абламскі, І. М. Чарняўскі, Ю. А. Барысюк. — Мінск: БЕЛТА, 2009. с.342.

Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. Кал.: С.В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 371 с.: іл.

Крук Т.В., Маліноўская Т.Т. Бераставіцкі касцел Візітацыі Дзевы Марыі. Архітэктура Беларусі. Энцыклапедыя. — Мінск. 1993 — с.81.

Койта, К. З гісторыі архітэктурных помнікаў Бераставіччыны / Казімір Койта // Памяць: Гіст-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 558.

Кулагін, А.М. Каталіцкія храмы Беларусі / А.М. Кулагін; фатограф А.Л. Дыбоўскі. — Мінск: Бел.Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2008. — 488 с.: іл.

Лушчык, С. Аб назве старога касцела і яго пячатцы / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. №15— 2021 г. 27 лютага. С.7.

Лушчык, С. Званы старога бераставіцкага касцёла / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 10.01.2015 г.

Лушчык, С. Гістарычныя вехі бераставіцкага касцела. / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. №27 — 2021, 10 красавіка (Пачатак). С.4; №29 — 2021, 17 красавіка (Працяг). С.4

Лушчык, С. Хто спачываў у падземных крыптах касцела? / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. №75 — 2021, 25 верасня — C.10.

Маліноўская Т. Да гісторыі Вялікабераставіцкага касцела XVII ст. Наш радавод. Кн.4, ч.3, Гродна 1992. — С.543.

Мараш Я.Н. Ватикан и католическая церковь в Белоруссии (1569-1795). Мн. Выш. школа. 1971. — С. 272.

Пацэнка, М. Храм пад птушыны крыламі. Гістарычны нарыс. Серыя: Помнікі гісторыі і культуры Бераставіччыны / Мікалай Пацэнка — Вялікая Бераставіца. 2007 — 12с.

КОСТЕЛ ПРЕОБРАЖЕНИЯ ГОСПОДНЕГО

Возникновение второго католического храма в Большой Берестовице связано с деятельностью графа Иосифа Коссаковского (1866 — 1917), владельца имения «Великая Берестовица». В 1899 году он подал прошение на имя Гродненского губернатора о разрешении построить новый костёл. К прошению был приложен проект. Свыше ста католиков, проживающих в Большой Берестовице на то время, не имели своего костёла. Небольшая деревянная часовня на католическом кладбище не удовлетворяла нужды верующих. А старый костёл Визитации Пресвятой Девы Марии в Большой Берестовице был закрыт еще в 1865 году из-за участия жителей в Польском мятеже 1863 года. Здание костёла было передано православному духовенству и переосвящено в церковь Спаса Нерукотворного в 1867 году. Католики были вынуждены посещать отдалённые приходы в Крынках, Макаровцах, Великих Эйсмонтах.

Местные ксендзы стали поддерживать берестовицких прихожан в желании обрести свой молитвенный дом. Католики обратились с просьбой к графу Коссаковскому, который решил им помочь. На протяжении восьми лет с 1899 года Иосиф Коссаковский трижды подавал прошения на имя Гродненских губернаторов о постройке нового костёла в Большой Берестовице. 12 июля 1907 года разрешение было получено, но с условием, что граф будет возводить костёл на территории своего имения, а не в самом местечке Великая Берестовица. Основная часть финансирования строительства легла на супружескую пару графа Иосифа и Марию Коссаковских, также помогали своими силами и взносами прихожане Берестовицы.

6 августа 1908 года администратор Виленской римско-католической епархии ксёндз Казимир Михалькевич в присутствии графа Коссаковского освятил закладной камень под фундамент будущего костёла под титулом «Преображения Господа нашего Иисуса Христа». 9 октября 1908 года восстановлен Великоберестовицкий римско-католический приход, который возглавил ксёндз Адольф Михневич. Ему было поручено курировать строительство нового костёла. Основной строительный материал предоставил граф Коссаковский, который владел собственным кирпичным заводом на территории имения «Великая Берестовица».

24 июня 1909 года в торжественной обстановке была освящена закладка стен из кирпича с каменной облицовкой. Присутствовало 12 ксендзов из смежных приходов во главе с управляющим Виленской римско-католической епархией. Из Репли Волковысского уезда прибыл крёстный ход с песнопениями. Строительство нового костёла шло успешно. В 1911 году в интерьере храма были оформлены главный алтарь со статуями Христа – Спасителя на кресте и ниже – Богоматери, а также два боковых алтаря с иконой Матери Божией Остробрамской и иконой Сердце Иисуса Христа. В 1912 году на хорах главного входа был установлен 16-регистровый орган Виленской фирмы Вацлава Бернацкого. К сожалению, орган был повреждён в годы Великой Отечественной войны (1941-1945) и больше не восстанавливался.

2 октября 1912 года новый костёл Преображения Господнего был торжественно освящён в присутствии верующих Большой Берестовицы и семьи Коссаковских. Костел выполнен в неоготическом стиле по проекту Гродненского инженера Ивана Плотникова, который выполнил копию с первоначального проекта 1899 года.

Здание костёла в плане представляет собой прямоугольную трёхнефную базилику с пятигранной апсидой. Главный фасад вертикально ориентирован, завершён трёхъярусной четвериковой башней-колокольней, которая на втором ярусе декорирована семью псевдоготическими башенками — пинаклями и завершена высоким шатром. Вертикальность композиции усиливают ступенчатые контрфорсы и стрельчатые проёмы. Вход решён арочным порталом со статуей Христа на вершине. Главная дверь украшена художественной ковкой. Колористическое решение здания достигается сочетанием фактурной кладки стен камнем естественного и белых, оштукатуренных элементов архитектурного декора: лопаток, карнизов, плинтусов, ниш. Интерьер храма также выполнен в неоготическом стиле, нефы перекрыты стрельчатыми сводами.

Рядом с храмом в 1913 году было построено здание плебании, сохранившееся до наших дней. В нём проживали первые ксендзы: Людвиг Бисикерский (в 1913-1920 гг.), Витольд Саросек (в 1920-1924 гг.), Феликс Качмарек (в 1924-1929 гг.), Болеслав Германович (в 1929-1933 гг.), Ян Томашевич (в 1933-1939 гг.), Винцент Борсук (в 1940-1942 гг).

В 1945 году костел Преображения Господнего возглавил ксёндз Мечислав Малынич (1888-1969) уроженец Большой Берестовицы. До Второй Мировой войны в приходе храма насчитывалось 2218 католиков. В 1948-1949 гг. прихожан было 1500 человек, в 1958 году – 900 человек, а в 1960-е годы – около 500 прихожан.

29 декабря 1945 года ксёндз Мечислав Малынич от имени прихожан написал заявление Уполномоченному по делам религиозных культов Гродненской области с просьбой зарегистрировать храм и приход. В 1946 году был составлен акт осмотра здания храма Преображения Господнего, проведена инвентаризация и заключен «Договор об обязанностях и ответственности за сохранность костёла и его имущества». 31 января 1947 года Совет Министров СССР принял решение зарегистрировать религиозное общество римско-католического культа в Большой Берестовице.

Мечислав Малынич – яркая личность. Ксёндз Мечислав родился в 1888 году в многодетной семье горожанина Вацлава Малынича и Антонины из рода Минкевичей в Большой Берестовице. Семья жила в доме на улице Дольная (ныне Октябрськая). Учился Мечислав в Белостокской гимназии, затем в Римско-католической духовной семинарии в Вильно (ныне Вильнюс). В 1923-1926 годах является студентом Варшавского университета, где учится на юридическом факультете. В 1912 году был рукоположен в духовный сан в Ковно (ныне — Каунас). До 1945 года он занимал множество важных должностей, организовывал приходы. Однако с 1942 по 1944 год подвергался преследованиям со стороны немецких властей. В 1945 году ксёндз Малынич был направлен Виленской консисторией возглавлять храм Преображения Господнего в Большой Берестовице. В 1946 году Малынич направлен в Могилёв и Слуцк восстанавливать религиозную жизнь на востоке Беларуси, где получил имя «Великий пастырь Беларуси».

Помимо сына в семье Малыничей воспитывались три дочери: Янина, Тереза, Елена. Наибольшую духовную поддержку Мечиславу оказывала его старшая сестра Янина (1883-1973). У семьи Малыничей были хорошие отношения с семьёй Коссаковских – последних владельцев Большой Берестовицы. Именно дом Малыничей в 1939 году стал приютом для семьи Анны Коссаковской (1910-2000), когда они были насильно выселены новой советской властью из своего дворца в Большой Берестовице. В феврале 1940 года Анна оставила трёхмесячного сына Александра своей гувернантке Терезе Малынич (1892-1975), а двоих её детей Марию и Михаила Коссаковских вместе с матерью НКВД отправило в Казахстан.

10 марта 1965 года решением Гродненского облисполкома костёл Преображения Господнего снят с учёта действующих, а здание передано Берестовицкому педучилищу под спортзал. В том же году местные власти отобрали ключи от костела у Янины Малынич, которая руководила службой. Ночью все вещи из костела были перевезены в костел в Больших Эйсмонтах. Архив, оставшийся после войны, был уничтожен. Некоторые реликвии были тайно вынесены из костела верующими, которые впоследствии были переданы прихожанами в возрождённый костёл Преображения Господнего в 1990 г. Закрытое здание костёла было передано колхозу под склады, а позже в нём разместился пункт сбора стеклотары. Здание плебании было отдано под районную библиотеку в 1966 году. Позже здание передано под спальный корпус детского сада.

В апреле 1988 года здание костёла было передано под ЗАГС. Но весной 1989 года от костельного комитета Большой Берестовицы было написано заявление, в котором верующие просили вернуть им костел и костельное имущество. 20 марта 1989 года Совет по делам религий при Совете Министров БССР принял решение вернуть Берестовицкую святыню католикам.

В 1990 году здание костёла было отреставрировано (архитекторы А. Бабицин, С. Шийко). 10 ноября 1991 года новый костёл был повторно освящён под историческим названием Преображения Господнего бискупом Гродненским Александром Кашкевичем.

В 2012 году прихожане торжественно отметили 100-летие костёла. С 2006 года по настоящее время службу в костёле проводит ксёндз Вольдемар Слота.

Храм является памятником архитектуры неоготики и включен в Государственный список историко – культурных ценностей Республики Беларусь.

Библиография:

Втарушын, А.Запаветнае палатно са «Святой Ганнай»: да 100-годдзя з часу асвячэння касцёла Праабражэння Божага ў Вялікай Бераставіцы / Андрэй Втарушын // Выдавецтва раённай бібліятэкі імя В. М. Кавалеўскага. — 2012. — С. 23.
Втарушын, А. З верай па жыцці: Да 125 годдзя з дня нараджэння М. В. Малыніча (1888 — 1969) / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. 2013. — 29 кастрычніка. — С. 4. ББК 90
Вялікая Бераставіца і ваколіцы / галоўны рэдактар Уладзімір Шпарло — Брэст: ТАА “Рэкламна-інфармацыйнае агенцтва “Вечерний Брест», 2011. — 96 стар.: ил.
Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. Кал.: С.В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 371 с.: іл.
Койта, К. З гісторыі архітэктурных помнікаў Бераставіччыны / Казімір Койта // Памяць: Гіст-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 558.
Кулагін, А.М. Каталіцкія храмы Беларусі / А.М. Кулагін; фатограф А.Л. Дыбоўскі. — Мінск: Бел.Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2008. — 488 с.: іл.
Кузьмич, А.Костёл Преображения Господнего / Анатолий Кузьмич // Бераставiцкая газета. — 2008. — 2 верасня (№ 69). — C.4, 6.
Лабкоў, Дз.» І заззяе ў цемры святло…» / Дзмітрый Лабкоў // Бераставіцкая газета. — 2011. — 1сакавіка (№ 16). — C.4.
Міклаш, І.Далі сведчанне веры / Ірына Міклаш // Бераставіцкая газета. — 2015. — 6 чэрвеня (№ 44). — C. 5.
Міклаш. І.Касцёл адзначыў сваё 100-годдзе / Ірына Міклаш // Бераствіцкая газета. — 2012. — 29 верасня (№ 77). — C.2.
Паценко, Н. Берестовитчина: экскурсионно-туристический маршрут «Дорога от храма к храму» / Николай Паценко // Бераставіцкая газета.. — 2016. — 16 красавіка (№ 29). — С. 6.
Пацэнка, М. 150 гадоў таму: царкоўныя перамены / Мікалай Пацэнка // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1 ліпеня (№ 51). — С. 11.
Руткоўскі, І. Культавыя пабудовы Вялікай Бераставіцы / І. Руткоўскі // Бераставіцкая газета. — 1996. — 21 жніўня (№ 63). — С. 3.

Капліца Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў Масалянах

Капліца касцёльная Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі пабудавана ў 1856 годзе па праекту варшаўскага архітэктара Аляксандра Градзецкага (1852), які распрацаваў архітэктуру палаца-паркавага комплексу Біспінгаў у Масалянах. Будаўніцтва капліцы фундавала Юзэфа Вайчынская з Біспінгаў (1786-1878), уладальніца маёнтка Масаляны.

Дазвол на будаўніцтва Ю. Вайчынская атрымала 11 красавіка 1856 г. ад гродзенскага губернатара Хрыстафора фон дэр Ховена. З 1862 па 1867 гг. службу праводзіў у капліцы-касцёле ксёндз Банавентура Кударкевіч, якога ўтрымлівала за свой кошт памешчыца Ю. Вайчынская. (Паводле дакументаў НГАБ у Гродна).

У 1868 г. мастак Напалеон Орда наведаў Масаляны і выканаў малюнак капліцы з павільёнамі з боку возера. (Малюнак захоўваецца ў музеі Кракава). Каштоўны малюнак адлюстроўвае першапачатковы выгляд каталіцкай капліцы. Гэта высокі аднанэфны неагатычны храм з дзвюма вежамі-шпілямі на галоўным фасадзе, які вырашаны прамавугольным парталам. Класічны прамавугольны ў плане аб’ём завершаны паўкруглай апсідай, над якой узвышаецца двухсхільны дах. З левага боку капліцы стаяла арка-званіца са звонам (не захавалася). Аконныя праёмы вырашаны ў стылі гатычнай аркі-цюдор. Капліца з’яўляецца помнікам архітэктуры несапраўднай готыкі ХІХ ст.

У 1867 г. каталіцкая капліца ў Масалянах перададзена праваслаўнаму духавенству і пераасвечана пад царкву Св. Дабравернага Аляксандра Неўскага.

У 1919 г. капліца вернута католікам, адрамантавана ўладальнікамі Біспінгамі ў 1937 г. Але ў верасні 1939 г. зямля маёнтка Масаляны была далучана да БССР. Капліца зачынена мясцовай савецкай уладай і перароблена пад склад. З галоўнага фасада зняты вежы.

Адраджэнне будынка як помніка сакральнай архітэктуры адбылося ў 1991 г. Вялікаэйсмантаўскі ксёндз Кароль Бернась асвяціў капліцу-касцёл пад гістарычным тытулам “Унебаўзяцце Найсвяцейшай Дзевы Марыі”. Абразы для капліцы выканаў мясцовы самадзейны мастак Іосіф Іванавіч Сліўка. Капліца дзейнічае.

Бібліяграфія:

Выпіскі з дакументаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі ў Гродна (НГАБ у Гродна) выканаў А.Ф.Втарушын. 2023 г.

Аднаўляем гісторыю па здымках / падрыхтавала Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. — 2022. — 28 мая (№ 39). — С. 8. ББК 713

Гарады і вёскі Беларусі. Т.9. Кн.I. Гродзенская вобласць : энцыклапедыя / Нацыянальная акадэмія навук Беларусі ; редкалегія У. У. Андрыевіч і інш.. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя iмя Пятруся Броўкi, 2016. – С. 380—381. ББК 63.3(4Беи)я2

Калеснік, Л. Р. Ад Алекшыц да Эйсмантаў: час, прастора, лёсы / Леанід Калеснік. — Мінск : Колорград, 2020. — 272 с. ББК 63.3(4Беи)

Кулагін, А. М. Каталіцкія храмы Беларусі / А. М. Кулагін ; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя iмя П. Броўкi, 2008. — 488 с. ББК 85.11(4Беи)я2

Памяць: гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага раёна / рэд.-уклад. М.І.Пацэнка.- Мінск : БЕЛТА, 1999.- С. 564—565.

Паценко, Н. Берестовитчина: экскурсионно-туристический маршрут «Дорога от храма к храму» / Николай Паценко // Бераставіцкая газета. — 2016. — 16 красавіка (№ 29). — С. 6. ББК 657+71

Потапчик, С. Без прошлого нет будущего. Еще раз об истории имения Биспингов в Массолянах / Светлана Потапчик // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 января.

Румак, Г. У. Масаляны праз смугу стагоддзяў : старонкі гісторыі / Г. У. Румак ; [рэдактар Н. В. Томчык]. — Слонім : Слонімская друкарня, 2014. — 256 с. ББК 26.89(4Беи)

Румак, Г. Роздум каля брамы / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2017. — 9 верасня (№77). — С. 7. ББК 713+95

Aftanazy, Roman.Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitei / Wyd. 2-е. Tom 3. Wroclaw. 1992.

https://ru.belarus.travel/landmarks/kaplitca-sviatoi-marii-d massoliany? ysclid = luzbky6g1d654414364

Касцёл Узвышэння Святога крыжа ў Макараўцах

Драўляны касцёл у стылі ранняга класіцызму пад тытулам Узвышэння Святога Крыжа быў заснаваны ў 1793 г. як філіял Індурскай парафіі. Святыня пабудавана на ўзвышшы ў заходняй частцы вёскі, на могілках, побач з сядзібай паноў Хрусціцкіх. Фундатарамі касцёла былі маршалак гродзенскай шляхты Людвік Марцыян Панцэжыньскі і яго жонка Канстанцыя са Скірмунтаў, а таксама сем’і Сарокаў і Азажыцкіх. Да філіяла былі далучаны вёскі, якія раней складалі паўднёвую частку парафіі Адэльск, а пасля Другой сусветнай вайны – частка вёсак і ваколіц парафіі Крынкі. У першай палове ХIХ ст. пры касцёле дзейнічала Ружанцовае брацтва.

Дазвол на пабудову ва Уснаржы касцёла 28 мая 1793 г. падпісаў віленскі біскуп Ігнацый Масальскі. Новазбудаваная святыня была асвечана 23 чэрвеня 1795 г. кс. канонікам Юзафам Свяржынскім. У 1797 г. муж і жонка Панцэжыньскія ахвяравалі партрэт для касцела, на якім намаляваны Віленскі біскуп Караль Панцэжыньскі, апякун ордэна баніфратаў у Гродна. З 1979 г. партрэт знаходзіцца ў Музеі старажытнабеларускай культуры Акадэміі навук Беларусі ў Мінску.

Прамавугольны ў плане касцёл быў пабудаваны з сасновага дрэва на падмурку, па баках апсіды знаходзіліся дзве квадратныя сакрыстыі. Касцёл бязвежавы, накрыты двухсхільным бляшаным дахам. Галоўны фасад завершаны трохвугольным франтонам, ашаляваным “елачкай”; у 1848 г. былі вертыкальна ашаляваны сцены. Інтэр’ер падзелены дзвюма парамі шасцігранных слупоў (цяпер – чатырохгранныя) на тры навы і перакрыты плоскай падшыўной столлю.

У сярэдзіне ХIХ ст. унутранае ўбранства касцёла выглядала наступным чынам: галоўны алтар з сасновага дрэва змяшчаў абраз Укрыжавання ў пазалочанай раме. Яго акружалі маляваныя выявы: злева – Маці Божай і св. Пятра, справа – св. св. Яна і Паўла. Наверсе была выява Анёла з хусткай св. Веранікі. Левы бакавы алтар змяшчаў абраз НПМ Беззаганага Зачацця. Абраз акружалі выявы св. Казіміра (злева) і св. Людвіка, французскага караля. Вышэй знаходзілася выява Анёла, а над ім – выява Святога Духа ў воблаку. У алтары былі рэліквіі святых. Справа стаяў алтар св. Юзафа з адпаведным абразом у акружэнні выяваў св. Алены (злева), св. Канстанцыі і Анёла (зверху). Завяршала алтар выява Усёвідушчага Вока.

Сёння святыню ўпрыгожваюць тры разьбяныя барочна-класіцыстычныя двух’ярусныя алтары “карынфскай будовы”, дэкараваныя накладной арнаментальнай разьбой. Пасля апошняга рамонту ўсе сцены, столь і слупы былі ашаляваны. Галоўны алтар акружаны паліхромнымі фігурамі Святых апосталаў Пятра і Паўла, у цэнтры – велічнае разьбянае Укрыжаванне, зверху – абраз св. Францішка. Кампазіцыю завяршае выява Сэрца Пана Езуса ў аблоках і промнях. Галоўныя абразы ў бакавых алтарах упрыгожваюць касцёл ад самага пачатку яго існавання: у левым – абраз Маці Божай Беззаганага Зачацця (наверсе – абраз св. Казіміра), у правым – абраз св. Юзафа (наверсе – абраз св. Антонія). Над уваходам – арганныя хоры, абгароджаныя балюстрадай. Арган у касцеле пабудаваны Віленскай фірмай Вацлава Бярнацкага ў 1913-1914 гг. Кантракт на арган падпісаў мясцовы ксендз Генрых Сабалеўскі 23 снежня 1913 года. Інструмент перададзены ў касцел 3 красавіка 1914 года. Арган захаваўся і дзейнічае падчас набажэнстваў. Крыпта пад касцёлам, у якой пахаваны астанкі фундатараў, была амаль цалкам засыпана ў 1960 г. па загаду тагачасных уладаў.

На поўдзень ад касцёла асобна стаіць мураваная званіца, пабудаваная з цэглы і бутавага каменя ў 1841 г. Яна змяшчае 3 званы: вялікі (100 кг, адліты ў 1850 г. Вінцэнтам Уладкоўскім), сярэдні (32 кг, набыты ў праваслаўных, адліты ў Маскве) і малы (8 кг, XVIII ст.). Перад касцёлам стаяць высокія драўляныя крыжы, усталяваныя айцамі аблатамі (1937 г.) і рэдэмптарыстамі (1991 г.) у памяць святых місій у парафіі, а таксама мемарыяльны помнік у гонар 1600-годдзя прыняцця хрысціянства Рымскай Імперыяй з лічбамі “1313 – 1913”. Касцёльная тэрыторыя разам з могілкамі абнесена бутавай агароджай; галоўны ўваход пазначаны трохарачнай брамай, на франтоне якой усталявана ў нішы фігура св. Яна Непамука.

У пачатаку ХХ ст. Уснарж атрымаў статус самастойнай парафіі. Перад Другой сусветнай вайной колькасць парафіянаў ужо перавышала 2300 чалавек. З адменай прыватнай маёмасці знік і маёнтак Уснарж.

З таго часу парафія, як і вёска, мае назву Макараўцы.

У 1950 г. пробашч касцёла кс. Алаізій Тамковіч быў арыштаваны (на шчасце, ён вярнуўся праз 5 гадоў), а плябанію ўлады прыстасавалі пад ашчадную касу і жыллё для школьных настаўнікаў. Касцёл у Макараўцах дзейнічаў увесь час, нават тады, калі тут не было свайго пробашча (прыязджаў ксёндз з Адэльска).

З 2011 г. касцёл мае статус помніка архітэктуры 3 катэгорыі.

У 1989 – 1991 гг. касцёл быў адноўлены дзякуючы намаганням тагачаснага пробашча кс. Венантыя Вількаша, потым – кс. Яраслава Грынашкевіча.

Пад плябанію цяпер выкарыстоўваецца дом былой парафіянкі, якая пасля сваёй смерці завяшчала будынак для гэтай мэты.

Ён стаіць насупраць плябаніі, якую ў 2001 – 2002 гг. вярнулі парафіі; сёння тут знаходзяцца класы для катэхетычных заняткаў.

29 чэрвеня 2004 г. адбылася прамая радыётрансляцыя святой Імшы, арганізаваная “Радыё Марыя”. У 2006 – 2008 гг. касцёл і парафіяльныя будынкі былі газіфікаваны. У 2009 – 2011 гг. адбыўся ўнутраны рамонт святыні з заменай дзвярэй і вокнаў. У 2010 г. быў грунтоўна адрамантаваны арган.

Да парафіі Макараўцы былі далучаны вёскі парафіі Крынкі: Белакозы, Ігнатавічы, Кудрычы, Пранявічы, Рэпавічы.

У інфармацыйнай справаздачы Упаўнаважанага Савета па справах рэлігійных культаў пры Савеце Міністраў СССР па Гродзенскай вобласці за IV квартал 1950 года гаворыцца: «Ксёндз Макараўскага касцёла Бераставіцкага раёна Тамковіч А.П., будучы незадаволены запрашэннем яму абслугоўваць прыход Малой Бераставіцу па сумяшчальніцтву, самаўласна адправіў у прыходах Малой і Вялікай Бераставіцы службу па аднаму, два разы ў месяц у кожным касцёле».

Пасля арышту 31 сакавіка 1951 года ксяндза Тамковіча веруючыя Макараўскага прыходу просяць «дазволу на адпраўленне рэлігійных абрадаў па сумяшчальніцтву ў дні каталіцкіх святаў і ў нядзельныя дні, хоць бы па аднаму — два разы ў месяц».

Веруючыя самы шукалі служыцеляў культа на свабодныя прыходы. Так з Макараўскай парафіі ў 1952 годзе касцёльны савет разам з веруючымі тры разы ездзілі ў Літву дзеля таго, каб знайсці служыцеля культа, які б даў згоду на пастаянную службу ў прыходзе. Быў час, што святар знайшоўся, але яму мясцовыя ўлады ў прапісцы адмовілі (быў прапісаны ў Вільні).

Бібліяграфія:

Арганы Беларусі. /склад. А. У. Бурдзялеў.- Мінск: БелЭныклапедыя. 2018г. -368с.: іл.
Вялікая Бераставіца і ваколіцы / галоўны рэдактар Уладзімір Шпарло — Брэст: ТАА “Рэкламна-інфармацыйнае агенцтва “Вечерний Брест», 2011. — 96 стар.: ил.
Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. Кал.: С.В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 371 с.: іл.
Койта, К. З гісторыі архітэктурных помнікаў Бераставіччыны / Казімір Койта // Памяць: Гіст-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 558.
Кулагін, А.М. Каталіцкія храмы Беларусі / А.М. Кулагін; фатограф А.Л. Дыбоўскі. — Мінск: Бел.Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2008. — 488 с.: іл.
Лушчык, А. В. Помнікі гісторыі і культуры Бераставіцкага раёна / Аляксей Лушчык // Памяць: Гіст.- дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 571.
https://www.radzima.org/be/object/1447.html

КАПЛІЦА НА КАТАЛІЦКІХ МОГІЛКАХ ВЯЛІКАЙ БЕРАСТАВІЦЫ

Першая драўляная капліца на каталіцкіх могілках у Вялікай Бераставіцы паходзіць з ХVІІІ ст. Пасля знішчэння драўлянага касцёла Хадкевічаў у выніку пажара 1741 г. католікі Бераставіцы засталіся без сваёй святыні. Часова на каталіцкіх могілках была ўзведзена капліца, дзе праводзіліся службы. Амаль два стагоддзя гэта капліца ў гонар Божай Маці з Чэнстахова з’яўлялася прыкметным сімвалам веры і цікавым помнікам драўлянага дойлідства шатровага стылю на Бераставіччыне.

Сярод дакументаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі ў Гродна захавалася яе апісанне за 1911 год. Капліца належала адноўленаму Вялікабераставіцкаму рымска – каталіцкаму прыходу ў 1908 годзе. “Часовня на кладбище деревянная, крытая гонтом, восьмиугольная длиною и шириною по 15 аршин . Снаружи имеет вид восточного стиля. Внутри же никакого стиля не предусматривается. Престол – с изображением Распятия и боковой (алтарь) с левой стороны престола с иконою Пресвятой Девы Марии, а также амвон для проповедей, а над входными дверями – хоры с фисгармонией, заменяющей орган…” Сцены капліцы былі ўпрыгожаны абразамі з выявамі Святога Іаана, Маці Бажай Чанстахоўскай і Ружанцавай, Каранаванне Марыі, Хрыстос у труне, Беззаганнае зачацце Панны Марыі і інш. Побач з капліцай узгадваецца драўляная званніца з трыма невялікімі званамі ад 2 да 4 пудоў (не захаваліся).

Першыя фотаздымкі Вялікабераставіцкай капліцы былі зроблены Казімірам Касакоўскім у 1900 г. Капліца ўзвышалася на могільнікавай гары сваімі строгімі прапорцыямі ўсходняга шатра. Аб’ём збудавання быў выкананы ў класічным стыле круглай ратонды, падзеленай на восем граней і завершаны васьмігранным шатровым дахам, накрытым гонтам. Драўляныя сцены былі ўпрыгожаны лучковымі аконнымі рамамі белага колеру. На вяршыні шатра ўзвышаўся жалезны крыж. У сярэдзіне 1960-х гадоў быў зафіксаваны апошні стан могільнікавай капліцы са званніцай, якія знаходзіліся ў добрым выглядзе.
Пасля закрыцця старога касцёла (у 1947 г.) і новага касцёла (у 1965 г.) у Вялікай Бераставіцы дзейнічала толькі капліца на каталіцкіх могілках. Яе абслугоўвала сям’я Малынічаў: сёстры Яніна і Тэрэза. Пасля смерці апошняй з сясцёр Тэрэзы Малыніч у 1975 годзе нечаканы пажар знішчыў старажытную капліцу на могілках. Яшчэ раней, у 1973 г. супрацоўнікі 26-й экспедыцыі Дзяржаўнага мастацкага музея БССР выявілі ў капліцы драўляную статую Святога Яна Божага (ХVІІІ ст.), якая была перанесена са старога касцёла Вялікай Бераставіцы пасля яго закрыцця. Гэта статуя з’яўляецца выдатным помнікам разьбовага мастацтва эпохі барока на Беларусі.

У жніўні 2018 г. настаў час адраджэння бераставіцкай капліцы на каталіцкіх могілках. Фундамент мураванага збудавання невялікіх памераў асвяціў дапаможны біскуп Гродзенскай дыяцэзіі Юзаф Станеўскі ў прысутнасці пробашча Вялікабераставіцкай парафіі айца Вальдэмара Слоты і прыхаджан нашага гарадскога пасёлка. Восенню 2019 г. будаўніцтва было завершана і выканана аздабленне інтэр’ера. Памеры адноўленай капліцы аказаліся настолькі малыя (3х6 м.), што ўвесь яе аб’ём памясціўся бы ў старую васьмігранную капліцу дыяметрам 10 м. Адзінае аздабленне – крыж, які схаваны пад выступам двухсхільнага даху і звісае на ланцугах перад уваходам, прымушае задумацца аб цяжару жыцця.

Бібліяграфія:

Выпіскі з дакументаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі ў Гродна (НГАБ у Гродна) выканаў А.Ф.Втарушын у 2023 г.

А.Втарушын. Пераўтварэнне Святога Яна ў Бераставіцы. Гістарычны нарыс. (Да 90-годдзя з часу другога адраджэння касцёла Найсвяцейшай Панны Марыі ў Вялікай Бераставіцы) /Андрэй Втарушын – Вялікая Бераставіца. 2012. С.39

Ксёндз Мечыслаў Малыніч-Маліцкі (1888-1969). З серыі “Уратаваць ад забыцця” /Пад рэд. айца Вальдэмара Слоты, пробашча Вялікабераставіцкай парафіі – Вялікая Бераставіца. 2023. С.24

Kossakowski S.K. Wspomnienia z przeszlosci spisane dla dzieci i wnukow. Wyjatki wybral K.Gorski – Buenos Airos – Paryz. 1974

Maroszek Jozef. Z historii miast i wiosek: Rakow, Rudawa, Iwieniec.- Magazyn Polski. № 1.1992. S.37-38

Бераставіцкі млын

Вядучы размову аб гісторыі В. Бераставіцы «польскага» перыяду (20-30-я гг. XX ст.), было б няправільным не ўзгадаць аб вельмі важным аб’екце мястэчка – вадзяным млыне, што належаў у тыя часы ўладальнікам бераставіцкага маёнтку графам Касакоўскім. Гэты аб’ект, як і паравы млын Залмана Штайна. Будынак млына знаходзіўся пры самым мосце на левым беразе Бераставічанкі.

Цяпер тут размяшчаецца заасфальтаваная пляцоўка перад гандлёвымі павільёнамі. Фасад млына быў выкладзены з цэглы, а астатнія тры сцяны – з часаных камянёў. Вокны былі аздоблены цаглянымі пілястрамі, якія выразна кантраставалі з грубымі каменнымі сценамі. З двух бакоў – з поўдня і ўсходу млын быў абсталяваны ўваходнымі дзвярыма. Прычым галоўны ўваход знаходзіўся з боку дарогі і моста. Прама над гэтым уваходам была замацавана невялікая драўляная страха. Паміж млынам і мостам спецыяльна абсталявалі пляцоўку шырынёй у 5-7 метраў, на якую заязджалі для выгрузкі падводы. Мяшкі з падводаў на плячах сяляне самі заносілі ў сярэдзіну будынка. Перад вайной млын меў двухсхільны дах, накрыты ліставым жалезам, на адным са схілаў якога ўвесь час ляжала замацаваная доўгая драбіна. Верагодна, што па ёй перыядычна ўздымаліся на дах, каб пачысціць ад сажы закопчаны комін. Для таго, каб с цягам часу не рухнулі ў раку падмытыя імклівым патокам вады сцены, два аддаленыя ад моста вуглы млына дадаткова ўмацоўваліся магутнымі касымі падпорамі з камянёў.

Графскі млын меў два паверхі. Пад асноўным паверхам, дзе былі ўстаноўлены масіўныя круглыя камяні (жорны) для памолу зерня, знаходзіўся яшчэ і падвальны ўзровень. Пры неабходнасці туды можна было спусціцца па драўляных ступеньках. На ніжнім узроўні размяшчалася большая частка “жалезнай механікі” млына – колы з зубамі, восі з шасцярэнькамі, розныя рычагі.

Для функцыянавання бераставіцкага млыну ваду з рэчкі пусцілі па асобнаму рукаву. Такім чынам, з возера выцякалі фактычна дзве рэчкі ў адным кірунку, а дакладней, гэта былі асобныя рукавы адной рэчкі, якія ўжо далей, за млыном, злучаліся ў адно рэчышча. Атрымлівалася, што бераставіцкі млын знаходзіўся паміж мостам і гэтымі двума рукавамі ракі, быццам на выспе. Таму было і два масты. Адзін мост (вялікі) быў перакінуты праз асноўнае рэчышча ракі, а меншы на адлегласці каля 10-15 метраў – праз дадатковае. Прычым сам будынак прымыкаў да меншага моста. Масты былі цалкам драўляныя. Трымаліся яны на масіўных апорных слупах з трывалых пародаў дрэва, а іх праезная частка была выкладзена тоўстымі брусамі і злучалася з брукаванай вуліцай бетоннымі стыкамі. Зверху маставыя поручні таксама былі драўлянымі.

Падача вады з возера праз дамбу рэгулявалася спецыяльнымі застаўкамі (шлюзамі). І яшчэ называлі “ставідламі”. Пры неабходнасці яны паднімаліся ўверх і апускаліся з дапамогай ланцугоў. На асноўным рэчышчы было 5 “ставідлаў”, на дадатковым – 2. Праз заслонкі меншага рукава з возера паток вады трапляў у доўгі жалоб, зроблены з тоўстых дубовых брусоў і дошак. Гэты жалоб праходзіў пад мастом дапаможнага рэчышча. Адтуль струмень вады падаў уніз на лопасці вертыкальнага кола.

Яшчэ адзін цікавы момант: млын Касакоўскіх меў вадзяное кола толькі на меншым (дапаможным) рукаве ракі. У той час, як галоўнае, больш шырокае рэчышча Бераставічанкі фактычна “бяздзейнічала”, а шлюзы на ім служылі выключна для скідвання з возера лішняй вады. Часцей гэта здаралася ўвесну падчас паводкі. Вадзяное кола млына было невялікім і знаходзілася нізка, на ўзроўні падвальнага паверху. На другім канцы восі, у сярэдзіне падвалу, было замацавана яшчэ адно “зубатае” кола, толькі ўжо меншых памераў. Кола прыводзіла ў дзеянне цэлы механізм шасцярэнек. Адсюль на другі паверх уздымаўся доўгі вертыкальны вал і прыводзіў у дзеянне масіўныя жорны – гарызантальныя круглыя камяні, пакладзеныя адзін на другі. Жорнаў было двое. Верхні камень (“бягун”) круціўся, а ніжні (“ляжак”) быў замацаваны нерухома. Пасярэдзіне “бегуна” было так званае “вока” – дзірка, куды з мяхоў альбо кашоў падчас працы механізму раўнамерна сыпалі збожжа. Паміж цяжкімі камянямі зерне сціралася ў муку. За працэсам трэба было ўвесь час сачыць, а хуткасць абароту жорнаў перыядычна рэгулявалася, паколькі на нізкіх абаротах атрымлівалася грубая мука, а на высокіх камяні награваліся і хутка зношваліся, а мука пры гэтым мела прыпалены смак. Па словах местачкоўцаў, на млыне перад вайной рабілі ў асноўным асыпку – корм для хатняй жывёлы.

Унізе на “выспе”, побач з заходняй сцяной млына (супрацьлеглай ад моста) стаяў яшчэ адзін невялікі драўляны будыначак. Кажуць, што гэта быў склад для мукі, за якім два рукавы рэчкі ўжо злучаліся ў адно рэчышча.

Меншы рукаў ракі быў кароткім і больш плыткім, вады тут было “да калена”, таму падчас летняй спякоты ў ім любіла купацца дзетвара, а жанчыны мылі хатнюю бялізну і потым развешвалі сушыць яе на драўляных бэльках. На адлегласці каля 100 метраў уніз па цячэнню праз Бераставічанку была зроблена драўляная кладка, да якой з вуліцы Дольнай (Кастрычніцкая) праз агароды вяла вузкая сцежка. Па ёй людзі напрасткі хадзілі ў касцёл на набажэнствы. Жыхары Бераставіцы старэйшага ўзросту гавораць, што ў даваенныя часы вада ў возеры і рэчцы была даволі чыстая. Не дзіва, што ў такой вадзе было шмат рыбы. У тыя часы тут вадзіліся плоткі, акуні, ліні, келбы, шчупакі. Далей за млыном да левага берага рэчкі выходзілі гароды. Кожная хатняя гаспадыня пры рэчцы насупраць свайго гароду мела камень альбо драўляную кладку для мыцця бялізны.

Гавораць, што вадзяны млын Касакоўскіх акрамя гэтага выконваў у перадваенныя гады яшчэ адну немалаважную функцыю – даваў электрычнасць у графскі маёнтак, таму працаваў пераважна па вечарах. Да позняй ночы ў яго вокнах палілася святло. У будынку зманціравалі спецыяльнае абсталяванне для выпрацоўкі току.

Апошнія перадваенныя гады млынаром у Касакоўскіх працаваў чалавек, якога звалі Габрыэль Каваленя. Жыхары Бераставіцы далі яму мянушку “Габрык”. Апошні ўладальнік маёнтку малады граф Станіслаў Юзэф Касакоўскі пастараўся знайсці незаменнаму працаўніку асобнае жыллё – хату на ўскрайку Бераставіцы. Гэта хата стаяла з правага боку напрыканцы вуліцы Эймінаўскай (прыкладна на тым месцы, дзе сёння знаходзіцца ўезд на базу філіяла райспажаўтаварыства).

Пры нямецкай акупацыі, калі Касакоўскіх у Бераставіцы ўжо не было, абавязкі млынара выконваў нехта Саўлевіч. Казалі, што гэты чалавек жыў прама ў будынку млына, у якім было для гэтага абсталявана спецыяльнае памяшканне з печкай.

Сёння, праходзячы па мосту па вуліцы Леніна праз Бераставічанку і зазірнуўшы туды, дзе збягае з возера вялікі паток вады, можна заўважыць нешматлікія раскіданыя паўсюдна вялікія камяні. Гэта бадай і ўсё, што засталося ад вадзянога млына. Разабраны ён быў, як і многія гістарычна важныя аб’екты мястэчка, у пасляваенныя гады.

Бібліяграфія:

Лушчык, С. Ваколіцы Бераставіцы ў даваенны час: [Электроны рэсурс] / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 26.11.2010.URL: http://www.beresta.by/?p=3025
Лушчык, С. Млын Касакоўскіх у Вялікай Бераставіцы:[Электронны рэсурс]/ Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 28.01.2013. URL: http://www.beresta.by/?p=15419
Лушчык, С. Млын Касакоўскіх у Вялікай Бераставіцы:[Электронны рэсурс]// Бераставіцкая газета. — 25.09.2012. URL: http:// www.beresta.by/ ?p=15419
Сяменава, А. Бераcтавіца, якая завецца Вялікай: [Электроны рэсурс] / Алена Сямёнава // Советская Белоруссия. — 07.10.2009.URL: https:// www.sb.by/ articles/beractav-tsa-yakaya-zavetstsa-vyal-kay.html

Заезны двор

Пры Польшчы (20-30-я гады ХХ ст.) фактычна ўвесь цэнтр Бераставіцы быў забудаваны адна-двухпавярховымі драўлянымі дамамі. Сярод гэтай шэрай забудовы выразна вылучаўся адзін стары доўгі прамавугольны будынак.

Арыгінальны ў архітэктурным плане і вялікі па памерах, ён моцна адрозніваўся ад іншых драўляных хат, што шчыльна “туліліся” адна пры адной па перыметры Рынку – галоўнай плошчы мястэчка. А стаяў гэты будынак на тым месцы, дзе цяпер знаходзяцца раённая бібліятэка і музычная школа. У часы даваеннай Польшчы нешматлікая бераставіцкая інтэлігенцыя, дзяржаўныя службоўцы і прыезджыя з Заходняй Польшчы людзі называлі яго на польскі манер сукенніцамі (sukiennice, ад слова сукно, гандаль сукном). Асноўная ж частка местачкоўцаў называла пабудову “абэржай”.
Дзіўная назва, як аказалася, замацавалася за будынкам з даўніх часоў і перадавалася ў пакаленнях. Я паспрабаваў высветліць у людзей, якія яшчэ памятаюць даваенныя часы, значэнне гэтай назвы. Мне растлумачылі, што слова “абэржа” мае мясцовае паходжанне і, у першую чаргу, асацыіруецца з вялікім доўгім будынкам. На гэтым усё скончылася. Тады я ўзяў польска-рускі слоўнік. Аказалася, такое слова ёсць у польскай мове. “Оberїa” у перакладзе на рускую мову азначае “трактир”, “корчма” альбо “заезд”. Адзначу, што слова старое, яно ўжо амаль выйшла з сучаснага лексікону, таму не ў кожны цяперашні слоўнік яно можа быць уключана.
Гэта і быў той самы будынак, які называюць сёння бераставіцкай ратушай. Цікава, што ў часы даваеннай Польшчы слова “ратуша” ў дачыненні да пабудовы фактычна не ўжывалася.

Лічыцца, што ратушу ў мястэчку ўзвялі ў сярэдзіне, альбо ў 2-й палове XVIII ст., калі населенаму пункту надалі магдэбургскае права (права горада на самакіраванне) і зацвердзілі самастойны герб ў выглядзе вавёркі з каронай.
Між тым, ёсць меркаванне, што гэтую самую “абэржу” пабудавалі задоўга да вышэйназваных гістарычных падзей. Па некаторых звестках будынак паходзіць яшчэ з тых часоў, калі Бераставіца ўваходзіла ў зямельныя ўладанні Хадкевічаў (1-я палова ХVII ст.). У тыя старадаўнія часы ён выконваў ролю заезнага двара. Такую думку, напрыклад, выказвае ў сваіх успамінах аб падарожжы ў Вялікую Бераставіцу вядомы ў даваеннай Польшчы публіцыст і гісторык Мельхіёр Ваньковіч. Цікава, што ў мястэчку перад вайной існаваў яшчэ адзін старажытны драўляны будынак, пабудаваны ў тыя ж самыя хадкевічоўскія часы – гэта адзін з трох карпусоў графскага палаца Касакоўскіх.

За сваю доўгую гісторыю бераставіцкі заезны двор неаднаразова рамантаваўся, змяняліся некаторыя дэталі яго канструкцыі і, тым не менш, пабудова захавала свой першапачатковы знешні выгляд.

“Абэржа” складалася з трох частак. У цэнтры яе была аднапавярховая мураваная камяніца пад высокім двухсхільным дахам, а па баках знаходзіліся доўгія двухпавярховыя будынкі-крылы. Першыя паверхі гэтых бакавых прыбудоваў (крылаў), як і сама цэнтральная частка, былі мураванымі. З фасаднага боку яны аздабляліся скляпеністымі галерэямі (аркамі), а ў глыбіні за гэтымі аркамі размяшчаліся рады гандлёвых крамаў. Пры кожным крыле знаходзіліся яшчэ па дзве арыгінальныя драўляныя лесвіцы, якія вялі ўгару на другі, цалкам драўляны паверх. На другім паверсе ад фасада будынка знаходзіліся павеці (навесы). Па сваёй канструкцыі гэтыя крылы ўяўлялі сабой тыповыя франтальныя лямусы, якія характэрны былі перш за ўсё ў ХVII ст. Лямусы – даволі распаўсюджаная пабудова ў старажытнай Рэчы Паспалітай. У тыя даўнія часы яны былі як каменнымі, так і драўлянымі, і спалучалі функцыі гаспадарчай і жылой пабудовы. На першым паверсе звычайна размяшчаліся крамы, альбо нейкія склады, а на другім – жылыя памяшканні. Адзначу, што тыповай рысай лямусаў, пабудаваных у XVII ст., было тое, што першы іх паверх часцей за ўсё быў мураваным, а другі – драўляным, што мела месца і ў бераставіцкім будынку. Ўся канструкцыя ўнікальнага бераставіцкага заезнага двара была накрытая гонтай, а пад будынкам былі абсталяваны гаспадарчыя паграбы для захоўвання тавару.
Дарэчы, у Гродна да сённяшняга дня захаваўся цікавы старажытны лямус, зроблены з масіўных дубовых брусоў, які нечым нагадвае былую бераставіцкую пабудову. Даследчыкі сцвярджаюць, што ўзведзены ён у першай палове XVII ст.(каля 1630 г.). Стаіць гэта ўнікальная канструкцыя ў двары Брыгіцкага манастыра па вуліцы К. Маркса.

Бераставіцкі заезны двор размяшчаўся так, што даваенная вуліца Гродзенская (цяпер Леніна) выходзіла прама на шырокі фасад яго цэнтральнай часткі. Гэтая цэнтральная частка, як ужо адзначалася, адрознівалася ад бакавых крылаў (лямусаў) і нагадвала на першы погляд вялікую аднапавярховую хату-карчму з высокім двухсхільным дахам. У ёй хутчэй за ўсё было некалькі жылых пакояў для пастаяльцаў, а таксама вялікае памяшканне для харчавання – шынок з драўлянымі лавамі і сталамі. Цікава, што карчмарства ў Літве (Беларусі) дасягнула вышэйшай кропкі свайго развіцця менавіта ў XVII ст. У тыя часы назіраецца тэндэнцыя да масавага ўзвядзення корчмаў па ўсім краі. Будынкі звычайна ставілі шырокім фасадам (фронтам) да дарогі, альбо гандлёвай плошчы гарадоў і мястэчак.

Ззаду бераставіцкага заезнага двара знаходзілася вялікая прамавугольная гаспадарчая прыбудова. Яна называлася “стан”. Падзяляўся “стан” на дзве часткі – стайню, дзе прывязвалі распрэжаных коней, і вазоўню для пастаноўкі брычак і загружаных таварам купецкіх вазоў.
Не выключана, што ўжо пазней сярэдняя частка будынка (карчма) на працягу амаль100 гадоў магла з’яўляцца той самай ратушай – сядзібай органаў гарадскога самакіравання Бераставіцы (магістрата). Хаця гэта трэба яшчэ ўдакладняць. Нагадаю, што магдэбургскім (майдэборскім) правам Бераставіца пачала карыстацца адносна позна – толькі з сярэдзіны ХVIII ст. У 1754 годзе кароль Рэчы Паспалітай Аўгуст ІІІ Сас у сувязі з гэтым выдаў спецыяльны прывілей. А дзесьці ў палове ХIX ст.(у часы расійскай імперыі) згаданы прывілей царскія ўлады ў мястэчка адабралі.

Некаторыя спытаюцца: чаму ў старой бераставіцкай ратушы адсутнічала вежа, альбо якая-небудзь іншая падобная да яе надбудова (прынамсі на адзіным вядомым сёння старым малюнку гэтай вежы няма). Пытанне слушнае, паколькі вежа – выключна важны элемент старажытных ратуш. Яна выконвала ў тыя часы функцыю вартаўнічай вышкі, і пры неабходнасці з яе даносіўся апавяшчальны сігнал аб пажары ці іншых надзвычайных здарэннях у наваколлі. Тут трэба адзначыць, што сустракаліся ратушы і без вежы таксама, напрыклад, у Вільні ці Слоніме. Аднак у нашым выпадку, лічу, што прычына ў тым, што будынак узвялі задоўга да атрымання мястэчкам магдэбургскіх правоў, і перад гэтым даволі працяглы час ён выконваў ролю заезнага двара, а не ратушы. Тут некалі спыняліся на пастой праязджаючыя праз населены пункт абозы, наведваліся купцы, вандроўнікі, кур’еры, розныя дзяржаўныя асобы і г.д. У заезным двары можна было заначаваць, някепска падсілкавацца ў тутэйшай карчме, прывесці ў парадак збрую і нават падкаваць у кузні каня.
Хто быў фундатарам і першым уладальнікам заезнага двара невядома. Хутчэй за ўсё імі маглі быць Хадкевічы альбо бераставіцкі касцёл. Як ні дзіўна, але у тыя часы каталіцкая царква была ўладальнікам у краі вялікіх зямельных угоддзяў, заезных двароў, корчмаў, млыноў і, нават, вінакурняў. Пазней мясцовыя ўлады, верагодна, выкупіўшы заезны двор, вымушана прыстасавалі сярэднюю частку будынка пад ратушу.
Аднак вернемся ў ХХ стагоддзе. Па словах жыхароў Бераставіцы сталага ўзросту, якія яшчэ памятаюць даваенныя часы, былая ратуша ўяўляла з сябе доўгі двухпавярховы будынак. Пачынаўся ён прыкладна за некалькі метраў ад старога дома па вуліцы Савецкай, 3 (былая яўрэйская крама, потым у савецкія часы аптэка, а цяпер – БТІ) і цягнуўся ў бок вуліцы Прабашчоўскай (Чкалава). Першы паверх быў мураваны з арачнымі праходамі, за якімі размяшчаліся прыватныя яўрэйскія крамы. На прылаўках ляжалі разнастайныя тавары. Прадавалі адзенне, абутак, гаспадарчыя тавары, гузікі, ніткі, іншыя дробязі. Кожную пятніцу пасля абеду, калі набліжалася суботняе яўрэйскае свята Шабас, дзверы і вокны ратушных крамаў зачыняліся аканіцамі, на іх чапляліся навясныя замкі. Местачковы Рынак паволі пусцеў, а бліжэй да вечара па ўсёй Бераставіцы разносіўся пах ад гатаваных да свята яўрэйскіх рыбных страў.

З усіх гэтых гандлёвых кропак ратушы толькі адна крама была польскай. Знаходзілася яна ў тарцы будынка з боку вуліцы Прабашчоўскай. Гэта была дзяржаўная крама, якую ўсе называлі “вспулдзельня”. Тут можна было набыць цукар, гарбату, каву, пячэнне, розныя цукеркі, апельсіны (“бамбанеркі”, як казалі тады простыя жыхары мястэчка), іншыя прысмакі і далікатэсы, а таксама сшыткі, ручкі, алоўкі, запалкі, пасту для абутку вядомай польскай маркі “Dobrolin” і г.д. Чамусьці менавіта гэтую “вспулдзельню” часцей за ўсё любіла наведваць графіня Марыя Касакоўская. На другім драўляным паверсе ратушы жылі ўладальнікі гандлёвых кропак. Кватэра кожнага гандляра знаходзілася прама над яго лаўкай. Уздоўж усяго другога паверха цягнуўся драўляны навес, крыты гонтай. Часта яўрэі, якія засялялі гэтыя кватэры, любілі сядзець пад навесам, піць на свежым паветры гарбату і размаўляць. Перш за ўсё гэта была субота – вольны для яўрэяў дзень (Шабас). Цікава, што ззаду ратушы ў даваенны час яшчэ захоўваліся рэшткі старажытных сцен былой прыбудовы — “стану” для коней і вазоў, праўда ўжо без даху. Сярэдневяковы каменны мур быццам літарай “П” туліўся да заезнага двара. На абгароджанай пляцоўцы, як і 300 гадоў назад, купцы выгружалі з фурманак прывезены ў крамы тавар.У даваенны час бераставіцкія гандляры за таварам ездзілі пераважна ў буйныя прамысловыя гарады – Вільню, Беласток, Варшаву ці Лодзь, цягніком дастаўлялі яго на станцыю Бераставіца (Пагранічны), дзе быў невялікі аднапавярховы мураваны вакзал, перагружалі ў фурманкі і прывозілі на шматлікія склады ў Вялікую Бераставіцу. Дарэчы, фурманамі ў асноўным працавалі таксама яўрэі. Яны дакладна ведалі расклад руху цягнікоў і прыязджалі на вакзал загадзя, каб своечасова перахапіць прыбываючых цягніком кліентаў. Жорсткая канкурэнцыя была і ў тыя далёкія часы.
Паміж вуліцай Прабашчоўскай і “абэржай” стаялі яшчэ два драўляныя дамы на каменных падмурках. У адным з іх пражывала вядомая ў Бераставіцы сям’я Расінскіх. Аб гэтай сям’і варта было б сказаць некалькі слоў у сваіх наступных артыкулах. Гаспадыняй другога, бліжэйшага да вуліцы Прабашчоўскай дома, з’яўлялася Аляксандра Хвясько. У яе хаце была абсталявана невялікая, але ўтульная і папулярная ў даваенным мястэчку харчэўня, дзе таксама былі пакоі і для адпачынку прыезджых. Асабліва было шмат наведвальнікаў па аўторках, падчас славутых бераставіцкіх кірмашоў. Гэтых дамоў даўно ўжо няма.

Што датычыцца вядомага сёння ў пасёлку драўлянага заезнага двара, які захаваўся да нашых дзён, і знаходзіцца на скрыжаванні вуліц Чырвонаармейскай і Чкалава (Чырвонаармейская, 10), то ён быў пабудаваны значна пазней, а назва яму, верагодна, дасталася ад куды больш старога заезнага двара-ратушы. Вядома, што перад Другой сусветнай вайной гэта быў звычайны жылы дом. Ён падзяляўся на некалькі частак, якія засялялі яўрэйскія сем’і.

Падчас нямецкай акупацыі ўсіх жыхароў былога заезнага двара (“абэржы”) прымусова выселілі ў бераставіцкае яўрэйскае гета, што знаходзілася на тэрыторыі за сучасным кінатэатрам, а потым вывезлі. Будынак нейкі час пуставаў, а адна з яго вонкавых сцен выконвала ролю кінаэкрана. Кіно для жыхароў мястэчка пры немцах “круцілі” прама на вуліцы.
Як сцвярджаюць сёння бераставіцкія старажылы, дах і другі (драўляны) паверх “абэржы”, як зрэшты і ўвесь драўляны цэнтр населенага пункта, згарэў, калі акупанты адступалі. Абгарэлыя рэшткі некалі аднаго з самых галоўных у нашым мястэчку дамоў разабралі ўжо ў першыя пасля вызвалення Бераставіцы гады.

Бібліяграфія:

Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 9. Гродзенская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: У.У. Андрыевіч (дырэктар) [і інш.]; Нацыянальная акадэмія навук Беларусі; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры; Выдавецтва “Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі”. — Мінск: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2015. — 656 с. : іл.
Лушчык, С. Бераставіцкая ратуша / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 26.12.2011. — С. 8.
Лушчык, С. Ваколіцы Бераставіцы ў даваенны час / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 26.11.2010. — С. 9.
Лушчык, С. Хто намаляваў Бераставіцкую ратушу / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 20.07.2017. — С. 5

Сядзіба Мнішкаў у Бераставіцы. XVIII ст.

Аб існаванні асобнага двару Мнішкаў у Вялікай Бераставіцы ўпершыню нам паведаміла польская даследчыца Аліна Барчык у сваёй манаграфіі, прысвечанай роду Мнішкаў і іх рэзідэнцыям на тэрыторыі Рэчы Паспалітай у ХVІІ – ХVІІІ ст. Мнішкі – польскі магнацкі род чэшскага паходжання. Мелі ўласны герб Сяміпер’е (Herb Konczyc). З 1661 па 1774 гады яны валодалі Вялікай Бераставіцай і навакольнымі вёскамі. Сярод выбітных прадстаўнікоў гэтага рода выдзяляецца Юзаф Вандалін Мнішак (1670 – 1747), маршалак вялікі каронны і кашталян Кракаўскі, уладальнік Вялікай Бераставіцы з 1694 г.

З карэспандэнцыі маршалка Ю.В. Мнішка да сваёй жонкі Канстанцыі Тарла за 1726 год стала вядома, што ён наведаў Вялікую Бераставіцу 19 верасня, калі прыязджаў на сейм у Гродна. Наша мястэчка яму спадабалася, але Бераставіцкі двор не здолеў прыняць маршалка на должным узроўні. Тады Юзаф Вандалін застаўся на некалькі дзён у Бераставіцы, каб навесці парадак у мястэчку. Ён распарадзіўся аб узвядзенні новага двару ў Бераставіцы насупраць старога двару Хадкевічаў. Так, у 1726 – 1728 гг. каля старога касцёла Звеставання Панны Марыі ўзнік новы двор – сядзіба Мнішкаў. Быў узведзены з дрэва гасцінны дом для адпачынку і невялікая канюшня. Уваход у сядзібу пачынаўся з вуліцы Луненскай (зараз вул. Дзяржынскага, дзе былы двор Мнішкаў займае Бераставіцкі масласырзавод) каля старога касцёла. На той час касцёл быў драўляны, пабудаваны Хадкевічамі ў 1615 г. Галоўны фасад касцёла быў накіраваны на новы двор Мнішкаў і стаў часткай сядзібы. Месцапалажэння новага двару Юзаф Вандалін выбраў сам – на супрацьлеглым берагу ракі Бераставічанцы, бо правы бераг ракі быў заняты старым дваром Хадкевічаў. Мнішак Ю.В. іх двор бярог у першасным выглядзе. З цягам часу паміж старым і новым дварамі быў узведзены драўляны мост. У XVIII ст. рака ў мястэчку Бераставіца была вельмі вузкая і асноўны мост, які вёў у мястэчка з боку Гродна, ужо існаваў. Пры Ю.В. Мнішку быў пабудаваны другі мост у Бераставіцы, праз які маршалак з жонкай прыязджалі ў сваю сядзібу на адпачынак і на сейм у Гродна.

У 1741 г. у Вялікай Бераставіцы згарэў драўляны касцёл Звеставання Панны Марыі. Пры гэтым пажары была пашкоджана частка новага двару Мнішкаў. Але гасцінны дом быў адноўлены ў мурах. У 1742 г. Юзаф Мнішак прыняў пасаду кашталяна Кракаўскага і па стану здароўя не мае магчымасць наведаць Вялікую Бераставіцу. Ён знаходзіцца ў замку Лашкі Мураваныя (Львоўская вобл.) і там прымае рашэнне аднаўляць у мурах касцёл Звеставання Панны Марыі ў Вялікай Бераставіцы. Справу бацькі прадоўжыў яго сын Ежы Аўгуст Вандалін (1715 – 1778), маршалак надворны каронны, які завершыў будаўніцтва касцёла ў Вялікай Бераставіцы і стаў ініцыятарам надання Магдэбургскага права гэтаму мястэчку. Новы двор Мнішкаў быў перададзены Вялікабераставіцкаму касцёлу, тэрыторыя якога павялічылася. У другой палове ХVІІІ ст. пры касцёле былі адкрыты парафіяльная школа, шпіталь і майстэрні на рэлігійныя патрэбы парафіі.

У ХІХ ст. частка сядзібы Мнішкаў належыць Касакоўскім, уладальнікам Вялікай Бераставіцы і пакравіцелем старога касцёла. У ХХ ст. пасля Другой Сусветнай вайны касцёльная маёмасць прыйшла ў заняпад.

Да нашага часу на былой тэрыторыі сядзібы Мнішкаў у Вялікай Бераставіцы застаўся невялікі гаспадарчы аднапавярховы будынак з паўвальмавым дахам і мансардамі (ХVІІІ ст.). Гэты мураваны будынак увайшоў з 1945 г. у комплекс сучасных пабудоў Бераставіцкага масласырзавода на вул. Дзяржынскага. Нажаль, даследванняў гэтага будынка і яго тэрыторыі не праводзілася. Захаваўся таксама старажытны касцёл, які змяніў фасад, арыентаваны на Рынкавую плошчу Вялікай Бераставіцы.

Архіўныя матэрыялы і замежную літаратуру апрацаваў А.Ф.Втарушын у 2023 г.

Бераставіцкая сінагога

У 1867 г. па перапісе насельніцтва ў Бераставіцы налічвалася 1127 ізраелітаў (70%) насельніцтва. У мястэчку быў свой Хэдэр (яўрэйская школа). У другой палове 19 ст. (1837 г.) у Бераставіцы пабудавалі сінагогу (па вуліцы Беластоцкай). Цяпер Савецкая. Прыкладна там, дзе ў нашы дні размяшчаецца тыльная частка бераставіцкага кінатэатра, некалі стаяў невялікі драўляны “шцібл” – яўрэйскі малітоўны дом. Гэта была адна з трох сінагог мястэчка. Жыхары старэйшага ўзросту казалі, што побач з ёю, на самым павароце вуліцы, толькі з унутранага боку, знаходзіўся дом рабіна гэтай самай сінагогі, Сучасная забудова цалкам змяніла аблічча гэтай частцы гарадскога пасёлка, зрэшты, як і многіх іншых месцаў. Будынак быў каменны, двухпавярховы. На першым паверсе стаяў алтар. Стаялі лавы і агароджаны закуток, дзе маліліся жанчыны. На другім паверсе быў купал з акенцамі. Багаслужэнне было да 1940 года. У 1940 годзе мясцовыя ўлады зачынілі малітвены дом. У гады вайны падчас адступлення немцаў пажар знішчыў значную частку Вялікай Бераставіцы. Зачапіў агонь і старажытную сінагогу. Згарэлі дах і іншыя драўляныя канструкцыі. А вось мураваныя сцены ўцалелі. Нейкі час пасля вызвалення тэрыторыі ад немцаў абгарэлая камяніца стаяла некранутай, пакуль тагачаснае кіраўніцтва раёна не звярнула на яе ўвагу і не прыняло рашэнне выкарыстаць пашкоджаны будынак пад клуб. Да сярэдзіны 50-х гадоў ХХ ст. непадалёку ад праваслаўных могілак — былі іўдзейскія. Немцы вывезлі ўсіх яўрэяў і знішчылі, а вось могілкі не пасмелі разбурыць. Гэта было зроблена ў сталінскія часы.

На гэтым здымку, зробленым у першыя пасляваенныя гады, відаць частка бераставіцкай мураванай сінагогі, якая знаходзілася на цяперашняй вуліцы Савецкай. Зараз на месцы сінагогі стаіць будынак Бераставіцкага РДК — цэнтр народнай творчасці. (фота з сямейнага альбома Мар’яна Баера)

Бібліяграфія:

Лушчык, С. Вуліца Перэца. Ці была яна ў Бераставіцы? / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 23.09.2011. — С. 8.
Лушчык, С. Даваенны «штэтл», або Некалькі гісторый з жыцця бераставіцкіх яўрэяў / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 31.07.2012. — С. 12.
Лушчык, С. Як у Бераставіцы будавалі клуб / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 11.09.2014. — С. 6.
Руткоўскі, І. Бераставіцкая сінагога / Іван Руткоўскі // Бераставіцкая газета. — 06.04.2006 — С. 5.
Хилюта, С. На берестовицкой земле — спустя 75 лет / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 13.12.2014. — С. 10.

Лішкі. Сядзіба Вірыёнаў

Адзіная захаваная сядзіба канца ХIХ стагоддзя ў гэтых мясцінах сёння знаходзіцца ў непрыглядным стане. У двухпавярховым будынку з калонамі ва ўваходзе, пабудаваным на манер італьянскай вілы, гуляе вецер, вокны павыбіты. Гэта масіўны будынак з башняй для агляду. Цэнтральная частка складаецца з 2-х паверхаў, бакавое крыло – аднапавярховае. Сядзіба не мае шыкоўнай параднасці – суровасць малюнка, раўнавага і дасканальнасць кампазіцыі.

Абнавіць сядзібу няма сродкаў. Яна знаходзіцца ў пагранічнай зоне і прадаць складана. Ёсць нашчадкі, якія спрачаюцца за сваю спадчыну. У Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі ў Гродна захоўваецца купчая, па якой селянін Іван Іванавіч Шах набыў сядзібу ў памешчыка Івана Вірыёна ў 1864 годзе, пасля адмены прыгоннага права. Кажуць таму вёска завецца Лішкі, інакш лішнія землі, не патрэбныя памешчыку.

Адзін з нашчадкаў сцвярджае: «Калі я быў маленькім, бабуля заўсёды гаварыла, калі праходзілі непадалёку ад сядзібы: «Твой дзядуля будаваў». Тады я не разумеў, думаў, што дзед быў будаўніком. Памятаю, расказвала, як каталася на брычцы…».

Старажылы з суседніх вёсак казалі нашчадку: «Лютый был твой прадед, заставлял кирпичи тягать…». Справа ў тым, што ў дакументах значылася, што селянін купіў сядзібу і плаціў аброк з зямлі. Нідзе не ідзе размова аб тым, каму належыць сам дом. На казырку будынка з калонамі ўказаны час заканчэння будоўлі – 1883 год, атрымліваецца, што праз дваццаць год з часу пакупкі зямлі.

У Беластоку знайшоўся яшчэ адзін нашчадак з роду Вірыёнаў. Мясцовыя жыхары з Лішак расказалі, што яны пыталіся аб пану: «Но маленькая была, только припоминаю, как мне говорил отец, что польский пан не был жесток».

Архівы сведчаць аб тым, што першый Вірыён ужо з 1800-х гадоў кіраваў «замком в Лишках». Па словах гісторыкаў, гэта было магчыма, «потому как часть Польши в это время вошла в состав Российской империи, но с оговоркой, что дворяне были из-под Варшавы, а не из Кракова, который отошел австро-венгерской империи».

Па інфармацыі сайта: жылі ў Лішках Вірыёны да той пары, пака «поместье не разгромили большевики и местные жители» у 1920 годзе, а ўладальнік знаходзіўся ў Варшаве. Але вярнуўся праз чатыры гады: як вядома, згодна Рыжскага дагавора ў 1921 годзе Заходняя Беларусь адышла ў склад Польшчы. Тут жа падрабязнае апісанне ўбрання і ацяпляльнай сістэмы. Нават ёсць такая цікавая дэталь: «В 1936 году в тени высоких деревьев была вкопана в землю ледовня: зимой из прудов делали запас льда и накрывали его соломой… и так он сохранялся до следующей зимы».

Пасля 1921 года, калі гэтыя землі адышлі Польшчы, але знайшліся людзі, якія сцвярджаюць, што маёнтак не належаў Вірыёнам. У 1915 годзе сям’я Шаха (багаты землеўладальнік Іван, яго сын Сцяпан з жонкай, бабуляй Алесяй) бяжыць у Самару ад Першай сусветнай вайны, але ў 1921 годзе вяртаецца пасля грамадзянскай вайны. «Маці ўспамінае, што прыйшлося даць на граніцы шапку золата, каб папасці ў дом, які ўжо апынуўся на польскай тэрыторыі. Вярнуўшыся, прадзед атрымаў толькі розгі, нагадаўшы, што сядзіба яго. Пабудавалі хату ў суседніх Кудрычах.

Мая маці казала, што польскага пана, заняўшага дом, звалі Касцюкоўскі, з яго сынам яна на танцах танцавала. Была тады ў старэйшага Касцюкоўскага традыцыя арганізоўваць святы з музыкай у гонар заканчэння жніва… Нацыяналізавана сядзіба была ў верасні 1939 года. Старажылы памятаюць, як незадоўга да гэтага петрашэвіцкія сяляне грузілі тры фурманкі. Дарэчы, трое вяскоўцаў, якія суправаджалі вазы, што накіроўваліся ў заходнім напрамку, так і не вярнуліся ў родную вёску, а будынак былога палаца выкарыстоўвалі пад школу і дзіцячы лагер адпачынку.

Адметным месцам адпачынку гаспадароў сядзібы быў парк заложаны у 2-й палове 19 ст. парк садзіў, як і палац пабудаваў у 1865 годзе памешчык Іван Вірыён. Меў дваіх дзяцей: сына Станіслава і дачку Разалію. У гэтым жа годзе дачка выйшла замуж за эканома Івана Шаха. Яны мелі дваіх дзяцей, якія да Першай сусветнай вайны жылі ў сядзібе. (сыны Сцяпан і Іосіф).

На тэрыторыі парка было высаджана 40 відаў дрэў. У цяперашні час засталося толькі 28 парод дрэў (4 віды дуба, 5 відаў клёна, тры – ліпы і столькі альхі, два – бярозы) і 7 відаў кустарнікаў. Многія дрэвы высаджаны групамі ў строгім парадку.

З паркам звязана цікавая легенда. Вясной і восенню ў ясную і месячную ноч быццам бы з’яўляўся на лугах і каля рэчкі блукаючы агонь. Быццам хто заблудзіўся і шукае з дапамогай ліхтара ў руцэ шлях. Калі людзі рабілі захад, каб наблізіцца да «свячура», то ён аддаляўся. Але аднойчы чалавек і «свячур» сустрэліся. На прыканцы лета на луг выганялі на пашу коней. Пастухі спалі на сене, а адзін пільнаваў коней. Пастух накінуў кажух і пайшоў паглядзець на табун. Нечакана з-за вугла дома на яго выскачыў агонь. Са страху чалавек упаў і закрыў галаву рукамі. Праз хвіліну адчуў удар у плячо, а на руках холад, як ад падаючага снегу. Калі на крык выйшлі астатнія, то агонь ужо далёка блукаў па беразе рэчкі. Агонь паказаўся яшчэ некалькі разоў у 1918 годзе, а потым яго больш не бачылі.

На цяперашні час парк Лішкаўскага палаца працягвае рушыцца. Дрэвы старыя. Ім па 150 год.

Бібліяграфія:

Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 9. Гродзенская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: У.У. Андрыевіч (дырэктар) [і інш.]: Нацыянальная акадэмія навук Беларусі; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры; Выдавецтва “Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі”. — Мінск: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2015. — 656 с.: іл.
Романчук, Г. В Лишках парк не лишний: [Электронный ресурс] / Галина Романчук // Гродзенская праўда. — 19.10.2013.URL:http:// grodnonews.by/category/novosti_regionov/berestovica/news16513.html
Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Гродненщины: Берестовицкий-Ивьевский районы / А.Т. Федорук; научный редактор О.Н. Попко. — Минск: Беларусь, 2014. — 543 с.
http://www.fotobel.by/grodnenskaya-oblast/lishki/
https://www.radzima.net/ru/miejsce/liszki-krynki-1.html
https://nn.by/?c=ar&i=203391&lang=ru

Мураваная Бераставіца. Палац Юндзілаў-Солтанаў

З 1750 года маёнтак Бераставіца Муравана валодаў граф Тадэвуш Дунін-Юндзіл, які быў падкаморным гродзенскім, а ў 1765 г. маршалкам Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага, а потым яго сын Францішак (памёр у 1818 г.), затым унук Віктар (1791-1862). У Віктара была вялікая сям’я. Яго дачка Марыя ў 1858 г. выйшла замуж за Станіслава Солтана (1822-1896), і яе бацька падараваў ёй у пасаг маёнтак Бераставіца Муравана. Станіслаў Солтан быў са знакамітага роду, яго бацька Станіслаў Антоній Солтан (1758-1836) быў маршалкам надворным Вялікага княства Літоўскага.

Але графіня Марыя Дунін-Юндзіл, па мужу Солтан, неўзабаве памерла, і Станіслаў Солтан ажаніўся ў другі раз з роднай сястрой першай жонкі Альберцінай. У іх нарадзіўся сын, якога паводле каталіцкага звычаю назвалі двайным імем – Богдан Віктар (1861-1912). Ён і быў уладальнікам маёнтка да 1912 г. Апошнім яго гаспадаром да 1939 г. быў яго сын Богдан Соліан, які, па некаторых звестках, памёр у 1960 г. Час пабудовы самога палаца невядомы. Ёсць меркаванне, што будынак пачаў будаваць першы ўладальнік памесця Тадэвуш Дунін-Юндзіл у 1-й палавіне XVIII ст., а закончыў яго сын Францішак, хоць таўшчыня сцен, асаблівасці кладкі даюць падставу думаць, што ён мог будавацца значна раней. Палац складаўся з 3 карпусоў, але 2 бакавыя корпусы былі разабраны ў 1-й палавіне XIX. Да нашых дзён захаваўся толькі цэнтральны корпус.

У палацы, нягледзячы на яго знешні сціплы выгляд, было шыкоўнае ўбранства, неблагая карцінная галерэя і багатая бібліятэка. У сямейным архіве захоўваліся дакументы з XV ст., якія тычыліся заснавальніка дынастыі Аляксандра Солтана, які быў у свой час падскарбіем Вялікага княства Літоўскага, паслом караля Казіміра Ягелончыка.

Усе карціны і серабро былі вывезены ў 1939 г пад Варшаву, дзе ў час пажару згарэлі. Бібліятэка таксама прапала бясследна. Ёсць меркаванне, што гэта здарылася ў верасні 1939 г. Некаторыя кніжкі маглі трапіць да жыхароў навакольных вёсак. У пасляваенны час у былым палацы размяшчалася вучылішча механізацыі сельскай гаспадаркі.

Бібліяграфія:

1.Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 9. Гродзенская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: У.У. Андрыевіч (дырэктар) [і інш.]; Нацыянальная акадэмія навук Беларусі; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры; Выдавецтва “Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі”. — Мінск: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2015. — 656 с. : іл.

2.Жвалеўскі, Л. Аб маёнтаках і іх уладальніках / Леанід Жвалеўскі Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: Белта, 1999. — С. 560—562.

3. Лушчык, С. Ваколіцы Бераставіцы ў даваенны час / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 26.11.2010. – С. 9.

4.Цвирко, В. 150 золотых маршрутов моей Беларуси / Владимир Цвирко // 7 дней . — № 4. – 25.01.2017. – С. 8.

5. Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Гродненщины: Берестовицкий-Ивьевский районы / А.Т. Федорук; научный редактор О.Н. Попко. — Минск: Беларусь, 2014. — 543с.

6.Черкес, Т. Дворец без паспорта / Татьяна Черкес // Вечерний Гродно. – 20.01.2010. – С. 11.

https://belsat.eu/ru/news/murmelshpil-shpory-i-gruzila-dlya-rybalki-top-10-nahodok-grodnenskih-arheologov-za-2015-god/

https://www.pressreader.com/belarus/7-dney/20170126/281887298025243

https://www.radzima.org/be/mesto/muravana-muravanayaberastavica.html

https://www.turkaramamotoru.com/ru

http://www.fotobel.by/grodnenskaya-oblast/murovana/

Антоненка Вадзім Барысавіч

Нарадзіўся 21 студзеня 1956 года ў г. Ташкенце (Узбекістан). У 1985 годзе скончыў Ташкенцкі інстытут культуры (спецыяльнасць «аркестравае дырыжыраванне»). Працоўную дзейнасць Антоненка В.Б. пачаў у 1975 годзе ў г. Ташкенце Рэспублікі Узбекістан выкладчыкам па класу духавых інструментаў у музычнай школе імя Хамзы. Антоненка Вадзім Барысавіч з’яўляецца кіраўніком узорнага эстрадна-інструментальнага ансамбля “Tutti” дзяржаўнай установы адукацыі “Бераставіцкая дзіцячая школа мастацтваў”. У красавіку 2008 года за ўдзел у раённым аглядзе школьнай мастацкай самадзейнасці ансамбль духавых інструментаў быў узнагароджаны Дыпломам I ступені ўпраўлення адукацыі Гродзенскага аблвыканкама.

У 2008 годзе духавому дзіцячаму калектыву “Tutti” было прысвоена ганаровае званне “узорны”. Антоненка В.Б. узнагароджаны Ганаровай граматай упраўлення культуры Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта за высокае педагагічнае майстэрства ў падрыхтоўцы ўдзельнікаў абласнога конкурса імя К. Горскага ў намінацыі “Духавыя і ўдарныя інструменты” (сакавік 2011 г.), Граматай Прэзідыума Бераставіцкага раённага Савета дэпутатаў і раённага выканаўчага камітэта за паспяховую работу па прафарыентацыі навучэнцаў, актыўны ўдзел у раённых культурна-масавых мерапрыемствах (люты 2012 г.), Ганаровай граматай Міністэрства адукацыі за развіццё духавога жанра (кастрычнік 2012 г.), Ганаровай граматай аддзела культуры Бераставіцкага раённага выканаўчага камітэта за творчыя дасягненні ў развіцці культуры і паспяховыя вынікі працы ў 2012 годзе (люты 2013 г.), Ганаровай граматай галоўнага ўпраўлення ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі Гродзенскага аблвыканкама за добрасумленную працу, значны асабісты ўклад у развіццё культуры вобласці (люты 2014 г.), Ганаровай граматай аддзела ідэалагічнай работы, культуры и па справах моладзі Бераставіцкага райвыканкама за шматгадовую і плённую працу (студзень 2016 г.), занесены на раённую Дошку гонару лепшых у прафесіі (2016 г.). У 2018 годзе музыканту была прысвоена прэмія імя А. І. Дубко “За творчыя дасягненні ў вобласці культуры і мастацтва”.

Бібліяграфія

Артыкулы пра Вадзіма Барысавіча Антоненка

Гончарова, С. Берестовицкие духовики вернулись из Санкт-Петербурга с победой / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2015. — 14 декабря. — С. 9.
Гончарова, С. Берестовицкие духовики выступили в польском Замбруве / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2016. — 8 июля. — С. 4.
Гончарова, С. Берестовицкие духовики выступили на «Саксофониане-2014» в Гродно / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2014. — 28 ноября. — С. 5.
Гончарова, С. Берестовицкие духовики побывали на джазовом фестивале «Птица» / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2014. — 31 мая. — С. 9.
Гончарова, С. Берестовицкие духовики побывали в Столбцах / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2013. — 25 марта. — С. 6.
Гончарова, С. Берестовицкие духовики побывали на Европараде в Суховоле / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2015. — 17 июля. — С. 7.
Гончарова, С. Берестовицкие духовики участвовали в областном конкурсе / Светлана Гончарова //Бераставіцкая газета. — 2015. — 22 октября. — С. 4.
Гончарова, С. Вадим Антоненко – лауреат премии имени А.И. Дубко / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2017. — 17 января. — С. 8.
Гончарова, С. В Берестовице прошел творческий вечер Вадима Антоненко / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2016. — 25 января. — С. 5.
Гончарова, С. Духовики Берестовицкой детской школы искусств — снова лауреаты! / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2013. — 13 мая. — С. 8.
Гончарова, С. Из Анапы – с дипломами и неизгладимыми впечатлениями. Берестовицкие духовики побывали на фестивале Союзного государства «Творчество юных» / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2018. — 31 августа. — С. 7.
Гончарова, С. «KAUNAS SONORUM»: берестовицкие духовики в Литве / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2015. — 19 октября. — С. 11.
Гончарова, С. Мажорная «Музыка надежды». Учащиеся Берестовицкой детской школы искусств стали призерами международного конкурса / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2018. — 12 декабря. — С. 5.
Гончарова, С. На саксофоне музыкант поёт! / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2011. — 13 июня. — С. 5.
Гончарова, С. Новости Берестовицкой детской школы искусств / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2017. — 17 мая. — С. 10.
Гончарова, С. «Tutti» в Болгарии: творческие победы и незабываемый отдых / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2016. — 31 июля. — С. 5.
Гончарова, С. У “Tutti» – гран-при международного фестиваля-конкурса «Санкт-Петербургские Ассамблеи искусств» / Светлана Гончарова //Бераставіцкая газета. — 2016. — 10 декабря. — С. 6.
Гончарова, С. Учащиеся Берестовицкой детской школы искусств выступили на семинаре в Гродненском государственном музыкальном колледже / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2018. — 27 февраля. — С. 4.
Имена лауреатов премии имени Александра Дубко в области культуры и искусства назвали в Гродно. Среди награжденных — учитель Берестовицкой детской школы искусств Вадим Антоненко // Бераставіцкая газета. — 2018. — 15 января. — С. 6.

Ганчарова Кацярына

Нарадзілася 21 студзеня 1995 года ў г.п. В. Бераставіца. У 2001-2010 гг. вучылася ў Вялікабераставіцкай СШ ім. С. В. Прытыцкага. У 2010 годзе скончыла Бераставіцкую дзіцячую школу мастацтваў па класе фартэпіяна. У 2014 г. — Гродзенскі дзяржаўны каледж мастацтваў па спецыяльнасці «мастацтва эстрады (спевы)». У 2006 годзе Кацярына заняла 1-е месца ў раённым аглядзе-конкурсе «Маладыя таленты» ў намінацыі «саліст», а таксама стала лаўрэатам 2-й ступені ў намінацыі «саліст-вакаліст» V абласнога фестывалю дзіцячай эстраднай творчасці «Масты надзей-2006». Узнагароджана дыпломам за выступленне ў складзе вакальнага дуэта па выніках абласнога агляду-конкурсу мастацкай самадзейнасці спажывецкай кааперацыі 2006 года. Самай галоўнай і хвалюючай падзеяй стаў удзел Кацярыны ў паўфінале Рэспубліканскага дзіцячага конкурсу «Песня для Еўрабачання-2008», арганізатарам якога выступае Нацыянальная дзяржаўная тэлерадыёкампанія Рэспублікі Беларусь. Як удзельнік паўфіналу Рэспубліканскага дзіцячага конкурсу «Песня для Еўрабачання-2008» Кацярына Ганчарова прымала ўдзел у VII Рэспубліканскім фестывалі нацыянальных культур у г. Гродна, VI абласным фестывалі дзіцячай эстраднай творчасці «Масты надзей-2008», у справаздачным канцэрце харэаграфічнай студыі «Фолюш-балет» Гродзенскай абласной філармоніі і ў канцэрце адораных дзяцей на абласным пашыраным бацькоўскім сходзе ў г. Гродна. У 2009 годзе чарговыя перамогі — 1-е месца ў раённым аглядзе-конкурсе калектываў мастацкай самадзейнасці ўстаноў адукацыі, 1-е месца ў раённым конкурсе патрыятычнай песні. У 2010 годзе — гран-пры абласнога фестывалю патрыятычнай песні, прысвечанага 65-годдзю Вялікай Перамогі; гран-пры XVIII абласнога фестывалю-конкурсу «Маладыя таленты Гродзеншчыны-2010»; I месца ў абласным аглядзе-конкурсе калектываў мастацкай самадзейнасці ўстаноў адукацыі; I месца VII абласнога фестывалю дзіцячай эстраднай творчасці «Масты надзей»; I месца Х Міжнароднага фестывалю дзіцячай творчасці «Залатая пчолка» ў г. Клімавічы Магілёўскай вобл.; I месца ў рэгіянальным адборачным адкрытым фестывалі гумару і эстрады «Гродна-Масква-транзіт» у намінацыі «вакальны жанр», удзел у творчым конкурсе маладых музыкаў «Маладыя таленты Беларусі», які праводзіў першы нацыянальны канал Беларускага Радыё, удзел у VIII Рэспубліканскім фестывалі нацыянальных культур у г.Гродна і ў фестывалі краін Саюзнай дзяржавы Расіі і Беларусі «творчасць юных-2010» у г. Анапа. У 2015 годзе Кацярына Ганчарова становіцца фіналісткай першага агульнарэспубліканскага конкурсу «Новыя імёны Беларусі-2015», які арганізавала і правяла Федэрацыя прафсаюзаў Беларусі. З 2014 па 2016 год Кацярына Ганчарова працавала ў ДУА «Бераставіцкі раённы цэнтр культуры і народнай творчасці» метадыстам па аматарскіх аб’яднаннях аддзела арганізацыйна-метадычнай работы. Была кіраўніком гуртка сольных эстрадных спеваў «АРТ-ПЛЮС».

З 2016 года працуе выкладчыкам вакалу ў музычнай школе «JAM » г. Мінска. У лютым 2019 года атрымлівае дыплом аб вышэйшай адукацыі па спецыяльнасці «Музычнае мастацтва, рытміка і харэаграфія» факультэта эстэтычнай адукацыі Беларускага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта імя Максіма Танка. Кацярына Ганчарова — двойчы лаўрэат Спецыяльнага фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па падтрымцы таленавітай моладзі. (Заахвочванне Спецыяльнага фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па падтрымцы таленавітай моладзі-гранд-прэмія, 2011 г.; Стыпендыя — 2012 г.). У 2013 годзе ўнесена ў банк дадзеных адоранай і таленавітай моладзі Рэспублікі Беларусь.

Бібліяграфія:

Артыкулы пра Кацярыну Ганчарову

Ганчарова, С. Бераставічанка Кацярына Ганчарова атрымала шмат яркіх уражанняў на рэспубліканскім конкурсе «Новыя галасы – для любімай краіны!» / Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. — 2015. — 29 мая. — С. 3.
Ганчарова, С. Наша зямлячка Кацярына Ганчарова пабывала на фестывалі Ганны Герман у Маскве / Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. — 2015. — 26 лістапада. — С. 7.
Ганчарова, С. “Новыя галасы Беларусі»: наша зямлячка ў фінале / Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. — 2015. — 25 апреля. — С. 6.
Гончарова, С. В финале республиканского конкурса «Новые имена Беларуси» — представительница Берестовитчины Екатерина Гончарова / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2015. — 8 апреля. — С. 7.
Гончарова, С. Берестовицкие духовики выступили на «Саксофониане-2014» в Гродно / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2014. — 28 ноября. — С. 8.
Кацярына Ганчарова і Юлія Антрушкевіч “Не хадзіце хлопчыкі”: [Электронны каталог] // fassen.net. — 2016. URL: http:// www. fassen. Net / video / AgB2PTGuUNU/
Кузнеченкова, Т. В Гродно поздравили президентских стипендиатов / Татьяна Кузнеченкова // Гродзенская праўда. — 2013. — 20 декабря. — С. 6.
Тишко, С. Национальный фестиваль белорусской песни и поэзии начался в Молодечно / Светлана Тишко // Край. — 2012. — 8 июня. — С. 10.
Фестываль песні і паэзіі «Маладзечна-2012»: [Электроны рэсурс] // V-S. Mobi. — 2012. — 6 жніўня. URL:https://v-s.mobi/фестываль-песні-і-паэзіі-маладзечна-2012-01:45
https://jamschool.by/portfolio/ekaterina-kozel/

Дзегцярова Марына Аляксандраўна

Нарадзілася Марына Аляксандраўна 4 ліпеня 1952 года ў Вялікай Бераставіцы. У 1975 годзе скончыла фізіка-матэматычны факультэт Гродзенскага інстытута ім. Я. Купалы. Працавала настаўнікам матэматыкі ў Кастрычніцкай СШ ім. Салаўя на Гомельшчыне ў 1975-1986 гадах. У лютым 1986 года вярнулася на радзіму – у Вялікую Бераставіцу, дзе была прынята ў Вялікабераставіцкую СШ імя Сяргея Восіпавіча Прытыцкага арганізатарам пазакласнай і пазашкольнай выхаваўчай работы. З 1994 года выкладала матэматыку.

У 1987 годзе ўзначаліла школьны клуб «Пошук», які займаецца пошукам імёнаў загінуўшых воінаў у гады Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Бераставіцкага раёна. Удзельнічала ў стварэнні гісторыка-дакументальнай хронікі «Памяць. Бераставіцкі раён». За пошукавую працу ўзнагароджана медалямі “60 гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.” (2005 г.) і “70 гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.» (2015 г.).

З 2007 года Марына Аляксандраўна – педагог дадатковай адукацыі, працягвае працу школьнага клуба «Пошук».

У 2010 годзе жанчына захапілася літаратурнай творчасцю, пачала пісаць вершы. Першыя творы былі прысвечаны сям’і, любімай працы, сябрам. Паступова тэматыка іх пашыралася, дзякуючы назапашанаму жыццёваму вопыту і педагагічнай працы. Вершы пра мастацтва, прыроду, ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны, пра Радзіму напісаны ў простай казачнай форме, якая не патрабуе рыфмы. Яны напоўнены падзякай і павагай, якія нясе нам чалавек – настаўнік, настаўніца добрых спраў.

Бібліяграфія:

Дегтярёва, М. Осень // Бераставіцкая газета. — 2011. — 26лістапада (№ 93). — C.3ББК Б81

Дегтярева, М. Партизанское движение на Берестовитчине / Марина Дегтярева // Бераставіцкая газета. — 2022. — 30 лістапада (№ 92). — С. 4. ББК 964

Дегтярева, М. Учителя-фронтовики: для нас они вечно живые / Марина Дектярёва // Бераставіцкая газета. — 2022. — 9 красавіка (№ 26). — С. 4. ББК 633+964.5

Станкевич, С. Сборник в честь юбилея / Светлана Станкевич // Бераставіцкая газета. — 2022. — 9 ліпеня (№ 51). — С. 4. ББК 642+81

Жлабовіч Мікалай Уладзіміравіч

Мікалай Жлабовіч – беларускі жывапісец і графік, настаўнік выяўленчага мастацтва, дыпламант рэспубліканскіх і абласных выстаў. Нарадзіўся 13 жніўня 1948 г. у в. Эймінаўцы Бераставіцкага раёна. У 1966 годзе скончыў Вялікабераставіцкую сярэднюю школу. Вышэйшую адукацыю атрымаў на мастацка-графічны факультэце Віцебскага педагагічнага інстытута імя Кірава, які скончыў у 1980 г. (З 1995 года — Віцебскі дзяржаўны ўніверсітэта імя П. М. Машэрава). Пасля заканчэння інстытута працаваў настаўнікам малявання і чарчэння ў Малабераставіцкай сярэдняй школе, з 1992 г. — мастак-афарміцель Бераставіцкага прафесійна-тэхнічнага вучылішча. З 1998 па 2012 год працаваў мастаком-афарміцелем у Бераставіцкай раённай бібліятэцы імя В. М. Кавалеўскага.

Працуе ў асноўных жанрах выяўленчага мастацтва: пейзажа, партрэта, нацюрморта і станкавай кампазіцыі. На яго палотнах знайшлі ўвасабленне краявіды роднага краю, архітэктурныя помнікі Бераставіччыны, партрэты знакамітых людзей Беларусі. Творчасці мастака ўласцівы філасофскі роздум аб сэнсе чалавечага быцця і людской прыгажосці. Яго работы ўпрыгожваюць інтэр’еры культурных устаноў і арганізацый Бераставіцкага раёна: райвыканкам, музей Вавёркі, Бераставіцкі каледж, Цэнтр культуры і народнай творчасці. А працы мастака ў раённай бібліятэцы з’яўляюцца яе візітнай карткай. Гэта “Партрэт Восіпа Міхайлавіча Кавалеўскага” (алей, 2000), сусветна вядомага ўсходазнаўцы, які нарадзіўся на Бераставіччыне і імя якога носіць раённая бібліятэка. У 1999 – 2000 гг. мастак напісаў серыю партрэтаў “Знакамітыя людзі Бераставіччыны” дя пастаяннай галерэі раённай бібліятэкі і экспазіцыю “Страчная і захаваная спадчына Бераставіцкага краю” (архітэктурныя помнікі: цэрквы, касцёлы, сядзібы і палацы). Карыстаючыся гэтымі экспазіцыямі, бібліятэкары праводзяць шматлікія краязнаўчыя экскурсіі для гасцей гарадскога пасёлка, працоўных калектываў і падрастаючага пакалення раёна.

Мікалай Жлабовіч – майстар графікі, які стварае тонка выкананыя ілюстрацыі і кампазіцыі алоўкам, пяром, тушшу, пастэллю. Сярод графічных работ мастака выдзяляецца серыя з 10 партрэтаў “Ветэраны Вялікай Айчыннай вайны з Бераставіччыны”(аловак, 2010 г. Музей Вавёркі), серыя “Медыкам Бераставіцы прысвячаецца”(аловак, 2020 г.), лірычныя пейзажы і нацюрморты з сельскіх прыладаў: ”З мінулага”(2012 г., пастэль),”Кветкі ў збане”(2010г., пастэль), ”Рабіна”(2011) і інш. Выдзяляюцца таксама аўтапартрэты мастака:”Пад знакам ільва” (2020 г., аловак),“Аўтапартрэт“ (2018), партрэты сучаснікаў.

М.У.Жлабовіч займаецца таксама скульптурай. Творчыя работы мастака з дрэва можна сустрэць на вуліцах Вялікай Бераставіцы. Напрыклад, скульптуру «Гусляр» (дрэва, 2013) каля раённай бібліятэкі, драўляныя скульптуры каля дома мастака: Святы Мікалай (2015), Сямейства савы (2016), Вавёрка (2019). З бронзы выкананы авальны медальён “Партрэт Ліліі, жонкі мастака” (1980).

Мікалай Жлабовіч шмат разоў ладзіў персанальныя выставы жывапісу і графікі як у Вялікай Бераставіцы і яе раёне, так і сумесныя з іншымі мастакамі на Гродзеншчыне. Гэта вялікая выстава жывапісу і графікі (70 работ) у Бераставіцкай ДШМ (25.11.2011 г.); выстава “Фарбамі жыцця” на фестывалі польскай культуры і побыту “Эйсмантаўскі фэст-2012” (17.06.2012 г., Вялікія Эйсманты); выстава “Партрэты землякоў” (6.11.2015 г., Вялікая Бераставіца); выстава жывапісу “Мілая сэрцу малая радзіма”(15.04.2019 г., Бераставіцкая ДШМ); выстава графікі на Дзень беларускага пісьменства ў Слоніме (1.09.2019 г.); юбілейная выстава “Колер спадчыны маёй” да 75-годдзя з дня нараджэння (28.11.2023 г. Бераставіцкая раённая бібліятэка). Мастак знаходзіцца ў пастаянным творчым пошуку, спрабуе стварыць штосьці новае і цікавае ў іншых жанрах і стылях. Мае сям’ю і дзяцей.

Бібліяграфія:

Вялікая Бераставіца і ваколіцы. Фотаальбом /Галоўны рэд. Уладзімір Шпарло – Брэст. ТАА ”РІА Вячэрні Брэст”. 2011. – 96 с.:іл

Ганчарова С. Назаўсёды засталіся маладымі. (Партрэты ветэранаў Бераставіччыны) / Святлана Ганчарова// Бераставіцкая газета. – 2010. – 26 кастрычніка (№84). – С.2

Ганчарова С. Адкрылася выстава жывапісу і графікі Мікалая Жлабовіча / Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. – 2011. — 29 лістапада (№94)

Ганчарова С., Хілюта С. Дзень Незалежнасці ў Вялікай Бераставіцы. Палітра роднага краю / Святлана Ганчарова, Сяргей Хілюта // Бераставіцкая газета. – 2017. — 5 ліпеня (№52). – С.4

Ганчарова С. Выстава мастака Мікалая Жлабовіча / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2019. — 20 красавіка (№ 31). — С. 4. ББК 74

Ганчарова С. Бераставіччына адзначыла 75-гадовы юбілей.” 75 год – 75 шэдэўраў” / Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. – 2019. – 24 верасня (№75). – С.4

Ганчарова С. «Мой родны кут, дарыў ты мне натхненне» / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 13 сакавіка (№ 19). — С. 4. ББК 73

Ганчарова С. Партрэт землякоў, маляўнічыя краявіды і нетолькі //Бераставіцкая газета. — 2015. — 17 лістапада (№ 91). — C. 4ББК Б73

Гончарова С. Благодарность, выраженная в рисунках / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 19 студзеня (№ 4). — С. 3. ББК 73

Губаревич И. Послевкусие: выставка прошла, но о ней говорят / Ирина Губаревич // Бераставіцкая газета. — 2019. — 11 мая (№ 36). — С. 3. ББК 7

Дудко А. На бібліятэчным падворку. (Бераставічане на Дне беларускага пісьменства ў Слоніме) / Анжаліка Дудко // Бераставіцкая газета. – 2019. – 7 верасня (№70). – С.3

Карпук Е. Встреча с живописью / Елена Карпук // Бераставіцкая газета. – 2015. – 24 лістапада (№93). – С.4

Мартус Л. Соломенное чудо и пейзажи родного края / Людмила Мартус // Бераставіцкая газета. – 2023. – 6 снежня (№ 64). – С.5

Раманчук Г. Эйсмантаўскі фэст/ Галіна Раманчук // Гродзенская праўда. – 2012. – 23 чэрвеня. С.4

Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Жлабовіч Мікалай Уладзіміравіч // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.,1999. — С.532-533 ББК Б73

Лагада Ала Іванаўна

Ала Іванаўна нарадзілася 1 студзеня 1940 года ў мястэчку Урэчча Любанскага раёна Мінскай вобласці. Тут жа скончыла школу, а потым паступіла ў 1958 годзе ў Мінскі тэхнікум на бухгалтарскае аддзяленне, якое скончыла ў 1960 г. Пасля размеркавання працавала на масласырзаводзе ў Зэльве, а з 1963 года яна працуе бухгалтарам на Бераставіцкім масласырзаводзе. Па распараджэнні лёсу, у Вялікай Бераставіцы і прайшло ўсё яе жыццё. Тут, як у самай сапраўднай чароўнай казцы, напярэдадні Новага года Ала Іванаўна сустрэла свайго будучага мужа. У 1964 годзе ў сямейнай пары нарадзіўся сын Барыс. На пенсію жанчына сыходзіла з Бераставіцкага раённага выканаўчага камітэта, дзе 20 гадоў працавала старшым эканамістам.

Будучы на пенсіі вось ужо больш за 20 гадоў, жанчына не страціла сваю жыццёвую актыўнасць і аптымізм. Да прыкладу, Ала Лагода ні аднаразова абіраецца старшынёй першаснай арганізацыі ветэранаў Бераставіцкага раённага выканаўчага камітэта, з’яўляецца ўдзельніцай Бераставіцкага народнага хору ветэранаў «Памяць сэрца» з самага першага дня яго існавання.

Прымае актыўны ўдзел у многіх гуртках і аматарскіх аб’яднаннях на базе аддзялення дзённага знаходжання для грамадзян пажылога ўзросту Бераставіцкага ТЦСАН, на базе раённай бібліятэкі, наведвае нядзельную школу пры Святамікалаеўскай царкве, піша вершы і песні. І варта казаць пра тое, што цяпер імя Алы Лагады добра вядома не толькі ў Вялікай Бераставіцы, але і ва ўсім раёне, дзякуючы яе літаратурнаму таленту пісаць вершы і песні, чаму, дарэчы, жанчына і прысвячае сягоння большую частку свайго часу.

Вершы Ала Іванаўна стала пісаць яшчэ ў школьныя гады. А ва ўзросце 45 гадоў жаданне займацца літаратурнай творчасцю канчаткова перамагло. З тых часоў напісана звыш паўсотні вершаў і песень. Дарэчы, музыку да сваіх песен Ала Лагада стварае сама. У 2010 годзе Бераставіцкая раённая арганізацыя Чырвонага Крыжа выдала першы зборнік вершаў і песняў Алы Лагады “С любовью к людям” (на рускай мове). У 2021 годзе выйшаў чарговы зборнік “Вершы, гумарэскі, прыпеўкі”, у якім паэтэса прадставіла свае беларускамоўныя, цікавыя вершы “Бабчын бізнес”,”Раб гарэлкі”, “Дзве кумы” і інш. Разам з усім гэтым, Ала Іванаўна прымудраецца ўтрымліваць хоць і не вялікаю, але гаспадарку і агарод.

Галоўным дасягненнем у сваім жыцці Ала Лагада, як кахаючая маці, лічыць тое, што выгадавала таленавітага сына. І тут сапраўды ёсць чым ганарыцца. Барыс Лагада – сучасны артыст тэатра і кіно, рэжысёр і літаратар. Вучыўся ў Беларускім дзяржаўным тэатральна-мастацкім інстытуце, затым – у ГІТІСе. Працаваў рэжысёрам у Крыварожскім і Новасібірскім тэатрах музычнай камедыі, дырэктарам і мастацкім кіраўніком Уральскага тэатра аперэты, галоўным рэжысёрам Іванаўскага музычнага тэатра, пазней рэжысёрам Іркуцкага музычнага тэатра ім. Загурскага. Барыс Лагада здымаўся ў мастацкіх фільмах “Беларусфільма”: “Меня зовут Арлекино”, “Под небом голубым”, “Мать Урагана” і інш.

Бібліяграфія:

Дудко, А. Встреча с талантливым земляком / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 ліпеня (№ 57). — С. 4. ББК 76+82
Дудко, А. «Чего стесняться тех морщин? …» / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 19 снежня (№ 100). — С. 3. ББК 269
Лагода, А. Воины народа!: [поэзия] / Алла Лагода // Бераставіцкая газета. — 2022. — 23 лютага (№ 14). — С. 3. ББК 81
Лагода, А. Дороги: [поэзия] / Алла Лагода // Бераставіцкая газета. — 2021. — 26 чэрвеня (№ 49). — С. 10. ББК 81
Лагода, А. Мини-проект. «Мир увлечений» — для активных и инициативных // Бераставіцкая газета. — 2010. — 14 красавіка (№ 28). — C.4 ББК Б226.3

Лагода, А. Мы рады вам!: [поэзия] / Алла Лагода // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 красавіка (№ 31). — С. 11. ББК 81

Лагада Барыс Барысавіч

Нарадзіўся ў 1964 годзе ў Вялікай Бераставіцы. Яшчэ ў час вучобы ў мясцовай школе, як успамінаюць яго былыя аднакласніцы Таццяна Дудко, Галіна Піхун і былая настаўніца Ала Генрыхаўна Піхун, у Барыса праяўляліся літаратурныя і акцёрскія здольнасці. Ён актыўна ўдзельнічаў у школьных вечарах і конкурсах, сачыняў песні і выконваў іх сам пад акампанемент гітары. Запомніўся многім конкурс КВЗ паміж “фізікамі і лірыкамі”. І ўжо тады ўсе разумелі, што ў іх аднакласніка сапраўдны артыстычны і літаратурны талент. А яшчэ Барыс быў душой кампаніі – ці то былі суботнікі на палях мясцовага калгаса, ці экскурсіі ў Мінск або Рыгу. Ужо ў адзінаццатым класе Барыс цвёрда вырашыў звязаць сваё жыццё з тэатрам. Першая спроба паступіць у Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут (цяпер Беларуская акадэмія мастацтваў) аказалася няўдалай. Але ён не падае духам: жыццярадасны, іранічна-смяшлівы, працуе ў раённым Доме культуры, актыўна ўдзельнічае ў народнай агітбрыгадзе “Сонейка”. Гэтым самабытным калектывам тады кіраваў выпуснік рэжысёрскага факультэта Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута Аляксандр Барысевіч. Як успамінаў Барыс Лагада, выступаючы на літаратурным вечары ў раённай бібліятэцы ў 2004 годзе, Барысевіч аказаў на яго значны ўплыў пры выбары далейшага шляху. А яшчэ – і дапамогу пры падрыхтоўцы да творчых экзаменаў у той жа інстытут (а іх было ажно 3 ды яшчэ 4 экзамены па прадметах).
У тое ж лета перад экзаменамі агітбрыгада па пуцёўцы ЦК УЛКСМ выязджала з канцэртамі да будаўнікоў БАМа. Як успамінае ўдзельніца агітбрыгады Яніна Бухмет (цяпер – работніца цэнтральнай раённай бальніцы), акрамя галоўнай праграмы на канцэртах выступалі з асобнымі нумарамі індывідуальныя выканаўцы. Аўтарскія песні Барыса, а некаторыя былі і на беларускай мове, карысталіся поспехам у “бамаўцаў”. Паездка была цікавай, але нялёгкай. Іншы раз прыходзілася спаць на чыгуначных станцыях на рукзаках, але артысты не журыліся. І ў гэтым дапамагаў вясёлы і жыццярадасны Барыс. У 1984 годзе Барыс стаў студэнтам тэатральна-мастацкага інстытута, а ў 1988 годзе быў залічаны акцёрам у трупу Гродзенскага абласнога драматычнага тэатра. Здымаўся на кінастудыі “Беларусьфільм” у кінастужках “Мяне зваць Арлекіна”, “Пад небам блакітным”, “Маці Урагану” і інш. У 1991 г. ажыццявіў на сцэне Гродзенскага тэатра лялек пастаноўку мюзікла “Трыццаць першы срэбранік” па матывах п’есы В. Дуніна-Марцінкевіча “Залёты”. З 1991 г. выконваў абавязкі галоўнага рэжысёра ў Крыварожскім тэатры драмы і музычнай камедыі, потым працаваў рэжысёрам Новасібірскага тэатра музычнай камедыі, з 1996 г. — галоўны рэжысёр Беларускага тэатра музычнай камедыі. У 1993 г. у часопісе “Маладосць” (№ 3) упершыню друкуе некалькі апавяданняў і па выніках года становіцца лаўрэатам часопіса за лепшую прозу. У 1994 г. у бібліятэчцы часопіса “Маладосць” выходзіць кніга прозы “Сабака без ашыйніка”. Працаваў рэжысёрам ў Крыварожскім і Новасібірскім тэатрах музычнай камедыі, дырэктарам і мастацкім кіраўніком Тэатра аперэты Урала, галоўным рэжысёрам Іванаўскага музычнага тэатра. Рэжысёр Іркуцкага музычнага тэатра ім. Загурскага. За час свайго творчага жыцця Барыс Барысавіч паставіў больш за 110 пастановак опер, аперэт, мюзіклаў, драматычных спектакляў, музычных камедый, музычных казак, тэатралізаваных канцэртаў, у тым ліку некалькі сусветных і ўсерасійскіх прэм’ер. Ставіў у розных тэатрах камічныя оперы «Выдатная Галатэя» ф. Зуппе, «Дахі Парыжа» Ж. Оффенбаха, «Даратэя» Т. Хрэннікава, «Званочак» Г. Даніцэці, оперу К. Малчанава «А зоры тут ціхія …», «Снягурку» Н. А. Рымскага-Корсакава, «Яўгена Анегіна», «Травіяту»Дж. Вердзі, «Рабаванне апоўначы» М. Самойлава, «Мая жонка — манюка» М. Мэйо, «Севастопальскі вальс» К. Лістова, «Кот у ботах» Е. Шашына, новую версію «чырвонай шапачкі» А. Цярэнцьева і інш. Запрашэнне на кастынг акцёр, а потым ужо і рэжысёр Барыс Лагада атрымліваў ад рэжысёраў дзякуючы не толькі свайму сцэнічнаму таленту, але і фактурнай знешнасці. На здымках ён пазнаёміўся з цэлай плеядай тады толькі пачаткоўцаў, а сёння вядучых артыстаў кіно і тэатра: Марынай Магілёўскай, Алегам Фаміным, Барысам Неўзоравым, Аляксандрам Пясковым. З асаблівай пяшчотай ён успамінае пра Юзаса Будрайціса і Ніне Усатавай («Пад небам блакітным»). У жніўні 2018 года рэжысёр быў узнагароджаны дыпломам лаўрэата Прэміі Ўрада Рэспублікі Комі імя В. Савіна ў вобласці драматургіі і сцэнічнага мастацтва.

Бібліяграфія:

Артыкулы пра Барыса Лагаду

Ермолицкая, Т. Борис Лагода: «Сегодняшняя постановка в Северске у меня 121-я по счету…»: [Электронный ресурс] / Татьяна Ермолицкая // Музыкальный журнал. — 2017. — 27 сентября. URL: http://www. themusicalmagazine.ru/
Жартун, С. Борис Лагода: «Форму не теряю»: [Электронный ресурс] / Светлана Жартун // Восточно-Сибирская правда. — 2007. — 21 февраля. URL:http://www.vsp.ru/2007/02/21/boris-lagoda-formu-ne-teryayu/
Жуманова, Р. Борис Лагода: «Я так и не стал настоящим россиянином»: [Электронный ресурс] / Рена Жуманова // «Степной маяк». — № 50. — 2006. — 30 ноября. URL:https://www.proza.ru
Завадская, А. Борис Лагода о театре и зрителях: [Электронный ресурс] / Алена Завадская // «Вечерний Котлас». — 2018. — 23 февраля. URL:http://kotlaslib.aonb.ru/doc/boris-lagoda.pdf
Козлова, А. Борис Лагода собирается торопиться медленно: [Электронный ресурс] / Анастасия Козлова. — Рэспубліка. — 21.05.1997.URL:http://musicaltheatre.by/boris-lagoda-sobirayetsya-toropitsya-medlenno1997-g-respublika
Пацэнка, М. Рэжысёр, пісьменнік і артыст з Вялікай Бераставіцы Барыс Лагода: [Электронный ресурс] / Мікалай Пацэнка // Бераставіцкая газета. — 2015. — 4 лютага. URL:http://www.beresta.by/?p=27237
Поздеева, А. Главным режиссером театра оперы и балета РК станет Борис Лагода: [Электронный ресурс] / Анастасия Пеоздеева // Красное Знамя. — 2011. — 11 октября. URL:https://komikz.ru/news/culture/4597
Стахеева, Н. «Борис Лагода: Я там, где во мне есть нужда»: [Электронный ресурс] / Надежда Стахеева // Наша городская газета. — № 43. — 2008. — 22 октября. URL:http://www.culture-ural.ru/operetta_theatre_about-27-1.html
Суранов, Б. Борис Лагода увидел “Холопку” в Елене Лагоде: [Электронный ресурс] / Борис Суранов // Зырянская жизнь. — 2005. — 7 марта. URL:http://www.zyryane.info/articles/page-995.html
Цветкова, А. Борис Лагода заказал для театра оружие: [Электронный ресурс] / Анна Цветкова // baikal-info.ru — 2007. — 15 февраля. —http://baikal-info.ru/sm/2007/06/011001.html
Шучалина, Д. «Культуры много не бывает» — зампред правительства Коми Лариса Максимова: [Электронный ресурс] / Дарья Шучалина // Комиинфформ. — 2018. — 20 августа. URL: https://komiinform.ru/ news/ 168410
Щербинина, М. Барис Лагода: «Художник не может быть доволен собой»: [Электронный ресурс] / Марина Щербинина // Без формата. — 2014. — 30 октября. URL:http://siktivkar.bezformata.com/listnews/boris-lagoda hudozhnik-ne-mozhet/ 25784441/
Яны нарадзіліся на Бераставіччыне // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 535.
http://smteatr.ru/postanovschiki/1049-boris-lagoda.html
https://www.kino-teatr.ru/teatr/acter/sov/262765/bio/

Румак (Жывіца) Галіна Уладзіміраўна

Нарадзілася ў сям’і трактарыста Владка і Наталлі Жывіцы 26 снежня 1958 г. у в. Крывое Сяло Ляхавіцкага раёна Брэсцкай вобласці. У 1973 годзе скончыла Малагарадзішчанскую васьмігадовую школу Ляхавіцкага раёна. З верасня 1973 г.стала навучэнкай аддзялення пачатковага навучання Пінскага педагагічнага вучылішча імя А. С. Пушкіна. Спецыяльнасць па дыплому – настаўнік пачатковых класаў, старэйшы піянерскі важаты. У 1975 г. спявала ў харавой групе народнага ансамбля песні і танца «Палескія зоры». Некалькі разоў гастралявала з ансамблем за мяжой у якасці салісткі. З 1977 г. працавала ў розных установах адукацыі Брэсцкай і Мінскай абласцей. У 1985 годзе скончыла завочны факультэт Белдзяржуніверсітэта імя У. І. Леніна (філалагічнае аддзяленне), спецыяльнасць па дыплому філолаг, выкладчык беларускай і рускай мовы і літаратуры. З 1989 г. пераехала ў Гродзенскую вобл., дзе працавала выхавальнікам дзіцячага садка, настаўнікам, а з 1995 г. — намеснікам дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце масалянскай сярэдняй школы, з 2013 г. — настаўнікам той жа школы. Шмат гадоў кіравала вучнёўскім драматычным гуртком, які стаў лепшым у раёне. У 2005-м годзе ўдзельнічала ў фестывалі «лідар пазашкольнага выхавання». Заняла першае месца ў вобласці, стаўшы лідэрам. Яе аўтарская праграма працы гуртка «Праз прыгажосць дасканаласці» была надрукавана ў часопісе «Пазашкольнае выхаванне» № 2 за 2005 г. З двухтысячнага года стала актыўна друкавацца. Вершы Галіны Румак неаднаразова друкаваліся ў «Настаўніцкай газеце»,» Нашай ніве»,» Краязнаўчай газеце», штотыднёвіку «Літаратура і мастацтва», часопісе «Роднае слова», Ляхавіцкай, Бераставіцкай і Ваўкавыскай раённых газетах. Адначасова выступала ў «Настаўніцкай газеце», часопісе “Беларуская мова літаратура” з метадычнымі напрацоўкамі. У 2011 г у Гродзенскай друкарні выйшаў зборнік вершаў «Вачыма берасцянкі». У 2014 годзе выйшла ў свет кніга Галіны Румак «Масаляны праз смугу стагоддзяў».

Нягледзячы на…

Ён некалі прыйдзе, прызначаны дзень,

што стане падзеяй між іншых падзей –

і ў сэрцы зімою настане вясна…

Дзякую, лёс мой, нягледзячы на…

Што даў наталіцца каханнем і болем,

шукаць і знайсці, і застацца сабою,

што добра вядома сяброўства цана,

дзякуй, мой лёсе, нягледзячы на…

За шчасце і слёзы, за горыч і смех,

за спёку і лівень, за сонца і снег,

за ўсё, што ўжо выпала зведаць спаўна,

дзякую долі, нягледзячы на…

За тое, што сталі дарослымі дзеці,

за ночы без сну, і за сны на дасвецці,

за стому ў рабоце з відна да цямна

шчыры мой дзякуй, нягледзячы на…

За водар лясны, за шаўкі мурагу,

за тое, што я ўжо змагла і змагу,

што спее на полі маім збажына,

дзякуй вялікі, нягледзячы на…

За ўчора і заўтра, бясконцасць дарог,

за сілу, што даў мне бацькоўскі парог,

хоць вымавіць нехта: — Якога ражна

тут дзякаваць лёсу, нягледзячы на?..

А я запярэчу: — Удачы не знаць,

як лёсу дазволіць сябе шкадаваць.

У поспеху перадумова адна:

устояць у бойцы з “нягледзячы на …”

Дык дзякуй, жыццё, за тваю паўнату,

за слодыч быцця і за гаркату.

То вып’ем напоўнены келіх да дна

За ўсё, што завецца “нягледзячы на…”

Бібліяграфія:

Артыкулы Галіны Румак

Жывіца, Г. Белакапытнік / Галіна Жывіца // Бераставіцкая газета. — 2015. — 1 верасня (№ 69). — C. 5.
Жывіца, Г. Карабель багародзіцы// Бераставіцкая газета. — 2015. — 1 верасня (№ 69). — C. 5.
Румак, Г. Алекшыцкі вучань Серафім Гмір выступіў на міжнароднай навуковай канферэнцыі ў Казані / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 октября. — С. 7.
Румак, Г. Будзем вернымі роднаму слову / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2016. — 13 снежня (№97). — С. 5.
Румак, Г. Восень танцуе фламенка/ Галіна Румак // Бераставiцкая газета. — 2007. — 6 лістапада (№ 86). — C.7.
Румак, Г. Ганарацца ёю / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2006. — 13 мая (№ 35). — С. 5.
Румак, Г. Ігнацій Якуб Масальскі – біскуп Віленскі / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2017.— 26 марта. — С. 10.
Румак, Г. Імкніцеся за вераю паэтаў / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2008. — 19лютага (№ 14). — C.6.
Румак, Г. Калегам : паэзія / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2018. — 19 мая (№ 39). — С. 9.
Румак. Г. Масаляны – крыніца натхнення Адольфа Дыгасіньскага / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2014.— 23 мая. — С. 8.
Румак,Галіна Уладзіміраўна. Масаляны праз смугу стагоддзяў: старонкі гісторыі / Г.У.Румак. — Слонім : Слонімская друкарня, 2014. — 256 с.
Румак, Г. На роскрыжы стагоддзяў і шляхоў // Бераставіцкая газета. — 2009. — 11 ліпеня ( № 53). — С. 6. ( Працяг. Пачатак у №№ 36, 40, 47).
Румак, Г. Паэтычныя традыцыі / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2008. — 2лютага (№ 9). — C.2.
Румак, Г. Роздум каля масалянскай брамы / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2017.— 30 сентября. — С. 7.
Румак, Г. Слово об учителе / Галина Румак // Бераставіцкая газета. — 2011. — 22сакавіка (№ 22). — C.3.
Румак, Г. Таямніца Масалянскай капліцы / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2012.— 16 марта. — С. 6.
Румак, Г. Урывак з трыпціха «Бераставіца»/ Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2015. — 10 кастрычніка (№ 80). — C. 8.

Артыкулы пра Галіну Румак

В Гродно прошел областной фестиваль поэзии среди учителей // Бераставіцкая газета. — 2016. — 3 октября. — С. 6.
Ганчарова, С. Высокая планка Галіны Жывіцы / Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. — 2012. — 6 марта. — С. 8.
Курчицкая, Е. Галина Живица – победитель областного фестиваля «Поэзия – души движение» / Елена Курчицкая // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 декабря. — С. 10.
Перапечка, Н. Ляхавічане сустрэліся з творчымі зямлячкамі / Наталля Перапечанка // Ляхавіцкі веснік. — 2012. — 2 лістапада. — С. 7.
Чикун, В. В Берестовице состоялась презентация книги Галины Румак «Масаляны праз смугу стагоддзяў» / Валентина Чикун // Бераставіцкая газета. — 2015. — 29 мая. — С. 11.

Сторажава Надзежда Аляксееўна

Нарадзілася Надзежда Аляксееўна ў 1942 годзе ў вёсцы Канюхі, закончыла 7 класаў Казлоўскай школы ў 1957 годзе. Калі Надзейка хадзіла ў пачатковыя класы, яна любіла гуляць у школу. Збіралася ў іх хаце, а летам — у двары купка дзяцей, а настаўніцай, канечне, была яна. Муштравала сваіх “падапечных” за нявывучаныя ўрокі, вучыла чытаць па “Буквару”.

Пасля заканчэння Гродзенскага педагагічнага інстытута Надзежда Шыпіца працавала ў Рагачоўскай сямігадовай школе ў Гродзенскім раёне, а пасля выйшла замуж і пераехала ў Мінск. Працавала настаўніцай пачатковых класаў у розных школах Мінска. Старалася прымяняць на ўроках новыя прыёмы ў працэсе навучання чытанню і пісьму, а таксама ў комплекснай выхаваўчай рабоце. У 1970-ыя гады, як і многія савецкія настаўнікі, абапіралася на вопыт вядомага педагога В. Сухамлінскага.

А ў 1984 годзе Міністэрства асветы БССР аб’явіла конкурс на “Буквар” для рускіх школ рэспублікі. Працаваць прыйшлося некалькі гадоў. За мастацкае афармленне буквара, пасля доўгіх перамоў, узяліся вядомыя мастакі В.В. Дударэнка, Э.Э. Жакевіч, В.А. Макаранка і іншыя — усяго ў ілюстрацыі кнігі ўдзельнічала 9 чалавек.

У конкурсе на лепшы “Буквар” прымала ўдзел некалькі аўтараў. Але лепшай была прызнана кніга Н. Сторажавай. Яе першае выданне выйшла тыражом 100 тысяч экзэмпляраў. Ні адна кніга ў Беларусі — ні паэта, ні празаіка, ні гісторыка — не выходзіла такім вялікім тыражом.

Аўтар “Буквара” Сторажава, у адрозненне ад іншых аўтараў, ужо ў 1-ым класе знаёміць вучняў з творамі вядомых рускіх і беларускіх класікаў: Пушкіна, Талстога, Чукоўскага, Караткевіча, Вярбы, Танка і іншых, умела робіць іх інтэрпрэтацыю зразумелай для дзяцей. У кнізе многа цікавых скарагаворак, прымавак і загадак. Буквар багата ілюстраваны, багаццем малюнкаў захапляе і школьнікаў і дарослых.

“Буквар” нашай зямлячкі выдаваўся многа разоў, агульны яго тыраж больш за 500 тысяч экзэмпляраў. Па ім вучыліся і вучацца ў школах Расіі, Чэхіі, Славакіі і нават далёкай Чарнагорыі.

Надзежда Аляксееўна на гэтым не супакоілася. Яна падрыхтавала ў дапамогу настаўнікам, дзецям і бацькам розныя навучальныя дапаможнікі.

Штодня тысячы вучняў і настаўнікаў адкрываюць кнігі аўтара Сторажавай, каб навучыцца граматна і прыгожа пісаць. “Буквар”, “Пропісы”, “Складовыя табліцы”, – гэтыя і іншыя падручнікі і навучальныя дапаможнікі знаёмыя многім. На базе свайго багатага педагагічнага вопыту, ужываючы лепшыя навуковыя методыкі і канцэпцыі, яна стварае работы, якія дапамагаюць настаўніку зрабіць кожны ўрок максімальна эфектыўным. Н. Сторажава – сапраўдны падзвіжнік асветы. Яна аб’ездзіла ўсю краіну з мэтай дапамагчы настаўнікам пачатковай школы навучыцца працаваць па яе методыцы цікава і эфектыўна. “Дзеці могуць і павінны пісаць граматна. Напісанае застаецца”, – сцвярджае Надзея Аляксееўна.

У навучальным дапаможніку “Страна Буквария” аўтар прапануе прынцыпова новыя гульнявыя прыёмы ў навучанні дзяцей грамаце. Багата ілюстраванае, цікавае выданне можа быць выкарыстана для працы ў дзіцячым садку і ў школе. Прадстаўленыя ў кнізе гульні, галаваломкі, лагічныя задачы замацоўваюць правільнае напісанне парных зычных, закладваюць асновы пісьменнасці, развіваюць пачуццё мовы. Настаўнікам кніга карысна для тлумачэння і замацавання матэрыялу, правядзення віктарын і алімпіяд. Бацькі знойдуць у ёй заданні для эфектыўных дадатковых заняткаў з дзяцьмі.

Надзежда Сторажава — не толькі добры педагог і метадыст, але і пісьменнік. Яна піша вершы, апавяданні і казкі для дзяцей на рускай і беларускай мовах. У кніжцы “Першае падарожжа” размешчаны вершы, лічылкі і скорагаворкі на беларускай мове. У кніжцы “Сіні матылёк” змешчаны загадкі для дзяцей дашкольнага і малодшага школьнага ўзросту. Тут і дзеці, і іх бацькі знойдуць цікавыя загадкі пра звяроў, птушак і дамашніх жывёл, пра кветкі, хатнія рэчы і з’явы прыроды.

Вялікую дапамогу аказвае настаўнікам пачатковых класаў кніжка Н. Сторажавай “Мова мая і твая”. Аўтар знаёміць са сваёй сістэмай работы па навучанню шасці- і сямігадовых дзяцей роднай мове. Створаная ёю “Займальная граматыка”, разнастайныя гульні і моўныя задачы дапамагаюць бацькам, настаўнікам і выхавацелям дзіцячых садкоў далучыць сваіх маленькіх выхаванцаў да таямніц і скарбаў роднай мовы.

Надзежда Аляксееўна Сторажава – заслужаны работнік адукацыі Беларусі, лаўрэат многіх літаратурных і педагагічных прэмій, аўтар вучэбна-метадычнага комплексу па навучанні грамаце, выдатны педагог-практык. Сістэма дыдактычных гульняў і практыкаванняў Сторажавай, выкладзеная ў яе кнігах, дазваляе ператварыць любы ўрок у займальнае даследаванне, спаборніцтва або цікавую гульню.

Надзежда Аляксееўна любіць сваю малую радзіму — Бераставіччыну, ганарыцца яе людзьмі і іх справамі. А мы, яе землякі, ганарымся, што “Буквар” нашай зямлячкі і сёння з’яўляецца запатрабаваным у многіх школах розных краін свету і жадаем ёй новых поспехаў і творчых знаходак.

Бібліяграфія:

1. Пацэнка, М. Аўтар “Буквара” Надзежда Сторажава – наша зямлячка з вёскі Канюхі / Мікалай Пацэнка // Бераставіцкая газета. — 2018. — 18 августа. — С. 8.

2. https://konuhi-berestovica.schools.by/pages/izvestnye-vypuskniki

Фёдар Міхайлавіч Цівунчык (Арлоў)

(1878 – 1953)

Савецкі ваеначальнік, палкоўнік, удзельнік чатырох войнаў: руска-японскай, Першай сусветнай, грамадзянскай у Расіі і Вялікай Айчыннай. Нарадзіўся ў в. Цецяроўка Ваўкавыскага павета Гродзенскай губерніі ў 1878 г. З 1899 па 1905 служыў радавым у Гвардзейскім уланскім палку царскай арміі, потым прымаў удзел у руска-японскай вайне, у чыне ўнтэр-афіцэра ўдзельнічаў у Першай сусветнай вайне. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі стаў чырвоным камандзірам. Вясной 1918 г. стаў камісарам Кубанскага войска. У 1921 г. – камандуючы Харкаўскай ваеннай акругі. У 1923 г. – памочнік камандуючага войскамі Украіны. З 1924 па 1931 гг. па стану здароўя знаходзіўся ў рэзерве РСЧА. 1931—1935 гг. – намеснік начальніка асобага канструктарскага аддзела ваенна-тэхнічнай прапаганды РСЧА. У 1938 г. камандарм 2-га рангу запасу Арлоў па стану здароўя быў звольнены з радоў Чырвонай Арміі. 1938 —1941 гг. – намеснік начальніка 7-га аддзела завода № 1 Галоўнага артылерыйскага ўпраўлення РСЧА. З ліпеня 1941 г. Ф. М. Арлоў – камандзір роты 6-й дывізіі народнага апалчэння, удзельнічаў у фарміраванні 160-й стралковай дывізіі, якую ўзначаліў са снежня 1941 г. Вайну скончыў у званні палкоўніка. За баявыя заслугі камандзір Арлоў быў узнагароджаны трыма ордэнамі Чырвонага Сцяга (1920 г., 1942 г., 1944 г.) і Ордэнам Айчыннай вайны І ступені (1943 г.), Ордэнам Леніна (1946) і медалямі СССР.

Бібліяграфія:

Цівунчык Феафіл Міхайлавіч (Арлоў Фёдар Міхайлавіч) // Памяць: гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. – Мінск: БЕЛТА, 1999. – С. 121.
Турок, Л. Камдзіў Арлоў – наш зямляк / Людміла Турок // Бераставіцкая газета. – 2018. – 3 чэрвеня.
Горицкий В. А. Великая Отечественная война 1941—1945 годов в названиях улиц Москвы. — М.: ОАО «Московские учебники и картолитография», 2005. — С. 74.
Орлов Фёдор Михайлович — Бессмертный полк – Москва: [Электронный ресурс]. URL: http://www.polkmoskva.ru/people/754615/. — Дата обращения: 29.06.2019.
Комдив Орлов — забытый герой: [Электронный ресурс]. URL: http: //fb.ru/article/403365/komdiv-orlov—zabyityiy-geroy. — Дата обращения 29.06.2019.

Гастэла Мікалай Францавіч

(06.05. 1907 – 26.06.1941)

Савецкі ваенны лётчык, удзельнік трох войнаў, Герой Савецкага Саюза. Нарадзіўся 6 мая 1907 г. у Маскве ў сям’і Франца Паўлавіча Гастэла з вёскі Плужыны (цяпер Карэліцкі р-н Гродзенскай вобл.). У 1921 г. скончыў 3-е Сакольніцкае гарадское мужчынскае вучылішча. У 1924 г. сям’я Гастэла пераехала ў г. Мурам. У маі 1932 г. па спецыяльным набору прызваны ў Чырвоную Армію. У 1932—1933 гг. — вучоба ў авіяцыйнай школе лётчыкаў у г. Луганск, затым — служба ў 82-й цяжкабамбардіровачнай 21-й цяжкабамбардзіровачнай авіяцыйнай брыгады, якая базуецца ў г. Растоў-на-Дану. У 1938 г. служба ў 1-м цяжкабамбардзіровачным авіяпалку. У маі 1939 г. ён стаў камандзірам звяна, а праз год — намеснікам камандзіра эскадрыллі. У 1939 г. удзельнічаў у баях пры Халхін-Голе ў складзе 150-га хуткаснага бамбардзіровачнага авіяцыйнага палка, якому была нададзена эскадрылля 1-га ТБАП. Удзельнічаў у Савецка-фінскай вайне 1939—1940 гг. і ў далучэнні Бесарабіі і Паўночнай Букавіны да СССР (чэрвень-ліпень 1940 г.). У 1940 г. М. Ф. Гастэла прысвоена званне капітана. Камандзір 4-й эскадрыллі 207-га ДБАП (24 мая 1941 — 23 чэрвеня 1941). Камандзір 2-й эскадрыллі той жа часткі (24 — 26 чэрвеня 1941 г.). 26 чэрвеня 1941 г. на баявы вылет у раён Радашковічы — Маладзечна вылецела звяно пад камандаваннем капітана М. Ф. Гастэлы, якое складалася з двух цяжкіх бамбардзіроўшчыкаў ДБ-3Ф. Другім самалётам кіраваў старшы лейтэнант Фёдар Вараб’ёў, у якасці штурмана з ім ляцеў лейтэнант Анатоль Рыбас (імёны яшчэ двух членаў экіпажа Вараб’ёва не захаваліся). Падчас атакі навалы нямецкай тэхнікі самалёт Гастэлы быў падбіты. Самалёт Гастэлы загарэўся і здзейсніў таран механізаванай калоны варожай тэхнікі. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 26.7.1941 Гастэла быў пасмяротна ўдастоены звання «Герой Савецкага Саюза» з уручэннем медаля «Залатая зорка» і ордэна Леніна.

Бібліяграфія:

Гастелло Николай Францевич // Большая Советская Энциклопедия: в 30 т. Т. 6 / Гл. ред. А.М. Прохоров. – Москва: «Советская Энциклопедия», 1971. – С. 138.

Гастелло Николай Францевич // Навечно в сердце народном / Гл. ред. П.У. Бровка. – Мн., 1977. – С.100—101.

Гастелло Николай Францевич // Их именами названы…: Энциклопедический справочник / БелСЭ; Редкол.: И. П.Шамякин и др. – Мн.: БелСЭ, 1987. – С. 137.

Гастэла Мікалай Францавіч // Беларуская энцыклапедыя: у 18 т. Т. 5 / Рэдкал.: Г. П.Пашкоў і інш. – Мн.: БелЭн, 1997. — С.86.

Ермоленко, В. Навечно в памяти народной / В. Ермоленко // Неман.— 2007.— № 5.— С. 140—146.

Гастелло, Николай Францевич — Википедия: [Электронный ресурс]. URL:http://ru.wikipedia.org/wiki/ Гастелло,_Николай_Францевич. — Дата доступа : 20.06.2019.

Герой Советского Союза Гастелло Николай Францевич: [Электронный ресурс]. URL: http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero. — Дата доступа: 20.06.2019.

Гастелло — Тайны, загадки, факты: [Электронный ресурс]. URL: http://

www.factruz.ru/history_mistery_2/gastello.htm. — Дата доступа: 20.06.2019.

Николай Францевич Гастелло. Подвиг героя: [Электронный ресурс]. URL: http://ribalych.ru/2014/06/27/nikolaj-francevich-gastello-podvig-geroya/. Дата доступа: 23.06.2019.13 карточек в коллекции «Биография летчика Николая Гастелло …: [Электронный ресурс]. URL:http: //yandex.ru/collections/user/madam…

/biografiia-letchika-nikolaia-gastello. — Дата доступа: 22.06.2019.

Гастелло Николай Францевич — биография. Герой Советского Союза: [Электронный ресурс]. URL:http://ruspekh.ru/people/item/gastello-nikolaj-frantsevich. — Дата доступа: 20.06.2029.

Міхайлін Іван Пракопавіч

(1.1.1892 – 23.6.1941)

Удзельнік баёў з нямецка-фашысцкімі захопнікамі на тэрыторыі Беларусі ў час Вялікай Айчыннай вайны, генерал-маёр. Нарадзіўся 1 студзеня 1892 года ў в. Беламестная Слабада Тульскай вобласці ў сялянскай сям’і. У 1906 г. закончыў у Маскве камерцыйнае вучылішча. Удзельнічаў у першай сусветнай вайне з верасня 1915 года. З лютага 1918 года ў Чырвонай гвардыі. З 1924 года ваенком, начальнік палітаддзела дывізіі, камісар корпуса. Скончыў ВАК пры ВА РККА. З 1940 г. памочнік камандуючага Заходняй асобай ваеннай акругі па ўмацаваным раёнам. Гераічна загінуў 23.06.1941 года. Папаў пад бамбёжку фашысцкіх самалётаў каля в. Макараўцы Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці, пахаваны ў в. Макараўцы. І. П. Міхайлін быў першым савецкім генералам, які загінуў у Вялікую Айчынную вайну. У сакавіку 1975 г. астанкі І. П. Міхайліна былі перазахаваны ў г. п. Вялікая Бераставіца ў брацкай магіле савецкіх воінаў на вул. Леніна. Узнагароджаны Ордэнам Айчыннай вайны І ступені пасмяротна, Ордэнам Чырвонай Зоркі. Імем І. П. Міхайліна названа адна з вуліц у г. п. Вялікая Бераставіца.

Бібліяграфія:

Паценко, Н. И. Генерал Иван Прокофьевич Михайлин / Николай Паценко. – Великая Берестовица, 2010. – 16 с.
Болдин, И.В. Страницы жизни / И. В. Болдин. – М.: Воениздат, 1961.
Иринархов, Р. 1941. Пропущенный удар. Почему Красную Армию застали врасплох? / Руслан Иринархов. – Мн., 2011. – С.118.
Коньков В.Ф. Время далекое и близкое / В.Ф. Коньков. – М.: Воениздат, 1985.
Печенкин, А. А. Потери генералов Красной Армии в 1941 г. / А. А. Печенкин / Вестник Вятского государственного университета. – 2017. — № 11. – С. 68.
Инженерные войска России. Исторический очерк / Под редакцией Н. И. Сердцева. – М.: ВИУ, 2001.
Военный энциклопедический словарь инженерных войск. – М.: ВИА, 2004.
Генерал Иван Михайлин — Зебра ТВ: [Электронны рэсурс].URL: http: zebra-tv.ru › novosti › jizn › general-ivan-mikhaylin.— Дата доступа: 22.01.2020.

Соламава Вольга Восіпаўна

(29.05.1920 – 02.02.1944)

Недалёка ад вёскі Казённая Жорнаўка знаходзіцца тое месца, дзе прыняла апошні бой з фашыстамі партызанка з Лашы – Вольга Соламава. Адсюль яна, дваццацічатырохгадовая дзяўчына, зрабіла свой апошні крок – у бессмяротнасць.

Помнік В.Соламавай ў в. Жорнаўка

Ці то ў летнюю спёку,
ці ў сцюжу зімой
Ля Жорнаўкі вёскі ў полі
Узвышаецца помнік
над мірнай зямлёй,
Самотны ў ціхім наваколлі.
Ён вырас, дзе бой
партызанка вяла...
Настаўніца,
з  Лашы дзяўчына,
Дзе ў бітве бясстрашнай
жыццё аддала,
Каб вольнай квітнела краіна...

(Апанас Цыхун)

Вольга Соламава нарадзілася 18 мая 1920 года ў вёсцы Лаша, што знаходзіцца недалёка з аднаго боку ад Індуры і Луцкаўлян, з другога боку – ад Свіслачы, Сухой Даліны і Квасоўкі. У сям’і было шасцёра дзяцей, Вольга сярод іх была старэйшай. Так ужо вялося тады ў сялянскіх шматдзетных сем’ях: на старэйшых лажыліся клопаты па нагляду за меншымі, ім прыходзілася раней за іншых паспытаць смак батрацкага хлеба. Гэты лёс не мінуў і Вольгу. Прыходзілася глядзець за брацікамі і сястрычкамі, адначасова спалучаць гэта з вучобай у польскай школе. У бацькі было толькі 3,5 гектара зямлі, таму старэйшай дачцы прыйшлося ў раннім узросце дапамагаць не толькі на бацькоўскім палетку, але наймацца на працу да мясцовых памешчыкаў і асаднікаў.

Землякі з суседняй вёскі Сухая Даліна, якія добра памяталі Вольгу і яе бацькоў, успаміналі.

Аляксандр Гайдук – якому тады споўнілася 65 гадоў – гаварыў:

— У бацькі Вольгі было мала зямлі. Гэта застаўляла яго працаваць днём і ноччу. Рана сталі яму дапамагаць дзеці і ў першую чаргу старэйшая дачка Вольга. У час жніва яна наймалася да паноў і падпанкаў і ўсё жніво не разгінала спіны, працуючы з сярпом на збожжавых палетках. На вечарынках яна была жыццярадасная, вясёлая, галасістая, дзве прыгожыя касы вельмі пасавалі да яе, прыварожвалі мясцовых кавалераў. Але яна аднолькава адносілася да ўсіх, нікому не аддавала перавагі …

Восіп Любчынскі дапоўніў:

— Яе бацька, мой цёзка, нягледзячы на сваю беднасць і на тое, што ў Лашы і ў навакольных вёсках быў актыўны нацыянальна-вызваленчы рух, да палітыкі быў раўнадушны. Яны з жонкай чамусьці любілі чырвоны колер, і, можа, таму шылі сукенкі для сваіх дачушак з чырвонага палатна. Менавіта ў такой сукеначцы па святочных днях бегала па вёсцы і Волечка, а яшчэ ў яе быў прыгожы чырвоны каптурык. Можа, таму яе ў дзяцінстве называлі “бальшавічкай”…

— Адкуль у іх сям’і гэтае расійскае прозвішча …Соламавы?

— Ніякія яны не Соламавы. Называлася і пісалася сям’я пры польскім часе, як і многія іншыя, Салома… У нас у навакольных вёсках прозвішчы ўсе мужыцкія: Бык, Кароўка, Барáн, Салома… Потым пры “першых” Саветах некаторыя гарадскія сталі пісацца Быкавымі, Кароўкінымі, Бáрынамі ці Бараноўскімі… Сем’і, у якіх прозвішча было да вайны Салома, пасля вайны сталі пісацца Салáма. А Вольга ў партызанах, напэўна, стала называцца Сóламава …

Так гаварылі і блізкія Вольгіны родзічы. Яны таксама думалі, што ўсё пайшло ад партызанскіх часоў… Архівы былі тады недаступны…

…Нягледзячы на ўсе жыццёвыя пера-петыі, Вольга закончыла 5 класаў польскай школы, сфарміравалася, як маладзёжны лідар, някепска навучылася пісаць па-руску.

Усё гэта ёй спатрэбілася ў недалёкім будучым. У верасні 1939 года Заходняя Беларусь была далучана да БССР. На Гродзеншчыну прыйшло новае жыццё: пачынаецца калектывізацыя, арганізоўваюцца першыя калгасы, адчыняюцца школы, клубы, хаты-чытальні. У грамадска-палітычным жыцці прымае актыўны ўдзел і Вольга. Яна арганізоўвае ў Лашы гурток мастацкай самадзейнасці. У Лашанскім самадзейным гуртку адны і тыя ж самыя юнакі і дзяўчаты – хто што ўмеў – і спявалі, і танцавалі, і выконвалі драматычныя ролі ў спектаклі па п’есе Я.Купалы “Паўлінка”. Галоўную ролю – Паўлінкі — моладзь без усякіх спрэчак аддала Вользе. А вось на выкананне іншых быў нават своеасаблівы конкурс…

Першы канцэрт самадзейных артыстаў адбыўся ў студзені 1940 года ў памяшканні мясцовай школы. А потым было выступленне на раённым аглядзе (тады называлася “алімпіяда”) мастацкай самадзейнасці, а потым і на абласным – у Беластоку (у 1939-1941 гг. Гродзеншчына ўваходзіла ў склад Беластоцкай вобласці з цэнтрам у Беластоку). Гродзенская гарадская газета дала высокую ацэнку выступленням лашанскіх артыстаў, асобна была адзначана Вольга Соламава. Добра адазвалася аб самадзейных артыстах і беластоцкая абласная газета “Вольная праца”. Словам, арганізацыйныя здольнасці Вольгі былі заўважаны і высока ацэнены ўжо тады. 24 сакавіка 1940 года ў Заходняй Беларусі праводзіліся выбары ў Вярхоўны Савет СССР і Вярхоўны Савет БССР. Таму, напэўна, невыпадкова Вольга была ўключана ў склад участковай камісіі.

Пасля выбараў лашанскай “Паўлінцы” прапанавалі вучыцца на шасцімесячных настаўніцкіх курсах, якія дзейнічалі пры нядаўна створаным Гродзенскім педагагічным вучылішчы. Адкрываліся новыя школы, чакаць настаўнікаў з дыпломамі не было часу. Вольга з задавальненнем прымае гэтую прапанову і з галавой акунаецца ў вучобу: пасля польскай школы патрэбна было асвойваць прадметы пачатковай школы на беларускай і рускай мовах, вывучаць асновы педагогікі, методыку навучання ў пачатковых класах і многае іншае.

Пераехаўшы на вучобу ў Гродна, Вольга спачатку жыла ў сваякоў, а потым перайшла ў інтэрнат. Вірлівае студэнцкае жыццё спачатку яе аглушыла гарадской мітуснёй і штодзённым клопатам пра “хлеб надзённы”, а потым Вольга прыстасавалася, як кажуць, уцягнулася ў вучобу, гарадскі побыт і ўжо марыла ў будучым паступіць у педагагічнае вучылішча на поўны курс дзённага аддзялення.

7 мая 1940 года яшчэ адна значная падзея здарылася ў жыцці: яе прынялі ў камсамол. У той час гэта было адметнай падзеяй для маладых людзей, тым больш, калі чалавек (няважна, ці гэта юнак, ці дзяўчына) быў патрыётам Савецкай краіны. Пасля заканчэння курсаў “Паўлінцы” прапанавалі застацца ў Гродне, але яна хацела паспрабаваць сябе ў сельскай школе. Яе накіравалі на працу ў пачатковую школу ў вёску Іванаўцы Падліпскага сельсавета Гродзенскага раёна.

У вёсках Падліпскага сельсавета яшчэ і цяпер жыве некалькі чалавек, якія памятаюць настаўніцу Вольгу Восіпаўну Соламаву (у Заходняй Беларусі ў пераважнай большасці былі Восіпы, а не Іосіфы, і па сцвярджэнні жыхароў Лашы бацьку Вольгі называлі Восіп, хаця ў анкеце яна ўжо піша на расійскі лад – Іосіфаўна).

У архіве ёсць дакументы, напісаныя рукой Вольгі Соламавай (аўтабіяграфія, Лісток па ўліку кадраў), і афіцыйныя дакументы: характарыстыка райкома партыі, рэкамендацыя бюро райкома партыі. У гэтых дакументах, якія адносяцца да 1940 года, прозвішча Вольгі пішацца на рускі манер: Соламава… Метамарфоза пераўтварэння аднаго ў другое, напэўна, застанецца загадкай назаўсёды. Можна меркаваць, што пры афармленні дакументаў на шасцімесячныя курсы які-небудзь чыноўнік з русіфікатарскімі замашкамі вырашыў перахрысціць Вольгу. (У тыя часы гэта бывала досыць часта). А можа ёй, натуры, бясспрэчна, рамантычнай і гераічнай, хацелася адарвацца ад “мужыцкай” асновы і ўзляцець з новым прозвішчам птушкай увысь, пад аблокі… Яна пазней, у 1944 годзе, і ўзляціць… у бессмяротнасць.

Запомнілася Вольга многім жыхарам Іванаўцаў зноў-такі сваёй знешняй прываблівасцю, прыгожымі, ладнымі косамі, сваёй зграбнай постаццю і пастаяннай ветлівасцю. Сама з вёскі, яна была не фанабэрыстая, вельмі таварыская. Хутка знайшла агульную мову як з вучнямі, так і дарослымі. Успамінаюць такі выпадак. Хтосьці са школьнікаў зімой прастудзіўся і захварэў: вядома ж, зімы ў тыя гады былі і марозныя, і снежныя. А жыў хлапчук на хутары, кіламетры за 2 ад самой вёскі. Так, Вольга кожны дзень,нягледзячы на тое, што снегу было па калена, на працягу тыдня хадзіла пасля заняткаў да яго, рыхтавала з ім урокі. Успамінаюць многае… Цяжкім ярмом для тагачасных вяскоўцаў была “добраахвотная” падпіска на Дзяржаўную трохпрацэнтную пазыку. Гэта яна толькі так прыгожа называлася “добраахвотнай”, а была прымусова-абавязковай. Праводзілася яна ў Іванаўцах вясной 1941 года. Наехала начальства з раёна, нават міліцыянеры з бліскучымі рамнямі цераз плячо і з пісталетам на баку. Спачатку сабралі сход, доўга тлумачылі, абяцалі, пагражалі — толькі некалькі чалавек падпісалася… Назаўтра пайшлі па хатах — зноў мала дабавілася падпісчыкаў.

І не таму, што вяскоўцы не хацелі дапамагчы сваім сціплым узносам Савецкай дзяржаве, а таму, што і на гэты сціплы ўзнос не хапала грошай. Хтосьці параіў начальству ўзяць у камісію па арганізацыі пазыкі маладую настаўніцу. Кажуць, Вольга спачатку заўпарцілася, а потым выставіла ўмову: у вёсцы Іванаўцы не павінна быць людзей з раёна. Яна паспрабуе справіцца з гэтым заданнем, па тым часе нялёгкім і адказным, адна. І папрасіла для гэтага тыдзень. І справілася…

З хаты ў хату хадзіла настаўніца, тлумачыла, агітавала, прасіла, угаворвала, нават сваю невялікую зарплату ў доўг прапаноўвала… Не было з яе боку толькі аднаго – пагрозаў… Даручэнне ўлады было выканана. Вёска Іванаўцы першая і адна з нямногіх у Гродзенскім раёне выканала заданне па колькасці ахопу падпісчыкаў і па суме грошай, што паступілі ў фонд пазыкі. Аўтарытэт настаўніцы ў вяскоўцаў, асабліва ў моладзі, быў вялікі. Яна была не толькі настаўніцай, але і спявачкай, і танцоркай, і дэкламатарам, і завадзілай, словам, тым, каго любяць і паважаюць маладыя. Было складана, але яна стварыла камсамольскую арганізацыю ў вёсцы і ўзначаліла яе. Раённыя ўлады рэкамендавалі маладую настаўніцу ў дэпутаты. Беластоцкага абласнога Савета дэпутатаў працоўных. Восенню 1940 года яе выбіраюць дэпутатам абласнога Савета. Самуіл Якаўлевіч Шварцман, які ў 1943-44 гадах быў камісарам партызанскага атрада “Звязда”, у 1940-41 гадах таксама быў дэпутатам Беластоцкага абласнога Савета Самуіл Якаўлевіч Шварцман, які ў 1943-44 гадах быў камісарам партызанскага атрада “Звязда”, у 1940-41 гадах таксама быў дэпутатам Беластоцкага абласнога Савета. Ён расказваў, што Вольга Соламава пасябравала з Любоўю Восіпаўнай Прытыцкай, сястрой Сяргея Восіпавіча Прытыцкага, якая таксама была дэпутатам, з іншымі дэпутатамі, хутка асвоілася і актыўна ўключылася ў дэпутацкую працу. Запомнілася яму выступленне Вольгі на сесіі, на якой абмяркоўвалася становішча ў народнай адукацыі і культуры. Спачатку Вольга гаварыла пра школьныя праблемы: не хапае падручнікаў, сшыткаў, бацькі дзяцей часта не пускаюць у школу. Але адным пытаннем яна раптам заставіла ўсіх схамянуцца: “Чаму на вёсцы ў большасці адкрываюць не беларускія, а рускія школы? Пры Польшчы выкладанне ў школах вялося на польскай мове, а цяпер у большасці школ на рускай. Чаму?”

Прадстаўнік з Мінска бесцырымонна перабіў яе рэплікай: “Да потому, дорогой товарищ, что русский язык является для всех народов Советского Союза родным языком”. На што Вольга рэзка адказала: “Для ўсіх можа і з’яўляецца, а для нашых дзяцей “ён цяжка даступны”, як замежная мова… Родная мова для нашых дзяцей – беларуская, яна бліжэй да польскай і да вясковай і дзецям лягчэйшая і больш даступная”.

У першыя дні вайны Вольга Соламава паспела разам з некаторымі настаўнікамі эвакуіравацца. Трапіла ў Мардовію, працавала ў школе. І ўжо ў 1942 годзе ў Беларускі штаб партызанскага руху, у Цэнтральны Камітэт камсамола неаднаразова паступалі просьбы накіраваць яе на фронт або ў тыл ворага. У адным са сваіх пісьмаў яна пісала:

Помнік В. Соламавай на яе радзіме ў в. Лаша

“Я не могу быть в стороне от той борьбы, какую ведут наши доблестные солдаты и героические белорусские партизаны с врагом…”

У другім пісьме гаварылася: “Моя родная Беларусь, мой родной край, где остались мои родители, мои братья и сёстры, горит в огне, заливается кровью… Может быть уже нет их в живых… Ведь фашисты не щадят семьи, в которых были депутаты, комсомольцы… Я должна быть вместе со своим народом…”

Нарэшце яе настойлівасць перамагла. Спачатку яе выклікалі на гутарку ў раённы цэнтр у ваенкамат і райком камсамола, а потым у Маскву, у ЦК камсамола, затым у Беларускі штаб партызанскага руху. Тут яна сустрэлася з земляком Сяргеем Восіпавічам Прытыцкім, які доўга гутарыў з ёю.

Было вырашана накіраваць Вольгу на падрыхтоўку ў спецшколу для работы яе ў тыле ворага.

Безумоўна, спецшкола нічым не была падобна на школу ў звычайным разуменні цывільных людзей. Тут вучылі многаму, што магло спатрэбіцца за лініяй фронту: канспірацыі і падрыўной справе, агітацыйнай рабоце і рукапашнаму бою, уменню метка страляць, скакаць з парашутам і, калі таго запатрабуюць абставіны, уменню мужна … уміраць.

Спецшкола знаходзілася недалёка ад Мурама, у Арэхаўцы. Тут і сустрэў Вольгу Соламаву Аляксандр Шварцман, з якім яны былі знаёмы па дэпутацкай дзейнасці ў Беластоцкім абласным Савеце дэпутатаў. Тут жа быў Міхаіл Казакоў, былы старшыня гарадскога камітэта фізкультуры ў Беластоку, а цяпер камандзір спецгрупы.

А.Я. Шварцман

“Вольга Соламава, па ўспамінах таго ж Аляксандра Шварцмана, вельмі блізка здружылася з былой студэнткай Маскоўскага інстытута аўтамабільнай прамысловасці Янінай Брун, са студэнтам з Гомельшчыны, радыстам Раманам Ярыга, шахцёрам з Урала, снайперам Пятром Ануфрыевым, якія таксама рыхтаваліся для партызанскай барацьбы ў Беларусі. Тады яшчэ ніхто не ведаў, што яны сустрэнуцца ў Ліпічанскай пушчы, толькі будуць у розных атрадах”.

Увосень 1942 года спецшколу перабазіравалі на станцыю Сходня пад Масквой. І зноў вучоба, пастаянныя трэніроўкі з поўнай выкладкай: гэта значыць з аўтаматам, гранатамі, толам і г.д.

Сяргей Восіпавіч Прытыцкі пасля вайны гаварыў:

“…гэта была школа для сапраўдных мужчын,але і яны не ўсе яе вытрымлівалі… У гэтай школе праходзілі спецпадрыхтоўку жанчыны, якія мужна вытрымлівалі ўсё… І марш з поўнай выкладкай на 15-20 кіламетраў, і скачкі з парашутам, і многае іншае…”

Т.М. Стрыжак

Былы сакратар Беластоцкага падпольнага абкома камсамола Трафім Мікалаевіч Стрыжак успамінаў, што яшчэ да прыбыцця Вольгі Соламавай у Ліпічанскую пушчу ён атрымаў радыёграму з Беларускага штаба партызанскага руху за подпісам начальнік штаба П.З. Калініна і першага сакратара ЦК ЛКСМБ М.В.Зімяніна. У ёй гаварылася, што ў Ліпічанскую пушчу “командирована боевая комсомолка Ольга Соломова, родом из-под Гродно, которая хорошо знает местность, традиции и обычаи местного населения. Она утверждена помощником уполномоченного ЦК комсомола по Белостокской области…”

Пасля прыбыцця на месца прызначэння ў Ліпічанскую пушчу, у месцараспалажэнне брыгады Аляксандра Неўскага, дзе знаходзіўся і падпольны абком партыі і абком камсамола, Вольга праз некалькі дзён дабілася, каб яе ўзялі на баявое заданне. Яна ў складзе партызанскіх груп некалькі разоў хадзіла на чыгунку Ліда — Баранавічы, Масты — Ваўкавыск, Масты — Ліда, дзе прымала ўдзел у падрыве варожых эшалонаў. Былы камандзір роты партызанскага атрада “Звязда”, баявыя групы якога дзейнічалі і на Бераставіччыне, сакратар падпольнага Крынкаўскага райкома камсамола М.В.Шышкін успамінаў:

М.В. Шышкін

— Першая мая сустрэча з Вольгай Соламавай адбылася ў лістападзе 1943 года ў Ліпічанскай пушчы, дзе базіраваўся падпольны абком камсамола. Выклікаў мяне сакратар абкома Т.М.Стрыжак. Акрамя яго ў зямлянцы былі рэдактар маладзёжнай газеты “Малады партызан” Якаў Качан і чарнавокая дзяўчына сярэдняга росту ў салдацкай гімнасцёрцы, туга перацягнутай партупеяй, і ў кірзавых ботах. Гэта і была Вольга Соламава. Энергічная, жыццярадасная, яна хутка збліжалася з людзьмі, і яны хіліліся да яе…Вольга разам з партызанамі хадзіла на баявыя заданні на чыгунку, прымала ўдзел у баях з фашысцкімі гарнізонамі. Асабліва вызначылася яна ў прапагандысцкай рабоце сярод насельніцтва. Не зважаючы на небяспеку, яна з іншымі партызанамі і ў адзіночку хадзіла ад вёскі да вёскі, ад хутара да хутара, распаўсюджвала лістоўкі, падымала моладзь на барацьбу, расказвала пра навіны з фронту.

Як успамінаў рэдактар падпольнай партызанскай газеты “Молодой партизан”, член падпольнага Беластоцкага абкома камсамола Якаў Качан, партызанскай брыгады, карыстаючыся тым, што Вольга добра ведала польскую мову і сама была мясцовая, пасылала яе для правядзення разведвальнай і агітацыйнай работы, арганізацыі падпольных камсамольскіх і антыфашысцкіх груп у раёны вакол Гродна: Сапоцкінскі, Гродзенскі, Крынкаўскі, Дамброўскі, Аўгустоўскі…

1 лістапада 1943 года Вольгу зацвердзілі “секретарем Гродненского подпольного горкома комсомола и за ней закрепили Гродненский, Скидельский, Сапоцкинский, Домбровский и Августовский районы для проведения подпольной работы среди молодёжи и оказания практической помощи подпольным райкомам”.

У адным з данясенняў на імя Т.М.Стрыжака яна паведамляе, што “установила связь с членами ВЛКСМ в 5 районах, организовала 6 подпольных комсомольских организаций, 2 антифашистских комитета, создала диверсионную группу из местного актива… ”

У аналагічным данясенні ад 5 студзеня 1944 года – за месяц да гібелі — Вольга паведамляе: “Немцы засылают под видом партизан банды. Они грабят население, а потом ещё доносят немцам на преданных советской власти людей… В районе Гродно дополнительно организовано 4 подпольных комсомольских организации в следующих населенных пунктах: в деревне Казённая Жорновка из 3 человек, в деревне Конюхи из 4 человек…”

У наступным данясенні паведамляецца:

“… Первичная подпольная комсомольская организация из д.Жорновка порезала связь на шоссе Белосток Гродно…Комсомольцы установили связь с комсомольским и советским активом в районе Домброво… Туда была доставлена подпольная литература…”

Помнік В. Соламавай, в Жорнаўка

Прыводзіцца спіс падпольных камсамольскіх груп, арганізаваных у час апошняга паходу, і іх кіраўнікоў. Побач з іншымі называюцца групы: у вёсцы Казлы з 3-х чалавек на чале з Аўдзіевічам Міхаілам, у Магілянах з 3-х чалавек на чале з Дзейкалам Паўлам, у Жорнаўцы з 3-х чалавек на чале з Кандрусевічам Міхаілам.

Якаў Качан, рэдактар падпольнай партызанскай газеты “Молодой партизан”, у пасляваенных публікацыях

пісаў: “У той час суровых выпрабаванняў, калі штодзённа, штогадзінна, штохвілінна смерць хадзіла за кожным па пятах, людзі аставаліся людзьмі. Яны любілі і ненавідзелі, плакалі ад гора і шчыра радаваліся маленькім радасцям, кахалі, жаніліся і нават у партызанскім лагеры нараджалі дзяцей. З таварышамі, сябрамі, каханымі і на смяротна небяспечныя заданні хадзілі больш упэўненымі ў вернасці адзін аднаму. Мы неяк са Стрыжаком заўважылі, што там, куды ішла Вольга, стараўся быць побач з ёй Васілій Бібіч, член Гродзенскага падпольнага райкома партыі, прыгожы, статны хлопец з далёкага Урала, дужы і мужны партызан. І ў гэтым ні камандаванне партызанскай брыгады, ні партыйныя, ні камсамольскія органы не бачылі крыміналу: Вользе ўжо было 24 гады, а Васіль нават крыху быў старэйшы за яе. Партызаны па-добраму зайздросцілі ім і пасля вызвалення сабіраліся ўсе разам справіць партызанскае вяселле. Але не суджана было гэтаму здзейсніцца…”

…У канцы студзеня 1944 года Вольга Соламава з групай партызан, сярод якіх быў і М.В.Шышкін, які пасля вайны жыў у Вялікай Бераставіцы, выйшлі з Ліпічанскай пушчы ў напрамку Масты-Воўпа-Луна-Індура. У Жорнаўку партызаны прыйшлі ноччу другога лютага. Спыніліся ў хаце сувязнога Антона Антонавіча Мілашэўскага. Крыху адпачыўшы, М.В.Шышкін са сваёй групай накіраваўся на Крынкі, група В.П.Сахарава пайшла на Сакулку, а Соламава разам з Бібічам пакуль засталіся. Яны планавалі яшчэ сустрэцца з моладдзю вёскі, пагутарыць, наладзіць новыя сувязі, а потым – так было загадана камандаваннем — трэба было дабірацца да Сапоцкіна, Дамброва і да самога Аўгустова.

Помнік В. Соламавай, в. Канюхі

Успамінаў жыхар вёскі Жорнаўка Фама Іванавіч Жук:

— Я раніцай малаціў у гумне збожжа. Раптам пачуў стрэлы і аўтаматныя чэргі. Выглянуў і ўбачыў, што дзве постаці пабеглі да лесу, а ў вёску з розных бакоў едуць на санях немцы…

Партызаны, адбегшы крокаў пяцьсот ад вёскі, залеглі ў лагчыне, каля асушальнай канавы, і пачалі адстрэльвацца: нямецкія кулі не давалі магчымасці ім дабрацца да лесу, які ўжо быў недалёка. Першым загінуў Бібіч, а Вольга Соламава, параненая, адстрэльвалася. Каб не трапіць ворагу жывой, апошнюю кулю яна выпусціла сабе ў сэрца… Ёй было тады 24 гады … Вечна маладой, адсюль, ад Жорнаўкі, яна ўвайшла ў бессмяротнасць.

Смерць Вольгі ўскалыхнула партызан. Яе ведалі, любілі, паважалі. Па партызанскіх атрадах пракацілася хваля мітынгаў, сходаў, суровых клятваў: адпомсцім за нашу Вольгу. І паляцелі пад адхон варожыя эшалоны, запалалі масты і склады, з новай сілай загрымелі выбухі ў гарнізонах: “За нашу Вольгу…”

Людская памяць, не паддаючыся часу, захоўвае светлы і гераічны вобраз мужнай партызанкі з Лашы Вольгі Соламавай. Пра яе складаюць вершы і песні, расказваюць легенды… Кожную раніцу, пачынаючы з вясны і да позняй восені, жыхароў Гродна ўрачыста вітае гудок цеплахода. Гэта “Вольга Соламава” разам з невялікім экіпажам радуецца новаму дню, запрашае на прагулку па Нёмане. А па вуліцах імя Вольгі Соламавай у Гродне і Вялікай Бераставіцы спяшаюцца людзі: дарослыя – на працу, школьнікі – у школу, а зусім маленькія – у садзік. Жыццё працягваецца…

На радзіме Вольгі , у вёсцы Лаша, і каля помніка В.Соламавай ля Канюхоўскай сярэдняй школы часта выстрайваюцца школьнікі на лінейкі. Юнацтва рапартуе гераіні пра свае справы….

А майскім вечарам, калі наваколле патанае ў белым вэлюме расцвіўшых садоў, часта можна бачыць, як перад гэтымі помнікамі на хвілінку – другую прыпыняюцца, узяўшыся за рукі, закаханыя пары… Што яны думаюць, аб чым мараць, што абяцаюць адзін аднаму?.. Можа, зрабіць жыццё яшчэ больш прыгожым, аб чым марыла і Вольга. Можа, узляцець птушкамі пад воблакі, чаго так хацела Вольга. Што ж, моладзі юнацтву дарога ўсюды адкрыта… За гэта і аддала сваё жыццё Вольга Соламава.

Імем Вольгі Соламавай названа адна з вуліц у вялікай Бераставіцы.

Бібліяграфія:

Соламава Вольга Іосіфаўна // Беларусь у вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 : энцыклапедыя. – Мінск : БелЭн, 1990. – С. 571.
Соломова Ольга Иосифовна (1920—1944) // Их именами названы…: энциклопедический справочник / БедСЭ; редкол.: И.П. Шамякин (гл. ред.) и др. – Минск, 1987. – С. 567—568.
Плешавеня, А. М. Партызанка Вольга [Соламава] / А. М. Плешавеня // Памяць : гісторыка-дакум. Хроніка горада Гродна / рэд. кал. : Г. П. Пашкоў, Я. М. Жабрун, І. П. Крэнь і інш. – Мінск, 1999. – С. 412—414.
Долготович, Б. Д. Соломова Ольга Иосифовна [1920—1944] / Долготович Б. Д. Почетные граждане белорусских городов: биографический справочник / Б. Д. Доготович. – Минск, 2008. – С. 205.
Ермашкевіч, Б. І. Соламава Вольга Іосіфаўна / Браніслаў Ермашкевіч // Ермашкевіч Б. І. Водсвет далёкіх дзён : да 70–годдзя Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне / Браніслаў Ермашкевіч. – Гродна, 2015. – С. 150–160.
Партызанка Вольга [Соламава] // Гродна ў гады Вялікай Айчыннай вайны (1941—1945) : да 50-годдзя Вялікай Перамогі / пад рэд. І. П. Крэнь і інш. – Гродна, 1995. – С. 109—110.
Пацэнка. М. І. Партызанка з Лашы Вольга Соламава / М. І. Пацэнка. – Вялікая Бераставіца, 2009. – С. 16.
Байгот, Ж. Музей имени Ольги Соломовой [в гимназии № 3 г. Гродно] / Жанна Байгот; фото // Гродзенская праўда. – 2015. – 21 сакавіка. – С. 7.
Веселуха, Е. Боевое прошлое и мирные победы: [об увековечении в названиях улиц и музеев имени героя Великой Отечественной войны Ольги Соломовой] / Екатерина Веселуха // Гродзенская праўда. – 30 студзеня (№ 9). – С. 6–7.
Мурина, С. Девушку прозвали Церетели: [об Ольге Соломовой] / Светлана Мурина // Гродзенская праўда. – 2014. – 5 лютага. – С. 8.
Мурина, С. Памяти Ольги Соломовой [1920–1944] / Светлана Мурина // Гродзенская праўда. – 2012. – 12 верасня. – С. 32.
Ольге Соломовой, человеку и теплоходу // Гродзенская праўда. – 2018. – 27 октября (№ 68). – С. 6.
Соломова Ольга Иосифовна [Электронный ресурс] // Почётные граждане – Гродненский городской исполнительный комитет: официальный интернет–портал. – Режим доступа: http://grodno.gov.by/ru/main.aspx?guid=2071. – Дата доступа: 27.01.2020.
Соломова Ольга [Электронный ресурс] // Википедия: свободная энциклопедия. – Электрон. дан. – [Б.м.], 2015. – Режим доступа: https://ru.wikipedia.org/wiki/Соломова,_Ольга_Иосифовна. – Дата доступа: 27.07.2019.
Соломова Ольга Иосифовна [Электронный ресурс] // Will–remember.ru Живы, пока о них помнят…: [сайт]. – Режим доступа: http://will-remember.ru/familii_na_s/solomova_olga_iosifovna.htm. – Дата доступа: 27.07.2019.
Соломова Ольга Иосифовна [Электронный ресурс] // Помни Про: электронный мемориал. – Режим доступа: http:// pomnipro.ru/ memorypage31245/biography. – Дата доступа: 27.07.2019.

Геронцій Несцеравіч Цітаішвілі

(1908-1944)

Савецкі ваеначальнік, палкоўнік, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Нарадзіўся ў Грузіі ў сяле Мазіоны Азгурыйскага раёна ў 1908 г. Скончыў школу і добраахвотнікам пайшоў у армію.

11 лістапада 1930 г. быў залічаны курсантам аднагадовай школы пры 3-м грузінскім палку ў горадзе Кутаісі. Пяць гадоў служыў камандзірам узвода, яшчэ тры — камандзірам роты. У 1939 г. Г. Н. Цітаішвілі ўступіў у рады бальшавіцкай партыі. Воінскае званне маёра было прысвоена яму, калі займаў пасаду намесніка начальніка штаба 131-ай дывізіі. Гэта быў спрактыкаваны, умелы тактык, рашучы і цвёрды камандзір. Вайну сустрэў у вайсках Ровенскага гарнізона на Украіне як камандзір батальёна мотастралковага палка 19-й танкавай дывізіі. Удзельнічаў у баях за Маскву, быў камандзірам мотастралковага батальёна 31-й танкавай брыгады. У 1942г. Геронцій Несцеравіч быў камандзіраваны ў Ваенную акадэмію імя К.Я. Варашылава Генеральнага штаба Узброеных Сіл СССР. Пасля вучобы ў акадэміі гвардыі палкоўніка Цітаішвілі назначылі камандзірам 250-й стралковай дывізіі. 14 ліпеня 1944 г. загінуў пры вызваленні Малой Бераставіцы (Бераставіцкі р-н). Узнагароджаны двума ордэнамі Леніна, ордэнамі Чырвонага Сцяга, Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны I ступені і шматлікімі медалямі.

Бібліяграфія:

Цівунчык Феафіл Міхайлавіч (Арлоў Фёдар Міхайлавіч) // Памяць: гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. – Мінск: БЕЛТА, 1999. – С.121.
Турок, Л. Камдзіў Арлоў – наш зямляк / Людміла Турок // Бераставіцкая газета. – 2018. – 3 чэрвеня.
Горицкий В. А. Великая Отечественная война 1941—1945 годов в названиях улиц Москвы. М.: ОАО «Московские учебники и картолитография», 2005. С. 74.
Орлов Фёдор Михайлович — Бессмертный полк – Москва: [Электронный ресурс]. URL:http://www.polkmoskva.ru/people/754615/. — Дата обращения 29.06.2019.
Комдив Орлов — забытый герой: [Электронный ресурс]. URL: http: //fb.ru/article/403365/komdiv-orlov-zabyityiy-geroy. — Дата обращения 29.06.2019.

Доктар Антон Доха

Насупраць вёскі Жукевічы Эйсмантаўскага сельсавета пасярод поля знаходзіцца каплічка. Гэта капліца доктара Дохі. Яшчэ і цяпер, калі загаварыць пра Доху, у старэйшых людзей змякчаецца выраз твару і святлеюць вочы. Хто ж ён такі доктар Доха, і які след пакінуў на нашай зямлі? Усяго ў Жукевічах жыло тры пакаленні Дохаў. Дзед доктара купіў тут зямлю. У свой час бацька яе прадаў, каб вывучыць дзяцей. Потым пасвіў агульных авечак. Вядома, што адзін з братоў доктара Дохі працаваў юрыстам у Варшаве, другі быў інжынерам, вядомым перад вайной спартсменам-матацыклістам. Абодва заўчасна памерлі.

Антон Доха нарадзіўся 13 чэрвеня 1894 года. Скончыў медыцынскі факультэт Віленскага ўніверсітэта. Ажаніўся з Янінай Барташэвіч, якая была доктарам-педыятрам. У сярэдзіне 1920-х гадоў прыехаў працаваць на бацькаўшчыну.

Дом доктара Дохі

На краю Жукевіч захаваліся рэшткі сядзібы Дохаў. Стары сад, вязавая алея. Хата, зробленая з саману (будаўнічы матэрыял з гліны з дабаўленнем саломы). У адной палове была кватэра доктара і прыёмны пакой, у другой — бальніца-стацыянар. Раней ля яе быў яшчэ адзін будынак – там знаходзіўся клуб і бібліятэка. Каля дарогі захаваліся падмуркі касцёла-капліцы. Дахі на будынках былі зроблены з саломы пад шчотку. З матэрыяльных слядоў жыцця доктара Дохі да нашых дзён дайшло яшчэ кола ад рэнтгенаўскага апарата (знаходзіцца яно ў музеі Бераставіцкай паліклінікі) і рэцэпт, выпісаны яго рукой, які захоўваецца ў Луцкаўлянскім музеі.

Як лекар, Антон Доха карыстаўся самымі перадавымі на той час метадамі. У яго быў першы ў нашым краі рэнтгенаўскі апарат. Разам з жонкай яны арганізавалі сістэматычныя назіранні за дзецьмі школьнага ўзросту.

Пасля смерці брата доктар Доха моцна ўвераваў у Бога. У Жукевічах ходзіць легенда, што калі паміраў брат Антона, то ў пакой наляцелі чорныя птушкі невядомага навуцы віду і хаваліся пад ложак, у шафу, печ, а калі туды заглядвалі людзі, іх там не знаходзілі. Пасля смерці брата Антон пабудаваў невялікі касцёл, утрымліваў за свой кошт ксяндза. З гэтага часу Доха вельмі строга прытрымліваўся хрысціянскай этыкі і клятвы Гіпакрата.

Грошай доктар ніколі не збіраў. Сам жыў у глінабітнай хаце, крытай саломай. З бедных не толькі не браў грошай за лячэнне, але і яшчэ даваў на дарогу. Жыў для людзей. Адкрыў прытулак для старых і адзінокіх. Арганізаваў таварыства хрысціянскай моладзі. За свой кошт запрашаў у вёску інструктараў па сельскай гаспадарцы. Чытаў розныя асветніцкія лекцыі. Здольным дзецям дапамагаў атрымаць добрую адукацыю. Акрамя таго, арганізоўваў экскурсіі, стварыў клуб і публічную бібліятэку. Пры яго ўдзеле ставіліся розныя тэатральныя пастаноўкі – “камедыйкі”, у якіх і сам Доха іграў. “Што б мы, моладзь, ведалі без яго” – сказаў мне адзін жыхар Жукевіч.

Доктар Доха быў чалавекам разнастайных захапленняў. Такі трохі рассеяны, але ўнутрана засяроджаны інтэлігент. Расказвалі, што спяшаючыся на пасяджэнне згуртавання ці на лекцыю, мог забыць пра пацыента, пакінуць яго раздзетым у прыёмным пакоі. Любімае прыслоўе ў яго было: “А нех то д’яблі вэзмоў”.

Аднойчы ноччу прыехаў да яго вельмі бедны чалавек – жонка была пры смерці. Ехаць трэба хутка, а конь слабы. Паслаў Доха па Антона Мікульскага, які выручаў яго ў такіх выпадках. Даехалі ўмомант. Пакуль доктар аперыраваў, Мікульскі ў сене спаў. Прачнуўся ён ад стуку: Доха раздзеты і аб дрэва трасе адзенне: “А нех то д’яблі вэзмоў, блохі заелі!” “Ну хто з дактароў вытрымаў бы ў гэтай хаце?” – гаварыў Антон Мікульскі. Калі доктар даведваўся, што хто ў вёсцы пасварыўся і да суда дайшло, ішоў да іх і ўладжваў спрэчкі так, што потым ворагі лепшымі сябрамі станавіліся.

У верасні 1939 года доктара мабілізавалі на фронт у складзе 202 палявога шпіталя. У 1939 – 1941 гадах ён працуе ў шпіталі ў Малой Бераставіцы, у 1941 – 1944 гадах — зноў ва ўласным шпіталі ў Жукевічах. Аказваў медычную дапамогу доктар як немцам, так і савецкім і польскім партызанам. З 1942 года дапамагаў мясцовым яўрэям. Спачатку знайшоў прытулак для Алены Бібліёвіч (Шэвах) і яе сяброўкі Фані Гальперн (Любіч). Жанчын схавала сям’я Стэфаніі Стралкоўскай. Увесь час Доха штомесяц даваў Стэфаніі грошы на іх утрыманне. У 1943 – 1944 гадах пад апекай Антона і Яніны Дохаў знаходзіцца сям’я гродзенскага доктара Хайма Блюмштэйна – сам доктар, яго жонка Эстэр і сыны Алекс і Натан.

У сваіх запісках доктар Доха пісаў: “Я меў калегу, доктара Блюмштэйна з Гродна. Ён прасіў мяне аб выратаванні яго сям’і. Лёгка сказаць, а як цяжка выканаць. У выпадку няўдачы – верная смерць. Але ж ён быў мне калега. Мы нанялі нямецкі грузавік, які абслугоўваў мясцовы вадзіцель. Сям’ю Блюмштэйна паклалі на падлогу. Зверху накінулі рознае шмаццё, устанавілі разнастайнае абсталяванне і паехалі. Пасля першага паста нямецкай жандармерыі вадзіцель не вытрымаў псіхічна і прагнаў усіх з машыны. Дадому дабраліся пешшу”.

Спачатку Блюмштэйны хаваліся ў Дохаў, а калі стала небяспечна, то Блюмштэйнаў прыняла жыхарка Станявіч Анэлія Станеўская. У яе быў паралізаваны муж, і Доха мог, не выклікаючы падазрэнняў, часта бываць у Станеўскіх, дапамагаючы прадуктамі. Пазней да Блюмштэйнаў далучылася сям’я Бройдэ – Франя і Гілель. У сваім сведчанні для ізраільскага інстытуту Яд Вашэм Хайм Блюмштэйн пісаў: “Доктар Доха апекаваўся цэлай групай паўтара года. Нягледзячы на небяспеку, адведваў нас, усцешваў, прыносіў лекі і даглядаў нас”. А вось сведчанне Алекса Блюмштэйна: “Станеўскія, разам з сямнаццацігадовай кузінкай Аленай (пасля вайны — Занеўскай), давалі нам прытулак паўтара года да вызвалення ў ліпені 1944 года”.

Немцы падазравалі Доху і часта цягалі ў камендатуру, але не кранулі. Ад перажыванняў захварэла і рана памерла яго дачка.

Пасля вайны доктара пачалі цягаць у НКВД. Але кампрамат не знайшлі. Народ гарой стаяў за гэтага святога чалавека. У той жа час жыць пад пастаянным страхам было немагчыма, і ў 1945 годзе Антон Доха з сям’ёю выехаў у Польшчу. Пасяліўся недалёка, у Саколцы. Антон і Яніна Дохі многа зрабілі для арганізацыі службы аховы здароўя і ў Сакольскім павеце. Удзельнічалі ў арганізацыі шпіталя ў Крынках, дома састарэлых у Ружаныстоку, раддома ў Саколцы. У 1949 – 1952 гадах доктар Доха ўзначальваў павятовы шпіталь у Саколцы. Потым да 1960 года працаваў ардынатарам і рэнтгенолагам. Пасля 1960 года працаваў прыватна. У сваім уласным доме арганізаваў харчаванне дзяцей з бедных сямей — па 10 дзяцей у дзень. На апошнія свае сродкі фундаваў мясцоваму касцёлу арган.

Памёр Доха ў 1979 годзе. На яго сціплай магіле ў Саколцы надпіс: ”Прайшоў, чынячы дабро”.

У Саколцы людзі майго і старэйшага пакалення памятаюць Дохаў. У 1996 годзе адна з новых вуліц была названа імем Яніны і Антона Дохаў.

Бібліяграфія:

Гончарова, С. В книге «Праведники народов мира Беларуси» – сведения о наших земляках / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2015. — 25 августа. — С. 5.

Калеснік, Л. Доктар Антон Доха. Прайшоў, чынячы дабро // Бераставіцкая газета. — 2015. — 15 жніўня (№ 7). — C. 7. ББК 95

Козловский Игнатий Яковлевич

Родился в обычной семье Якова Козловского в 1832 г. в местечке Заблудов возле Белостока Гродненской губернии (ныне Польша). Получил крещение в Заблудовском костёле Святых Петра и Павла. Образование Игнатий получил в Белостокской гимназии, которую окончил в 1848 году. В четырехклассном свидетельстве отмечены успехи в исторических науках. Интерес к истории и археологии приведет Игнатия Козловского к сотрудничеству с Виленской археологической комиссией в 50-60-х годах ХІХ века. После окончания Белостокской гимназии Игнатий учится с 1850 г. в Виленской Римско-католической духовной семинарии. В 1856 году рукоположен в римско-католический духовный сан и исполняет обязанности викария в приходах Яловском (Белостокский уезд), Лидском (Гродненская обл.) и Лядском (Виленская губ., ныне Щучинский р-н Гродненской обл.). Жизнь и быт прихожан этих приходов дали большой научный материал ксендзу И. Козловскому для сотрудничества с Виленской археологической комиссией — научно-просветительским обществом, которое действовало в Вильно при Музее древностей в 1855-1865 гг. Комиссия объединяла ученых-историков, археологов, писателей, книгоиздателей, религиозных деятелей с целью изучения исторического наследия Северо-Западного края.

В начале июля 1862 года ксендз Игнатий возглавляет римско-католический приход в Великой Берестовице. Местный старинный костел Благовещения Пресвятой Девы Марии произвел глубокое впечатление на молодого ксендза. По сведениям Гродненского исторического архива в 1865 году Берестовицкий костел мог вместить до 2 500 человек. Столько верующих было у ксендза Игнатия не только в Великой Берестовице, но и во многих деревнях Берестовитчины. Сам ксендз выделялся решительностью, внимательностью к своим прихожанам, чуткостью к крестьянскому образу жизни. В 1862 г. ксёндз Игнатий провёл ремонт приюта для больных и убогих – известное здание, основанное при костёле графиней Ю. Потоцкой в 1793 году. Вести службу в костёле ксендзу помогал 75-летний Данила Михайлович Некало, местный прислужник Велико-берестовицкого костела.

Национально-освободительное движение 1863-1864 гг. коснулось и жителей Великой Берестовицы. Козловский И.Я. защищал своих прихожан от опасностей мятежа 1863 г. Но был обвинён в сочувствовании к повстанцам, участии в Гродненской революционной организации (1862) и взят под стражу 16 марта 1864 г. Волковыской военно-следственной комиссией. Находился под арестом почти восемь месяцев, в течении которых доказательств его участия в мятеже не найдено. 3 декабря 1864 г. ксёндз Игнатий получает ордер на право жительства в Великой Берестовице. Но домашний арест, конфискация имущества, допросы военно-следственной комиссии в течение в 1864 года заставили ксендза Козловского подать прошение в Виленскую епархию, чтобы покинуть Берестовицкий приход и перейти из римско-католического вероисповедания в православие. 27 августа 1865 года из Вильно пришло распоряжение к Гродненскому губернатору о закрытии костела в Великой Берестовице и передаче здания православному духовенству.

2 августа 1865 года Игнатий Козловский принимает православие в Свято-Николаевской церкви Великой Берестовицы с целью стать учителем истории и географии и работать в Великороссийских губерниях. Еще ранее в июле 1865 года Игнатий Яковлевич получает разрешение у Виленского окружного инспектора В. Кулина сдать экзамен на звание учителя университетов. После успешной сдачи экзамена И. Я. Козловский зачислен студентом І курса Императорского Московского университета, где слушает профессорские лекции в течение 1865-1866 учебного года.

С весны 1866 года Игнатий Козловский уже работает учителем Новоржевского уездного училища Псковской губернии. Потом находится в распоряжении главного начальника Северо-Западного края в качестве чиновника особых поручений при управлении Виленского учебного округа.

С января 1870 года Игнатий Яковлевич снова работает учителем, но сверхштатным в Виленской гимназии. После сокращения своей должности И. Я. Козловский направляется в Казанский учебный округ, где с июня 1873 г. по май 1882 г. работает учителем Пензенской гимназии. Преподает исторические науки, ведет научно-исследовательскую деятельность, увлекается русской литературой, которую полюбил еще в юношеские годы учёбы.

Пензенский период жизни Игнатия Козловского закончился переводом его на работу учителем Усть-Медведицкой мужской гимназии Харьковского учебного округа в 1882 году. В это время Козловский ходатайствует о назначении ему пенсии, обращается к попечителю Виленского учебного округа о признании его религиозной деятельности 1856-1865 годов за государственную службу. Состоит в чине коллежского асессора.

Библиография:

Втарушын, А. Паслушэнства дае шчасце на зямлі. Біяграфічны нарыс да 180-годдзя з дня нараджэння І.Я.Казлоўскага (1832-1898). Вялікая Бераставіца. 2012.- С.23
Втарушын, А.Шчасце — у паслушэнстве. Ігнацій Казлоўскі / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 2012. — 24.11.- С.4; 2012.- 27.11.- С.3
Гончарова, С.Берестовитчина: экскурсионно-туристический маршрут «Дорога от Храма к Храму» / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2016.04.14
Ігнат Казлоўскі // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: Белта, 1999. — С. 85—86.
Кісялёў Г. З думай пра Беларусь.Даследванні і знаходкі з гісторыі беларускай літаратуры і рэвалюцыйнага руху другой пал.ХІХ ст./ Генадзь Кісялёў.- Мінск, 1966
Национальный исторический архив Беларуси в Гродно.Ф.1, оп. 34, д. 1931 (Дело о ксендзе Велико-Бржестовицкого костёла Волковысского уезда Козловском Игнатии…1864-1865 гг.)

Коссаковский Станислав Казимир

Станислав Казимир Корвин-Коссаковский (3.07.1837 м. Войткушки, Литва — 4.11.1905, м. Войткушки) известный польский ученый историк-геральдист, фотограф, владелец поместья в Большой Берестовице. Автор трехтомной «Монографии историко-генеалогической некоторых рядов польских», книги “Воспоминаний о прошлом, записанных для детей и внуков…”. Второе издание «Воспоминание о прошлом..» знакомит читателей с берестовицким периодом жизни графа Коссаковского.

Отец будущего историка, граф Станислав Станиславович был последним председателем Герольдии Польского Королевства, тайным советником двора и сенатором; мать — Александра из графской семьи де Лавалей — наполовину француженка, наполовину русская, дружила с известными людьми Европы того времени — Пушкиным, Лермонтовым, Бальзаком, проводила в Варшаве влиятельный литературный салон.

Учился в Варшаве. Сам Станислав Казимир не сделал ни большой политической карьеры, как его отец, ни военной карьеры, как дед — Юзеф Доминик, ловчий Великого Княжества Литовского и участник наполеоновской кампании. Казимир выбрал путь исследователя родовой геральдики. Поддерживал социальные и культурные инициативы (в том числе соучредителя известных хранилищ в Варшаве при улице Вильчей), был организатором Варшавского фотографического общества, выполнял известные публичные функции, в том числе вице-президента Общества почитания изящных искусств в Варшаве, мэра города Вилькомир, (сейчас Укмерге). Был судьёй почетных судов. Он оставил каноническую работу в трех томах «Геральдически-генеалогические монографии некоторых польских семей» и около семи тысяч тщательно сохраненных фотографий из богатого наследия ателье “Войткушки”.

Станислав Казимир был трижды женат: в 1858 году на Александре Ходкевич (7 детей), в 1881 году на Михалине Залесской (3 детей), в 1893 году на Софии Бовар Сент-Клер (2 детей). Сын от первого брака Иосиф Коссаковский (1866-1917) получил в наследие имение Великую Берестовицу.

Казимир Коссаковский — владелец поместья в Большой Берестовице, фундатор нового дворца в Большой Берестовице в стиле ренессансного замка (не сохранился).

Библиография:

Аб маёнтках і іх уладальніках (Вялікая Бераставіца) / М. І. Пацэнка, Л.А. Жвалеўскі // Памяць: Гіст-дакум. Хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.: Белта, 1999. — С. 560—562.
Втарушын, А. Пад зоркай Святога Станіслава: да 215-годдзя з дня нараджэння Станіслава Шчэнснага Касакоўскага (1795-1872) / Андрэй Втарушын. — Вялікая Бераставіца, 2010. — 19 с.
Вялікае Княства Літоўскае: энцыклапедыя: [у 3 т.]. – Мінск, 2006. – Т. 2. – С. 68.
Пазднякоў В. Касакоўскія // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 69. — 792 с.
Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Гродненщины: Берестовицкий-Ивьевский районы / А.Т. Федорук; научный редактор О. Н. Попко. — Минск : Беларусь, 2014. – 543 с.
Kossakowski S. K. Wspomnenia z przeszlosci spisane dla dzieci I wnukow (Wyd, 2) Paryz 1974
Kossakowski S. K. Monografie historyczno-genealogiczne niektorych rodzin polskich/ Tom I (Wyd. 2) Warshawa. 1876
Polski Slownik Biograficzny. Tom XIV. (Kossakowski S. K.) Wroclaw. 1968-69

Ежы Аўгуст Вандалін Мнішак

Ежы Аўгуст Вандалін – прадстаўнік польскага магнацкага роду Мнішкаў з уласным гербам “Сяміпер’е” пакінуў у Вялікай Бераставіцы значную спадчыну, якая стала падмуркам у станаўленні Бераставіцы як мястэчка з гандлёвым і рэлігійным цэнтрам на заходняй ускраіне ВКЛ.

Нарадзіўся Ежы Аўгуст у Дрэздэне ў 1715 годзе, быў старэйшым сынам Юзафа Вандаліна Мнішка (1670 – 1747), маршалка вялікага кароннага і кашталяна Кракаўскага і яго другой жонкі Канстанцыі Тарла. Ежы Аўгуст атрымаў хатняе выхаванне, з 1726 года яго настаўнікам стаў ксёндз ордэна піяраў Дыметрыуш Кола, вядомы гісторык, аўтар трактата па геральдыцы (1747). Бацька клапаціўся аб кар’еры свайго сына, павёў яго на дзяржаўную службу, у 1729 годзе перадаў Ежы Аўгусту стараства санацкае.

Служба на першай пасадзе лоўчага кароннага ў 1732-1736 гг. прынесла Ежы Аўгусту Ордэн Белага Арла — вышэйшай узнагароды Рэчы Паспалітай. У 1736 годзе ён бярэ шлюб з Біхільдай Шэмбек, дачкой канцлера Яна Шэмбека, падарожнічае па Заходняй Еўропе (Дрэздэн, Прага, Вена, Рым). Вяртаецца з жонкай у Гданьск, дзе будуе маёнтак. Потым пад наглядам бацькі Юзафа Мнішка кар’ера сына рашуча пайшла ўгару. Ежы Аўгуст атрымлівае пасады падкаморнага ВКЛ у 1736-1742 гг., маршалка надворнага кароннага ў 1742 годзе, генеральнага старасты вялікапольскага ў 1757 годзе. Але кар’ерны рост не спрыяў сямейнаму шчасцю Е.А. Мнішка. На 24 годзе жыцця памірае бяздзетная жонка Біхільда. Праз два гады, у 1750 годзе, Ежы Аўгусту пашанцавала прасіць рукі графіні Марыі Амеліі Бруль (1736 – 1772), дачкі першага міністра Саксоніі Генрыха Бруля. Пасля доўгіх роздумаў бацькі згадзіліся. Марыя Амалія нарадзіла Ежы Мнішку доўгачаканае дзіця – дзяўчынку Юзафіну (1752 – 1798), будучую ўладальніцу Бераставіцы (у 1774 годзе).

У палітычным жыцці Е.А. Мнішак падтрымліваў караля Аўгуста ІІІ, адчуваў апеку яго міністра графа Генрыха Бруля. У 1745 годзе Ежы Аўгуст заручыўся падтрымкай імператрыцы Лізаветы Пятроўны, за што атрымаў Ордэн Святога Андрэя Першазванага. Змагаўся супраць уплыву партыі Чартарыйскіх пры каралеўскім двары. Е.А.Мнішак быў праціўнікам абрання Станіслава Аўгуста на польскі трон. Але пацярпеў паражэнне і ў знак пратэсту пакінуў дзяржслужбу ў канцы 1767 года. Жыў у сваёй рэзідэнцыі ў Дуклі (Падкарпацкае ваяводства, Польшча).

У 1773 годзе Ежы Аўгуст згадзіўся выконваць абавязкі кашталяна кракаўскага. Ён вёў мецанацкую дзейнасць, узнаўляў касцёлы і палацы ў Варшаве і Гданьску, Дэмбліне і Дуклі. Напрыклад, у 1755 годзе для жыхароў вёскі Беска Санацкага павету ён будуе касцёл Узвіжання Святога Крыжа – помнік драўлянага дойлідства Польшчы, які захаваўся да нашых дзён. Ежы Аўгуст валодае шматлікімі стараствамі як на тэрыторыі Польшчы, так і сучаснай Беларусі – гэта Крычаўскае на Магілёўшчыне, Бераставіцкае на Гродзеншчыне. Як уладальнік Вялікай Бераставіцы Ежы Аўгуст спрыяў росквіту гэтага мястэчка. Ён завяршыў будаўніцтва мураванага касцёла Найсвяцейшай Панны Марыі, распачатае яго бацькам у 1742 годзе замест згарэлага драўлянага. Сёлета гэты помнік архітэктуры позняга барока адзначае 400-годдзе з часу заснавання (1615). Пры касцёльным двары адкрыў Е.А. Мнішак швейную майстэрню па вырабу рэлігійнага адзення, упрыгожанага вышыўкай з шаўковых нітак і тасьмы, якія прывозіліся з радзівілаўскіх мануфактур. Прыкладам можа быць рэлігійнае адзенне (арнат канца ХVІІІ ст.), выстаўленае ў музеі Вавёркі ў Вялікай Бераставіцы (на фота).

Ежы Аўгуст Вандалін стаў ініцыятарам надання Вялікай Бераставіцы Магдэбургскага права ў 1754 годзе, абраў тэматыку месніцкага герба “Вавёрка”. І, нарэшце, фундаваў будаўніцтва ў мястэчку ратушы з гандлёвымі радамі па праекту нямецкага архітэктара Я.Г. Клема (каля 1710-1777). Так Бераставіца стала гандлёвым месцам, праз якое праходзілі гандлёвыя шляхі з Гродна да Свіслачы, з Беластока да Ваўкавыска праз Крынкі.

У сваёй любімай рэзідэнцыі ў Дуклі Ежы Аўгуст перабудаваў стары замак у новы прыгожы палац з тэатрам і паркам. Там заснаваў масонскую ложу, аднавіў кляштар бернардынаў, фінансаваў яркія набажэнствы ў гонар Св. Яна Непамука і выставіў шмат фігур гэтага святога ў сваіх уладаннях. У свой час была капліца са статуяй Св. Яна Непамука і ў Вялікай Бераставіцы.

Памёр Ежы Аўгуст Мнішак 15 кастрычніка 1778 года ў Дуклі, дзе і пахаваны ў парафіяльным касцёле Св. Марыі Магдалены побач з каханай жонкай Марыяй Бруль.

Бібліяграфія:

1.Бантыш-Каменский Д. Н. Историческое собрание списков кавалерам четырёх российских императорских орденов. — М., 1814. — С.96, 193.
Втарушын, А. Паспрыяў росквіту мястэчка Бераставіца / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 2015. — 23 мая (№ 40). — С. 8.
Втарушын, А. Сем пёраў страуса для Бераставіцы. Да 350-годдзя з часу валодання Вялікай Бераставіцай родам Мнішкаў / Андрэй Втарушын. — Вялікая Бераставіца. — 2011. — С. 44.
Кавалеры императорского ордена Святого Александра Невского, 1725—1917. Биобиблиографический словарь в трех томах. Т.1. — М., 2009. — С.263-264.
Пазнякоў, В. Мнішкі / В. Пазнякоў // Энцыклапедыя ВКЛ у 2 тамах. — Мн., 2007. — Т. 2. — С. 318—319.
Aleksander Kraushar, Książę Repnin i Polska, t. I, Warszawa 1900, s. 389.
Barczyk, A. Rezydencie rodu Mniszchow w czasach saskich. Lodz – Warshawa. 2021 – s. 613.
Henryk Schmitt, Dziej panowania Stanisława Augusta, t. I, Lwów 1886, s. 107.
Polski Slownik Biografizny. Tom XXI/ 3. Z. 90. Wroclaw. 1976 (Mniszech I. A.)

Одляницкий-Почобут Михаил Игнатьевич

(31.03.1910, д. Почобуты – 03.10.2004, Краков), ученый, доктор геодезии, профессор (1960), действительный член Польской академии наук. Окончил Виленскую классическую гимназию иезуитов, потом Гродненскую государственную гуманитарную гимназию имени А. Мицкевича, а в 1939 г. отделение геодезии Варшавского политехнического института. Выполнял геодезические работы в Белостокском воеводстве, в горных районах, в Кракове и его окраинах. После освобождения Польши от немецких захватчиков занимался геодезической съемкой и одновременно преподавал в высших учебных заведениях. В 1945 г. был в составе организаторов, потом заместителем директора и директором региональной дирекции пространственного планирования в Кракове. В 1949-1950 гг. — заместитель председателя по пространственному планированию Воеводской комиссии хозяйственного планирования в Кракове. Одновременно с 1945 г. преподавал в Краковской горно-металлургической академии, был руководителем кафедры сельскохозяйственных оборудований (1945-1951), кафедры геодезии (1951-1969). В 1951 г. присвоено звание профессора экстраординарного, в 1960 – профессора ординарного. В 1954 и 1960-1964 гг – декан отделения горной геодезии, 1954-1956-проректор горно-металлургической академии в Кракове. В 1969-1979 гг. — директор института геодезии, кроме того организатор и руководитель учреждения геодезийно-картографической информатики (1974-1980). В 1983 г. избран членом-корреспондентом, в 1989 г. — действительным членом Польской академии наук. Михаил Одляницкий-Почобут — инициатор создания Комитета геодезии Польской академии наук, многие годы возглавлявший его. В 1991 году он был избран почетным членом Международной ассоциации геодезии. Почетный член венгерского общества геодезии и картографии, польских обществ геодезии, урбанистов, возглавлял польское общество любителей астрономии. В 1966, 1972, 1975 и 1980 гг. получил награды от различных ведомств, в 1976 г. был награжден председателем Главного ведомства геодезии и картографии.

Член-корреспондент ПАН (с 1983 г.), действительный член ПАН (с 1989 г.).

Действительный член ПАВ (Польская академия знаний) (с 1989 г.), почетный профессор политехники Варшавской, доктор honoris causa сельскохозяйственно-технической академии в Ольштыне (1998). Автор более 260 научных работ по геодезии, соавтор 4 патентов.

Библиография:

Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Адляніцкі-Пачобут Міхаіл Ігнацьевіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 529.
Encyklopedia Krakowa. Red. prowadzący A. H. Stachowski. Kraków 2000, s. 687.
Księga wychowanków i wychowawców Akademii Górniczej w Krakowie (1919-1949). Oprac. J. Sulima-Samujłło. Kraków 1979, s. 130.
Kto jest kim w Polsce: informator biograficzny. Red. L. Mackiewicz, A. Żołna. Ed. 3. Warszawa 1993, s. 510.
Kto jest kim w Polsce: informator biograficzny. Red. zespół L. Becela [et al.]. Ed. 2. Warszawa 1989, s. 931-932.
Kto jest kim w Polsce 1984: informator biograficzny. Red. zespół L. Becela [et al.]. Ed. 1. Warszawa 1984, s. 687-688.
Postaci AGH we wspomnieniach i anegdotach. Red. E. Konieczna. Kraków [2008], s. s. 52-56, [foto].
Prof. dr h.c. Michał Odlanicki-Poczobutt członek rzeczywisty PAN, członek czynny PAU: 90 rocznica urodzin, 65 lat pracy. Kraków 2000, 50, [72] s., [foto].
Wacławik J.: Kronika Wydziału Górniczego 1919-1999. Kraków 1999, s. 116.
Wielka Księga 85-lecia Akademii Górniczo-Hutniczej. [Oprac.] zespół aut. K. Pikoń (red. naczelny), A. Sokołowska (dyrektor projektu), K. Pikoń. Gliwice 2004, s. 255, [foto].
Współcześni uczeni polscy: słownik biograficzny. T. 3: M — R. Red. nauk. J. Kapuścik. Warszawa 2000, s. 345-346, [foto].
Z dziejów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w latach 1919-1967. Oprac. J. Sulima-Samujłło oraz zespół aut. Kraków 1970, s. 342, 625 (Wydawnictwa Jubileuszowe 1919-1969).
Złota Księga Nauki Polskiej 1999. Red. K. Pikoń, A. Sokołowska. Gliwice 1999, s. 240-241.
У 1945 г. быў Biuletyn Rektora [AGH] 1990, 1 kwietnia, s. 2-3.
Baran L. W.: Profesor Michał Odlanicki-Poczobutt Doktorem Honoris Causa Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie.Geodezja i Kartografia 1999, T. 58, z. 1-2, s. 5-7, [foto].
Bibliografia publikacji Michała Odlanickiego-Poczobutta wydanych do 31 grudnia 1989 r. Geodezja 1990, z. 107, s. 19-39.
Dziennik Polski 2004, nr 235 (6 X 2004), s. 19 [nekr.].
Gazeta Wyborcza 2004, nr 235 (6 X 2004), [dod.] Gazeta Wyborcza Kraków, s. 8 [nekr.].
Jubileusz profesora Michała Odlanickiego-Poczobutta. Biuletyn Informacyjny Pracowników AGH 2000, nr 77, s. [2] [foto].
Hycner R.: Jubileusz 90-lecia urodzin profesora Michała Odlanickiego-Poczobutta. Biuletyn Informacyjny Pracowników AGH2000, nr 77, s. 4-6, [foto].
Hycner R.: Profesor Michał Odlanicki-Poczobutt: wybitny działacz społeczny na rzecz utrwalania więzi pomiędzy Polakami na Wschodzie, a Macierzą w ramach krakowskiej pomocy Polakom w Wilnie, na Wileńszczyźnie i w innych regionach Wschodu.Biuletyn Informacyjny Pracowników AGH 1998, nr 52, s. 18-20, [foto].
Lubecki A.: Sylwetka profesora zwyczajnego Michała Odlanickiego-Poczobutta doktora honoris causa Akademii Rolniczo-Techniczej w Olsztynie. Przegląd Geodezyjny 1998, nr 5, s. 29-30, [foto].
Morawiecki M.: Uroczystość w krakowskiej Akademii Umiejętności. Biuletyn Informacyjny Pracowników AGH 1998, nr 52, s. 12.
Ney B.: 80-lecie urodzin profesora Michała Odlanickiego-Poczobutta. Przegląd Geodezyjny 1990, nr 10, s. 10-13, [foto].
Ney B.: Profesor Michał Odlanicki-Poczobutt: charakterystyka dorobku naukowego oraz działalności dydaktyczno wychowawczej… Zeszyty Naukowe. Akademia Górniczo-Hutnicza ; nr 780. [Seria] Geodezja 1981, z. 63, s. 7-19.
Ney B., Novak K.: Profesor Michał Odlanicki-Poczobutt : 80 rocznica urodzin, 55 lat pracy zawodowej i naukowej. Geodezja1990, z. 107, s. 9-17.
Pierwsi Profesorowie Honorowi Wydziału Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej Przegląd Geodezyjny 1996, nr 12, s. 28-30, [foto].
Podrzucki C.: Konwent Seniorów AGH w dwóch ostatnich kadencjach swej działalności. Biuletyn Informacyjny Pracowników AGH 2001, nr 90, s. 7-8.
Postaci AGH we wspomnieniach i anegdotach: prof. Michał Odlanicki-Poczobutt. Miesiąc w Krakowie 2009, nr 3, s. 40-41, [foto]. Wspominają: H. Brancewicz, J. Beluch, M. Milewski, A. Odlanicka-Poczobutt.
Prof. Michał Odlanicki-Poczobutt doktorem honorowym ART w Olsztynie. Biuletyn Informacyjny Pracowników AGH 1998, nr 50, s. 14.
Traczewska-Białkowa Z.: 70 urodziny Profesora Michała Odlanickiego-Poczobutta. Przegląd Geologiczny 1980, R. 28, nr 9/10, s. 328-330.
Trafas K.: Jubileusz 70-lecia urodzin Profesora Michała Odlanickiego-Poczobutta. Polski Przegląd Kartograficzny 1980, T. 12, nr 3, s. 138.
Współczesne problemy geodezji i kartografii oraz planowania przestrzennego : zeszyt poświęcony Prof. Michałowi Odlanickiemu-Poczobuttowi z okazji 70 rocznicy urodzin. Zeszyty Naukowe. Akademia Górniczo-Hutnicza ; nr 780. SeriaGeodezja 1981, z. 63, 287 s., [foto].
Michał Odlanicki-Poczobutt – Wikipedia, wolna encyklopediahttps: [Электронный ресурс]. URL: http:// pl.wikipedia.org/wiki/Michał Odlanicki-Poczobutt (Дата звароту 28.07.2022).
Odlanicki-Poczobutt, Michał (1910- ) — Geodezja. T. 1. — Kraków … – AGH [Электронный ресурс]. URL: http://winntbg.bg.agh.edu.pl/skrypty/0003/ (Дата звароту 29.07.2022).

Игнат Сымонович Онацевич

Игнат Онацевич родился в 1780 году в д. Малая Берестовица.

Историк, археолог, архивист, педагог, профессор Вильнюсского университета (1818), Коллежский асессор (1827). Окончил Волковысское училище (1789-1796), учился в Гродненской окружной школе (1796-1797), учительской семинарии в Элке (1801-1802). Получил награду министра образования и королевскую стипендию на двухлетнее обучение в Кенигсбергском университете. Учился там с 1802 года, был высоко оценен профессурой, получил продление королевской стипендии еще на два года и окончил университет в 1806 году.

Преподавал польский и русский языки, занимал должность официального переводчика прусского короля; работал в Кенигсберге до 1809 г. учился в Вильнюсском университете (1810-1811), получил звание магистра философии. Преподавал на публичных курсах для государственных служащих всеобщую историю, право и политэкономию.

С 1813 — учитель Белостокской гимназии, с 1817 г — помощник директора. С осени 1818 г. — заместитель профессора в Вильнюсском университете, читал курс всеобщей истории (1818-1821), российской статистики и дипломатии (с 1821 г). Избран экстраординарным профессором (28.06.1827). После разоблачения организации «Патриоты Отечества» (осень 1827 г.) был сочтен тем, кто своим влиянием подтолкнул молодежь к диссидентству. Арестован в феврале 1828 года, в мае 1828 выслан из Вильнюса в Малую Берестовицу.

В 1834 г. переехал в Петербург. Работал в археографической комиссии (с 1834 г.). Первый белорусский исследователь Великого Княжества Литовского («Набросок первобытной истории Литвы» 1846; «Набросок истории ВКЛ» 1849 г), основоположник отечественной историографии. Пытался создать общую историю ВКЛ. Разработал и читал в Вильнюсском университете первый специальный университетский курс, посвященный прошлому белорусского и литовского народов. Создал целостную оригинальную научную картину истории ВКЛ от древности до конца 16 в. Некоторые элементы этой концепции лежат в основе более поздних белорусской и литовской историографий. Разработал классификацию источников по истории ВКЛ от древности до 1569 года.

Ввел в научный оборот большое количество фактического материала, ставшего хрестоматийным. Составил периодизацию истории Литвы, разделяя ее на 5 периодов: 1009-1183: «мифическая история», начинающаяся от первого летописного упоминания Литвы. 1183-1240: «неопределенная история»: от нападений Литвы на «русские страны» — Псков и Новгород, до господства Миндовга. 1240-1386: «более определенная история»: сначала «большие заботы от крестоносцев», позже, от господства Гедимина, нарастание мощи Литвы. Эпоха длится до введения Ягайло христианства. 1386-1447: «вершина могущества» Литвы после преодоления ею раздробленности. 1447-1569: «переход под власть Польши» и конец, после Люблинского сейма, «отдельной истории Литвы»; «вливание» истории Литвы в историю Польши.

Умер Игнатий Онацевич 18.02.1845 в Санкт-Петербурге.

Библиография:

Апублікаваныя працы Ігната Анацэвіча

1. Онацевич, Ж. Отрывок из путевых записок проф.Виленского университета Игната Онацевича во время проезда его через одну часть Гродненской губернии // Северный архив.- 1822.- №- С. 474-485.
Albertrandi, J. Dwadzieścia sześć lat panowania Władysława Jagiełły, króla polskiego. Przygot. Do druku I.Onacewicz. Wydał E.Raczyński.- Wroclaw, 1845.
Albertrandy, J. Panowanie Henryka Waleziusza i Stefana Batorego, królów polskich. Wyjęte z rękopismów Jana Albertrandego, Biskupa Zenopolitańskiego. Przez Żegotę Onacewicza, profesora historii przy Uniwersytecie Wileńskim.- T. 1-2.- Warszawa, 1823. –VII, 519 s.
Albertrandy, J. Panowanie Henryka Waleziusza i Stefana Batorego, królów polskich. Z rękopismów Albertrandego. Podług wydania Ż.Onacewicza. Z dołączeniem pamiętników.- Kraków, 1860.- VIII, 472 s.
Albertrandy, J. Panowanie Kazimierza Jagiełłończyka, króla polskiego i w. Księcia litewskiego. Wyjęte z rękopismów Jana Albertrandego. Wydał Żegota Onacewicz, profesor statystyki i dyplomacji w Uniwersytecie Wileńskim.- T. 1-2. – Warszawa, 1826.- T. 1.- [Ż.O. Przemowa.- S. I-VII.]266 s.; T. 2.- 307 s.
Narbutt, T. O herbarzu Kojałowicza (Artykuł udziełony z dopiskami P. Żegoty z Małej Brzostowicy) // Tygodnik Peterburski.- 1844.- №21.- S. 136-138.
Onacewicz, Ż. Rzut oka na dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego // Pamiętnik Naukowo-Literacki (wilno).- 1849.- T.1.- S.7-27.
Onacewicz, I. Nota o kuratorii Nowosilcowa, podana na ręce generała Rosen // Nowosilcow w Wilnie w roku szkolnym 1823/4. Dolączona Nota o kuratorii Nowosilcowa, podana na ręcę generała Rosen przez Onacewicza. Wyd. J. Lelewel.- Warszawa, 1831.- S. 93-115.
Onacewicz, Ż. Franciszek Krasiński, podkanclerzy koronny, biskup krakowski // Biblioteka Warsawska.- 1849.- T. 3.- S. 95-100.
Onacewicz, Ż. Nota; Genealogia familii Jagiełłońskiej // Hlebowicz A.B. Krótki rys życia Witolda, w.księcia litewskiego.- Wilno, 1821.- S. 115-122 i tablica.
Onacewicz, Ż. Rzut oka na pierwotne dzieje Litwy // Rocznik Literacki (Petersburg). – 1846.- T. 3.- S.1-8.
Onacewicz, Ż. Uwagi nad historią powszechną // Magazyn Powszechny.- 1840.- №11-12.- S. 260-283.

Іншыя апублікаваныя крыніцы

Ign. Onacewicz do Ad. Jochera [Z Moskwy, 30 grudnia 1839] // Materiały do dziejów literatury i oswiaty na Litwie i Rusi / Wyd. T.Turkowski. – Wilno, 1937. – T. 2. – S. 271–273.
Kurier Wilenski. – 1845. – № 22. – С. 169.
Laiskai Teodorui Narbutui: Epistolinis dialogas / Parende R.Griskaite – Vilnius, 1996. –662 l.
Lelewel J. Przygody w poszukiwaniach i badaniu rzeczy narodowych polskich. – Poznan, 1858. – 100 s. (S. 33–34).
Listy oryginalne Zygimunta Augusta do Mikolaja Radziwiłła Czarnego / Oprac. S.A.Lachowicza. – Wilno, 1842.– 323 s.
Morawski S. Kilka lat młodosci mojej w Wilnie. 1818-1825. – Warszawa, 1959. – 641s.
Odyniec A.E. Wspomnienia z przeszłosci. – Warszawa, 1884. – S. 217–218.
Pamietniki Dycia ksiedza Stanisława Jundziłła // Archiwum do dziejów literatury i oswiaty w Polsce. – Kraków, 1914. – T. XIII. – S. 33–179.
Sobieszczanski. Wiadomosc o zbiorze atlasów _ map Ignacego Onacewicza // Biblioteka Warszawska. – 1849. – № 3.– S. 406.
Stoc M. Kilka slów o szkołach polskich za Pruss południowych // Oredownik naukowy. – 1845. – № 13. – S.103–104.
Stoc M. Kilka slów o szkołach polskich za Pruss południowych // Oredownik naukowy. – 1845. – № 14. – S.111–112.
Wspomnienia biskupa Adama Stanisława Krasinskiego. – Kraków, 1900. – 128 s.
Z pamietników H.Klimaszewskiego // Iwaszkiewicz J. Ksiega pamiatkowa ku uczczeniu 350 rocznicy załoDenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wilenskiego. – T. 1. – Wilno, 1929.– S. 384–403.
Żegota Onacewicz // Oredownik Naukowy. – 1845. – № 8. – S. 63.

Літаратура пра І. С. Анацэвіча:

Анацэвіч Ігнат Сымонавіч // Мысліцелі і асветнікі Беларусі. Х–ХІХ стагоддзі: Энцыклапедычны даведнік. – Мінск, 1995. – С. 346.
Анацэвіч Ігнат Сямёнавіч // Пяткевіч А.М. Людзі культуры з Гродзеншчыны: Даведнік. – Гродна, 2000. – С.16.
Белазаровіч, В. Генэзіс гістарычнай навукі паводле Ігната Анацэвіча / В. А. Белазаровіч // Ігнат Анацэвіч: жыццёвы шлях, педагагічная і навуковая спадчына: матэрыялы рэгіянальнай і навуковай канферэнцыі (Малая Бераставіца, 21 кастрычніка 2005 года) / [рэдкалегія: С. А. Габрусевіч і інш.]. — Гродна, 2008. — С. 57―61.
Біч М. Аб нацыянальнай канцэпцыі гісторыі і гістарычнай адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь / М. Біч // Беларускі гістарычны часопіс. – 1993. – № 1. – С. 15–26.
Габрусевіч, С. А. Прафесар Ігнат Анацэвіч. Жыццё. Спадчына: гіст. нарыс / С. А. Габрусевіч, С.В. Марозава.- Гродна: ГрДУ, 2005.- 216 с.
Живописная Россия. Литовское и Белорусское Полесье. Репринтное воспроизведение издания 1882 года. – Минск, 1993.
Иконников В. Опыт русской историографии / В. Іконников. – Киев, 1891–1892. – Т. 1.
Историки Гродненщины: Материал в помощь лектору / Сост. А.Н.Нечухрин. – Гродно, 1989. – 27 с.
Караў Д.У. Анацэвіч Ігнат Сымонавіч / Д.У.Караў // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1. – Мінск, 1996. – С. 341.
Караў Д.У. Анацэвіч Ігнат Сымонавіч / Д.У.Караў // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т. 1. – Мінск, 1993.– С. 117–118.
Карпыза В. Вёска Самойлавічы і яе цэрквы / В.Карпыза // Культура Гродзенскага рэгіёну: праблемы развіцця ва ўмовах поліэтнічнага сумежжа: Зборнік навуковых прац. – Гродна, 2003.
Латышонак А. Народзіны беларускай нацыянальнай ідэі / А. Латышонак // Спадчына. – 1992. – № 1. – С. 9–14.
Лихачев Е. Онацевич Игнатий / Е. Лихачев // Русский биографический словарь. – СПб., 1905. – Т. 12. – С. 263.
Марозава, С. Прафесар Ігнат Анацэвіч ― першы беларускі даследчык Вялікага княства Літоўскага / Святлана Марозава // Silva rerum nova : штудыі ў гонар 70-годдзя Г. Я. Галенчанкі / [укладальнікі: А. Дзярновіч, А. Семянчук]. — Вільня [Вільнюс]; Мінск, 2009. — С. 173―183.
Марозава, С. Прафесар І. Анацэвіч як гісторык / С. В. Марозава // Ігнат Анацэвіч: жыццёвы шлях, педагагічная і навуковая спадчына : матэрыялы рэгіянальнай і навуковай канферэнцыі (Малая Бераставіца, 21 кастрычніка 2005 года) / [рэдкалегія: С. А. Габрусевіч і інш.]. — Гродна, 2008. — С. 15—37.
Марозаў С. Ігнат Анацэвіч: старонкі біяграфіі / С.Марозаў // Białoruskie Zeszyty Historyczne. – 2002. – № 22. – S. 275–305.
Марозаў С. Тайнае студэнцкае таварыства “Племя сарматаў” у Віленскім універсітэце і справа прафесара Ігната Анацэвіча / С.Марозаў // Цюркскія народы ў гісторыі Беларусі: Матэрыялы ІХ міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі. 2–3 верасня 2003. Ч. ІІ. – Мінск, 2005.
Маслыка Г.А. Анацэвіч Ігнат Сымонавіч Г.А.Маслыка // Асветнікі зямлі Беларускай. Х – пачатак ХХ стагоддзя: Энцыклапедычны даведнік. – Мінск, 2001. – С. 21–22.
Николаев С. Открытие старой коллекции / С .Николаев // Litwa Radzecka. – 1980. – № 12. – S. 150–151.
Николаев С.И. О коллекции Игната Онацевича / С.И. Николаев // Духовная культура славянских народов: литература, фольклор, история: Сборник статей к ІХ Международному съезду славистов. – Ленинград, 1983. – С. 197–209.
Орловский Е.Ф. Исторический очерк Гродненской гимназии / Е.Ф. Орловский. – Гродно, 1901.
Семянчук, А. Калекцыя прафесара Ігната Анацэвіча ў «Пушкінскім Доме» / А. А. Семянчук // Ігнат Анацэвіч: жыццёвы шлях, педагагічная і навуковая спадчына : матэрыялы рэгіянальнай і навуковай канферэнцыі (Малая Бераставіца, 21 кастрычніка 2005 года) / [рэдкалегія: С. А. Габрусевіч і інш.]. — Гродна, 2008. — С. 45―57.
Токць, С. Сяляне Бераставіччыны ў часы Ігната Анацэвіча / С. М. Токць // Ігнат Анацэвіч: жыццёвы шлях, педагагічная і навуковая спадчына : матэрыялы рэгіянальнай і навуковай канферэнцыі (Малая Бераставіца, 21 кастрычніка 2005 года) / [рэдкалегія: С. А. Габрусевіч і інш.]. — Гродна, 2008. — С. 90―96.
Шолкович С. Эпизод из хроники бывшего Виленского университета / С. Шолкович //Виленский вестник. – 1869. – № 53–54.
Beavoius D. Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko– ruskich (1803–1832). – Lublin, 1991. – T. 1. – 386 s.
Bezcenne polskie rękopisy odnaleziono w Moskwie // ?ycie Warszawy. – 1979. – 22–23 wrzesnia.
Białokozowicz B. Między wschodem a zachodem: Z dziejów formowania seę białoruskiej świadomości narodowej. – Białystok, 1998. – S. 59.
Bieliński J. Uniwersytet Wileński (1579–1831). – T. III. – Kraków, 1899–1900. – 734 s.
Ivinskis Z. Lietuvos Istorija iki Vitauto Didźiojo mirties. – Roma, 1978. –430 l.
Iwaszkiewicz N. Bezcenne polonika: Na tropach sensacyjnego odkrycia // Literatura. – 1979. – № 51–52. – S. 12–13.
Iwaszkiewicz J. “Plemię sarmatów”. Kartka z dziejów tajnych związków na Uniwersytecie Wileńskim // Ateneum Wileński. – 1923. – № 3–4. – S. 481–505.
Iwaszkiewicz J. Ignacy Żegota Onacewicz – historyk Litwy: Z dziejów dawnego Uniwersytetu Wileńskiego / Wydał L.Żytkowicz // Studia i materiały z dziejów nauki polskiej. – Warszawa.1961. – Seria A, zeszyt 4. – S. 41–126.
Jakśtas J. Ż.Onacevićius — Lietuvos praeities meilis skiepytojas Vilnaus universitete // Praeitis. – 1943. – № 105. – L. 2–3.
Janowski L. W promeniach Wilno i Krzemenca. – Wilno, 1923. – S. 99–102.
Jonynas I. Istorijos Baruose. – Vilnius, 1984. –230 l.
Księga pamiątkowa ku uczczeniu 350 rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego. – T. 1. – Wilno, 1929. – 438 s.
Łatyszonek O. Unia a białoruski ruch narodowy od połowy XVIII do połowy XX wieku // Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały / Pod red. A.Zięby. – Kraków, 1994. – S. 75 – 89.
Łatyszonek O., Mironowicz A. Historia Białorusi od połowy XVIII do końca XX wieku. – Białystok, 2002. – S. 51, 61, 64.
Maciunas V. Lituanistinis sajudis XIX amDiaus pradDioje. – Vilnius, 1997. –344 l.
Męźyński K. Studia historyczne Mickiewicza w Wilnie // Gdańskie Zeszyty Humanistyczne. – 1965. – Prace historyczno-literackie. – № 1. – S. 131–163.
Moscicki H. Białystok: Zarys historyczny. – Białystok, 1933.
Onacewicz Ignacy (Żegota) // Encykłopedia Powszechna S.Orgelbranda. – T. XI. – Warszawa, 1901. – S. 93.
Onacewicz Ignacy (Źegota) Bazyli // Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut. – T. 5. – Warszawa, 1967. – S. 435–437.
Onacewicz Żegota // Wielka Encyklopedia powszechna ilustrowana. – T. 5. – Warszawa, 1905. – S. 267–269.
Pohorecki F. Teki i zbiory Zegoty Onacewicza (Próba reconstrukcji) // Pamiętnik VI Powszechnego Zjazdu Historyków polskich w Wilnie 17–20 wrzesnia 1935 r. T. I: Referaty. – Lwów, 1935. – S. 414–424.
Pohorecki F. Teki i zbiory Zegoty Onacewicza (Próba reconstrukcji) (Tom I, str. 414–424). Dyskusja // Pamiętnik VI powszechnego zjazdu historyków polskich w Wilnie 17–20 wrzesnia 1935 r. T. II: Protokoly. – Lwów, 1936. – S. 194–196.
Ramanauskas R. Onacevićius apie T.Narbuto „Lietuviu Tautos Istorią” // История. – Ч. 29: Некоторые проблемы истории Литовской ССР. – Вильнюс, 1988. – С. 35–44.
Šidlauskas A. Istorija Vilniaus Universitete XIX a. pirmojoje puseje. – Vilnius, 1986. – 168.
Szybiak I. Onacewicz Ignacy Żegota Bazyli // Polski Słownik Biograficzny. – T. XXIV/І. – Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 1979. – S. 63–64.

Наполеон Матеуш Тадеуш Орда

Наполеон Орда (1807 — 1883) — замечательный пианист, композитор, художник, педагог, публицист, ученый. Родился в родовом поместье Вороцевичи (сегодня – Брестская область).

Наследие Наполеона Орды настолько велико и значимо, что современники по праву называли его звездой первой величины европейской культуры ХІХ века.

Начальное образование получил дома от своих родителей, после чего обучался в гимназии в Свислочи.

В 1823 году поступил в Виленский университет на физико-математический факультет. За участие в деятельности тайного студенческого общества «Зоряне» в 1827 году был арестован и исключён из университета. После 15-месячного тюремного заключения вернулся в Вороцевичи, где находился под надзором полиции.

Принял активное участие в восстании 1831 года, за что награждён крестом ордена «Virtuti Militari» и получил звание капитана.

После подавления восстания в 1833 году Наполеон Орда был вынужден оставить свой дом и под чужим именем эмигрировать в Париж. Находясь в эмиграции, проживал в Австрии, Швейцарии, Италии, а в сентябре 1833 года получил статус эмигранта во Франции и остался в Париже. В это время определяются его основные приоритеты в творчестве — занятия музыкой и живописью.

Парижский период жизни принес Наполеону Орде известность в широких кругах европейской интеллигенции. Он был знаком с Ф. Листом, Дж. Россини, Дж. Верди, Ж. Гуно, Г. Берлиозом, О. Бальзаком, А. Стендалем, П. Виардо, И. Тургеневым. Вместе с Фредериком Шопеном он музицировал на вечерах в домах Плятеров и Чарторийских. Принимал участие в литературных собраниях, сопровождая игрой на фортепиано поэтические импровизации Адама Мицкевича.

С 1833 года учился рисованию в студии мастера архитектурного пейзажа Пьера Жерара. В путешествиях по Франции, Австрии, Шотландии, Бельгии, Голландии, Испании, Португалии, Северной Африке рисовал пейзажи, главным образом городские виды.

С 1847 директор Итальянской оперы в Париже до её закрытия во время революции (1848). Принимал активное участие в деятельности так называемой Великой польской эмиграции. После того как Александр II в 1856 объявил об амнистии для участников восстания, вернулся на родину. С 1856 года жил в Пинске. В 1862 году переехал на Волынь и по приглашению генерала Адама Ржевуского был домашним учителем музыки.

Первые рисунки датируются 1840 годом. Начиная с 1872 в ежегодных летних путешествиях систематично запечатлевал достопримечательности Волыни, в 1875—1877 — Беларуси, Литвы, Жмуди, Лифляндии, в 1878—1879 Галиции и Восточной Пруссии, в 1880 — Царство Польское. Общая коллекция рисунков Наполеона Орды составляет более 1150 пейзажей.

Наполеон Орда оставил примечательный след в истории и культуры Берестовицкого края. В 1868 году он посетил Берестовицкие земли, сделал прекрасные зарисовки усадеб и пейзажей в Кваторах, Клепачах, Массолянах, Войтеховщине, Мурованах и Малой Берестовице. В одном из писем к Станиславу Монюшко он писал: “Теперь я в Массолянах, нахожусь здесь уже вторую неделю. Гостеприимные хозяева, богатая библиотека. Чудесные пейзажи — все так красиво дополняет друг друга, что отсюда и уезжать не хочется”.

Умер Наполеон Орда в Варшаве. Согласно завещанию его похоронили в Янове в фамильном склепе.

Библиография:

Азёрны, В.Пакланіліся Ордзе і Дастаеўскаму // Чырвоная звязда. — 1997. — 19 верасня.
Анцелевич, А.Наполеон, которым гордится Беларусь // Нар. газ. — 2007. — 20 лютага. — C. 3.
Астраўцоў, С.У традыцыях Напалеона Орды // Мастацтва Беларусi. — 1989. — 10. — C.12—13.
Ахвердава, А.Пачынальнікі беларускага піянізму // Мастацтва Беларусi. — 1985. — 2.- C.67-70
Ахвердова, Е.Друг Мицкевича и Шопена// Неман. — 1983. — C.172—173.
Баравуля, Н.Беларускі Напалеон// Пачатковая школа. — 2002. — № 3. — С. 13.
Бараноўскi, I.На радзіме Напалеона Орды будзе музей // Свобода. — 1993. — 11 кастр. — C. 2.
Бараноўскi, I.У гонар вялікага творцы // Чырвоная звязда. — 30 кастр. — 1995.
Берасцень, С.Вяртанне беларускага Напалеона // ЛiМ. — 2005. — 2 верасня. — C.10.
Берасцень, С.Шляхамі музыкі // ЛiМ. — 2007. — 26 студзеня.
Берасцень, С.Беларускі Напалеон// ЛiМ. — 2002. — 22 лютага. — C. 3.
Берасцень, С.Скарбы Напалеона // ЛiМ. — 2007. — 2 лютага.
Вяртанне // Брестский курьер. — 1993. — 19-25 ноября. — C. 2.
Бунцевіч, Н. Напалеон Орда:каляровая графіка на аркестравы манер // Культура. — 2007. — 27 студзеня.
Габрусь, Т.Дух творчасці // Роднае слова. — 1998. — 3.- C.142-148
Габрусь, Т.В. Помнікі скульптара Ігара Голубева // Роднае слова. — 1998. — С. 3-4.
Галоўка, С.Адысея Напалеона Орды: споўнілася 210 гадоў з дня нараджэння мастака і кампазітара, які творча ўслаўляў Беларусь / Сяргей Галоўка // Беларуская думка. — 2017. — № 3. — С. 66—73. ББК 63.3(4Беи)
Гапоненка, В.Напалеон Орда // Славутыя імёны Бацькаўшчыны. — 2000. — Вып.1.
Гарупа, М.Дарогамі Напалеона Орды // ЛiМ. — 2007. — 14 верасня. — C. 12.
Гришкевич, А.Наполеон Орда: возвращение на Родину через полтора столетия // Во славу Родины. — 2005. — 4 августа.
Гурин, А.В поисках утраченного // Совет. Белоруссия. — 2006. — 22 апреля.
Гуринович, И.Золотой Орда // Культура. — 2002. — 14 сентября. — C. 8.
Гурко, А. Два дні і два стагоддзі // Культура. — 2007. — 7. — C.14.
Денисейко, А. Возвращение Наполеона Орды // Бел. думка. — 1998. — 3. — С. 185 —186.
Дробаў, Л. М.Напалеон Орда — мастак і збіральнік // Помнiкi гiсторыi i культуры Бел. — 1971.
Дробыш, Н.Спадчына Напалеона Орды // Культура. — 1996. — 2-8 ліпеня.
З Бераставіччынай лёсам знітаваныя: Напалеон Орда // Памяць: Гіст.дакум. хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн., 1999. — С. 95 -96.
Ільенков, В. Тереза Савицкая из Орд // Пiнскi веснiк. — 1992. — 3 чэрвеня.
Ільянкоў, В. Сядзібы Піншчыны:ад росквіту — да запусцення // Культура. — 2001. — № 3. — C.14.
Ішчанка, С. …І ў Іванаўскім раене // Культура. — 2007. — № 7. — C. 14.
Ішчанка, С. Будзе ў Варацэвічах сядзіба! // Культура. — 2007. —7. — C.15.
Ішчанка, С. Лісты Напалеона Орды: з Парыжа — у Варацэвічы // Культура. — 2005.
Ішчанка, С. Літаграфіі, пячаткі, кандэлябр // Культура. — 2007. — № 7. — C.14.
Кабяк, Р. У гонар славутага земляка // Культура. — 1998. — 11.— № 4.
Кабяка, Р. Помнік Напалеону Ордзе // ЛiМ. — 1998. — 13 лютага. — C.14.
Калубович, А. Восемь волн Белоруской эмиграции // Неман. — 1992. — № 2. — C.136 —150.
Карпук, I. З Варацэвічаў у Парыж // Роднае слова. — 2003. — 4. — C.95-97.
Карпук, I. Зноў на Радзіме…// Роднае слова. — 2003. — C. 66-67.
Кенько, Т. Остались только на рисунках… или как в Беларуси ХХІ столетия используется наследие Наполеона // Бібліятэка прапануе. — 2006. — № 6.
Кірпічэнкава, Н. У Нацыянальнай бібліятэцы… // Культура. — 2007. — 7. — C.14.
Козлович, В. В Вороцевичи, к Наполеону… // Совет. Белоруссия. — 2006. — 26 октября.
Команава, Т. Літаграфіі і старадрукі праз стагоддзі // Культура. — 2006. — № 35.
Лісай, Ю.Напалеон Орда. Ілюстраваная энцыклапедыя краіны / Юлія Лісай // Мастацтва. — 2017. — снежань. — С. 18—20. ББК 85.14(4Беи)
Несцярчук, Леанід Міхайлавіч. Напалеон Орда. Шлях да Бацькаўшчыны / Леанід Несцярчук. — Мінск: Мастацкая лiтаратура, 2012. — 430 с.

Притыцкий Сергей Осипович

Сергей Осипович Притыцкий — государственный и политический деятель БССР. Один из организаторов комсомольского подполья Западной Беларуси во время нахождения её в составе Польши. Участник Великой Отечественной войны, полковник.

Родился 19 января (1 февраля по новому стилю) 1913 года в деревне Гаркавичи Сокольского уезда Гродненской губернии (ныне в составе Польши), в крестьянской семье. Белорус.

В мае 1926 года Сергей Притыцкий окончил 3-классную школу, затем батрачил у богатых крестьян родной деревни. В 1932—1936 годах принимал активное участие в подпольном комсомольском движении. В 1932 году вступил в Коммунистическую партию Западной Белоруссии (КПЗБ).

Широкую известность в Польше и во всей Европе получил после того, как 27 января 1936 года совершил покушение в здании Виленского окружного суда на предателя Якова Стрельчука, сдававшего политическому сыску комсомольское подполье. Стрельчук был одет в подобие бронежилета, но был ранен в голову. При попытке скрыться из здания суда Притыцкий получил многочисленные тяжёлые ранения. Был вылечен в тюремной больнице специально для показательного процесса. 20 июня 1936 года Виленский окружной суд вынес приговор Притыцкому. Под давлением польской и международной общественности правительство было вынуждено всерьёз рассматривать альтернативу смертной казни для находящегося в тюрьме Притыцкого. В феврале 1937 года смертная казнь была заменена Притыцкому пожизненным заключением.

1 сентября 1939 года — в день нападения Германии на Польшу, Притыцкий вместе с другими заключёнными сумел сбежать из тюрьмы, расположенной в городе на границе с Германией. Оттуда он направился в Варшаву, желая принять участие в её защите от вермахта. Не сумев пробиться через кольцо окружения, он направился в Белосток, где встретил Красную Армию, начавшую 17 сентября 1939 года свой Польский поход.

Активный участник установления Советской власти в Западной Беларуси. В 1939—1941 годах работал заместителем председателя Белостокского облисполкома. Был избран депутатом Народного собрания Западной Белоруссии.

2 ноября 1939 г. на внеочередной пятой сессии Верховного Совета СССР выступил с заявлением Полномочной комиссии Народного собрания Западной Белоруссии о присоединении Западной Беларуси к БССР.

В годы Великой Отечественной войны находился на политработе в Красной Армии, затем — в Центральном штабе партизанского движения; 2-й секретарь ЛКСМ Беларуси; в 1944—1945 годах — начальник Польского штаба партизанского движения.

В 1948 окончил Высшую партийную школу. В 1948—1951 годах — второй, затем 1-й секретарь Гродненского обкома КПБ. В 1951—1953 годах работал в аппарате ЦК КПБ. Органами госбезопасности Беларуси с подачи министра МГБ БССР Цанава было сфабриковано против него дело, однако до ареста дело не дошло.

В 1953—1954 — 1-й секретарь Барановичского, в 1954—1960 — Молодечненского, в 1960—1962 — Минского обкомов КПБ. В 1962—1965 годах — председатель Комитета партийно-государственного контроля ЦК КПБ и Совета Министров БССР, одновременно в 1962—1968 годах — секретарь ЦК КПБ. С января 1968 года — председатель Президиума Верховного Совета БССР; заместитель председателя Президиума Верховного Совета СССР (1968—1971).

Член КПСС с 1932 года (член Компартии Западной Белоруссии, с 1941 года — ВКП(б)). Окончил в 1948 году Высшую партийную школу при ЦК ВКП(б). Член ЦК КПСС (1961—1971). Был членом Бюро ЦК КПБ.

Депутат Верховного Совета СССР 1-8 созывов.

Умер 13 июня 1971 года в Минске, похоронен на Восточном кладбище.

Библиография:

Антонович, С. Сергей Притыцкий: судьба и память / Славомир Антонович; фото // Транспортный вестник. — 2008. — 22 мая. — C. 23.
Геращенко, А. Е.Человек―легенда Сергей Притыцкий: [для среднего и старшего школьного возраста] / Андрей Геращенко. — Минск: Беларуская Энцыклапедыя. — 2013. — 32 с.
Егорычев, В. Красные листья / Владимир Егорычев // Беларусь сегодня. — 2013. — 1 февр. — С. 6.
К 100-летию со дня рождения Сергея Осиповича Притыцкого (1913 — 1971), партийного и государственного деятеля БССР, деятеля революционного движения в Зап. Беларуси.
Жизнь, отданная народу: статьи и речи С.О. Притыцкого, документы и воспоминания о нем / сост. А. А. Кузняев и др. — Мн. : Беларусь, 1978. — 270 с.
Иоффе, Э.Сергей Притыцкий: хроника жизни // Беларуская думка. — 2008. — № 6. — C. 92—97.
Иоффе, Э. Г. Он был настоящим защитником Отечества : к 100-летию со дня рождения С. О. Притыцкого / Э. Г. Иоффе // Гісторыя і грамадазнаўства. Серыя «У дапамогу педагогу». — 2013. — № 3. — С. 39—43.
Каторжинская, Ю.Дом Притыцкого трещит по швам / Юлия Каторжинская; фото // Вечерний Гродно. — 2013. — 20 февр. — С. 7.
Корнилович, Э. А. Корнилович, Э. А.Притыцкий Сергей Осипович (01.02.1913 г. — 13.06.1971 г.): историко-биогр. справ. / Э.А.Корнилович; фото; Э.А. Корнилович // Беларусь: созвездие политических имен. — C. 232-233.
Крышалович, Н.»Мудрость и сметка, выносливость и стойкость, самоотверженность и патриотизм»: К 90-летию со дня рождения С.О.Притыцкого // Гродзен. праўда. — 2003. — 20 лют. — C. 4.
Кузьмич, М.Во имя жизни и мира / Марина Кузьмич, Владимир Лиходедов; фото // Беларусь сегодня. — 2021. — 17 сент. — С. 6. ББК 963.2+965.1
О Сергее Осиповиче Притыцком (1913-1971), партийном и гос. деятеле БССР, деятеле революционного движения в Зап. Беларуси. В 1953-1962 гг. – первый секретарь Гродн. обкома КПБ.
Ленская, А.Крепость духа и сила слова / Анна Ленская; фото // Гродзенская праўда. — 2021. — 18 верас. — С. 9. ББК 681+963.2
Из истории обл. газеты «Гродзен. праўда». 1939-1981 гг. О сотрудниках редакции – участниках освободительного движения Западной Беларуси в 1939 г. (С. Притыцком, М. Васильке).
Мурина, С.Сергей Притыцкий [(1913 — 1971)] / Светлана Мурина; фото // Гродзенская праўда. — 2014. — 6 жн. — С. 8. ББК 963.2
О партийном и государственном деятеле БССР, деятеле революционного движения в Зап. Беларуси. С 1930 г. секретарь Гродн. окружного комитета КСМЗБ. В 1953 — 1962 гг. — первый секретарь Гродн. обкома КПБ.
Усачев, О.Сергей Притыцкий. Человек-легенда из народных глубин / Олег Усачев; фото // Рэспубліка. — 2021. — 24 верас. — С. 7. ББК 963.2+965.1
Царюк, И. О. Крутые дороги: Сергею Притыцкому посвящается / Ираида Царюк. — Минск: Рифтур, 2012. — 255 с.
Шварцман, А.Человек из легенды: К 90-летию со дня рождения С.О. Притыцкого // Гродзен. праўда. — 2003. — 1 лют. — C. 3.
Якутов, В. Д.Сергей Притыцкий: Страницы биографии / Якутов,Владимир Дмитриевич. — Мн.: Беларусь, 1991. — 175 с.

Григорий Александрович Ходкевич

Григорий Александрович Ходкевич (белор. Рыгор Аляксандравіч Хадкевіч, польск. Grzegorz Chodkiewicz; ум. 12 ноября 1572 или 19 ноября 1573 года) — западнорусский магнат, государственный деятель и военачальник Великого княжества Литовского.

Происходит из известного западнорусского магнатского рода Ходкевичей. Второй сын воеводы новогрудского Александра Ивановича Ходкевича (ок. 1475—1549) и княжны Василисы Ярославны Головчинской. В 1544 — 1559 годах подкоморый ВКЛ. С середины XVI века занимал высокие должности воеводы витебского (с 1554), воеводы киевского (с 1555), каштеляна трокского (с 1559), гетмана польного литовского (с 1561), каштеляна виленского (с 1564), гетмана великого литовского (с 1566). Также занимал должность старосты ковенского, могилевского, гродненского, тыкоцкого. Был сторонником самостоятельности Великого княжества Литовского и противником Люблинской унии.

После смерти в 1549 году первого владельца Большой Берестовицы Александра Ивановича Ходкевича, 6 декабря 1549 г. и 2 января 1550 г. в Большой Берестовице был составлен акт разделения родовых владений Ходкевичей, согласно которому Берестовица перешла во владение его сыновьям Юрию Александровичу (около 1509-1569), стольнику и каштеляну трокскому, и Григорию Александровичу (около 1500-1572), старосте ковенскому. Как утверждает исследователь рода Ходкевичей польский историк С. К. Косаковский, Григорий Ходкевич, несмотря на большую занятость, часто бывал в Берестовице и в своих владениях в Супрасльской пуще.

Протестуя против федеративного объединения с Польшей в Речь Посполитую, в 1569 отказался от всех государственных и административных должностей. Участвовал в Ливонской войне. В битве при Улле командовал конницей, которая первой ударила по противнику, а после преследовала вражеские части. К магнатскому роду Радзивиллов относился враждебно.

В 1568 году основал типографию при православном монастыре в местечке Заблудово Гродненского повета (ныне Белостокский повят Подляского воеводства в Польше), где продолжили свою деятельность московские первопечатники Иван Фёдоров и Пётр Мстиславец, бежавшие от преследований из Москвы. В Заблудове ими было напечатано «Евангелие учительное» — сборник бесед и поучений с толкованием евангельских текстов (сохранилось 44 экземпляра), с гербом Григория Ходкевича на обороте титульного листа. Уже без Петра Мстиславца, выехавшего в Вильну, Иван Фёдоров напечатал в заблудовской типографии «Псалтырь с Часословцем» (сохранилось 4 экземпляра). Давление католического духовенства вынудило Григория Ходкевича в 1570 году отказаться от поддержки кириллического православного книгопечатания.

Дожил до конца своих дней в Заблудове. Согласно его воле похоронен в катакомбах Благовещенского собора в Супрасле.

Библиография:

Габрусевіч, С.А. З Бераставіцай лёсам знітаваныя: Рыгор Аляксандравіч Хадкевіч / С.А. Габрусевіч, М.І. Пацэнка // Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Бераставіцкага раёна. — Мінск: БЕЛТА, 1999. — С. 42—43.
Галенчанка, Г.Заблудаўская друкарня // Вялікае княства Літоўскае : Энцыклапедыя. У 2 т. / Рэдкал. : Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш. — Мінск : БелЭн, 2005. — Т.1. — С. 637—638.
Грыцкевіч, А.Хадкевічы / Анатоль Грыцкевіч // Вялікае княства Літоўскае : Энцыклапедыя. У 2 т./ Рэдкал. : Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.- 2-е выд. — Мінск : БелЭн, 2007. — Т. 2.- С. 709-711.
Кіркене, Г.Новы погляд на род Хадкевічаў — графаў на Шклове і Мышы / Г. Кіркене // ARCHE. — 2014. — №6. — С. 59—70.
Иван Фёдоров и восточнославянское книгопечатание. — Мн., 1984.
Мысліцелі і асветнікі Беларусі: энцыклапедычны даведнік. — Мн.: Беларуская энцыклапедыя, 1995.
Jasnowski J.,Grzegorz Chodkiewicz, [w]: Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 358-359.
Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV-XVIII wieku, pod red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1994, s. 45.
Grzegorz Chodkiewicz — Gimnazjum im. Grzegorza Chodkiewicza w … [Электронный ресурс].URL:http: //gimzabludow.edupage.org/text14/ (05.08.2019)
Józef Jasnowski. Grzegorz (Hrehory) Chodkiewicz : [Электронный ресурс].URL:http: // www.kresy.pl/?zobacz/grzegorz…chodkiewicz‎ (05.08.2019)
Halecki O., Dzieje unii, 1920, II.
Kolankowski L., Zygmunt August, 1913.
Korzon T., Dzieje wojen j wojskowości, 1912, I.
Kossakowski S. K., Monografie historyczno-genealogiczneniektorzych rodzin polskich, wyd. II, Warsyawa. 1876, I.
Wolff A., Senatorowie i dygnitarze.
Stryjkowski M., Kronika, wyd. z r. 1846.
«Źródła Dziejowe» X.-Arch. Królewieckie: B 2 i Ostpr. Fol. t. 53-6.
Wolff A., Herbarz litewski (rkp. w B. ord. Kras.).

Григорий Романович Ширма

Родился 8 (21) января 1892 года (по другим источникам — 20 января) в деревне Шакуны (ныне в Пружанском районе Брестской области Беларуси) в семье белорусских крестьян.

Окончил Пружанское городское училище (1905—1910). В 1911—1912 годах учился на двухгодичных педагогических курсах в Свенцянах (ныне в Литве). После окончания курсов учительствовал в Лидском и Свенцянском уездах Виленской губернии. С 1914 года продолжил учëбу на литературном факультете Седлецкого учительского института (ныне Польша). Во время Первой мировой войны вместе с эвакуированным институтом попал в Москву, затем в Ярославль и Воронеж (окончил в 1918).

В конце войны мобилизован в армию. Окончил Чугуевское военное училище на Харьковщине. Служил в звании прапорщика в Туркестане.

После революции по направлению Белорусского национального комиссариата едет организовывать школу в Новохопёрский уезд Воронежской губернии, куда выехали перед войной его родители. Здесь работал директором школы в селе Новогольском, преподавал литературу, психологию, педагогику и словесность, одновременно заведовал волостными отделами образования и культуры. Организовал школьную библиотеку, хор, драматический кружок.

В июне 1922 года, в ходе реэвакуации из РСФСР жителей районов Западной Беларуси на родину вернулся в родные Шакуны. Чтобы прокормить семью, пришлось некоторое время работал на лесоразработках. В конце 1922 года стал регентом хора Пружанского Александро-Невского собора. В 1924 году организовал в Пружанах хор.

В 1926 году переехал в Вильнюс. Работал в секретариате революционно-демократической организации «Громада», учителем пения и белорусской литературы в открывшейся на частные средства Виленской белорусской гимназии, где организовал и руководил хором. В этом же году стал первым руководителем народной капеллы в Делятичах (ныне в Новогрудском районе Гродненской области). После увольнения из гимназии (1928 г) работал в Университете Стефана Батория (ныне Вильнюсский университет), руководил хором. Служил регентом в Виленском Пречистинского соборе.

Осенью 1929 года Григорий Ширма несколько недель жил в деревне Берестовичаны, где записывал народные песни, выступал с беседами перед членами кружка ТБШ. Почему он выбрал именно эту деревню? Думается, потому, что в ней был многолюдный и очень активный кружок ТБШ, а еще здесь были очень известны на всю окрестность своими самобытными песнями местные певицы.

Бывший житель деревни Берестовичаны рассказывает:

«Был это очень интеллигентный человек с симпатичной аккуратно подстриженной бородой и усами, густой шевелюрой. Остановился он у Валейков. У них был уютный дом с доброжелательными хозяевами. Здесь мы собирались на встречи с Григорием Ширмой, на которых он много рассказывал о деятельности ТБШ, о творчестве уже известных тогда литераторов Михаила Василька, Михаила Машары, Максима Танка, читал их произведения, но больше всего он любил слушать песни, которые целыми вечерами пели берестовичанские женщины. Ходил он и по соседним деревням, другой раз мы по очереди его подвозили на повозке то в Людвиново, то в Вороны, то в Кваторы.

В 1930 году некоторое время жил в деревне Рудовляны Берестовицкого района, где также собирал песенное народное творчество. Отметим, что он никогда не останавливался в имениях, а жил только в деревнях. Через некоторое время в одном из номеров «Летописи ТБШ» Григорий Ширма писал: “Был в Большой Берестовице, Берестовичанах, Рудовлянах и других окрестных деревнях. Так и не понял, почему Берестовица так называется, ведь городок сам небольшой, которых много в Западной Беларуси. Но люди там действительно великие, и величие их проявляется прежде всего в трудолюбии, гостеприимстве, доброжелательности, любви к родному слову, материнской песне, к земле белорусской….”.

В 1931 году Григорий организовал хор Белорусского союза студентов.

С 1907 года занимался собиранием и изучением белорусского народно-песенного фольклора. С 1922 года вёл большую культурно-просветительскую деятельность в Западной Беларуси, выступал с лекциями, статьями, издавал сборники произведений белорусских поэтов (в том числе Максима Танка). С 1927 года был одним из руководителей прогрессивной культурно-просветительской западно-белорусской организацией Товарищество белорусской школы вплоть до её запрещения польскими властями в конце 1936 года. За свою деятельность дважды подвергался арестам в буржуазной Польше. Отбывал наказание в виленской тюрьме «Лукишки».

После воссоединения Западной Беларуси с Белорусской ССР в 1940 году организовал и возглавил Белорусский ансамбль песни и танца (с 1950 — Государственный академический хор Белорусской ССР, с 1957 — Государственная академическая хоровая капелла Белорусской ССР, с 1978 — имени Г. Ширмы). С началом войны коллектив находился на гастролях в РСФСР, откуда выехал на Кавказ, а затем в Красноярск. Здесь был арестован НКВД и находился в тюрьме до марта 1942 года. После перевезен на Лубянку, где допросы проводились до августа. Освобожден по ходатайству Я. Коласа перед П. Пономаренко и выслан под надзор органов НКВД в Северный Казахстан, где работал учителем средней школы.

В 1943 году ему разрешают вернуться в ансамбль. Коллектив давал концерты для горняков и сталеваров Кузбасса и Урала, тружеников колхозов и совхозов, раненых в госпиталях, воинов Первого Белорусского фронта. В июле 1944-го ансамбль вернулся в Минск. С осени 1944 года работает в Гродно. В 1952 году Государственный хор Белорусской ССР снова переехал в Минск.

Капелла под его руководством стала выдающимся хоровым коллективом, отличающимся высоким мастерством.

В 1970 году под давлением вынужден был подать на увольнение с должности художественного руководителя капеллы.

В 1964 году был одним из основателей общественной организации «Белорусское общество по связям с соотечественниками за рубежом».

С 1966 по 1978 год — председатель правления Союза композиторов Белорусской ССР и секретарь правления Союза композиторов СССР. Член Союза писателей СССР с 1966 года.

Депутат Верховного Совета Белорусской ССР 4-9-го созывов (1955—1978). Член КПСС с 1959 года.

Умер 23 марта 1978 года в Минске. Похоронен на Восточном кладбище.

Творчество

Автор записей, гармонизаций, музыкального оформления и публикации около 5000 белорусских народных песен, статей и исследований по вопросам белорусского искусства, фольклору и хоровому исполнительству. Составитель многочисленных фольклорных сборников, в том числе:

«Белорусские народные песни» (1929)
«Наша песня» (1938)
«Белорусские народные песни, загадки и пословицы» (1947)
«Белорусские песни» (1955)
«Школьный песенник» (1957)
«Избранные песни из репертуара Государственного хора БССР» (1958)
«Двести белорусских народных песен» (1958)
«Белорусские народные песни» (т. 1-4, 1959, 1960, 1962, 1976)
«Поет Государственная академическая хоровая капелла БССР» (1966)
«Белорусские народные песни (для хора)» (т. 1-2, 1971, 1973)
«Песня — душа народа: Публицистика; Фольклор; Музыка; Литература: 1929—1939; 1944—1974» — Мн., 1976
«Песня — душа народа: из литературного наследия». Мн., 1993.

Сочинения

«Белорусская рапсодия» для симфонического оркестра
Пьеса для скрипки на тему колядки из Пружанского уезда «Дар Белой Руси»
Музыка для пьесы Василия Шашалевича «Преисподняя»
Обработки белорусских народных песен для голоса и фортепиано, для смешанного хора.

Библиография:

Галоўка, С. А. Віленская партытура Рыгора Шырмы / Сяргей Галоўка // Беларуская думка. — 2020. — № 9. — С. 28—35.
Галоўка, С.Віленская партытура Рыгора Шырмы / Сяргей Галоўка ; фота // Беларуская думка. — 2020. — № 9. — С. 28—35.
Гегелло, Н. В.Ширма поднимается выше: из опыта работы кружков Театра кукол / Н.В. Гегелло. — М.: Молодая гвардия, 1962. — 64 с.
Жураў, А. В.Жыццё з песняй: біяграфічны нарыс Рыгора Раманавіча Шырмы, дзённік / Аляксандр Жураў; аўтар прадмовы [І. К. Цішчанка]. — Мінск: Бестпрынт, 2001. — 224 с.
«Застаў ансамбль у цяжкім стане…» // Мастацтва. — 2010. — № 5. — С. 50-51.
Пра ўнікальны дакумент дырыжора Р.Шырмы, які ён напісаў у ваенны час.
Исследование как творчество: сборник статей III открытой научно-творческой конференции им. Григория Ширмы, Брест, 20 апреля 2021 года. — Брест: Брестский государственный университет имени А. С. Пушкина, 2021. — 38 с.
Ковалив, В. В.Нестор Федорович Соколовский, Григорий Романович Ширма / В. В. Ковалив // Пачатковае навучанне. Серыя «У дапамогу педагогу». — 2014. — № 9. — С. 78—79.
Марціновіч, А.Рыгор Шырма: з песняй праз усё жыццё / Алесь Марціновіч. — Мінск: Харвест, 2013. — 63, [1] с. — (100 выдатных дзеячаў беларускай культуры)
Мінкевіч, Л.Чараўнік народнай песні / Людміла Мінкевіч; фота // Народная газета. — 2022. — 21 студз. — С. 30. ББК 75

Пра Рыгора Шырму (1892-1978), беларус. харавога дырыжора, кампазітара, фалькларыста. У 1944-1952 гг. жыў у Гродне.

Мурина, С.Григорий Ширма [(1892 — 1978)]: знаменитый и неизвестный / Светлана Мурина; фото // Гродзенская праўда. — 2014. — 19 лістап. — С. 8.
Нисневич, И. Г. Григорий Романович Ширма: очерк жизни и творчества / И. Г. Нисневич. — 2-е изд. — Л. Музыка, 1971. — 80с.
Нисневич, И. Г.Григорий Романович Ширма: очерк жизни и творчества / И.Г. Нисневич. — М. — Л. : Музыка, 1964. — 51 с.
Песня на ўсё жыццё: успамiны пра Р.Р. Шырму / склад. В.А. Сiзко. — Мн. : Мастацкая лiтаратура, 1983. — 350 с.
Рагойша, В.Ахоўнік душы народа // Лiтаратура i мастацтва. — 2012. — № 3. — C. 1,18.

Да 120 — годдзя з дня нараджэння Р. Шырмы

Рублеўская, Л.»Хто не любіць народную песню, хто не адчувае радасці, якую яна ўлівае ў душу чалавека, той няшчасны, са скалечанай душой» / Людміла Рублеўская; фота // Звязда. — 2022. — 15 лют. — С. 12—13.
Рыгор Шырма: Фотаальбом / Аўт. — склад. В.Д. Лiцвiнка. — Мн.: Беларусь, 1990. — 63 с.
Саяпин, В.История улицы 1 Мая, или Где же всё-таки жили Ширма и Богданович / Виктор Саяпин; фото // Вечерний Гродно. — 2011. — 9 марта. — C. 30.
Саяпин, В.Почтовый талон, который 60 лет назад отправил Григорий Ширма: [(1892-1978)], нашла школьная учительница / Виктор Саяпин ; фото // Вечерний Гродно. — 2011. — 20 апр. — C. 46.

Філіял Аграфірма «СТАРЫ ДВОРАЦ» РУП «Гроднаэнерга»

Аграгарадок Стары Дворац размяшчаецца на тэрыторыі Пархімаўскага сельскага савета. Філіял РУП «Гроднаэнерга» аграфірма «Стары Дворац» займаецца малочна-мясной жывёлагадоўляй з развітай збожжавай гаспадаркай і буракасеяннем.

Аграфірма «Стары Дворац», філіял РУП «Гроднаэнерга» — гаспадарка параўнальна невялікая. Плошча яго сельскагаспадарчых угоддзяў складае 2960 гектараў, раллі — 2400 гектара. Але ў эканамічным плане сельскагаспадарчае прадпрыемства даволі моцнае. Землі аграфірмы размешчаны на тэрыторыі васьмі населеных пунктаў. Сваю гісторыю гаспадарка вядзе з красавіка 1945 года, калі на агульным сходзе жыхароў вёскі Стары Дворац было прынята рашэнне аб стварэнні першага ў раёне калгаса з сімвалічнай назвай «Перамога». Асноўнае яго ўзбуйненне адбылося ў 1953 годзе, калі да яго паэтапна далучылі яшчэ пяць гаспадарак. У такім складзе сельгаспрадпрыемства, ператворанае ў 2003 годзе ў СВК «Стары Дворац», існуе і сёння. Апошняя рэарганізацыя адбылася ў 2005 годзе. На базе сельскагаспадарчага вытворчага кааператыва быў створаны філіял РУП «Гроднаэнерга» — аграфірма «Стары Дворац», якая спецыялізуецца на малочна-мясной жывёлагадоўлі з развітай збожжавай гаспадаркай і вырошчваннем цукровых буракоў.

Асноўныя паступленні фінансавых сродкаў у казну забяспечвае вытворчасць малака.

Велізарныя сродкі былі затрачаны на перааснашчэнне асноўных вытворчых фондаў. Дзякуючы гэтаму ўзведзены сучасны малочна-таварны комплекс «Бярозка» на больш чым 700 галоў дойнага статка з замкнёным цыклам вырошчвання цялят і да дарослых кароў. Тут створаны аптымальныя ўмовы працы, а таксама ідэальны мікраклімат для ўтрымання жывёл. З пераходам на сучасныя тэхналогіі павялічыліся надоі малака, прыкметна палепшылася яго якасць.

У 2008 годзе ў гаспадарцы ўведзены ў эксплуатацыю адзін з лепшых у Рэспубліцы высокаэфектыўных зернеачышчальна-сушыльных комплексаў – ЗСК «ПЕТКУС» прадукцыйнасцю 40 планавых тон у гадзіну. На 70 працэнтаў абнавілі машынна-трактарны парк. Больш за 10 мільярдаў рублёў выдаткавалі на набыццё новай тэхнікі. Добраўпарадкавана тэрыторыя механізаванага двара, праведзены капітальны рамонт адміністрацыйнага будынка. Працаўнікі сельгаспрадпрыемства дамагліся поспехаў і ў мясной галіне.

У 2011-м годзе гаспадарка атрымала прыбытак і ў раслінаводстве. Асноўны ўпор тут робяць на рапс і цукровыя буракі. Сёлета павялічылі пасяўныя плошчы пад гэтыя культуры — да 300 гектараў на кожную.

У 2012-м годзе Аграфірма «Стары Дворац» філіяла РУП «Гроднаэнерга» займае першае месца ў рэспубліканскім конкурсе сярод сельскагаспадарчых філіялаў Міністэрства энергетыкі. Лідарства ў працоўным спаборніцтве забяспечана высокімі паказчыкамі па ўраджайнасці збожжавых і зернебабовых. Сёння ў «Старым Дворцы» створана і добрая кармавая база.

Калектыў аграфірмы неаднаразова займаў 1-ыя месцы ў рэспубліканскіх конкурсах, якія штогод праводзяцца сярод сельскагаспадарчых філіялаў Міністэрства энергетыкі Рэспублікі Беларусь.

Агрофирма «Старый Дворец» https://www.energo.grodno.by/agrofirma

Бібліяграфія:

Агрофирма «Старый Дворец» / ГПО «Белэнерго» РУП «Гродноэнерго». — 2014. — 37с. ББК 65.321(4Беи)

Ганчарова, С. Стары дворец и Макаровцы станут агрогородками // Бераставiцкая газета. — 2008. — 19 студзеня (№ 5). — C.2. ББК Б19

Гончарова, С. Александр Курило посетил агрофирму «Старый Дворец» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 27 чэрвеня (№ 49). — С. 2. ББК 224+462.3

Гончарова, С. Жилье для труженников села / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 14 снежня (№ 97). — С. 1. ББК 436+462.3

О возведении двухэтажного жилого дома для специалистов агрофирмы «Старый Дворец».

Держанович, В. И сново первые! // Бераставіцкая газета. — 2011. — 15лістапада(№ 90). — C.3. ББК Б462.3

О работе филиала РУП»Гродноэнерго» агрофирмы «Старый Дворец.

Держанович, В. Путём перемен и преобразований // Бераставіцкая газета. — 2010. — 20лістапада (№ 91). — C.3. ББК 462.3

О работе филиала РУП»Гродноэнерго» агрофирмы «Старый Дворец.

Дудко, А. Сев — дело рук профессионалов / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 31 жніўня (№ 68). — С. 3. ББК 462.3

О посевной кампании озимых на базе агрофирмы «Старый Дворец».

Дудко, А. Соревновались селекционеры / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 28 верасня (№ 76). — С. 3. ББК 462.3+466

О районном конкурсе по искусственному осеменению и воспроизводству стада крупного рогатого скота, который состоялся на базе агрофирмы «Старый Дворец».

Заенчковская, О. Зернышко к зернышку / Ольга Заенчковская; фото автора // Бераставіцкая газета. — 2019. — 3 жніўня (№ 60). — С. 1, 3. ББК 462.3

Об уборочной кампании в агрофирме «Старый Дворец».

Заенчковская, О. Кукуруза в поле…нашего зрения / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 5 верасня (№ 70). — С. 3. ББК 462.3

Об уборочной кампании по уборке кукурузы в агрофирме «Старый Дворец».

Заенчковская, О. Кукурузу — на поля! / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 4 мая (№ 35). — С. 6. ББК 462.3

О посевной кампании на базе агрофирмы «Старый Дворец».

Заенчковская, О. На смену пришла зеленая жатва / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 11 жніўня (№ 63). — С. 3. ББК 462.3

О кормозаготовительном процессе на базе агрофирмы «Старый Дворец».

Лешенюк, А. Дружный и сплоченный коллектив // Бераставіцкая газета. — 2013. — 16 лістапада (№№ 90-91). — C.11. ББК 462.3

О работе филиала РУП»Гродноэнерго» агрофирмы «Старый Дворец.

Миклаш, И. 10 лет в составе «Гродноэнерго» // Бераставіцкая газета. — 2015. — 22 снежня (№ 101). — C. 5. ББК 462.3

Миклаш, И. Закладывают фундамент для будущих результатов / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 14. ББК 462.3

О трудовом коллективе агрофирмы «Старый Дворец» Берестовицкого района.

Миклаш, И. Лидер областного соревнования / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 24 лістапада (№ 92). — С. 2. ББК 462.3

О Владиславе Мандрике, молодом водителе в агрофирме «Старый Дворец».

Миклаш, И. Старательный труд — достойный результат / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 11. ББК 462.3

О работе агрофирмы «Старый Дворец».

Предко, Ю. Дисциплина — залог успеха / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2017. — 18 лістапада (№91). — С. 9. ББК 462.3

О работниках агрофирмы «Старый Дворец».

Предко, Ю. «Нам есть, чем гордиться» / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 11. ББК 462.3

О работе агрофирмы «Старый Дворец».

Предко, Ю. Районная группа побывала в Старом Дворце / Юлия Предко // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 сакавіка (№ 23). — С. 2. ББК 224+462.3

Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства (КСУП) “Варанецкі”

Вялікія Эйсманты — аграгарадок у Бераставіцкім раёне Гродзенскай вобласці, цэнтр Эйсмантаўскага сельсавета і камунальнага сельскагаспадарчага ўнітарнага прадпрыемства “Варанецкі”. Адлегласць да раённага цэнтра – 28 км, да Гродна – 50 км. Знаходзіцца на Ваўкавыскім узвышшы, у пойме рэчкі Верацейкі.

На тэрыторыі сельсавета пасля вайны ў 1948 годзе былі арганізаваны 15 калгасаў у вёсках: Валотынь – калгас імя Кірава (1949), Вялікія Ёдкавічы і Малыя Ёдкавічы – калгас “Барацьба за мір” (1951), Вялікія Эйсманты — калгас “Новае жыццё (1948), Жукевічы, Міхаліно – калгас імя Жукава (1950), Кавалі – калгас “Чырвоны сцяг” (1949), Каенеўцы – калгас “Вясна” (1950), Кулікі – калгас Э.Ажэшка (1949), Мацеевічы – калгас імя Васілеўскага (1949), Місявічы – калгас імя Мічурына (1951), Рымуцеўцы – калгас імя Панамарэнкі (1950), Станявічы – калгас імя Дзяржынскага (1950), Цыдзікі – імя Стаханава (1950), Ярмолічы – імя Свярдлова (1949).

У 1967 г. за дасягнутыя поспехі ў развіцці земляробства і жывёлагадоўлі калгас быў узнагароджаны ордэнам Леніна.

У 1952 годзе вёскі Вялікія Эйсманты, Рэмуцеўцы, Каенеўцы, Кулікі і Кавалі былі аб’яднаны ў адзін калгас “Гвардыя”, старшынёй якога стаў Андрэй Максімавіч Варанецкі, настаўнік мясцовай школы.

У 1966 г. старшыні калгаса “Гвардыя” Андрэю Максімавічу Варанецкаму было прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы. Варанецкі А. М. быў сапраўдным наватарам вытворчасці.

З 1972 года 35 гадоў калгас узначальваў Мікалай Рыгоравіч Зданчук. У 1976 годзе калгас “Гвардыя” аб’ядналі з калгасам “Свіслач”. Новая гаспадарка стала называцца калгасам імя Варанецкага. М. Р. Зданчук валодаў добрымі арганізатарскімі здольнасцямі, умеў бачыць чалавека, ацаніць яго патэнцыял, і гаспадарка дасягнула высокіх вынікаў як у раёне і вобласці, так і ў рэспубліцы. За 35 гадоў працы М. Р. Зданчук мае ўзнагароды: ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга, ордэн Леніна, ордэн Кастрычніцкай рэвалюцыі. З’яўляецца Заслужаным работнікам сельскай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь.

11 чэрвеня 2003 г. калгас імя А.М. Варанецкага быў рэарганізаваны ў сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў (СВК) імя А.М. Варанецкага.

З сакавіка 2007 года па май 2019 года КСУП “Варанецкі” ўзначальваў дырэктар Колас Іосіф Іосіфавіч.

1 снежня 2016 г. сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў імя А. М. Варанецкага рэарганізаваны ў камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства “Варанецкі”.

У 2020 годзе сельгаспрадпрыемства было рэарганізавана: 1 красавіка да яго далучылася частка зямель КСУП «Макараўцы».

Спецыялізацыя КСУП “Варанецкі” — мяса-малочная, з развітым буракасеяннем. Плошча сельгасугоддзяў — 5808 га, у тым ліку раллі — 3901 га, лугавых угоддзяў — 1907 га. Колькасць працуючых у гаспадарцы больш за 330 чалавек.

На тэхнічным узбраенні гаспадаркі больш за 50 адзінак трактарнай тэхнікі.

Жывёлагадоўля ў структуры таварнай прадукцыі займае 79%. Асноўнай галіной жывёлагадоўлі з’яўляецца свінагадоўля, якая засяроджана на прамысловым комплексе закрытага цыклу на 12.000 галоў. Буйная рагатая жывёла больш за 4000 галоў размешчана на 4 фермах.

КСУП “Варанецкі” http://spkv.by

Бібліяграфія

Агрогородок Большие Эйсмонты// Агрогородки Гродненщины. — 2013. — C.10.

Беленя, О. Где родился — там и пригодился / Ольга Беленя // Бераставіцкая газета. — 2021. — 12 чэрвеня (№ 45). — С. 3. ББК 462.3

О трудоустройстве молодых специалистов в КСУП «Воронецкий».

Беляня, В. «Эйсмантаўскі фэст» вітаў гасцей / Вольга Беляня; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 29 чэрвеня (№ 50). — С. 4. ББК 19+462.3+649

Ботвинко, А. Первый молодежный экипаж-тысячник / Анна Ботвинко // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 5. ББК 462.3

О чествовании экипажа в составе старшего комбайнера Яна Шумило и комбайнера Ярослава Толочко из КСУП «Воронецкий».

Василёвкина, Т. Мониторинг полей, мощная техника : в области убрано 24 процента площадей, занятых под зерновыми и зернобобовыми культурами / Татьяна Василёвкина // Гродзенская праўда. — 2021. — 28 ліпеня. — С. 4. ББК 462.3

Гончарова, С. Встретился с депутатами / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 4 лютага (№ 9). — С. 2. ББК 224+225

О визите заместителя председателя райисполкома Андрея Щуки в Эйсмонтовский сельский совет.

Гончарова, С. Использовать и развивать имеющийся потенциал : на базе Берестовицкого района состоялось выездное заседание Гродненского облисполкома / Светлана Гончарова ; Ольга Беленя; фото Сергея Хилюты // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 2—3. ББК 15+224+46+63+641

Гончарова, С. Многодетным семьям — господдержка / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 27 ліпеня (№ 58). — С. 1. ББК 226.3+462.3+649

О многодетной семье Куклевских из аг. Большие Эйсмонты.

Гончарова, С. «Моя семья — мое богатство!» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 2 ліпеня (№ 51). — С. 4. ББК 649

Об организации VIII фестиваля польской культуры и быта «Эйсмонтовский фэст» в аг. Большие Эйсмонты Берестовицкого района.

Гончарова, С. Новые дома в агрогородке Большие Эйсмонты — с электроотоплением / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 27 кастрычніка (№ 84). — С. 1—2. ББК 436+462.3

О Вячеславе и Екатерине Маслиных из аг. Большие Эйсмонты Берестовицкого района.

Гончарова, С. Первый в области семейный экипаж-тысячник / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 1. ББК 462.3

О Степане и Артуре Толочко из КСУП «Воронецкий».

Гончарова, С. Результат — во взаимодействии / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 23 чэрвеня (№ 49). — С. 4. ББК 462.3+649

О проведенном фестивале польской культуры в аг. Большие Эйсмонты при поддержке сельского отдела ОО «Союза поляков на Беларуси», а также крупного сельхозпредприятия КСУП «Воронецкий».

Гончарова, С. Родная земля дает силу / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1 ліпеня (№51). — С. 9. ББК Б649

О жизни семьи Леусиков из агрогородка Большие Эйсмонты.

Гончарова, С. «Эйсмонтовский фэст» — в онлайн-формате / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 4 ліпеня (№ 51). — С. 3. ББК 649

Грибанова, С. Держат планку высоко / Светлана Грибанова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 6. ББК 462.3

О работе КСУП «Воронецкий».

Заенчковская, О. Замечательных удача замечает / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 26 мая (№ 41). — С. 2. ББК 466.2

О Веславе Станиславовне Титок, ветеринаре из аг. Большие Эйсмонты.

Заенчковская, О. О юбилее области, переписи населения и пожарной безопасности / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 17 жніўня (№ 64). — С. 2. ББК 226+46

О встрече членов областной и районной информационно-пропагандистских групп с трудовым коллективом КСУП «Воронецкий».

Заенчковская, О. Эйсмонтовский сельсовет: славное прошлое, стабильное настоящее / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 13 красавіка (№ 29). — С. 3. ББК 225

Карпук, Е. Гармония межнациональной семьи / Елена Карпук // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1 ліпеня (№51). — С. 9. ББК Б649

О жизни семьи Янушко из агрогородка Большие Эйсмонты.

Козырев, В. Доктор Ботвич на своем месте : Большим Эйсмонтам с молодым специалистом очень повезло / Владимир Козырев ; фото Алексея Бибикова // Сельская газета. — 2021. — 17 июня (№ 69). — С. 10. ББК 52

О Ларисе Ботвич, враче общей практики в врачебной амбулатории аг. Большие Эйсмонты.

Миклаш, И. Урожайные рейсы Анджея Каспшака / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 19 лістапада (№ 90). — С. 3. ББК 462.3

Об Анджее Каспшаке, водителе КСУП «Воронецкий».

Міклаш, І. «Ад Алекшыц да Эйсмантаў: час, прастора, лёсы» / Ірына Міклаш; фота // Бераставіцкая газета. — 2020. — 22 жніўня (№ 65). — С. 4. ББК 633+65

Наддэ, Н. «Если бы Питер был фермером…»// Бераставiцкая газета. — 2007. — 17 кастрычніка (№ 80). — C.3. ББК 462.3

Представители голланской компании Трау Нутриш Хайфид на областном семинаре в СПК имени Воронецкого.

Хилюта, С. КСУП «Воронецкий»: резервы для роста есть / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 18 лютага (№ 13). — С. 3. ББК 462.3

Хилюта, С. На старте важнейшей кампании / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 10 сакавіка (№ 19). — С. 1. ББК 462.3

О посевной кампании в КСУП «Воронецкий».

Хилюта, С. «Наш животновод» — в КСУП «Воронецкий» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 24 сакавіка (№ 23). — С. 3. ББК 462.3

Хилюта, С. Первыми встречают весну аграрии / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 23 сакавіка (№ 22). — С. 1. ББК 462.3

О весенне-полевых работах в КСУП «Воронецкий».

Хилюта, С. Пришел черед сахарной свеклы / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 4 красавіка (№ 26). — С. 1. ББК 462.3

О севе зерновых культур в КСУП «Воронецкий».

Хилюта, С. Радует кукурузное поле / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 14 верасня (№ 72). — С. 1. ББК 462.3

Об уборке кукурузы в КСУП «Воронецкий».

Хилюта, С. Слаженный тандем / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 12 красавіка (№28). — С. 1. ББК Б462.3

О Яне Каспшаке, механизаторе в КСУП «Воронецкий на участке №1 «Эйсмонты».

Хилюта, С. Уборка хлебов завершена / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 11 жніўня (№ 62). — С. 3. ББК 462.3

Об уборочной кампании в Берестовицком районе.

Янушко, В. Владимир Янушко: «В приоритете — качественное выполнение своей работы» / беседовала Анна Ботвинко // Бераставіцкая газета. — 2021. — 10 ліпеня (№ 53). — С. 3. ББК 462.3

Беседа с Владимиром Янушкой, заместителем управляющего отделением КСУП «Воронецкий».

Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Пагранічны –Агра»

Аграгарадок Пагранічны — адміністрацыйны цэнтр Пагранічнага сельскага Савета, знаходзіцца ў 70 км ад Гродна.

Яго гісторыя цесна звязана з развіццём чыгуначнай станцыі, якая ўзнікла тут у сувязі з будаўніцтвам чыгункі Баранавічы-Беласток. Першая афіцыйная назва “пасёлак Бераставіца” з’явілася 30 снежня 1975 года. У 1978 годзе пасёлак перайменавалі ў Пагранічны. З 2007 года — гэта аграгарадок Пагранічны.

Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства “Пагранічны-Агра” створана шляхам рэарганізацыі ў форме пераўтварэння сельскагаспадарчага вытворчага кааператыва “Цецераўка” (да перайменавання калгас “Пагранічны” Бераставіцкага раёна — перайменаваны рашэннем сходу ўпаўнаважаных 31 мая 2003 г.).

На тэрыторыі прадпрыемства размешчана 22 населеныя пункты, у якіх пражывае каля 3000 чалавек, у тым ліку ў а/г звыш 1500 чалавек. Плошча сельскагаспадарчых угоддзяў складае 9175 гектараў.

Мадэрнізацыі вытворчай базы, абнаўленню матэрыяльна-тэхнічных рэсурсаў тут надаецца пастаянная і належная ўвага. На сённяшні дзень у гэтай гаспадарцы працуе больш за 400 чалавек. З іх практычна трэцяя частка занятая на флагмане вытворчасці — свінагадоўчым комплексе. Больш за 50 чалавек працуюць на малочнатаварных комплексах «Рудаўляны» і «Кватары». За больш чым 70-гадовую гісторыю свайго існавання цяперашняе камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Пагранічны-Агра» зведала нямала перайменаванняў і рэарганізацый.

Цяперашні КСУП «Пагранічны-Агра» — гэта буйная гаспадарка, у якой налічваецца больш за 6 тысяч гектараў раллі. У такіх межах яно існуе з канца 70-х гадоў мінулага стагоддзя, прайшоўшы да гэтага серыю аб’яднальных актаў. Так, у 1972 годзе аб’ядналіся калгасы «Грыцавічы» і імя Чарняхоўскага, а ў сакавіку 1979 года адбыўся наступны этап узбуйнення. Калгас імя Чарняхоўскага аб’яднаўся з калгасам імя Жданава. Праз 10 гадоў калгас імя Жданава перайменавалі ў калгас «Пагранічны». А з кастрычніка 1993 года цэнтр гаспадаркі размяшчаецца ў новым будынку ў аграгарадку Пагранічны. Доўгі час, з 1972 па 2004 год, нязменным кіраўніком гаспадаркі быў Антон Ігнатавіч Папоўскі. Людзі да гэтага часу ўспамінаюць яго як граматнага і талковага кіраўніка. Шмат у чым менавіта дзякуючы яго старанню і ўменню сфармавалася тая матэрыяльна-тэхнічная база, якая і сёння ёсць у гаспадарцы. У 2003 годзе адбылася чарговая рэарганізацыя. Да калгасу «Пагранічны» далучылі «Авангард».

А ўся гісторыя камунальнага сельскагаспадарчага ўнітарнага прадпрыемства «Пагранічны-Агра» налічвае 70 гадоў. Дарэчы, гэтай юбілейнай даце была прысвечана асноўная частка духоўна-свецкага фестывалю «Прыгранічны звон», які праходзіць у аграгарадку Пагранічны ў пачатку чэрвеня.

Тэрыторыю прадпрыемства перасякае з поўначы на поўдзень і з усходу на захад дарогі рэспубліканскага значэння. Існуе таксама добрая сувязь паміж вытворчымі падраздзяленнямі. Сувязь прадпрыемства з райцэнтрам і абласным цэнтрам ажыццяўляюцца па асфальтаванай шашэйнай дарозе Ваўкавыск – Гродна і ст. Бераставіца – Свіслач. Праз прадпрыемства праходзіць чыгунка. У асноўным населеныя пункты і жывёлагадоўчыя фермы звязаны з цэнтрам гаспадаркі прафіляванымі ўнутрыгаспадарчымі дарогамі, якія могуць эксплуатавацца ў любую пару года.

Спажыўцамі с/г прадукцыі з’яўляюцца: ААТ «Ваўкавыскі мясакамбінат», Ваўкавыскае раённае спажывецкае таварыства, Бераставіцкае раённае спажывецкае таварыства, ААТ «Гродзенскі мясакамбінат», ААТ «Малочны Мір», камерцыйныя фірмы.

Спецыялізацыя прадпрыемства — мяса-малочны напрамак з развітым вырошчваннем цукровых буракоў і збожжавых гаспадарак. Таксама кааператыў ажыццяўляе наступныя віды дзейнасці: вырошчванне збожжавых і зернебабовых культур; вырошчванне бульбы; вырошчванне кармавых культур і іх насення; развядзенне буйной рагатай жывёлы; развядзенне коней; развядзенне свіней; развядзенне іншых жывёл; раслінаводства ў спалучэнні з жывёлагадоўляй; эксплуатацыя арашальных і асушальных сістэм; паслугі па вырошчванні с/г прадукцыі; паслугі ў галіне жывёлагадоўлі; ветэрынарная дзейнасць; вытворчасць мясных прадуктаў; Вытворчасць гатовых кармоў для жывёл, якія змяшчаюцца на ферме; Распілоўка і габлёўка драўніны; вытворчасць іншых драўляных вырабаў; агульнае будаўніцтва будынкаў; аптовы гандаль збожжам, насеннем, кармамі для с/г жывёл; аптовы гандаль жывымі жывёламі; аптовы гандаль мясам, мяснымі прадуктамі; аптовы гандаль малочнымі прадуктамі; раздробны гандаль мяснымі і малочнымі прадуктамі; дзейнасць грузавога і аўтамабільнага транспарту.

КСУП «Пагранічны Агра» http://pogran.by

Бібліяграфія:

Ботвинко, А. Светлана Сачёк — оператор с 30-летним стажем / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 4. ББК 462.3

О Светлане Сачек, бывшей работнице КСУП «Пограничный-Агро».

Ботвинко, А. Сев озимых — задача номер один / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 2 кастрычніка (№ 77). — С. 3. ББК 462.3

О севе озимых в КСУП «Пограничный-Агро».

Василёвкина, Т. Полевая кухня по-домашнему / Татьяна Василёвкина // Гродзенская праўда. — 2017. — 9 жніўня (№63). — С. 5. ББК 462.3

Об уборочной кампании — 2017 в СПК «Пограничный» Берестовицкого района.

Гиль, Г. Верхнего предела нет : зарплата комбайнера на уборочной зависит только от его мастерства / Геннадий Гиль // Сельская газета. — 2021. — 27 июля (№ 86). — С. 6. ББК 462.3

О Дмитрие Кухарчике, главном инженере КСУП «Пограничный-Агро» Берестовицкого района.

Гиль, Г. В засуху выручают озимый ячмень и кукуруза / Геннадий Гиль; фото // Сельская газета. — 2019. — 29 июня. — С. 24. ББК 462.3

О работе КСУП «Пограничный-Агро».

Гончарова, С. Здесь трудятся с максимальной отдачей / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 6. ББК 462.3+466

О работе сотрудников в КСУП «Пограничный-Агро».

Грибанова, С. Зажинки в КСУП «Пограничный-Агро» / Светлана Грибанова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 7 ліпеня (№ 52). — С. 3. ББК 462.3

Грибанова, С. Состоялся конструктивный разговор / Светлана Грибанова ; Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 ліпеня (№ 57). — С. 2. ББК 15+22+462.3

О встрече депутата Палаты представителей Национального собрания РБ по Гродненскому сельскому избирательному округу № 53 Александра Аутко с трудовыми коллективами КСУП «Пограничный-Агро» и «Малоберестовицкий элитхоз».

Дудко, А. Благородная профессия — хлебороб / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 10 верасня (№ 71). — С. 3. ББК 462.3

О Дмитрие Кухарчике, комбайнере КСУП «Пограничный-Агро».

Дудко, А. Бурачны сезон у разгары / Анжаліка Дудко; фота // Бераставіцкая газета. — 2019. — 19 кастрычніка (№ 82). — С. 1. ББК 462.3+464

Аб уборцы цукровых буракоў у КСУП «Пагранічны-Агра».

Заенчковская, О. Ее труд, как лакмусовая бумажка / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 7 сакавіка (№3 18-19). — С. 9. ББК 462.3

Статья посвящена Елене Гришкевич, оператору машинного доения в КСУП «Пограничный-Агро».

Заенчковская, О. Нашел себя в профессии / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 5 студзеня (№ 1). — С. 6. ББК 466.2

О Юрии Господарце, ведущем ветеринарном враче свиноводческого комплекса «Грицевичи» в КСУП «Пограничный-Агро».

Заенчковская, О. Пополняются кукурузные запасы / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 19 верасня (№ 74). — С. 3. ББК 463.9

О Петре Журавенко, агрономе по защите растений КСУП «Пограничный-Агро».

Заенчковская, О. Составляющая продуктивности — сплоченный коллектив / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 30 студзеня (№ 8). — С. 3. ББК 466

О развитии молочной отрасли на базе КСУП «Пограничный-Агро» Берестовицкого района.

Заенчкоўская, В. Адданы сваёй справе / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 16 жніўня (№64). — С. 2. ББК 462.3

Пра Дзмітрыя Кухарчыка, камбайнера з КСУП «Пагранічны-Агра».

Заенчкоўская, В. Жанчына з надзвычайнай жыццёвай энергіяй / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 3 сакавіка. — С. 3. ББК 267+466

Пра Людмілу Трахімік, брыгадзіра фермы «Грыцавічы».

Заенчкоўская, В. Падкормліваюць шматгадовыя травы / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 28 сакавіка (№24). — С. 1. ББК 462.3

Пра падрыхтоўку і правядзенне вясенне-палявых работ на базе КСУП «Пагранічны-Агра».

Заенчкоўская, В. Першыя ўсходы ўжо блізка / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 2 верасня (№69). — С. 3. ББК 462.3

Аб рабоце ў КСУП «Пагранічны».

Заенчкоўская, В. Тут працуюць на вынік / падрыхтавала Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2017. — 18 лістапада (№91). — С. 5. ББК 462.3

Аб работніках КСУП «Пагранічны-Агра».

Миклаш, И. Качественное образование — залог успеха / Ирина Миклаш // Бераставіцкая газета. — 2021. — 22 мая (№ 39). — С. 2. ББК 462.3

О Вячеславе Тимофейчике, молодом специалисте КСУП «Пограничный-Агро».

Миклаш, И. Социальная поддержка — залог успешной работы / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 7. ББК 462.3

О работе в КСУП «Пограничный Агро».

Наддэ, Н. Жыве поўным жыццём / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2016. — 19 красавіка (№ 30). — С. 3. ББК 462.2+269

Аб Ніне Саваўне Андрушэвіч, ветэране працы ў СВК «Цецяроўка».

Наддэ, Н. У рамках дзяржаўнай праграмы развіцця галіны / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 11 лютага (№11). — С. 3. ББК 466

Аб рабоце свінагадоўчага комплексу ў КСУП «Пагранічны — Агра».

Наддэ, Н. Яе рэцэпт шчасця / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 11 лютага (№11). — С. 3. ББК 466

Пра Галіну Альховік, аператара свінагадоўчага комплексу ў КСУП «Пагранічны — Агра».

Хилюта, С. В лидерах команда КСУП «Пограничный-Агро» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 30 мая (№ 42). — С. 4. ББК 226+462.3

О соревнованиях санитарных и добровольных пожарных дружин района на базе детского оздоровительного лагеря «Берестовицкий».

Хилюта, С. Кипит работа на полях / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 5 красавіка (№26). — С. 1. ББК 462.3

О Василие Царанкове, механизаторе в КСУП «Пограничный-Агро».

Хилюта, С. Овес уже посеяли / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 24 сакавіка (№ 23). — С. 1. ББК 462.3

О посевной кампании в КСУП «Пограничный-Агро».

Хилюта, С. Открыли сезон кормозаготовки / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 23 мая (№ 39). — С. 1. ББК 462.3

Об открытии кормозаготовительного созона в КСУП «Пограничный-Агро».

Хилюта, С. Пришел черед кукурузы / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 красавіка (№ 31). — С. 1. ББК 462.3

О посевной кампании в КСУП «Пограничный-Агро».

Хилюта, С. Резервы для развития есть / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2016. — 19 лістапада (№ 90). — С. 7. ББК 462.3

Об особенностях работы сельскохозяйственных предприятий КСУП «Пограничный-Агро» и СПК «Тетеревка».

Хилюта, С. Уборочная страда стартовала / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 13 ліпеня (№ 54). — С. 1. ББК 462.3

Об уборке озимого ячменя в КСУП «Пограничный-Агро».

Хилюта, С. Удовлетворение получает от работы / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 17 чэрвеня (№47). — С. 1, 3. ББК 462.3

Об Александре Кухарчике, механизаторе КСУП «Пограничный-Агро».

Хилюта, С. Чем живет малая родина? / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 лютага (№ 15). — С. 2. ББК 224+462.3

О встрече председателя Берестовицкого райисполкома Антона Кулисевича с трудовым коллективом КСУП «Пограничный-Агро».

Хилюта, С. Школа становления буренок / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 11 лютага (№ 11). — С. 3. ББК 462.3

О работе КСУП «Пограничный-Агро».

Хилюта, С. Экипаж-тысячник: первый в районе и пятый в области / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 ліпеня (№ 57). — С. 1. ББК 462.3

О награждении лучших комбайнеров КСУП «Пограничный-Агро».

Чаровская, К. Дело молодых : КСУП «Пограничный-Агро» Берестовицкого района / Катерина Чаровская; фото // Сельская газета. — 2020. — 14 ноября (№ 131). — С. 13. ББК 462.3

Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства КСУП “Пархімаўцы”

Пархімаўцы ўпершыню адзначаны на карце Шуберта ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя. У 1890 годзе лічыліся ў складзе Вялікабераставіцкай воласці Гродзенскага павета Гродзенскай губерні. Сёння гэта — аграгарадок, цэнтральная сядзіба КСУП “Пархімаўцы”. Спецыялізацыя СВК — малочная і мясная жывёлагадоўля, вытворчасць збожжавых, цукровых буракоў, кукурузы, рапсу. Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Пархімаўцы» з’яўляецца дзяржаўнай арганізацыяй, створанай у 1949 годзе ў выніку пераўтварэння калгасу імя М. Горкага. У 1952 годзе быў створаны калгас імя Горкага. У 1971 годзе ён аб’яднаўся з калгасам “Бальшавік”. У 2003 годзе гаспадарка была рэарганізавана ў сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў “Пархімаўцы”, які ў 2016 годзе стаў камунальным сельскагаспадарчым унітарным прадпрыемствам “Пархімаўцы”. Колькасць працуючых у КСУП “Пархімаўцы” каля 160 чалавек. У складзе гаспадаркі выдзелена 5 ферм буйной рагатай жывёлы з пагалоўем каля 2700 гал., у тым ліку кароў — 900 гал. Адлегласць ад цэнтральнай сядзібы да раённага цэнтра — 9 км., да абласнога цэнтра — 60 км. Асноўная спецыялізацыя ў раслінаводстве — вытворчасць збожжавых культур, вырошчванне цукровых буракоў, рапсу, бульбы, забеспячэнне кармамі жывёлагадоўлі. У кааператыве ганарацца пабудаваным у 2012 годзе малочна-таварным комплексам «Канчаны», дзе выкарыстоўваюцца найноўшыя тэхналогіі па вытворчасці малака. На палях працуе сучасная тэхніка. Усё гэта дазваляе атрымліваць высокія надоі малака, сярэднясутачныя прывагі і ўраджаі.

КСУП «Пархімаўцы» http://www.parhimovcy.by

Бібліяграфія:

Ботвинко, А. 55 лет рука об руку / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 17 жніўня (№ 64). — С. 3. ББК 462.3

О Владимире и Ольге Козейко из аг. Пархимовцы.

Василёвкина, Т. «Жить и работать на селе — в удовольствие» / Татьяна Василёвкина // Гродзенская праўда. — 2021. — 10 красавіка (№ 28). — С. 7. ББК 462.3

Краткая информация о семье 35-летнего гродненца, который обосновался в аг. Пархимовцы Берестовицкого района.

Войшэль, С. Адпачынак — з карысцю / Святлана Войшэль // Бераставіцкая газета. — 2020. — 30 чэрвеня (№ 50). — С. 4. ББК 633+462.3

Аб працы школьнікаў Пархімаўскага ясляў-сада-базавай школы на палях КСУП «Пархімаўцы».

Воробей, В. Когда работа — по душе / Вероника Воробей; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 26 кастрычніка (№ 84). — С. 3. ББК 462.3

О Галине Канаевой, операторе машинного доения молочно-товарного комплекса «Кончаны» коммунального сельскохозяйственного унитарного предприятия «Пархимовцы».

Гиль, Г. В Пархимовцах жить можно заможно / Геннадий Гиль // Сельская газета. — 2019. — 29 июня. — С. 22. ББК 462.3

О работе сотрудников в КСУП «Пархимовцы».

Гончарова, С. Культура производства и дисциплина — залог безопасности труда / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2021. — 13 лістапада (№ 89). — С. 1. ББК 462.3

О проведении Дня охраны труда в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз» и «Пархимовцы».

Гончарова, С. Продолжая славные традиции / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 8. ББК 462.3

О работе КСУП «Пархимовцы».

Гончарова, С. С уважением к людям труда / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 9. ББК 462.3

О работе КСУП «Пархимовцы».

Горностаев, А. Проверили СПК «Пархимовцы» и СПП»АгроМир» / А. Горностаев // Бераставіцкая газета. — 2013. — 16 красавіка (№ 30). — C.8. ББК 226.5

Держанович, В. Молодо, но не зелено! / В. Держанович // Бераставіцкая газета. — 2010. — 13 лістапада (№ 89). — C.6. ББК 462.3

О работе КСУП «Пархимовцы».

Драпеза, М. С прибавкой в 5 миллиардов / Мария Драпеза // Бераставіцкая газета. — 2014. — 15 лістапада (№89). — С. 2. ББК 462.3

О механизаторах СПК «Пархимовцы».

Дудко, А. Берестовицкий сельсовет: главное богатство — люди / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 27 сакавіка (№ 24). — С. 3. ББК 225

Заенчковская, О. «Во всем нужен баланс…» / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 9. ББК 462.3

О работе сотрудников КСУП «Пархимовцы».

Заенчковская, О. От диспетчера — до главного бухгалтера / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 5 снежня (№ 96). — С. 3. ББК 462.3

О Нине Букас, главном бухгалтере КСУП «Пархимовцы».

Заенчковская, О. Равнение — на передовиков / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 9 лютага (№ 11). — С. 1. ББК 462.3

О награждении лучших животноводов в КСУП «Пархимовцы».

Заенчковская, О. Уборка на финишной прямой / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 1 жніўня (№ 60). — С. 3. ББК 462.3

Об уборочной кампании на базе КСУП «Пархимовцы».

Миклаш, И. Молодость и трудолюбие / Елена Карпук // Бераставіцкая газета. — 2016. — 25 чэрвеня (№ 48). — С. 10. ББК 462.3

О молодых работниках СПК «Пархимовцы».

Миклаш, И. Подарок детям к летним каникулам / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 8 чэрвеня (№ 44). — С. 1. ББК 462.3

О торжественном открытии детской игровой площадки, которая расположилась в парке напротив Пархимовского яслей-сада-базовой школы.

Міклаш, І. Атрымала ордэн Маці / Ірына Міклаш; фота // Бераставіцкая газета. — 2020. — 17 кастрычніка (№ 81). — С. 2. ББК 267+462.3

Пра Алену Сакалоўскую з аг. Пархімаўцы, якая атрымала ордэн Маці.

Міклаш, І. «Пархімаўская весялуха» / Ірына Міклаш; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 15 чэрвеня (№ 46). — С. 1, 3. ББК 232+46

Аб раённым этапе рэспубліканскага сельскагаспадарчага праекта «Уладар сяла — 2021», які прайшоў у аг. Пархімаўцы.

Надде, Н. Его «Новая земля» / Нина Надде // Бераставіцкая газета. — 2016. — 17 мая (№ 37). — С. 3. ББК 462.3

О Виталии Бойправе, механизаторе СПК «Пархимовцы».

Предко, Ю. «Мы движемся вперёд, а главное — в правильном направлении» / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2017. — 18 лістапада (№91). — С. 8. ББК 462.3

О работниках КСУП «Пархимовцы».

Хилюта, С. Кабина трактора — на время второй дом / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 30 красавіка (№ 33). — С. 3. ББК 462.3

Об Иване Архипчике, механизаторе КСУП «Пархимовцы».

Хилюта, С. На осеннем поле — оживление / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 8 верасня (№ 70). — С. 1. ББК 462.3

Об уборке кукурузы в КСУП «Пархимовцы».

Хилюта, С. Об актуальных вопросах — из первых уст / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 2 лістапада (№ 86). — С. 2. ББК 224+462.3

Об очередной встрече председателя Берестовицкого райисполкома Антона Кулисевича с трудовым коллективом КСУП «Пархимовцы».

Хилюта, С. Полнятся кормовые запасы / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 ліпеня (№ 54). — С. 3. ББК 462.3

Хилюта, С. Ритм полевых работ нарастает / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 17 сакавіка (№ 21). — С. 1. ББК 462.3

О Сергее Бычковском, механизаторе КСУП «Пархимовцы».

Хилюта, С. Страда — экзамен на мастерство / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 5. ББК 462.3

О Сергее Бычковском, механизаторе КСУП «Пархимовцы».

Хилюта, С. Урожай трав радует / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 21 чэрвеня (№48). — С. 3. ББК Б462.3

О работниках КСУП «Пархимовцы».

Хилюта, С. Чествование животноводов продолжается / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 2 сакавіка (№ 16). — С. 3. ББК 234+462.3

О профсоюзной акции «Наш животновод» в КСУП «Пархимовцы».

Чаровская, Е. Кто не строит, тот отстает : КСУП «Пархимовцы» Берестовицкого района / Катерина Чаровская; фото // Сельская газета. — 2020. — 14 ноября (№ 131). — С. 21. ББК 462.3

Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства КСУП “Малабераставіцкі элітгас”

Малая Бераставіца – цэнтр Малабераставіцкага сельсавета, знаходзіцца ў 40 км ад Гродна. У 2007 г., у рамках рэалізацыі Праграмы адраджэння і развіцця сяла, у Малой Бераставіцы пачалося будаўніцтва аграгарадка. 27.03.2009 г вёска атрымала статус аграгарадка. І цяпер жыццё тут практычна не ўступае па камфорту гарадскому. Створаная інфраструктура забяспечвае ўсе неабходныя стандарты мясцоваму насельніцтву.

У 1949-1952 гг. у кожнай вёсцы сельсавета быў самастойны калгас: “Сцяг Саветаў” (з 15.9.1949, в. Малая Бераставіца, першы старшыня А.А. Амельянчык), “Чырвоная звязда” (з 22.11.1949, в. Багдзюкі), імя Молатава (з 17.12.1949, в. Куркежы, старшыня А.В. Ціток), “Новы свет” (з 12.9.1949, в. Хілякі, старшыня Г.В.Дзявідовіч), “Перамога” (з 7.12.1949, в. Дзіневічы, старшыня В.Войшаль), імя Чапаева (з верасня 1949, в. Каменка, старшыня В.І. Курганскі), “Іскра” (в. Кавалі, старшыня І.І. Бацян). Але самым першым быў арганізаваны калгас “1 Мая” ў в. Вайцехаўшчына-Спудзвілы ў 1947 г. (старшыня Ю.М. Більдзя). Ужо ў 1950 г. ён атрымаў даход 26 242 руб. У гаспадарцы тады было 11 кароў і 8 цялят, 1 свінаматка і 5 парасят, 10 курэй (пры плане 140), 49 рабочых коней. Іх даглядалі 3 даяркі-даглядчыцы, 1 свінарка, 1 птушніца, 4 конюхі.

З сельскагаспадарчага інвентару было 30 плугоў, 3 жняяркі, 2 малатарні, 3 веялкі, 29 саломарэзак, 46 вазоў, 11 саней. Працавала 46 калгаснікаў, якія выпрацавалі 10 806 працадзён. На калгасных палетках атрымалі па 10 ц азімай пшаніцы, 11 ц жыта, па 12 ц пшаніцы яравой, па 9 ц ячменю, па 8 ц аўса. Сеялі яшчэ лён і каноплі на семя. Цукровыя буракі парадавалі калгаснікаў: замест запланаваных 170 ц іх сабралі па 248 ц.

У 1951 г. першым да калгаса “1 Мая” (в. Вайцехаўшчына) прымкнулі калгаснікі “Чырвонай звязды” з в. Куркежы, а ў 1952 г. аб’ядналіся і іншыя вёскі, а цэнтр калгаса “1 Мая” перамясціўся ў Малую Бераставіцу. Шмат сіл развіццю гаспадаркі аддаў яе старшыня М. Хэйлік. У розны час тут старшынямі працавалі І.І. Арэшкін, П.М. Стрыга, І.І. Кузміч. 12 ліпеня 1971 года калгас названы імем С.В. Прытыцкага.

З 1979 г. праўленне калгаса ўзначаліў высокакваліфікаваны спецыяліст, энергічны, ініцыятыўны і прадпрымальны кіраўнік Анатолій Паўлавіч Коханаў. У 1981 г. сярэдняя ўраджайнасць каласавых была 25,5 ц, бульбы 206 ц, цукровых буракоў 350 ц. Надой малака ад каровы склаў 2251 кг, сярэднясутачная прывага буйной рагатай жывёлы на адкорме 351 г, а свіней 495 г. Калгас неаднаразова выходзіў пераможцам у рэспубліканскім, абласным і раённым спаборніцтвах. Інтэнсіўна будавалася жыллё, вытворчыя аб’екты.

Па ініцыятыве А.П. Коханава ў калгасе арганізавана лабараторыя мікракланальнага размнажэння бульбы, пабудавана 12 фермаў, газіфікавана Малая Бераставіца. А.П. Коханаў за працоўныя заслугі ўзнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага сцяга і Ордэнам Пашаны.

30 чэрвеня 2001 г. калгас імя Прытыцкага перайменаваны ў сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў (СПК) “Малабераставіцкі элітгас”. У 2004 г. у склад гаспадаркі ўвайшоў СПК “Паплаўцы”. У лістападзе 2016 г. СПК “Малабераставіцкі Элітгас” рэарганізаваны ў камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства “Малабераставіцкі элітгас” (КСУП) (дзяржаўнае прадпрыемства “Малабераставіцкі элітгас”).

Агульная зямельная плошча прадпрыемства на сённяшні дзень складае 6975 га, з іх сельскагаспадарчых угоддзяў 5988 га. У тым ліку раллі 4311 га, сенакосаў 472 га, пашы 1205 га. Глебы гаспадаркі дзярнова-падзолістыя, супясчаныя; бал раллі — 37, а сельгасугоддзяў — 34.

У калектыве працуе больш за 300 чалавек. Арганізацыйная структура прадпрыемства – гэта 3 вытворчых аддзяленні, у склад якіх уваходзяць 4 жывелагадоўчыя фермы, у тым ліку 3 малочнатаварныя, рамонтныя майстэрні, аўтапарк. У машынна-трактарным парку налічваецца больш за 50 трактароў, збожжаўборачныя камбайны, кормаўборачныя, бульбаўборачныя, грузавыя адзінкі, легкавыя аўтамабілі, аўтобусы і спецмашыны.

Дзяржаўнае прадпрыемства «Малабераставіцкі элітгас» спецыялізуецца на вырошчванні элітных насенняў бульбы, збожжа і рапсу, вытворчасці малака і мяса.

З 1990 года функцыянуе лабараторыя па мікракланальнаму размнажэнню бульбы, зыходны матэрыял атрымліваюць ад НАН РБ «Навукова-даследчы інстытут бульбаводства». Прымяненне перадавых тэхналогій дазваляе атрымліваць ураджайнасць бульбы звыш 356 ц/га. Кожны год вырошчваюцца 8 сортоў бульбы стойкіх да хваробаў і з добрымі смакавымі якасцямі, рэалізуецца да 388 тон насенных клубняў эліты.

Другі напрамак гаспадаркі – вытворчасць элітных насенняў збожа. Прадпрыемства супрацоўнічае з Гродзенскім занальным НДІ сельскай гаспадаркі і вырошчвае насенне збожжа 24 сартоў. Якасць насенняў забяспечваецца найноўшым абсталяваннем айчынных і замежных вытворцаў. Маецца 6 сушылак рознага тыпу. Дзейнічаюць 3 збожжаачышчальныя лініі. Гаспадарка реалізуе да 429 тон элітных насенняў збожжа і збожжабобовых культур.

На сённяшні дзень у дзяржаўным прадпрыемстве «Малабераставіцкі элітгас» налічваецца больш за 4700 галоў буйнай рагатай жывёлы, у тым ліку больш за 1000 кароў.

КСУП «Малабераставіцкі элітгас» http://elithoz.by/news/one/296/

Бібліяграфія:

Агрогородок Малая Берестовица // Агрогородки Гродненщины. / Главный редактор Владимир Шпарло — Брест: ООО «РИА «Вечерний Брест», 2003. — С. 14—15.

Ботвинко, А. Лицеисты — на уборке картофеля / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 2 кастрычніка (№ 77). — С. 3. ББК 633+462.3

Воробей, В. «Я хотел всю жизнь прожить на малой родине» / Вероника Воробей; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 12 кастрычніка (№ 80). — С. 3. ББК 269+462.3

О Сергее Михайловиче Садовничем, бывшем руководящем работнике КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Ганчарова, С. «Бульба-МЭБ», ці Свята бульбы па-малабераставіцку / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 29 жніўня (№ 68). — С. 1—2. ББК 46+649

Аб правядзенні фестываля бульбы ў аг. Малая Бераставіца.

Малая Бераставіца // Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т9. Гродзенская вобласць. Кн.1 / рэдкал.: У.У. Андрыевіч (дырэктар) [і інш.]; Нацыянальная акадэмія навук Беларусі; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры; Выдавецтва “Беларуская Энцыклапедыя імя Пятруся Броўкі”. – Мінск : Беларус. Энцыкл. Імя П. Броўкі, 2015. – С.377—379.

Гиль, Г. Зимой и летом одним… плюсом / Геннадий Гиль; фото // Сельская газета. — 2021. — 19 января (№ 6). — С. 5. ББК 462.3

О работе КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Гиль, Г. Картофель всегда в цене / Геннадий Гиль; фото Сергея Хилюты // Сельская газета. — 2020. — 5 мая (№ 50). — С. 9. ББК 462.3

О посевной кампании в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Гончарова, С. Обряд «Зажинки» провели в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 ліпеня (№ 57). — С. 4. ББК 462.3+649

Гончарова, С. Партнер надежный и ответственный: КПУП «Берестовицкая сельхозтехника» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 15. ББК 463

Гончарова, С. Позвал в гости «Бульба-МЭБ» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 жніўня (№ 68). — С. 3. ББК 462.3+64

О сельскохозяйственном празднике «Бульба-МЭБ» в аг. Малая Берестовица.

Грибанова, С. Состоялся конструктивный разговор / Светлана Грибанова ; Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 ліпеня (№ 57). — С. 2. ББК 15+22+462.3

О встрече депутата Палаты представителей Национального собрания РБ по Гродненскому сельскому избирательному округу № 53 Александра Аутко с трудовыми коллективами КСУП «Пограничный-Агро» и «Малоберестовицкий элитхоз».

Заенчковская, О. В рядах награжденных — пополнение / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лютага (№ 13). — С. 3. ББК 462.3

О награждении животноводов в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Заенчковская, О. Жизнь — маршрут, а он на нем — водитель / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 9 лютага (№ 11). — С. 5. ББК 462.3

О Сергее Якимовиче, водителе автобуса КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Заенчковская, О. С ранними яровыми справились / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 красавіка (№ 30). — С. 1—2. ББК 462.3

О посеве зерновых и зернобобовых яровых культур в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Наддэ, Н. Маленькі сакрэт Галіны // Бераставіцкая газета. — 2015. — 17 студзеня (№ 4). — C. 3. ББК Б462.3

Пра Галіну Стасюкевіч, цялятніцу малочнатаварнага комплексу «Малая Бераставіца».

Предко, Ю. Коллектив профессионалов — главная гордость / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 10. ББК 462.3

О работе КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Предко, Ю. Профессионализм — залог успеха / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 10. ББК 462.3

О работе сельскохозяйственного предприятия «Малоберестовицкий элитхоз».

Семенова, Е. Элита начинается с пробирки / Елена Семенова // Сельская газета. — 2019. — 29 июня (№ 74). — С. 24. ББК 462.3

О работе КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Хилюта, С. Весна и молодость, улыбки и цветы / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 7 сакавіка (№ 18). — С. 1. ББК 267+466.2

Об Анастасии Гнедёнок, ветеренарном враче сельскохозяйственного предприятия «Малоберестовицкий элитхоз».

Хилюта, С. Владимир Мороз — лидер в хозяйстве по намолотам / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 3 жніўня (№ 60). — С. 1. ББК 462.3

О Владимире Мороз, комбайнере КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Хилюта, С. В разгаре зеленая жатва / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2021. — 5 чэрвеня (№ 43). — С. 1. ББК 462.4

О кормозаготовительной кампании в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Хилюта, С. В элитхозе идет посадка картофеля / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 красавіка (№ 32). — С. 1. ББК 462.3

О посадке картофеля в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Хилюта, С. Двигатели прогресса в животноводстве / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 2 жніўня (№60). — С. 3. ББК 466+466.2

О проведении конкурса по искусственному осеменению и воспроизводства стада крупного рогатого скота на базе КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Хилюта, С. Картофельный сезон в разгаре / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 12 верасня (№ 71). — С. 1. ББК 462.3

Об уборке картофеля в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Хилюта, С. Кормовой конвейер набирает обороты / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 9 чэрвеня (№ 44). — С. 1, 3. ББК 462.3

О заготовке кормов первого укоса аграриями КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Хилюта, С. Награда за успехи в животноводстве / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 2 лютага (№ 8). — С. 3. ББК 462.3

Об итогах работы за 2020 год животноводов молочного цеха КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Хилюта, С. «Наш животновод»: маршрут традиционной акции «Наш животновод» пролег на этот раз по молочнотоварным фермам сельскохозяйственного предприятия «Малоберестовицкий элитхоз» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 29 лютага (№ 16). — С. 1. ББК 234+462.3

Хилюта, С. Посевная набирает обороты / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 30 сакавіка (№ 24). — С. 1. ББК 462.3

О посевной кампании в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».

Чыкун, В. Малая Бераставіца на скрыжаванні гісторыі і сучаснасці / Валянціна Чыкун. — Вялікая Бераставіца. — 2018. — 42 с.

Раённае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства РСУП «Алекшыцы»

Аграгарадок Алекшыцы — цэнтр сельсавета, а таксама цэнтральная сядзіба адной з лепшых гаспадарак Бераставіцкага раёна і вобласці — РСУП «Алекшыцы».

Першая калектыўная гаспадарка на тэрыторыі Алекшыцкага сельсавета з’явілася ў пачатку 1949 года, калі на яе тэрыторыі было арганізавана сем невялікіх калгасаў: імя Леніна, «17 верасня», «Змагар», імя Варашылава, «Радзіма», імя Пушкіна, «8 сакавіка». У 1959 годзе яны аб’ядналіся ў адзін калгас імя Леніна. У 1976 годзе калгас імя Леніна ўзбуйніўся за кошт зліцця яго з калгасам «Іскра». На працягу 18 гадоў гаспадарку ўзначальваў Уладзімір Ігнатавіч Лябецкі. У гэты перыяд быў пабудаваны комплекс па адкорме буйной рагатай жывёлы на 5 тысяч галоў, шэраг іншых вытворчых аб’ектаў і жылых дамоў. Прыкметна выраслі і вынікі працы аграрыяў. Двойчы калгас выходзіў пераможцам ва Ўсесаюзным і неаднаразова ў рэспубліканскім і абласным спаборніцтвах за павелічэнне вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі.

У 2005 годзе гаспадарку рэарганізавалі ў СВК «Алекшыцы», а ў 2016 годзе — у раённае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства.

Сёння раённае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Алекшыцы» — добра вядомае далёка за межамі Бераставіцкага раёна, па праве лічыцца прыкладам гаспадарлівасці і паспяховага развіцця.

Старшыня РСУП «Алекшыцы» Валерый Эдуардавіч Паўлюкевіч пачынаў працоўную дзейнасць у СВК «Алекшыцы» ў 1986 годзе. Прайшоў усе службовыя і прафесійныя прыступкі, працаваў брыгадзірам, кіраваў вытворчым участкам, быў галоўным аграномам. За шматгадовую плённую працу, дасягненне высокіх вытворчых паказчыкаў узнагароджаны Ганаровай граматай Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання Рэспублікі Беларусь.

Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 8 студзеня 2020 года № 7 «Аб узнагароджанні» за шматгадовую плённую працу, узорнае выкананне службовых абавязкаў і значны асабісты ўклад у развіццё сельскай гаспадаркі Валерый Эдуардавіч узнагароджаны Ордэнам Пашаны.

Рашэннем Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта №157 ад 29 сакавіка 2021 года Паўлюкевічу Валерыю Эдуардавічу прысвоена званне «Чалавек года Гродзеншчыны» па выніках 2020 года.

Па выніках працы за 2019 год РСУП «Алекшыцы» занесена на Дошку гонару Бераставіцкага раёна.

У аснове моцнай эканомікі гаспадаркі — эфектыўнасць вытворчасці малака і мяса. Каля 80% выручкі прадпрыемства атрымлівае за кошт жывёлагадоўчай галіны.

Па вытворчасці ялавічыны РСУП «Алекшыцы» ўваходзіць у лік лепшых на ўзроўні вобласці і рэспублікі. Комплекс па вырошчванні і адкорму буйной рагатай жывёлы — візітоўка гаспадаркі, ён дае амаль палову абароту грашовых сродкаў і не аднойчы станавіўся лідарам па вытворчасці ялавічыны ў краіне. Прадпрыемства першымі ў раёне пачало вырошчваць Абердзін-ангускую пароду кароў і ўжо больш за 10 гадоў спецыялізуецца на вытворчасці мармуровай ялавічыны.

Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь былі ўзнагароджаны медалём «За працоўныя заслугі» галоўны заатэхнік РСУП Алекшыцы Уладзімір Уладзіміравіч Карытцо, кіраўнік комплексу па вырошчванні і адкорме буйной рагатай жывёлы Норберт Юзэфавіч Малецкі, аператар па штучным абнасеньванні жывёл Ян Матэушэвіч Эйсмант.

1 красавіка 2020 года да РСУП «Алекшыцы» быў далучаны КСУП «Канюхі-Агра».

У РСУП «Алекшыцы» вельмі клапатліва, беражліва і ўважліва ставяцца да сваіх людзей. Сацыяльны пакет тут даволі важкі — жыллё для маладых спецыялістаў, рамонт дамоў, добраўпарадкаванне ў аграгарадку, арганізацыя экскурсій, розных святочных мерапрыемстваў — гэта далёка не поўны пералік таго, што робіцца тут на карысць людзей, а значыць і далейшага росквіту гаспадаркі.

РСУП «Алекшыцы» http://www.spkolekshicy.by

Бібліяграфія:

Адамчук, С. Отработана территория сельсовета / Сергей Адамчук // Бераставіцкая газета. — 2018. — 29 жніўня (№ 68). — С. 5. ББК 225

О комплексной профилактической отработке территории Олекшицкого сельского Совета в целях оздоровления оперативной обстановки и снижения уровня преступности.

Веселуха, Е. Только уйдут морозы… / Екатерина Веселуха // Сельская газета. — 2021. — 11 марта (№ 28). — С. 8. ББК 462.3

О готовности техники к весенне-полевым работам в РУСП «Олекшицы».

Гончарова, С. «Главное наше богатство — это люди»: [РСУП Олекшицы]// Бераставіцкая газета. — 2015. — 14 лістапада (№ 90). — C. 7ББК Б462.3

Гончарова, С. На повестке — социально-экономическое развитие / Светлана Гончарова; Ирина Миклаш // Бераставіцкая газета. — 2021. — 23 студзеня (№ 5). — С. 3. ББК 224+46

О едином дне информирования населения в РУСП «Олекшицы» и РУП «Белтелеком».

Гончарова, С. Олекшицкий сельский Совет: здесь приумножают богатства Принеманского края / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 20 сакавіка (№ 22). — С. 3. ББК 225+46

Дудко, А. Полнятся силосные траншеи / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 24 жніўня (№ 66). — С. 1. ББК 462.3

Об уборке кукурузы на базе РУСП «Олекшицы».

Заенчковская, О. Бережливость и сохранность — на первом плане / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 лютага (№ 15). — С. 3. ББК 463

О подготовке сельскохозяйственной техники к предстоящим весенне-полевым работам в центральных ремонтных мастерских РУСП «Олекшицы».

Заенчковская, О. «Зеленый конвейер» в деле / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 30 мая (№ 42). — С. 3. ББК 462.3

О процессе заготовки трав первого укоса на базе РСУП «Олекшицы».

Заенчковская, О. Навстречу новым технологиям / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 1 верасня (№ 69). — С. 3. ББК 466

Об областном семинаре-учебе на базе молочнотоварного комплекса «Олекшицы» Берестовицкого района.

Заенчковская, О. На повестке дня — производство молока / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 25 ліпеня (№ 58). — С. 2. ББК 466

О семенаре-учебе на базе МТК «Олекшицы».

Заенчковская, О. «Сахарные» гектары / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 9 красавіка (№ 28). — С. 1. ББК 462.3

О севе сахарной свеклы в РСУП «Олекшицы».

Заенчковская, О. Три года подряд — первый «тысячник» района / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 27 ліпеня (№ 58). — С. 1. ББК 462.3

О Юрии Польяновском, комбайнере РУСП «Олекшицы».

Заенчкоўская, В. Лабарант давярае, а якасць правярае / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 28 лютага. — С. 3. ББК 462.3

Пра Галіну Фартэль, лабаранта раённага сельскагаспадарчага ўнітарнага прадпрыемства «Алекшыцы».

Заенчкоўская, В. Настала чарга кукурузы / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 16 верасня (№73). — С. 1. ББК 462.3

Аб уборцы кукурузы ў РСУП «Алекшыцы».

Заенчкоўская, В. На хлебнай ніве — сямейны экіпаж / Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2017. — 12 жніўня (№63). — С. 1. ББК 462.3

Аб работніках РУСП «Алекшыцы».

Заенчкоўская, В. Паказалі прафесійнае майстэрства / Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2018. — 13 студзеня (№3). — С. 1, 3. ББК 462.3

Аб рабоце ў РСУП «Алекшыцы».

Заенчкоўская, В. Першы экіпаж-«Тысячнік» вобласці — у Бераставіцкім раёне! / Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2017. — 5 жніўня (№61). — С. 1. ББК 462.3

Аб уборачнай кампаніі — 2017 ў РСУП «Алекшыцы».

Заенчкоўская, В. Працуе не дзеля ўзнагарод і пашаны / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 9 верасня (№71). — С. 2. ББК 462.3

Пра Норберта Малецкага, кіраўніка аддзялення комплексу па дарошчванні і адкорме буйной рагатай жывёлы ў РСУП «Алекшыцы».

Заенчкоўская, В. Стажыраваліся на базе РСУП «Алекшыцы» / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 30 снежня (№103). — С. 3. ББК 462.3

Капица, А. Агрогородок Олекшицы. Жить здорово здорово / подготовила Ольга Беленя // Бераставіцкая газета. — 2021. — 29 мая (№ 41). — С. 6. ББК 19+462.3+52+633

Крушевская-Груша, М. За карьерой в Олекшицы / Мария Крушевская-Груша ; фото Алексея Матюша // Сельская газета. — 2020. — 24 октября (№ 123). — С. 24. ББК 462.3

О молодых специалистах в РСУП «Олекшицы» Берестовицкого района.

Курганский, Н. Где есть забота , там кипит работа: [СПК «Олекшицы»]// Белорусская нива. — 2005. — 2 сентября (№181). — С.2. ББК Б 462.3

Миклаш, И. Молодой резерв хозяйства: [о молодом резерве СПК»Олекшицы»] // Бераставіцкая газета. — 2014. — 28 чэрвеня (№ 49). — C. 1—2. ББК 462.3

Миклаш, И. Потенциал хозяйства — в людях // Бераставіцкая газета. — 2011. — 5 лістапада (№ 87). — C.1—3. ББК 462.3

О работниках СПК «Олекшицы».

Миклаш, И. «Встречи с населением помогают решать возникающие вопросы» / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 27 чэрвеня (№ 49). — С. 2. ББК 15+22+462

О встрече председателя Гродненского областного Совета депутатов Игоря Жука с коллективом РУСП «Олекшицы» и РУСП «Массоляны».

Миклаш, И. «Главное наше богатство — люди» / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 3. ББК 462.3

О работе РСУП «Олекшицы».

Миклаш, И. Делегаты ВНС проводят встречи в коллективах / Ирина Миклаш ; Сергей Хилюта; Юлия Предко // Бераставіцкая газета. — 2021. — 27 лютага (№ 15). — С. 2. ББК 462.3

О встрече делегатов Всебелорусского народного собрания со специалистами хозяйств Берестовицкого района (КСУП «Малоберестовицкий элитхоз», РСУП «Олекшицы».

Миклаш, И. Медаль «За трудовые заслуги» — у Яна Эйсмонта / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 31 снежня (№ 102). — С. 3. ББК 462.3

Об Яне Эйсмонте, технике по искусственному осеменению РСУП «Олекшицы».

Михаленко, А., И. Наше главное богатство// Бераставіцкая газета. — 2015. — 28 сакавіка (№ 24). — C. 7 ББК 649+462.3

Міклаш, І. Адсвяткавалі «Зажынкі» / Ірына Міклаш // Бераставіцкая газета. — 2017. — 29 ліпеня (№59). — С. 2. ББК 462.3+64

Аб правядзенні святочнага мерапрыемства «Зажынкі» ў РСУП «Алекшыцы».

Надде, Н. «А жизнь по большому счёту удалась…»// Бераставіцкая газета.- 29 чэрвеня. — 2010. — № 50. — C.2. ББК Б462.3

О работниках СПК «Олекшицы».

Надде, Н. Безопасная эсплуотация-главное требование: [Техосмотр.СПК»Олекшицы»] // Бераставіцкая газета. — 2011. — 29сакавіка (№ 24). — C.4. ББК 462.3

Надде, Н. «Для меня лучше страны нет, чем Беларусь…»// Бераставіцкая газета. — 2014. — 9 верасня (№ 70). — C. 2. ББК 462.3

О Юрие Айрапетове, водителе СПК «Олекшицы».

Наддэ, Н. Пануе вясна на полі / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1 красавіка (№25). — С. 3. ББК 462.3

Пра Уладзіміра Сазона і Генадзя Здановіча, механізатараў у РСУП «Алекшыцы».

Наддэ, Н. «Трэба, каб хацелася рабіць …» / Ніна Наддэ; фота // Бераставіцкая газета. — 2016. — 16 красавіка (№ 29). — С. 3. ББК 466

Пра Пятра Цыдзіка, даглядчыка жывёлы малочнатаварнага комплексу СВК «Алекшыцы».

Наддэ, Н. Ушанавалі за сумленную працу / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 7 лютага (№10). — С. 3. ББК 462.3+466

Аб падвядзенні вынікаў работы ў жывёлагадоўлі ў РУСП «Алекшыцы».

Наддэ, Н. Хутка ў поле / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 11 сакавіка (№19). — С. 3. ББК 462.3

Аб рабоце РСУП «Алекшыцы».

Наддэ, Н. «Чалавек — сам каваль свайго шчасця…» / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 25 лютага (№15). — С. 3. ББК 462.3

Пра Святлану Сарокіну, інспектара па кадрах РСУП «Алекшыцы».

Павлюкевич, В. «На земле богатым не станешь, но достойно жить можно» / Валерий Павлюкевич ; беседовал Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 23 студзеня (№ 5). — С. 2. ББК 462.3

Беседа с Валерием Павлюкевичем, директором РУСП «Олекшицы».

Предко, Ю. Встреча с трудовым коллективом РУСП «Олекшицы» / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 18 ліпеня (№ 55). — С. 3. ББК 224+462.3

Романчук, Г. Хозяйству — прибыль, людям — достойную зарплату// Гродзенская праўда. — 2014. — 5 чэрвеня (№ 64). — C. 4. ББК 462.3

Самкова, З. Ценность любого государства — патриотизм его граждан / Зинаида Самкова; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 19 чэрвеня (№ 47). — С. 2. ББК 224+462.3

О встрече информационно-пропагандистской группы с работниками РСУП «Олекшицы».

Семенова, Е. Тон в «Олекшицах» задает молодежь / Елена Семенова // Сельская газета. — 2019. — 29 июня (№ 74). — С. 21. ББК 462.3

О работе специалистов в РСУП «Олекшицы».

Хилюта, С. Олекшицкая Афродита победила на конкурсе // Бераставіцкая газета. — 2015. — 4 ліпеня (№ 52). — C. 1,3. ББК 462.3

Об участии СПК «Олекшицы» в республиканском конкурсе.

Хилюта, С. Валерий Павлюкевич: «Главное, чтобы каждый выполнял свое дело» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 30 чэрвеня (№ 51). — С. 3. ББК 462.3

О Норберте Малецком, руководителе отделения комплекса по выращиванию и откорму крупного рогатого скота на базе РСУП «Олекшицы».

Хилюта, С. В ее стихах живет любовь / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 7 сакавіка (№18). — С. 1. ББК 462.3+81

О Наталье Малецкой, бухгалтере РСУП «Олекшицы».

Хилюта, С. «Венец всех ценностей —семья!» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 17 жніўня (№ 64). — С. 1. ББК 462.3+64

Об организации семейного праздника в аг. Олекшицы.

Хилюта, С. В РСУП «Олекшицы» чествовали животноводов / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 студзеня (№ 6). — С. 1, 3. ББК 462.3

Хилюта, С. Зажиночный сноп, пышные караваи и слова напутствия / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 20 ліпеня (№ 56). — С. 1. ББК 462.3

О старинном земледельческом обряде «Зажинки» в РСУП «Олекшицы».

Хилюта, С. Залог прогресса в соблюдении технологий / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 3. ББК 462.3

Об истории РУСП «Олекшицы».

Хилюта, С. Игорь Жук: «Все социальные обязательства государство выполняет» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 27 лютага (№ 1). — С. 1. ББК 224+225

О визите в Берестовицкий район председателя Гродненского областного Совета депутатов Игоря Жука.

Хилюта, С. На очереди — травы, свекла и кукуруза / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 13 красавіка (№ 28). — С. 1. ББК 462.3

О севе яровых зерновых и зернобобовых культур в РСУП «Олекшицы».

Хилюта, С. РСУП «Олекшицы» — в лидерах по темпам уборки рапса / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 20 ліпеня (№ 56). — С. 1. ББК 462.3

Хилюта, С. РСУП «Олекшицы» завершают уборку трав на сенаж / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 10 чэрвеня (№45). — С. 1. ББК 462.3

Хилюта, С. Сила роста — в кадровом потенциале / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 3. ББК 462.3

О работе сотрудников в РСУП «Олекшицы».

Хилюта, С. С хлеборобами — о насущном / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 ліпеня (№ 57). — С. 3. ББК 462.3

О встрече заместителя председателя Берестовицкого райисполкома Александра Курило с комбайнерами и водителями РУСП «Олекшицы».

Хилюта, С. Убирают кукурузу на зерно / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 5 кастрычніка (№ 78). — С. 1. ББК 462.3

Об уборке кукурузы в РСУП «Олекшицы».

Хилюта, С. Уборка хлебов завершена / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 11 жніўня (№ 62). — С. 3. ББК 462.3

Об уборочной кампании в Берестовицком районе.

Хилюта, С. Чтоб зима не застала врасплох / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 19 мая (№ 39). — С. 3. ББК 462.3

О районном семинаре на базе РУСП «Олекшицы».

Хилюта, С. «Чтобы люди чувствовали уверенность в завтрашнем дне» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 21 ліпеня (№ 56). — С. 2. ББК 462.3

О работе РУСП «Олекшицы».

Хілюта, С. Зажынкі — свята збору новага ўраджаю / Сяргей Хілюта; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 ліпеня (№ 57). — С. 1, 4. ББК 462.3+641

Аб арганізацыі свята «Зажынкі» супрацоўнікамі Бераставіцкага раённага цэнтра культуры і народнай творчасці ў двух гаспадарках — РСУП «Алекшыцы» і СУП «МілкАгра».

Раённае ўнітарнае сельскагаспадарчае прадпрыемства (РУСП) “Масаляны”

Пачыналася гісторыя цяперашняга прадпрыемства з арганізацыі ў 1948 годзе саўгаса «Бераставіцкі» на базе ваенна-падсобнай гаспадаркі. 25 красавіка 1948 г. у маёнтку Масаляны ваенная гаспадарка была рэарганізавана ў саўгас «Бераставіцкі» (з 1949 па 1950 дырэктар Лісоўскі Марк Канстанцінавіч).

За саўгасам замацавана 3125 га зямлі, у тым ліку 2625 сельгасугоддзяў: раллі 2069, пашы 313 га, сажалак 128 га, садоў 73 га, сенажаццяў 91 га, у саўгасе ўтворана дзве паляводчыя брыгады, пяць малочна-таварных ферм. Асобна дзейнічала рыбная гаспадарка, адноўленая пасля ваеннага ліхалецця (дырэктар Шапко). Важным складнікам працы мясцовай гаспадаркі быў спіртзавод, пабудаваны ў 1906 г. ён на працягу стагоддзя без капітальнага рамонту дакладна служыў мясцовай гаспадарцы і не раз выратоўваў у цяжкія і складаныя моманты.

У 1950 г. участак Новы Двор перададзены калгасу імя Леніна, а Знайдзіна — калгасу імя Дваццаць другога з’езда КПСС. Значных поспехаў дасягнула гаспадарка з 1962 па 1972 гг. пад кіраўніцтвам Віталія Аляксандравіча Лознева. 30.07.1958 саўгас быў аб’яднаны з калгасам «Ніва», куды ўвайшлі з 20.03.1953 г. калгас імя Пушкіна (в. Масаляны), калгас імя Калініна (в. Траццякі) і калгас імя 1 Мая (в. Кордзікі). Асаблівыя поспехі былі дасягнуты пасля 1965 г.

У развіццё гаспадаркі ўкладзена звыш 2 млрд. руб., у 1,9 разы павысілася энерганасычанасць, у 1,5 разы ўзрасла прадукцыйнасць. У 1966 г. саўгас «Бераставіцкі» становіцца пераможцам у спаборніцтве па продажы малака. Дзякуючы павышэнню культуры земляробства і ўкараненні высокаўраджайных культур, дасягнуты рост ураджайнасці 24 ц з гектара.

Рабочы 1979 г. быў увенчаны першай узнагародай саюзнага значэння — Дыпломам цэнтральных камітэтаў прафсаюзаў і камсамола СССР за дасягненне высокіх вынікаў ва Ўсесаюзным грамадскім аглядзе эфектыўнасці выкарыстання сыравіны, матэрыялаў і энергетычных рэсурсаў.

Год 1982-гі запомніцца работнікам гаспадаркі як двойчы Чырвонасцяжны: саўгасу «Бераставіцкі» ўручаны аж 2 пераходзячыя чырвоныя Сцяга ЦК КПБ, Савета Міністраў, Белсаўпрафа і ЦК ЛКСМБ. Гэтыя ўзнагароды атрыманыя за павелічэнне ўраджайнасці, вытворчасці і продажу дзяржаве гародніны, а таксама за перамогу ў Рэспубліканскім сацыялістычным спаборніцтве ў гонар 60-годдзя СССР.

З 1985 па 1989 гг. дырэктарам становіцца Віктар Аляксандравіч Вільчык. Па выніках 1986 г. калектыў стаў пераможцам рэспубліканскага сацыялістычнага спаборніцтва. Заслуга ў гэтым, у першую чаргу, галоўных спецыялістаў гаспадаркі: намесніка дырэктара У. А. Вайцюка, агранома І. Л. Сташука, заатэхніка П. А. Буткевіча.

У 1989 годзе саўгас «Бераставіцкі» прымае ўдзел у выставе дасягненняў народнай гаспадаркі СССР у Маскве і атрымлівае дыплом II ступені, а агароднінная брыгада — Дыплом I ступені галоўнага камітэта ВДНГ СССР і прыз выставы — легкавы аўтамабіль.

У складаныя гады «перабудовы» і развалу СССР з 1990 па 1997 гг. пасаду дырэктара займае Анатоль Якаўлевіч Семянюк. Ідзе актыўны пошук далейшых шляхоў развіцця сельскай гаспадаркі і формаў гаспадарання на зямлі. З’яўляюцца першыя арандатары. Надыходзіць агульная блытаніна і заняпад. Праходзіць чарговая рэарганізацыя сельскагаспадарчых прадпрыемстваў, і над саўгасам навісае пагроза страты самастойнага гаспадарання і далучэння да суседніх калгасаў.

З 2000 г. адбываецца рэарганізацыя сельскагаспадарчых прадпрыемстваў і саўгас «Бераставіцкі» становіцца РУПС (раённае ўнітарнае сельскагаспадарчае прадпрыемства) «Масаляны».

З 2002 г. прадпрыемства ўзначальвае Міхаіл Віктаравіч Пісарык. З часам гародніна перастала прыносіць даход, і з падачы М. В. Пісарыка гаспадарка была перапрафілявана з гародніны на вырошчванне цукровых буракоў.

У 2008 годзе гаспадарка ўзнагароджана ганаровым дыпломам Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання Рэспублікі Беларусь за II месца ў рэспубліканскім спаборніцтве ў вытворчасці жывёлагадоўчай прадукцыі, у 2010 — ганаровым дыпломам Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання Рэспублікі Беларусь за I месца ў рэспубліканскім спаборніцтве ў вытворчасці жывёлагадоўчай прадукцыі.

У 2008 — 2009 гг. гаспадаркай кіруе намеснік дырэктара Уладзімір Аляксандравіч Вайцюк. РУСП «Масаляны» стойка трымаецца ў сотні лепшых сельскагаспадарчых прадпрыемстваў рэспублікі.

З 2010 г. дырэктарскі пост займае малады аграном суседняга калгаса імя Варанецкага Алег Осіпавіч Антушэвіч (1976 г., г. Гродна), які, нягледзячы на сваю маладосць, ужо ўзнагароджаны медалём «За працоўныя поспехі». З яго прыходам значна павялічылася ўраджайнасць збожжавых і зернебабовых культур.

У 2012 г. РУСП «Масаляны» займае ІІ месца сярод сельскагаспадарчых прадпрыемстваў, якія спецыялізуюцца на вытворчасці малака, пра што і засведчыў уручаны кіраўніцтву прадпрыемства Ганаровы дыплом Міністэрства сельскай гаспадаркі.

У 2013 годзе РУСП «Масаляны» займае 1-е месца за дасягненне высокіх паказчыкаў на ўборцы ўраджаю збожжавых, зернебабовых культур, а таксама ўзнагароджана Ганаровай граматай Камітэта па сельскай гаспадарцы і харчаванні Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта.

У 2014 годзе гаспадарка атрымлівае заслужаныя Ганаровыя граматы Камітэта па сельскай гаспадарцы і харчаванні Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта.

У 2015 годзе Камітэт па сельскай гаспадарцы і харчаванні Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта ўзнагароджвае Ганаровай граматай РУСП «Масаляны» якое заняла 3 — е месца ў абласным спаборніцтве за дасягненне высокіх паказчыкаў на ўборцы ўраджаю збожжавых і зернебабовых культур у 2015 годзе.

На сённяшні дзень прадпрыемства вырошчвае збожжавыя і зернебабовыя культуры, цукровыя буракі, рапс. Таксама аказвае транспартныя паслугі, паслугі па апрацоўцы, абмалоце прысядзібных участкаў. Дапамагае насельніцтву высаджваць, апрацоўваць і прыбіраць бульбу. РУСП «Масаляны» стаіць на шляху пастаяннага развіцця: пашыраецца асартымент прадукцыі, геаграфія паставак, паступова мадэрнізуецца наяўнае абсталяванне, закупляецца тэхніка.

У РУСП «Масаляны» імкнуцца стварыць усе неабходныя ўмовы працы і побыту для сваіх працаўнікоў, тут пастаянна будуецца жыллё, вядзецца добраўпарадкаванне, таму кадравай праблемы ў гаспадарцы няма, а тыя людзі, якія тут працуюць, каманда аднадумцаў, дзякуючы намаганням якіх і дасягаюцца высокія вынікі.

РСУП Масаляны http://rusp-mass.by

Бібліяграфія:

Ботвинко, А. Залог успеха — дисциплина и порядок / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 20 ліпеня (№ 56). — С. 2. ББК 462.3

Об Ольге Гурченко, заместителе бригадира товарного участка в РУСП «Массоляны».

Ганчарова, С. Адметныя мясціны Масалян — у фотаздымках / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2019. — 6 ліпеня (№ 52). — С. 6. ББК 642+74

Аб адкрыцці фотавыставы ў Масалянскай інтэграванай сельскай бібліятэцы, арганізаванай пры фінансавай падтрымцы РУСП «Масаляны».

Гончарова, С. Держат высокую планку / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 6. ББК 462.3

О работе РУСП «Массоляны».

Гончарова, С. РУСП «Массоляны»: 70 лет большого пути / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 15 жніўня (№ 64). — С. 1, 3. ББК 462.3

Гончарова, С. Ставка на модернизацию: МТК «Массоляны»: еще один телятник и новый «повар» для животных / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 2. ББК 462.3

Гончарова, С. Труд их важен и почетен / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 10. ББК 462.3

О работе сотрудников РУСП «Массоляны».

Гончарова, С. Хлебосольное настроение в Массолянах / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 17 жніўня (№ 64). — С. 3. ББК 462.3+64

Об организации праздничного мероприятия «Дожинки» в аг. Массоляны.

Заенчковская, О. 30 лет на службе хозяйству / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 15 снежня (№ 99). — С. 3. ББК 462.3

Об Александре Ивановском, трактористе-машинисте РУСП «Массоляны».

Заенчковская, О. Крепкий молодняк — основа будущего стада / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 6 лютага (№ 10). — С. 3. ББК 466

О развитии животноводческой отрасли в РУСП «Массоляны».

Заенчковская, О. Кто в числе лучших? / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 3 кастрычніка (№ 78). — С. 3. ББК 462.3+466.2

О традиционном ежегодном районном конкурсе по воспроизводству стада и искусственному осеменению сельскохозяйственных животных, состоявшийся на базе РУСП «Массоляны».

Заенчковская, О. «Наш животновод» — в РУСП «Массоляны» / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 26 студзеня (№ 7). — С. 2. ББК 466

Заенчковская, О. Ориентир — к новым достижениям / Ольга Заенчковская // Бераставіцкая газета. — 2019. — 7 сакавіка (№ 18-19). — С. 4. ББК 462.3

О работе РУСП «Массоляны».

Заенчковская, О. Скоро заветная тысяча / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 25 ліпеня (№ 58). — С. 1. ББК 462.3

Об уборочной кампании на базе РУСП «Массоляны».

Заенчковская, О. У каждого поля — свое лицо / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 30 ліпеня (№ 59). — С. 1. ББК 462.3

Об урожайности зерновых культур в РУСП «Массоляны».

Заенчкоўская, В. Гатунак «Экстра» — гарантыя якасці / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 20 снежня (№100). — С. 4. ББК 466

Пра Сяргея Жураўскага, галоўнага заатэхніка сельгаспрадпрыемства ў РУСП «Масаляны».

Заенчкоўская, В. Знайшоў сябе ў будаўніцтве / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 20 верасня (№74). — С. 3. ББК 437+462.3

Пра Паўла Макуця, прараба ў РУСП «Масаляны».

Заенчкоўская, В. На Масалянскіх палетках убіраюць кукурузу / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 30 верасня (№77). — С. 3. ББК 462.3

Заенчкоўская, В. Проста шчаслівы бухгалтар / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 25 лістапада (№93). — С. 3. ББК 267+462.3

Пра Аксану Панцэвіч, бухгалтара РУСП «Масаляны».

Заенчкоўская, В. Пуцявінамі Віктара Багая / Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2018. — 28 красавіка (№№ 33-34). — С. 3. ББК 462.3

Пра Віктара Багая, механізатара ў РУСП «Масаляны».

Максимюк, И. Славим возраст золотой / Ирина Максимюк // Бераставіцкая газета. — 2018. — 6 кастрычніка (№ 79). — С. 3. ББК 462.3+269

О праздничном мероприятии ко Дню пожилых людей на базе РУСП «Массоляны».

Миклаш, И. Их стараниями достигается успех / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2017. — 18 лістапада (№91). — С. 8. ББК 462.3

О работниках РУСП «Массоляны».

Миклаш, И. Команда единомышленников / Ирина Миклаш // Бераставіцкая газета. — 2016. — 19 лістапада (№ 90). — С. 5. ББК 462.3

О трудовом коллективе РУСП «Массоляны».

Миклаш, И. Успешный профессионал и счастливая женщина / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 7 сакавіка (№ 18). — С. 2. ББК 462.3

О Елене Анохиной, зоотехнике-селекционере РУСП «Массоляны».

Міклаш, І. «Разам нам кожны дзень у радасць» / Ірына Міклаш; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 15 мая (№ 37). — С. 1. ББК 462.3+649

Пра Івана і Алену Кардаш з аг. Масаляны Бераставіцкага раёна.

Наддэ, Н. Аператар машыннага даення — пасада адказная / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 14 сакавіка (№20). — С. 3. ББК 466

Пра Таццяну Печка і Таццяну Земляную, аператараў машыннага даення РУСП «Масаляны».

Наддэ, Н. «Майстар-жывёлавод» — званне пачэснае / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 11 сакавіка (№19). — С. 4. ББК Б466

Пра Марыю Ілючонак і Святлану Адашчык, жывёлаводаў РУСП «Масаляны».

Наддэ, Н. Мэта — эфектыўнае развіццё / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 4 лютага (№9). — С. 3. ББК Б462.4+466

Пра Алену Анохіну, вядучага заатэхніка-селекцыянера РУСП «Масаляны».

Наддэ, Н. Належны догляд — добрая аддача / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 28 сакавіка (№24). — С. 3. ББК Б462.3

Пра Дзмітрыя Мінкоўскага, жывёлавода ў РУСП «Масаляны».

Наддэ, Н. Прафесіі ў іх вечныя — аграрныя / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 21 лютага (№14). — С. 3. ББК Б462.3

Пра Сяргея Тарасевіча, Аляксандра Глінкіна, Войцеха Пляўгі і Іосіфа Чайкоўскага, работнікаў РУСП «Масаляны».

Наддэ, Н. Стаўка на эфектыўную работу ў камандзе / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2016. — 12 сакавіка (№ 19). — С. 3. ББК 462.2

Аб правядзенні сходу ў РУСП «Масаляны» аб выніках мінулага года ў аграрнай вытворчасці і задачах на будучае.

Романчук, Г. В Массолянах — масса хорошего// Гродзенская праўда. — 2010. — 11снежня (№ 146). — C.10. ББК Б462.1

Хилюта, С. Овощ-продукт»народный»? // Бераставіцкая газета. — 2011. — 18 чэрвеня (№ 47). — C.3. ББК Б462.1

Хилюта, С. В РУСП «Массоляны» заготавливают сенаж / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 27 мая (№41). — С. 3. ББК Б462.3

Хилюта, С. В РУСП «Массоляны» чествовали передовиков / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 13 сакавіка (№ 19). — С. 1. ББК 462.3

Хилюта, С. На завершающем этапе кормозаготовки / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 кастрычніка (№ 82). — С. 1. ББК 462.3

Об особенностях кормозаготовительной кампании на базе РУСП «Массоляны».

Хилюта, С. На потоке — сахарная свекла / Сергей Кардаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 22 верасня (№ 74). — С. 1. ББК 462.3

Об Иване Кардаше, механизаторе КСУП «Массоляны».

Хилюта, С. На пути к девятитысячным надоям / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 19 снежня (№ 99). —С. 1, 3. ББК 466

О развитии животноводства в РУСП «Массоляны».

Хилюта, С. Предотвратил возможную трагедию / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 21 лютага (№14). — С. 2. ББК 462.3

О Геннадие Горбачике, инженере ремонтных мастерских в РУСП «Массоляны».

Хилюта, С. Семейный экипаж Максимиков / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 18 ліпеня (№ 55). — С. 1. ББК 462.3

Об Александре Максимике, механизаторе РУСП «Массоляны».

Хилюта, С. Технически исправный — значит безопасный / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 11 сакавіка (№ 18). — С. 1. ББК 462.3

О подготовке сельскохозяйственной техники к весенне-полевым работам в агрофирме «Старый Дворец» и РУСП «Массоляны».

Янкович, А. Папина дочь / Александр Янкович // Народная газета. — 2020. — 14 жніўня (№ 33). — С. 13. ББК 462.3

О Елене Максимчик из аг. Массоляны, студентке 3 курса Гродненского госуд. университета им. Янки Купалы, которая принимала участие в уборочной кампании по уборке рапса.

Сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства СУП “Мілк Агра”

СУП “Мілк Агра” — адна з вядучых сельскіх гаспадарак Бераставіцкага раёна — створана 1 студзеня 2021 года. Яго заснавальнікам з’яўляецца ААТ “Малочны Мір”. Гаспадарка займаецца ў галіне жывёлагадоўлі — вытворчасцю мяса — малочнай прадукцыі, у галіне раслінаводства — вытворчасцю збожжа, зернебабовых культур і кармоў, а таксама мае развітае садаводства. Плошча сельгасугоддзяў складае 2803 га.

Гісторыя прадпрыемства бярэ пачатак у 1949 годзе, калі 109 сялянскіх гаспадарак Вялікай Бераставіцы аб’ядналіся ў калгас “Чырвоны Кастрычнік”. Праз два гады ён узбуйніўся за кошт суседніх гаспадарак — калгасаў імя Калініна і “Дзень Перамогі”. У 1952 годзе да яго далучылі тры гаспадаркі: калгасы «Чырвоны партызан» (в. Плюскалаўцы), «Бальшавік» (в. Лепесы) і «Чырвоная змена» (в. Кашанцы).

У 1974 годзе “Чырвоны Кастрычнік” аб’ядналі з калгасам “Праўда”. У 2003 годдзе калгас зарэгістравалі як СВК “Бераставічанка”, у 2004 годдзе рэарганізавалі ў СВП “АграМір” ААТ “Малочны Мір”, а ў 2021 годдзе — у СУП “МілкАгра”. Калгасам «Праўда» ў розныя гады кіравалі І. П. Чарнецкі, А. Швяцова, В. М. Пронін, В. Ф. Самойлавіч, І. П. Берднікаў.

Сярэдняспісачная колькасць працуючых у гаспадарцы складае прыкладна больш за 135 чалавек. Дарэчы, амаль палова з іх — моладзь (толькі ва ўзросце да 30 гадоў тут працуе больш за 30 чалавек).

Вытворчая структура гаспадаркі — гэта раслінаводчы ўчастак, участак “АграСад”, машынна-трактарны парк, рамонтная майстэрня, а таксама жывёлагадоўчы ўчастак, які ўключае ў сябе 2 фермы.

СУП “МілкАгра” займаецца вырошчваннем збожжавых культур, азімага рапсу, кукурузы на зерне і на сілас. Жывёлагадоўчы ўчастак гаспадаркі — гэта 2 фермы, на якіх утрымліваецца 2800 галавы БРЖ. На ферме “Бераставіца” адкармліваюць быкоў. На малочна-таварнай ферме “Галава” адбываецца поўны працэс узнаўлення статка. На ферме ўтрымліваецца 2121 галава БРЖ, у тым ліку кароў дойнага статку — 843. Ферму пабудавалі і ўвялі ў эксплуатацыю ў верасні 2013 года. Агульныя інвестыцыйныя затраты склалі 8 304,8 млн. руб.

31.12.2020 г. дырэктарам прадпрыемства прызначаны і кіруе ў цяперашні час Мікалай Мікалаевіч Гуз. СПП “Аграмір” філіял ААТ “Малочны Мір” у розныя гады кіравалі: Шчурскі Васіль Аляксеевіч, Турак Юрый Мікалаевіч, Меленец Аляксей Міхайлавіч, Шыплюк Аляксандр Вітальевіч, Лазавіцкая Ніна Уладзіміраўна, Гуз Мікалай Мікалаевіч. Наглядальным саветам ААТ “Малочны Мір” прынята рашэнне аб стварэнні сельскагаспадарчага ўнітарнага прадпрыемства «Мілк Агра» і 24.09.2020 года ў Адзіным дзяржаўным рэгістры юрыдычных асоб і індывідуальных прадпрымальнікаў зарэгістравана сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Мілк Агра», заснавальнікам якога з’яўляецца адкрытае акцыянернае таварыства «Малочны Мір».

СУП Мілк Агра https://milkagro.by

Бібліяграфія:

https://milkagro.by/гісторыя

Беленя, О. Ценить то, что имеем / Ольга Беленя; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 26 чэрвеня (№ 49). — С. 4. ББК 224+462.3

О встрече трудового коллектива СУП «МилкАгро» с председателем Берестовицкого районного исполнительного комитета.

Ботвинко, А. Залог успеха — опыт и инновации / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 20 лістапада (№ 91). — С. 8. ББК 462.3

О работе унитарного предприятия «МилкАгро».

Хілюта, С. Зажынкі — свята збору новага ўраджаю / Сяргей Хілюта; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 ліпеня (№ 57). — С. 1, 4. ББК 462.3+641

Аб арганізацыі свята «Зажынкі» супрацоўнікамі Бераставіцкага раённага цэнтра культуры і народнай творчасці ў двух гаспадарках — РСУП «Алекшыцы» і СУП «МілкАгра».

Хилюта, С. СУП «МилкАгро» — на втором месте по урожайности / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 28 жніўня (№ 67). — С. 1. ББК 462.3

Хилюта, С. Ставка на качество / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 10 ліпеня (№ 53). — С. 1. ББК 462.3

О кормозаготовительной кампании в СУП «МилкАгро».

МІКОЛА БАРЭЛЬ (1951-2003)

Нарадзіўся Мікалай Фёдаравіч Барэль 1 студзеня 1951 г. у в. Грынкі Свіслацкага раёна Гродзенскай вобласці. Бацькі: Фёдар Дзям’янавіч Барэль і Ніна Андрэеўна (дзяв. Сухоцкая) былі звычайнай працоўнай сям’ёй, у якой выхоўваліся два сыны: Мікалай і Петр. Бацькі працавалі ў мясцовым калгасе. Старэйшы сын Мікалай закончыў Грынкаўскую сярэднюю школу ў 1968 годзе. Паступіў у Гродзенскі дзяржаўны інстытут імя Янкі Купалы на філалагічны факультэт, дзе пачаў пісаць вершы і віншаванні сябрам, родным і калегам. У 1971 годзе пакінуў інстытут без дыплома. З 1971 па 1973 гг. Мікалай прайшоў вайсковую службу ва УС СССР. Пасля службы ўладкаваўся працаваць выхавацелем інтэрната пры Бераставіцкім вучылішчы механізацыі сельскай гаспадаркі №37, якое знаходзілася ў в. Муравана Бераставіцкага раёна. Там Мікалай працаваў з 1973 па 1975 гг. Потым пераехаў у Вялікую Бераставіцу, дзе прадоўжыў працаваць выхавацелем СПТВ №194 да канца жыцця. У Вялікай Бераставіцы М.Ф. Барэль ажаніўся з Галінай Вітольдаўнай у 1980 годзе. Нараджаюцца дзеці: Вольга і Андрэй. Жыццё ў Бераставіцы зноў натхніла на літаратурную творчасць, прысвечаную бераставіцкаму краю, прыродзе, родным і сябрам. Вершы і песні друкуе ў Бераставіцкай газеце пад імем Мікола Барэль, у кнізе “Памяць. Бераставіцкі раён” (Мн. 1999). Памёр 24.10.2003г. У 2004 годзе выйшаў адзіны зборнік вершаў М. Барэля “Я не прашу ў Бога многа…”

ПАКЛОН ТАБЕ, БЕРАСТАВІЦА...

Паклон табе, Бераставіца…
Пасля скітанняў і пакут,
Акрэслена мне паявіцца
У родны дом, у родны кут.
Ляцелі думкі вераніцай,
Калі ў сэрца стукаў боль,
К табе, мая Бераставіца,
Святы дзе хлеб, святая соль.
Дзякуй табе, Бераставіца…
Настой палёў тваіх і траў,
Памог душы маёй гаіцца
І целу раўнавагу даў.
Кашмары доўга будуць сніцца,
Але ж не падаю я ніц.
Лячы мяне, Бераставіца,
Жывой вадой тваіх крыніц.
Лячы мяне, Бераставіца,
Духмяным подыхам вятроў,
Суквеццем залатой пшаніцы
I шчырасцю маіх сяброў.

ПЕСНЯ ОБ БЕРАСТАВІЦЫ

Выйду сінім ранкам, шчыра падзіўлюся—
Прыгажосць якая, хаты ў садах…
I здаецца зноўку ў маладосць вярнуся,
Патану ў азёрах, у тваіх вачах.
А ў Бераставіцы—чыстыя крыніцы,
А ў Бераставіцы—лепшыя гады…
А Бераставіца мне начамі сніцца,
Мне начамі сніцца, дзе я малады.
Ласкава сустрэне залатое поле,
Спелы, важкі колас ляжа ў далонь…
Жаўруковай песняй звоніць наваколле,
А зарніца ў росах развяла агонь.
А ў Бераставіцы—светлыя зарніцы,
А ў Бераставіцы—звонкія званы…
А Бераставіца —ты мая жывіца,
Летуценняў мроі, мараў туманы.
На тваіх палетках ураджай багаты,
Непаўторны водар на тваіх лугах…
Апрануўся сёння ў новыя хаты,
Мой пасёлак родны ў сонца прамянях.
А Бераставіца—мая мілавіца,
А Бераставіца—гістарычны край,
А Бераставіца—для мяне сталіца,
Для мяне сталіца і зямны мой рай.

У БЕРАСТАВІЦЫ ЛЕТА

Абліло Бераставіцу лета
Жыватворным сітам навальніц.
Серэнада салаўіная дапета,
Заірдзелі пацеркі суніц.
Абняло Бераставіцу лета
Квецені наткала паясы.
Захвалююць вечныя сакрэты,
Тайны неразгаданай душы.
Загуляла ў Бераставіцы лета,
Радуюць птушыныя лады.
Сонечнаю ласкаю сагрэты
Гарадок, заўсёды малады.
Зноўку ў Бераставіцы лета
Звоніць галасамі дзетвары.
І пахарашэлыя кабеты
Поўняць вечаровыя двары.
Нашы мары сонечнае лета
Уплятае ў радужныя сны.
Ліхтары каштанавага цвету –
Дабрадзеі будучай вясны.

ВЕРАСЕНЬ

Адышла залатая пара,
Адцвіло непаўторнае лета.
Прывітальнасцю школы сагрэта,
Завіхліва звініць дзетвара.
Зноў паклікаў вясёлы званок,
І яднае ўтульнасць класа.
Можа цяжка бывае часам
Калі новае дарыць урок.
Ападае асенні лісток
Часу бег непамерна імклівы
І настаўніка працы руплівай
Узыходзіць прыгожы расток.

ЛЮБЛЮ АЙЧЫНУ...

Люблю айчыну я тады,
Як зацвітае мая квецень,
Ружова пень на голлі свеціць
І занявесяцца сады.
Люблю птушыныя лады
На золку ў радужным букеце,
Дзе зараждаюцца ў суквецці
Высакародныя плады.
Люблю вяртацца я туды,
Дзе сонца вусны мае песціць,
Куды ўсё цягне на прадвесні –
Дзяцінства кліча праз гады.
Люблю пярэстасць барады,
Сакрэт пражытага на свеце.
Зноў прынясе паўднёвы вецер
Жыццёвы подых малады.

РАЗЛУКА

У маім пакоі зімняй ноччу,
Заблукаюць цені па сцяне,
Думаю, закрыўшы сумна вочы,
Як далёка лёс загнаў мяне.
Адзінока ў міфічным свеце
Месяцам, закінутым у акно.
За сцяною адзічалы вецер,
Перабельвае нанава пано.
Завываў дварняк у падваротні –
Жудасна мелодыя цякла.
Як і ты, застаўся ён, гаротнік,
Без увагі, ласкі і цяпла.

СНЯНКА

Народжаная Снянка
У летуценных снах…
Пралесачка-вяснянка —
Сінеча ў вачах.
Срэбранага ранка
Расінка на траве…
Ружовая заранка –
Вянец на галаве.
Смугляначка-цыганка –
Смалістасць валасоў,
Хрышчаная снянка –
Тварэнне маіх сноў.

КАНЦОНА

Бераставіцкая “Канцона”,
Спляценне дзіўных галасоў.
Цячэ мелодыя так сонна
Прывідамі вясновых сноў.
Збягаюць гукі ручаямі
У русла песеннай ракі,
І пырхнуць ноты салаўямі
Ля пышнай засені ракіт.
Трапечуць ноты жаўрукамі
У сінявокай вышыні,
Недасягальныя рукамі –
Душою толькі ўспрымі.
Калейдаскопам пералівы:
То горне радасці наплыў,
То ціхай хваляю тужліва
На сэрца коціцца матыў.
Мінор змяняецца мажорам,
Зазвоніць песня серабром,
Калышацца лагодным морам,
Ракоча першым майскі гром.
Нібыта ў чоўне я Ясона
Плыву пад ветразем вякоў –
Бераставіцкая “Канцона”
Хвалюе зноўку землякоў.
Акроплена вадой свянцонай
З Бераставіччыны крыніц.
Непараўнальнае “Канцоны”
Хай спеў не ведае граніц.

Бібліяграфія:

Вершы Міколы Барэля:

Барэль, М. Вершы // Бераставіцкая газета. — 2001. — 6 чэрвеня. — С. 4. ББК Б81

Барэль, М. Восень. Клён. Вецер восені // Бераставіцкая газета. — 2003. — 12 лістапада. — С. 7. ББК Б81

Барэль, М. Завея. Снегапад // Бераставіцкая газета. — 2001. — 20 студзеня. — С. 4. ББК Б81

Барэль, М. Касьба // Бераставіцкая газета. — 2003. — 23 ліпеня. — С. 4. ББК Б81

Барэль, М. Кранулі мы стагоддзяў рубяжы // Бераставіцкая газета. — 2001. — 29 снежня. — С. 5. ББК Б81

Барэль, М. Падзяка. Сняжынка. Завіруха. Пароша // Бераставіцкая газета. — 2003. — 12 лютага. — С. 4. ББК Б81

Барэль, М. Песня пра Бераставіцу // Бераставіцкая газета. — 2001. — 19 верасня. — С. 4. ББК Б 87

Барэль, М. Прызнанне // Бераставіцкая газета. — 2001. — 5 снежня. — С. 3. ББК Б81

Барэль, М. Кранулі мы стагоддзяў рубяжы… / Мікола Барэль // Бераставіцкая газета. — 2001. — 29 снежня. — С. 5. ББК 81

Кастусь Богуш

Богуш Канстанцін Мікалаевіч нарадзіўся 16 лютага 1947 г. у в. Паўлюшкі Бераставіцкага раёна. У 1963 г. закончыў Кватарскую СШ, у 1965-ым – Бераставіцкае педвучылішча па спецыяльнасці “настаўнік пачатковых класаў”. Пасля заканчэння вучылішча працаваў настаўнікам фізічнай культуры ў Малабераставіцкай сярэдняй школе, затым настаўнікам пачатковых класаў у Клепачскай васьмігадовай школе. Пасля службы ў арміі, 1970-1973 гг. працаваў загадчыкам арганізацыйнага аддзела райкома камсамола. З 1973 г па 1975 г – афіцэр запаса (г. Зіма, Сібір), сакратар камсамольскай арганізацыі воінскай часці. У 1976 – інструктар Бераставіцкага райкома партыі. У 1977 – намеснік старшыні МПМК-141 па кадрам. З 1981 па 1988 – у аддзеле ўнутраных спраў, працаваў начальнікам паспартна-візавай службы РАУС. З 1988 г – на пенсіі.

У адпаведны момант свайго жыцця ён зразумеў, што яго творчая душа патрабуе напісаць аб тым, што чуў, бачыў, перажыў у сваім багатым на падзеі цікавым жыцці. На рускай мове выдаў свае творы “Письма Гонораты», “Ментовские хроники”, дэтэктыўны раман “Золото” і інш.

Бібліяграфія:

Вершы К. Богуша:

Богуш, К. Ішоў 1957год…: вершы // Бераставіцкая газета. — 2012. — 17 ліпеня (№ 56). — C.8. Б966

Богуш, К. Ласун: вершы // Бераставіцкая газета. — 2002. — 13 сакавіка. — С. 3. ББК Б 81

Богуш, К. Яго лінія жыцця: вершы // Бераставіцкая газета. — 2015. — 1 жніўня (№ 60). — C.5. ББК Б226.5+269

Хілюта, С. Кніга пра міліцэйскія будні: вершы // Бераставіцкая газета. — 2014. — 7 чэрвеня № 43. — C. 3. ББК Б81

Сяргей Габрусевіч

Нарадзіўся 9 верасня 1936 г. у вёсцы Верхаўляны Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці. Вышэйшую адукацыю атрымаў на гісторыка-філалагічным факультэце (рускае аддзяленне) Гродзенскага педагагічнага інстытута імя Янкі Купалы. Падчас вучобы ўзначальваў камітэт камсамола інстытута (1962-1963), працаваў лабарантам кафедры педагогікі. У 1964-1965 гадах, калі быў студэнтам дзённай формы навучання, загадваў вучэбнай часткай інстытута. Пасля заканчэння інстытута – асістэнт кафедры філасофіі і палітычнай эканоміі, аспірант кафедры дыялектычнага матэрыялізму Беларускага ўніверсітэта. Аспірантуру скончыў датэрмінова і ў 1970 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю “Развіццё У.І. Леніным марксісцкага вучэння аб практыцы як крытэрыі ісціны ў пазнанні сацыяльных з’яў”. У 90-я гады мінулага і пачатку гэтага стагоддзя прафесар С.А. Габрусевіч плённа працаваў на глебе нацыянальнай культуры. З’яўляўся членам Прэзідыума Беларускага Фонду культуры, старшынёй Гродзенскага абласнога аддзялення Беларускага Фонду культуры. У 1994-1995 гадах заснаваў і рэдагаваў гісторыка-культурны часопіс “Свіцязь”, у якім друкаваліся матэрыялы па гісторыі культуры Гродзеншчыны і культуры беларускага замежжа. Аўтар больш за 100 навуковых прац па тэорыі пазнання, тэорыі і гісторыі беларускай культуры. Сярод навуковых прац прафесара С.А. Габрусевіча вылучаюцца манаграфіі “Гродна. Гістарычна-эканамічны нарыс”, “Гродзенскі дзяржаўны Універсітэт імя Янкі Купалы”, “Прафесар Ігнат Анацэвіч. Жыццё і спадчына”, а таксама вучэбныя дапаможнікі “Ад дзелавой гульні да прафесійнай творчасці”, “Педагагічная практыка студэнтаў”, “Гісторыя беларускай культуры” і іншыя. Член рэдкалегіі “Весніка ГрДУ імя Янкі Купалы”, часопіса “Роднае слова”, член Вучонага Савета ўніверсітэта і Савета аб’яднання кафедраў сацыяльна-гуманітарных навук. Званне Ганаровага прафесара Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы прысвоена ў 2006 годзе. Пайшоў з жыцця 21 кастрычніка 2013 года. У 2015 годзе выйшаў зборнік вершаў Сяргея Аляксандравіча на рускай мове «…Это край мой до боли знакомый», у якім змешчана больш за 20 лірычных вершаў прафесара Габрусевіча С.А. Яго вершы напоўнены шчырасцю, лёгкім подыхам ветру і светлай верай у будучыню.

Бібліяграфія:

Габрусевіч, С. Гісторыя Беларусі: білеты: пытанні і адказы: 9-ты клас / С. А. Габрусевіч, А. В. Сяркоў. — Мінск : Радыёла-Плюс, 2007. — 302 с. — (Рыхтуемся да экзаменаў).
Габрусевіч, С.А. Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы: гістарычны нарыс / Сяргей Аляксандравіч Габрусевіч, Іван Платонавіч Крэнь.- Гродна, 2001.- 174 с.
Габрусевіч, С. Ігнат Анацэвіч: жыццёвы шлях, педагагічная і навуковая спадчына: матэрыялы рэгіянальнай і навуковай канферэнцыі (Малая Бераставіца, 21 кастрычніка 2005 года) / [рэдкалегія: С. А. Габрусевіч і інш.]. — Гродна : ГрДУ, 2008. — 131 с.
Габрусевіч, С. Идэя свабоды ў сацыяльнай філасофіі Льва Сапегі / С. А. Габрусевіч // Леў Сапега (1557―1633 гг.) і яго час : зборнік навуковых артыкулаў / Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, Установа адукацыі «Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Я. Купалы». — Гродна, 2007. — С. 212 ―215.
Габрусевіч, С. Ідэя ўніверсітэта. Да 70-годдзя Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы / С. А. Габрусевіч // Рэспубліканскія Купалаўскія чытанні : зборнік навуковых артыкулаў / [рэдкалегія: У. І. Каяла (адказны рэдактар) і інш.]. — Гродна, 2010. — С. 3―7.
Габрусевіч, С. Нацыянальная культура і сучасная турыстычная індустрыя / С. А. Габрусевіч // Этносоциальные и конфессиональные процессы в современном обществе: сборник научных статей / Министерство образования Республики Беларусь, Учреждение образования «Гродненский государственный университет им. Я. Купалы». — Гродно, 2008. — С. 29―33.
Габрусевіч, С. Нацыянальная культура і ўніверсітэт / С. А. Габрусевіч // Адукацыя і выхаванне : штомесячны навукова-тэарэтычны і навукова-метадычны часопіс / заснавальнікі: Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, РУП «Выдавецтва «Адукацыя і выхаванне». — 2008. ― № 4. ― С. 61―62.
Габрусевіч, С. Нацыянальная культура ў творчай спадчыне Янкі Купалы / С. А. Габрусевіч // Рэспубліканскія Купалаўскія чытанні : зборнік навуковых артыкулаў / [рэдкалегія: У. І. Каяла (адказны рэдактар) і інш.]. — Гродна, 2009. — С. 39―43.
Габрусевіч, С. Прафесар Ігнат Анацэвіч. Партрэт / С. А. Габрусевіч // Ігнат Анацэвіч: жыццёвы шлях, педагагічная і навуковая спадчына : матэрыялы рэгіянальнай і навуковай канферэнцыі (Малая Бераставіца, 21 кастрычніка 2005 года) / [рэдкалегія: С. А. Габрусевіч і інш.]. — Гродна, 2008. — С. 37―45.
Габрусевіч, С.А. Прафесары Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы: 1940-2012: бібліяграфічны слоўнік / С.А. Габрусевіч, Я.А. Роўба.- Мінск: Друкарня Макарава, 2013. — 207 с.
Габрусевіч, С. Станаўленне і развіццё вышэйшай адукацыі ў Гродне / С. А. Габрусевіч // Гродна і гродзенцы: дзевяць стагоддзяў гісторыі : (да 880-годдзя горада) : матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі (Гродна, 10―11 красавіка 2008 г.) / [рэдкалегія: А. І. Антоненка, А. А. Каваленя, Я. А. Роўба (адказныя рэдактары) і інш.]. — Гродна, 2008. — С. 343―347.
Габрусевіч, С. Сучасная геапалітычная сітуацыя і перспектывы Рэспублікі Беларусь / С. А. Габрусевіч // Белорусская политология: многообразие в единстве ― III: материалы международной научно-практической конференции, 22-23 мая 2008 года, Гродно, Республика Беларусь: в 2 ч. / [редколлегия: В. Н. Ватыль (ответственный редактор) и др.]. — Гродно, 2008. — Ч. 1. — С. 102―105.
Гісторыя беларускай культуры: Дапам. па аднайм. курсе для студэнтаў усіх спецыяльнасцей / Установа адукацыі «Гродзен. дзярж. ун-т імя Я. Купалы». — Гродна : ГрДУ, 2004. — 58 с.
Габрусевич, С. Развитие В. И. Лениным марксистского учения о практике как критерии истины в познании социальных явлений: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата философских наук: специальность 620 Диалектический и исторический материализм / С. А. Габрусевич. — Минск, 1969. — 19, [1] с.
Габрусевич, С. Тезисы докладов І Гродненской областной конференции молодых ученых «Молодежь и научно-технический прогресс» (29-31 окт. 1979 г.) / Редкол.: С.А.Габрусевич, В.А.Неделько (отв. ред.) и др. — Гродно, 1979.
Гродненский государственный университет имени Янки Купалы / [тексты: Н. Н. Беспамятных, С. А. Габрусевич, И. П. Крень. — [Б. м. : б. и.], печ. 2007. — 28, [1] c.
Принеманский край: города и районные центры: (библиографический указатель литературы) / Гродненский государственный университет, Гродненский областной совет Педагогического общества БССР, Гродненский областной совет Общества охраны памятников истории и культуры. — Гродно: Гродненский областной совет Педагогического общества БССР, 1982. — 108 с.
Гродненский государственный университет имени Янки Купалы / [текст: Н. Н. Беспамятных, С. А. Габрусевич, И. П. Крень. — [Б. м. : б. и., 2008]. — 28 c.
Габрусевич, С. Тезисы докладов І Гродненской областной конференции молодых ученых «Молодежь и научно-технический прогресс» (29-31 окт. 1979 г.) / Редкол.: С.А.Габрусевич, В.А. Неделько (отв. ред.) и др. Ч. 1: Ч. 1. — 163, [1] с.
Габрусевич, С. Тезисы докладов ІІ областной конференции молодых ученых «Молодежь и научно-технический прогресс», посвященной 60-летию образования СССР (17-18 февр. 1983 г.) / Редкол.: С. А. Габрусевич (гл. ред.) и др. — Гродно, 1983. — 150 с.
Зофье Налковской посвящается …: материалы научной конференции, 16―18 мая 1989 года, Гродно, СССР / под общей редакцией С. Ф. Мусиенко, С. А. Габрусевича. — Минск: Полымя, 1991. — 175 с.

Літаратура пра С.А. Габрусевіча:

Габрусевіч Сяргей Аляксандравіч // Пяткевіч, А. Людзі культуры з Гродзеншчыны: Даведнік / А.М. Пяткевіч.- Гродна: ГрДУ, 200.- С.55.
Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Габрусевіч Сяргей Аляксандравіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.531.
Габрусевіч Сяргей Аляксандравіч — Гродненский государственный …: [Электронный ресурс]. URL: https://www.grsu.by/…/1353-gabrusevich-sergej-aleksandrov… (Дата звароту: 07.10.2017)
Прафесар Сяргей Габрусевіч з Верхаўлян. 21.by: [Электронный ресурс]. URL: https:// news.21.by/regional-news/2017/12/17/1408052.html (Дата звароту: 07.10.2017)
Ганаровыя выпускнікі. Малоберестовицкая СШ: [Электронный ресурс]. URL: https://malberestovica.schools.by/pages/ganarovyja-vypusknk (Дата звароту: 09.10.2017)

ГАЛІНА РУМАК (ЖЫВІЦА)

Нарадзілася 26 снежня 1958 г. на Ляхавіччыне ў в. Крывое Сяло. Дзяцінства і юнацтва прайшло на хутары пры лесе, пасля заканчэння школы вучылася ў Пінскім педвучылішчы. Затым – на філфаку ў Белдзяржуніверсітэце. Энергічная, цікаўная да ўсяго Галіна імкнулася паспрабаваць сябе ў многім. У паэзіі. У песенным выкананні. Працавала нейкі час настаўніцай пачатковых класаў на Ляхавіччыне, потым у Пінску. І была салісткай народнага ансамбля “Палескія світанкі”. Аб`ездзіла з гэтым калектывам усю Беларусь, гастраляваў ансамбль і ў Польшчы, Германіі, Францыі, Грэцыі, Канадзе, іншых краінах свету. Пашчасціла асабіста сустрэцца з многімі вядомымі музыкантамі – Цітовічам, Дрынеўскім, Семянякам, Захлеўным. Жывіца – дзявочае прозвішча, якое стала і творчым псеўданімам. Вершы паэтэсы прыцягваюць, чаруюць не толькі прыгажосцю роднай мовы, але і надзвычайнай меладычнасцю. У 2011 годзе Галіна Жывіца выдала першы паэтычны зборнік “Вачыма берасцянкі”. Вершы друкавала ў газетах “Наша ніва”, “Настаўніцкая газета”, “Краязнаўчая газета”, штотыднёвіку “Літаратура і мастацтва”, часопісе “Роднае слова”, калектыўным зборніку “Голос надежды”, бераставіцкай і ваўкавыскай раённых газетах.

НЕГЛЕДЗЯЧЫ НА ...

Бібліяграфія:

Артыкулы Галіны Румак

Жывіца, Г. Белакапытнік / Галіна Жывіца // Бераставіцкая газета. — 2015. — 1 верасня (№ 69). — C. 5.
Жывіца, Г. Карабель багародзіцы// Бераставіцкая газета. — 2015. — 1 верасня (№ 69). — C. 5.
Румак, Г. Алекшыцкі вучань Серафім Гмір выступіў на міжнароднай навуковай канферэнцыі ў Казані / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 октября. — С. 7.
Румак, Г. Будзем вернымі роднаму слову / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2016. — 13 снежня (№ 97). — С. 5.
Румак, Г. Восень танцуе фламенка / Галіна Румак // Бераставiцкая газета. — 2007. — 6 лістапада (№ 86). — C.7.
Румак, Г. Ганарацца ёю / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2006. — 13 мая (№ 35). — С. 5.
Румак, Г. Ігнацій Якуб Масальскі – біскуп Віленскі / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2017. — 26 марта. — С. 10.
Румак, Г. Імкніцеся за вераю паэтаў / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2008. — 19лютага (№ 14). — C.6.
Румак, Г. Калегам : паэзія / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. - 2018. — 19 мая (№ 39). — С. 9.
Румак. Г. Масаляны – крыніца натхнення Адольфа Дыгасіньскага / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2014. — 23 мая. — С. 8.
Румак, Галіна Уладзіміраўна. Масаляны праз смугу стагоддзяў: старонкі гісторыі / Г.У.Румак. - Слонім : Слонімская друкарня, 2014. — 256 с.
Румак, Г. На роскрыжы стагоддзяў і шляхоў // Бераставіцкая газета. — 2009. — 11 ліпеня (№ 53). — С. 6. (Працяг. Пачатак у №№ 36, 40, 47).
Румак, Г. Паэтычныя традыцыі / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2008. — 2 лютага (№ 9). — C.2.
Румак, Г. Роздум каля масалянскай брамы / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2017. — 30 сентября. — С. 7.
Румак, Г. Слово об учителе / Галина Румак // Бераставіцкая газета. — 2011. — 22 сакавіка (№ 22). — C.3.
Румак, Г. Таямніца Масалянскай капліцы / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2012. — 16 марта. — С. 6.
Румак, Г. Урывак з трыпціха "Бераставіца" / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2015. — 10 кастрычніка (№ 80). — C. 8.

Артыкулы пра Галіну Румак

В Гродно прошел областной фестиваль поэзии среди учителей // Бераставіцкая газета. — 2016. — 3 октября. — С. 6.
Ганчарова, С. Высокая планка Галіны Жывіцы / Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. — 2012. — 6 марта. — С. 8.
Курчицкая, Е. Галина Живица – победитель областного фестиваля «Поэзия – души движение» / Елена Курчицкая // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 декабря. — С. 10.
Перапечка, Н. Ляхавічане сустрэліся з творчымі зямлячкамі / Наталля Перапечанка // Ляхавіцкі веснік. — 2012. — 2 лістапада. — С. 7.
Чикун, В. В Берестовице состоялась презентация книги Галины Румак «Масаляны праз смугу стагоддзяў» / Валентина Чикун // Бераставіцкая газета. — 2015. — 29 мая. — С. 11.

Марына Дзегцярова

Нарадзілася Марына Аляксандраўна 4 ліпеня 1952 года ў Вялікай Бераставіцы. У 1975 годзе скончыла фізіка-матэматычны факультэт Гродзенскага інстытута ім. Я. Купалы. Працавала настаўнікам матэматыкі ў Кастрычніцкай СШ ім. Салаўя на Гомельшчыне ў 1975-1986 гадах. У лютым 1986 года вярнулася на радзіму – у Вялікую Бераставіцу, дзе была прынята ў Вялікабераставіцкую СШ імя Сяргея Восіпавіча Прытыцкага арганізатарам пазакласнай і пазашкольнай выхаваўчай работы. З 1994 года выкладала матэматыку.

У 1987 годзе ўзначаліла школьны клуб «Пошук», які займаецца пошукам імёнаў загінуўшых воінаў у гады Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Бераставіцкага раёна. Удзельнічала ў стварэнні гісторыка-дакументальнай хронікі «Памяць. Бераставіцкі раён». За пошукавую працу ўзнагароджана медалямі “60 гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.” (2005 г.) і “70 гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.» (2015 г.).

З 2007 года Марына Аляксандраўна – педагог дадатковай адукацыі, працягвае працу школьнага клуба «Пошук».

У 2010 годзе жанчына захапілася літаратурнай творчасцю, пачала пісаць вершы. Першыя творы былі прысвечаны сям’і, любімай працы, сябрам. Паступова тэматыка іх пашыралася, дзякуючы назапашанаму жыццёваму вопыту і педагагічнай працы. Вершы пра мастацтва, прыроду, ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны, пра Радзіму напісаны ў простай казачнай форме, якая не патрабуе рыфмы. Яны напоўнены падзякай і павагай, якія нясе нам чалавек – настаўнік, настаўніца добрых спраў.

Бібліяграфія:

Дегтярёва, М. Осень // Бераставіцкая газета. — 2011. — 26лістапада (№ 93). — C.3ББК Б81

Дегтярева, М. Партизанское движение на Берестовитчине / Марина Дегтярева // Бераставіцкая газета. — 2022. — 30 лістапада (№ 92). — С. 4. ББК 964

Дегтярева, М. Учителя-фронтовики: для нас они вечно живые / Марина Дектярёва // Бераставіцкая газета. — 2022. — 9 красавіка (№ 26). — С. 4. ББК 633+964.5

Станкевич, С. Сборник в честь юбилея / Светлана Станкевич // Бераставіцкая газета. — 2022. — 9 ліпеня (№ 51). — С. 4. ББК 642+81

СЧАСТЛИВОЕ ВРЕМЯ

Какое счастье просто жить!
Смотреться в синеву озёр.
И слушать пенье птиц.
Пройти тропинкой росной по утру.
Вздохнуть.
В душу себе вдруг заглянуть.
И вспомнить детство
вновь и вновь,
Как мимолётное виденье,
Как музыку и прозу, и любовь.
Как вальс и танго танцевали,
И в парке лебедем плыли.
И возраст свой не ощущали,
А души рядышком были.
И чувства те я сохраню:
за это жизнь я люблю.

Летка Іван Антонавіч

Летка Іван Антонавіч (нар. 14.06.1935 г. у в. Масаляны — пам. 23.08.1999 г. у Маскве) – беларускі паэт, член Саюза пісьменнікаў СССР (1978), майстар вершаванай споведзі і гутарковай лірыкі беларускай паэзіі. Нарадзіўся ў шматдзетнай сялянскай сям’і (8 дзяцей) Антона Васілевіча, удзельніка Кастрычніцкай рэвалюцыі, Першай сусветнай і грамадзянскай вайны, і Соф’і Васільеўны Леткі. Іван нарадзіўся самым апошнім у сям’і. Да 1939 г. бацькі працавалі на прыватнай зямлі масалянскай сядзібы барона Яна Біспінга (1880-1940).

Маці, якой тады ўжо было 44 гады, пасля родаў хварэла і неўзабаве памерла. У 1941 годзе загінуў бацька. За выхаваннем маленькага Івана ўзялася старэйшая сястра Зіна. У 1954 г. Іван Летка скончыў Масалянскую сямігадовую школу і пераехаў у Маскву да брата, дзе паступіў у медыцынскае вучылішча. Адтуль прызваны ў Савецкую Армію. У 1957 г. дэмабілізаваўся і працаваў грузчыкам на бетонным заводзе ў Маскве, маляром-дэкаратарам у Цэнтральным тэатры Савецкай Арміі, кавалём на аўтазаводзе імя Ліхачова. У 1959 г. ажаніўся з Браніславай Іосіфаўнай, нараджаюцца дочкі Алёна (у 1961 г.) і Святлана (у 1963 г.).

У 1961 годзе Іван Летка паступіў на завочнае аддзяленне Літаратурнага інстытута і ў 1967 г. паспяхова абараніў дыплом. Напісаў свой першы зборнік вершаў на беларускай мове «Тры крокі ад сонца» (М. 1967). Вучобу сумяшчаў з працай на аўтазаводзе ім. Ліхачова. З 1971 працаваў майстрам, намеснікам начальніка цэха па вытворчасці, начальнікам участка, інжынерам па кадрах. У 1985 годзе выйшаў на пенсію. Узнагароджаны ордэнам Працоўнай Славы ІІІ ст. (1977), медалём «Ветэран працы».

Цяга да паэтычнага слова, да народнай беларускай песні абудзілася ў Івана Леткі ў дзяцінстве і школьныя гады. Першы верш “На радзіме” Івана Леткі апублікаваны ў газеце “Чырвоная змена” (1959), пасля чаго яго вершы сталі часта з’яўляцца на старонках беларускіх перыядычных выданняў, гучалі па радыё. У 1960 годзе ў часопісе “Полымя” надрукавана падборка вершаў з прадмовай Р. Бярозкіна. Летка — аўтар зборнікаў паэзіі на беларускай мове: “Тры крокі ад сонца” (1967), “Тры крылы” (1970),”Грамы на зімоўцы” (1974),”Агні ў пралётах” (1991), паэмы “Каліноўцы” (1973), прысвечанай нацыянальна-вызваленчаму руху 1863 г. на Беларусі. Тэма прыроды, паэтызацыя стваральнай працы. Гісторыя і сучаснасць — асноўныя матывы лірыкі паэта. Яркая метафарычная вобразнасць спалучаецца ў яго апавядальна-спакойным рытмічным ладам. Памёр паэт 23 жніўня 1999 года ў Маскве.

Бібліяграфія:

Артыкулы пра Івана Летку

1.Беларускія пісьменнікі: Бібліягр. слоўнік. У 6 т. Лазарук—Перкін / Ін-т літ. імя Я. Купалы АН Рэспублікі Беларусь, Беларус. Энцыкл.; пад рэд. А. В. Мальдзіса; рэдкал.: І. Э. Багдановіч і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — С. 30—31.

2.Яны нарадзіліся на Бераставіччыне // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 536.

Паэзія:

Летка, І. Бераставіцкі бальшавік: паэзія / Іван Летка // ЛіМ. — 1981. — 7 жн. — С. 6.

Летка, І. Вячэрняя змена; На глыбах бетону; Лясы; Першы снег: паэзія / Іван Летка // ЛіМ. — 31 жн. — 1984. — С. 4.

Летка, І. “Жывуць драпежныя звяры…”: паэзія / Іван Летка // Полымя. — 1967. — № 6. — С. 11.

Летка, І. Ільіча я ведаю жывога: паэзія / Іван Летка // Чырвоныя лісткі календара. — Полымя. — № 4. — 1966. — С. 9.

Летка, І. Край васільковага лета…/ Іван Летка // ЛіМ. — 26 жніўня 1959. — С. 6.

Летка, І. Лётаюць сэрцы / Іван Летка // ЛіМ. — 20 ліпеня 1959. —С. 5.

Летка, І. Мастаўляны: паэзія / Іван Летка // Беларускі каляндар. — 1971. — С. 13.

Летка, І. На радзіме: паэзія / Іван Летка // Чырвоная змена. — 12 лютага. — 1959. — С. 8.

Летка, І. Пейзажы: паэзія / Іван Летка // Гродзенская праўда. — 26 верасня. — 1964. — С. 11.

Летка. І. Сокал: паэзія / Іван Летка // Полымя. — № 7. — 1960. — С. 8.

Летка, І. Спадчына: паэзія / Іван Летка // Полымя. — 1981. — № 6. — С. 9.

Ала Лагада

Ала Іванаўна нарадзілася 1 студзеня 1940 года ў мястэчку Урэчча Любанскага раёна Мінскай вобласці. Пасля Вялікай Айчыннай вайны (1941-1945) скончыла Ўрэчаўскую школу, а потым паступіла ў 1958 годзе ў Мінскі тэхнікум на бухгалтарскае аддзяленне, якое скончыла ў 1960 г. Пасля размеркавання працавала на масласырзаводзе ў Зэльве, а з 1963 года яна працуе бухгалтарам на Бераставіцкім масласырзаводзе. Па распараджэнні лёсу, у Вялікай Бераставіцы і прайшло ўсё яе жыццё. Тут Ала Іванаўна сустрэла свайго будучага мужа. У 1964 годзе ў сямейнай пары нарадзіўся сын Барыс, які ў будучыні стане артыстам тэатра і кіно, рэжысёрам і літаратарам.

З 1971 года ўся паследучая работа Алы Лагады звязана з фінансавай і эканамічнай дзейнасцю на Бераставіччыне. 20 гадоў працавала старшым эканамістам Бераставіцкага райвыканкама. Будучы на пенсіі вось ужо больш за 20 гадоў, жанчына не страціла сваю жыццёвую актыўнасць і аптымізм. Да прыкладу, Ала Лагода ні аднаразова абіраецца старшынёй першаснай арганізацыі ветэранаў Бераставіцкага раённага выканаўчага камітэта, з’яўляецца ўдзельніцай Бераставіцкага народнага хору ветэранаў «Памяць сэрца» з самага першага дня яго існавання.

Прымае актыўны ўдзел у многіх гуртках і аматарскіх аб’яднаннях на базе аддзялення дзённага знаходжання для грамадзян пажылога ўзросту Бераставіцкага ТЦСАН, на базе раённай бібліятэкі, наведвае нядзельную школу пры Святамікалаеўскай царкве, піша вершы і песні. І варта казаць пра тое, што цяпер імя Алы Лагады добра вядома не толькі ў Вялікай Бераставіцы, але і ва ўсім раёне, дзякуючы яе літаратурнаму таленту пісаць вершы і песні, чаму, дарэчы, жанчына і прысвячае сягоння большую частку свайго часу.

Вершы Ала Іванаўна стала пісаць яшчэ ў школьныя гады. А ва ўзросце 45 гадоў жаданне займацца літаратурнай творчасцю канчаткова перамагло. З тых часоў напісана звыш паўсотні вершаў і песень. Дарэчы, музыку да сваіх песен Ала Лагада стварае сама. У 2010 годзе Бераставіцкая раённая арганізацыя Чырвонага Крыжа выдала першы зборнік вершаў і песняў Алы Лагады “С любовью к людям” (на рускай мове). У 2021 годзе выйшаў чарговы зборнік “Вершы, гумарэскі, прыпеўкі”, у якім паэтэса прадставіла свае беларускамоўныя, цікавыя вершы “Бабчын бізнес”,”Раб гарэлкі”, “Дзве кумы” і інш. Разам з усім гэтым, Ала Іванаўна прымудраецца ўтрымліваць хоць і не вялікаю, але гаспадарку і агарод.

Бібліяграфія:

Дудко, А. Встреча с талантливым земляком / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 ліпеня (№ 57). — С. 4. ББК 76+82

Дудко, А. «Чего стесняться тех морщин? …» / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 19 снежня (№ 100). — С. 3. ББК 269

Лагода, А. Воины народа!: [поэзия] / Алла Лагода // Бераставіцкая газета. — 2022. — 23 лютага (№ 14). — С. 3. ББК 81

Лагода, А. Дороги: [поэзия] / Алла Лагода // Бераставіцкая газета. — 2021. — 26 чэрвеня (№ 49). — С. 10. ББК 81

Лагода, А. Мини-проект. «Мир увлечений» — для активных и инициативных // Бераставіцкая газета. — 2010. — 14 красавіка (№ 28). — C.4 ББК Б226.3

Лагода, А. Мы рады вам!: [поэзия] / Алла Лагода // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 красавіка (№ 31). — С. 11. ББК 81

Лагада Барыс Барысавіч

У 1993 г. у часопісе “Маладосць” (№ 3) упершыню друкуе некалькі апавяданняў і па выніках года становіцца лаўрэатам часопіса за лепшую прозу. У 1994 г. у бібліятэчцы часопіса “Маладосць” выходзіць кніга прозы “Сабака без ашыйніка”. Працаваў рэжысёрам у Крыварожскім і Новасібірскім тэатрах музычнай камедыі, дырэктарам і мастацкім кіраўніком Тэатра аперэты Урала, галоўным рэжысёрам Іванаўскага музычнага тэатра. Рэжысёр Іркуцкага музычнага тэатра ім. Загурскага. За час свайго творчага жыцця Барыс Барысавіч паставіў больш за 110 пастановак опер, аперэт, мюзіклаў, драматычных спектакляў, музычных камедый, музычных казак, тэатралізаваных канцэртаў, у тым ліку некалькі сусветных і ўсерасійскіх прэм’ер. Ставіў у розных тэатрах камічныя оперы «Выдатная Галатэя» ф. Зуппе, «Дахі Парыжа» Ж. Оффенбаха, «Даратэя» Т. Хрэннікава, «Званочак» Г. Даніцэці, оперу К. Малчанава «А зоры тут ціхія …», «Снягурку» Н. А. Рымскага-Корсакава, «Яўгена Анегіна», «Травіяту»Дж. Вердзі, «Рабаванне апоўначы» М. Самойлава, «Мая жонка — манюка» М. Мэйо, «Севастопальскі вальс» К. Лістова, «Кот у ботах» Е. Шашына, новую версію «чырвонай шапачкі» А. Цярэнцьева і інш. Запрашэнне на кастынг акцёр, а потым ужо і рэжысёр Барыс Лагада атрымліваў ад рэжысёраў дзякуючы не толькі свайму сцэнічнаму таленту, але і фактурнай знешнасці. На здымках ён пазнаёміўся з цэлай плеядай тады толькі пачаткоўцаў, а сёння вядучых артыстаў кіно і тэатра: Марынай Магілёўскай, Алегам Фаміным, Барысам Неўзоравым, Аляксандрам Пясковым. З асаблівай пяшчотай ён успамінае пра Юзаса Будрайціса і Ніне Усатавай («Пад небам блакітным»). У жніўні 2018 года рэжысёр быў узнагароджаны дыпломам лаўрэата Прэміі Ўрада Рэспублікі Комі імя В. Савіна ў вобласці драматургіі і сцэнічнага мастацтва.

Бібліяграфія:

Артыкулы пра Барыса Лагаду

Ермолицкая, Т. Борис Лагода: «Сегодняшняя постановка в Северске у меня 121-я по счету…»: [Электронный ресурс] / Татьяна Ермолицкая // Музыкальный журнал. — 2017. — 27 сентября.
Жартун, С. Борис Лагода: «Форму не теряю»: [Электронный ресурс] / Светлана Жартун // Восточно-Сибирская правда. — 2007. — 21 февраля.
Жуманова, Р. Борис Лагода: «Я так и не стал настоящим россиянином»: [Электронный ресурс] / Рена Жуманова // «Степной маяк». — № 50. — 2006. — 30 ноября.
Завадская, А. Борис Лагода о театре и зрителях: [Электронный ресурс] / Алена Завадская // «Вечерний Котлас». — 2018. — 23 февраля.
Козлова, А. Борис Лагода собирается торопиться медленно: [Электронный ресурс] / Анастасия Козлова. — Рэспубліка. — 21.05.1997.
Пацэнка, М. Рэжысёр, пісьменнік і артыст з Вялікай Бераставіцы Барыс Лагада: [Электронный ресурс] / Мікалай Пацэнка // Бераставіцкая газета. — 2015. — 4 лютага.
Поздеева, А. Главным режиссером театра оперы и балета РК станет Борис Лагода: [Электронный ресурс] / Анастасия Поздеева // Красное Знамя. — 2011. — 11 октября.
Стахеева, Н. «Борис Лагода: Я там, где во мне есть нужда»: [Электронный ресурс] / Надежда Стахеева // Наша городская газета. — № 43. — 2008. — 22 октября.
Суранов, Б. Борис Лагода увидел “Холопку” в Елене Лагоде: [Электронный ресурс] / Борис Суранов // Зырянская жизнь. — 2005. — 7 марта.
Цветкова, А. Борис Лагода заказал для театра оружие: [Электронный ресурс] / Анна Цветкова // baikal-info.ru — 2007. — 15 февраля.
Шучалина, Д. «Культуры много не бывает» — зампред правительства Коми Лариса Максимова: [Электронный ресурс] / Дарья Шучалина // Комиинфформ. — 2018. — 20 августа.
Щербинина, М. Барис Лагода: «Художник не может быть доволен собой»: [Электронный ресурс] / Марина Щербинина // Без формата. — 2014. — 30 октября.
Яны нарадзіліся на Бераставіччыне // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 535.

Дарашкевіч Іван Канстанцінавіч

Янук Дарашкевіч нарадзіўся ў 1890 годзе ў вёсцы Меляшкі Беластоцкага павету Гродзенскай губерні (цяпер Польша) у шматдзетнай сялянскай сям’і. Яго бацькі Кастусь і Настасся Дарашкевічы мелі сямёра дзяцей: тры сыны (Яна, Юліяна, Мікалая)і чацвёра дачок. Старэйшы Янук, у ліку нямногіх сялянскіх дзяцей, якому пашчасціла прабіцца да навукі. Спачатку ён скончыў царкоўную школу ў Ялоўцы, а потым Свіслацкую настаўніцкую семінарыю ў пачатку 1909 г. Працуе настаўнікам на Бераставіччыне: у 1909 — 1913 гг. Гэта вёскі Сямёнаўка і Кулі. Там ён захапляецца літаратурай, чытае Я. Коласа, М. Багдановіча, М. Лермантава, спрабуе складаць свае першыя вершы: “Песня” (1909), “Вецер свішча…”(1910), “Ганя” (1911). У 1913 г. Янук стварае сям’ю на Бераставіччыне, бярэ шлюб з 18-гадовай Кацярынай Маркаўнай Буцько, крыху пазней нараджаюцца дзве дачкі: Ніна і Людзміла. У канцы 1913 г. Янук з сям’ёй пераехаў настаўнічаць у вёску Даўкшы каля Панявежыса (Літва). Працуючы настаўнікам, Янук Дарашкевіч збіраў беларускія народныя песні і разам з нотамі дасылаў Антону Грыневічу ў Пецярбург. Большасць народных песень Януком Дарашкевічам была запісана ў роднай вёсцы Меляшкі, Сямёнаўцы, Кулях.

Акрамя фальклору, Янук Дарашкевіч захапіўся беларускай літаратурай, пісаў вершы і дасылаў іх у віленскую рэдакцыю “Наша ніва”. Лепшыя творы былі там надрукаваныя ў 1909 — 1914 гг. Пра некаторыя з іх напісаў у сваёй трохтомнай працы “Беларусы” Яўхім Карскі (1860 — 1931). А Максім Багдановіч у сваім артыкуле “За тры гады” аднёс Янука Дарашкевіча да тых аўтараў, “што маюць палёт і талент… Іх вершы даволі сільныя па пад’ёму і думцы…”.

Восенню 1914 года Янука Дарашкевіча мабілізавалі ў царскую армію і накіравалі ў школу прапаршчыкаў пад Петраград. Але перад мабілізацыяй паэт перапісаў усе свае вершы ў асобны сшытак, назваў яго “Абразкі” і даслаў сшытак у віленскую рэдакцыю “Нашай нівы” з надзеяй, што супрацоўнікі газеты выдадуць асобным зборнікам. Але зборнік так і не пабачыў свет. Пачалася Першая сусветная вайна, а Янук Дарашкевіч замяняе пяро на штык і становіцца кадравым вайскоўцам. Ён прыхільна сустракае рэвалюцыю ў Расіі, служыць у Чырвонай Арміі. Праўда, пісаць вершы беларус не пакідае, хоць і жыве ў горадзе Варонежы ў Расіі. Паводле ўспамінаў блізкіх яму людзей, як піша Юры Туронак у “Ніве” ад 2 жніўня 1981 года, наш зямляк быў чалавекам шырокіх інтарэсаў, захапляўся паляваннем, рыбнай лоўляй, радыётэхнікай, разьбой па дрэве і г. д.

Падчас Другой сусветнай вайны Янук Дарашкевіч пайшоў на фронт, дзе загінуў у ноч з 23 на 24 лютага 1943 года пад вёскай Фецішча Балхоўскага раёна Арлоўскай вобласці ў Расіі. А ўся рукапісная спадчына беларускага паэта-нашаніўца згарэла разам з домам у Варонежы. Але, на шчасце, захаваўся ў Вільні той сшытак вершаў “Абразкі”, які ў 1914 годзе ён даслаў у “Нашу ніву”. Сяргей Чыгрын адшукаў вершы паэта ў рукапісным фондзе Навуковай бібліятэкі Акадэміі навук Літвы, прачытаў і перапісаў усе творы для беларускага кнігазбору “Янук Дарашкевіч Маркотныя зоркі” (Мн. 2014 г.).

Усе знойдзеныя вершы Янука Дарашкевіча сведчаць аб тым, што гэта быў таленавіты і цікавы паэт. У іх адчуваецца стылявая свабода, лёгкасць і нязмушанасць, з якой ён пераходзіць ад песні-скаргі на мужыцкую долю-нядолю (“З мужыцкага жыцця”) да ўзвышанай патэтыкі, закліку (“Стогн”, “Надзея”), ад выкрывальнага сарказму (“Падлыжнікам”) да духоўнай засяроджанасці, чуйнасці, тонкасці псіхалагічнага малюнка (“Шкада разбітых мар…”, “Мы прасціліся…”, “Сончык”).

Янук Дарашкевіч — адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры ХХ стагоддзя. Таму яго літаратурная спадчына таксама павінна служыць нашай літаратуры і беларускай культуры. Дзеля гэтага ён жыў, пісаў, думаў і пакінуў нам у спадчыну творы, якія склалі гэтую кніжку пад назвай “З маіх папераў”. Усе вершы паходзяць з кнігі “Янук Дарашкевіч. Маркотныя зоркі. З паэтычнай спадчыны” (Мн., 2014).

Першае знаёмства з літаратурнай творчасцю Янука Дарашкевіча для бераставічан адбылося ў кнізе “Памяць. Бераставіцкі раён” (Мн., 1999).

Бібліяграфія:

Дарашкевіч, Я. Маркотныя зоркі: з паэтычнай спадчыны / Янук Дарашкевіч; укл., прад., камент. С. Чыгрына. — Мінск: Кнігазбор, 2014. — 36 с.

Паэт-«нашанівец» Янук Д. / паводле артыкула Мікалая Пацэнкі «Жыццё і згадкі паэтычнага лёсу Янука Д.» ; да друку падрыхтавала Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. — 2022. — 16 лютага (№ 12). — С. 4. ББК 81

Пазнухова Васіліса Міхайлаўна

Паэтэса, кампазітар, празаік, педагог, пазаштатны карэспандэнт розных выдавецтваў, кіраўнік літаратурна-музычнай студыі “Пегас” ДУА “Лідскі раённы цэнтр творчасці дзяцей і моладзі”. Нарадзілася 24.04.1979 г. у г. п. Пагранічны Бераставіцкага раёна. Скончыла Пагранічную сярэднюю школу. У 2001 г. скончыла Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Я. Купалы (факультэт славянскай мовы і літаратуры). Таксама ў 2001 г. скончыла факультэт грамадскіх прафесій па спецыяльнасці “Кіраўнік харавой фальклорнай групы”. Працавала настаўніцай рускай мовы і літаратуры ў Вялікабераставіцкай СШ (2001 г.). У 2002 г. скончыла магістратуру ГрДзУ па спецыяльнасці “Літаратура народаў краін замежжа (польская літаратура) і атрымала акадэмічную ступень магістра гуманітарных навук. Вершы піша на трох мовах: беларускай, польскай, рускай. Таксама піша прозу (апавяданні, замалёўкі, нарысы, аповесці ў жанры фэнтэзі), п’есы, займаецца публіцыстыкай, літаратурнымі перакладамі. Друкуецца ў газетах “Савецкі пагранічнік”, “Бераставіцкая газета”, “Лідская газета”, “Гродзенская праўда”, “Аркуш”, “ЛіМ”, у часопісах “Маладосць”, “Пагранічнік”, “Першацвет”, “Беларуская думка” і іншых выданнях абласнога і рэспубліканскага ўзроўню. Жыве і працуе ў г. Ліда.

Бібліяграфія:

Вершы Васілісы Пазнуховай:

Пазнухова, В. Боль белых птиц: Поэма-слеза // Берастав. газ. — 2004. — 17 красав. — С.3. ББК Б82

Пазнухова, В. Весенняя серенада. Алые знамёна // Бераставіцкая газета. — 2003. — 14 мая. — С. 4. ББК Б82

Пазнухова, В. Калі я малая была… // Бераставіцкая газета. — 2015. — 16 мая (№ 38). — C. 7. ББК Б81

Пазнухова, В. Край паэтаў. Вечнае… Вечар // Бераставіцкая газета. — 2002. — 13 сакавіка. — С. 3. ББК Б 82

Пазнухова, В. Любовь; «А любовь — она и послушница…»; Влюблённые; «Утро весны и бессмертия …»// Берастав.газ. — 2005. — 13 крас.(№27). — С.5. ББК Б 82

Алекшыцкае гарадзішча

Алекшыцкае гарадзішча, размешчана за 1 км на ўсход ад вёскі Алекшыцы, з правага боку ад дарогі на г. Гродна, у забалочанай мясцовасці, вядомай пад назвай Альшчына. Гарадзішча ўяўляе сабой узвышаную пляцоўку ў форме чатырохвугольніка, тры бакі якога складаюць кожны па 150 м, а чацвёрты — 130 м. Пляцоўка арыентавана па дыяганалях. З трох бакоў (паўночна-ўсходняга, паўднёва-заходняга) да яе прымыкае балота. Уздоўж чацвёртага боку (паўночна-заходняга) прасочваецца роў шырынёй да 10 м. Уезд на пляцоўку ў выглядзе прамога насыпу даўжынёй каля 90 м знаходзіцца з паўднёвага захаду. З процілеглага боку (паўночнага захаду) праз роў таксама праходзіць праезд, больш вузкі, чым першы. На вуглах пляцоўкі ёсць выступы прамавугольнай ці блізкай да прамавугольнай формы. Тры з іх маюць памеры 10х20 м, чацвёрты (усходні) — 20х20 м. Паміж выступамі ўздоўж паўднёва-заходняга боку пляцоўкі размешчана сажалка прамавугольнай формы памерам 60х20 м. Адкрыта гарадзішча Ф. В. Пакроўскім у канцы ХІХ стагоддзя, абследавана Я. Г. Звяругам у 1973 г. Гарадзішча адносіцца да тыпу сярэдневяковых умацаванняў.Бібліяграфія:

Археалагічныя помнікі. Алекшыцкае гарадзішча // Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 24.

Археалогія Беларусі: Энцыклапедыя ў 2-х т. Т.1. А-К / рэдкал. Т.І.Бялова і інш. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя iм.П.Броўкi, 2009. — 496 с. ББК 63.4(4Беи) я2

Віцязь, С. П. Ураджэнцы Беларусі ў сусветнай археалогіі / Сяргей Віцязь; Вольга Мядзведзева, Людміла Дучыц // Беларускі гістарычны часопіс. — 2022. — № 9. — С. 59—67. ББК 63.4

Дикая, А. Основоположник белорусской археологии (к 150-летию со дня рождения Д.И. Довгялло) / Алла Дикая; Наталья Боровикова // Бібліятэчны свет. — 2018. — № 6. — С. 25—27. ББК 63.3(4Беи)

Калеснік, Л. Р. Ад Алекшыц да Эйсмантаў: час, прастора, лёсы / Леанід Калеснік. — Мінск : Колорград, 2020. — 272 с. ББК 63.3(4Беи)

Матвейчик, Д. Олекшицкие школьники совершили экскурсию на Замчище / Д. Матвейчик // Бераставіцкая газета. — 2022. — 10 апреля.: [Электронный ресурс]: URL: https://www.beresta.by/olekshickie-shkolniki-sovershili-jekskursiju-na-zamchishhe/. — Дата доступа: 19.04.2023

Турок, Л. Археалагічныя помнікі Бераставіцкага раёна / Людміла Турок // Бераставіцкая газета. — 2017. — 20 ліпеня. — С. 11.

Імгла над возерам. Пунцовы ранак.
Каштанаў шум. Сцюдзёная крыніца.
Кудзеля выбеленых сонцам хмарак.
Усё гэта ты, мая Бераставіца.
Мільёны кветак. Тысячы людзей.
Лясныя сцежкі. Спелыя чарніцы.
Бусліны клёкат. Звонкі салавей.
І зноў жа ты, мая Бераставіца.
І колькі б потым не прайшло гадоў,
І дзе б не давялося пасяліцца,
Усё ж вяртацца буду зноў і зноў
У любую Бераставіцу.

Так пранікнёна і з любоўю піша пра родную зямлю мясцовая паэтэса Наталля Бутава. Паэтэса паказала ў гэтым вершы адданасць і духоўную прывязанасць да роднай зямлі. У яе радках – пяшчотная прачуласць, глыбокая пашана, вялікая любоў да сваіх родных мясцін, прыроды, да мясцовых жыхароў. Можа таму старажылы і называюць сваю Бераставіцу ні казённым словам “пасёлак”, а ласкавым і патаемным – “мястэчка”. Бо гэта іх роднае “мясцечка”, якое абжывалі іх дзяды і прашчуры на працягу многіх стагоддзяў…
Як сведчыць гісторыя, на Бераставіччыне, не было сусветна вядомых падзей. Але наш край мае сваю слаўную гісторыю, дзе з сівой даўніны жылі людзі, якія працавалі, кахалі, нараджалі дзяцей, абаранялі сваю зямлю ад ворагаў як з захаду, так і з усходу, як з поўначы, так і з поўдня. Знойдзеныя археолагамі каля вёскі Малыя Ёдкавічы знаходкі сведчаць, што на Бераставіччыне людзі жылі да нашай эры. Ужо тады яны ўмелі рабіць каменныя прылады працы, вырабляць посуд, апрацоўваць крэмень. Ганчарнае рамяство атрымала сваё далейшае развіццё ў XI – XII ст. Аб гэтым сведчаць раскопкі каля вёскі Верхаўляны, на тэрыторыі свяцілішча, якое з’яўляецца помнікам язычніцкага культу.
І на месцы Вялікай Бераставіцы жыццё пачалося на некалькі стагоддзяў раней, чым аб гэтым сведчаць пісьмовыя дакументы, вядомыя сучаснікам. Вось што апавядае аб гэтым легенда, якая з пакалення ў пакаленне перадаецца сярод жыхароў Вялікай Бераставіцы:

“Даўно гэта было, можа тысяча гадоў таму назад, а можа i болей. I наша мясцовасць тады была зусім іншай, тут нельга было прайсці пехатой, не тое што на кані пераехаць. Ды i коней тады яшчэ ў нашых мясцінах не было, не ведалі ix нашыя продкі. Затое лясы навокал такія стаялі, што крыкнеш з раніцы — да вечара рэха на абшарах гуляе, асесці не можа. А звяр’я ўсялякага, птушак самых дзівосных было гэтулькі, што лічыць не пералічыць. 3 голаду не памрэш… I рэчка ў той час працякала праз наш край не раўня цяперашняй: шырокая, паўнаводная. Калі стаіш на адным беразе, то другі бераг ледзь відаць было. I не было тады ў яе ні назвы, ні імя. А жылі на яе берагах мужныя, працавітыя людзі. Мужчыны паляваць на звера хадзілі, а жанчыны за гаспадаркай прыглядвалі ды са шкураў адзенне i абутак шылі.
I жылі дзесці ў гэтых краях прыгожы, ростам ладны i да работы здатны юнак, якога ўсе празвалі за яго прыгажосць i статнасць Бераст. А ў суседняй сям’і жыла не менш прыгожая, увішная i да сямейных клопатаў спраўная дзяўчына з прыгожым імем Тавіца. 3 дзяцінства ведалі яны адзін аднаго, i калі прыспела часіна, то й мілавацца сталі. Такое ўжо каханне ў іх распачалося, што i расказаць пра яго цяжка. Глядзяць людзі, зайздросцяць. Кожны, вядома, маладосць сваю прыгадвае. Не адна сляза скацілася на грудзі ў мужчын i жанчын.
Усе было б добра, ды бацькі дзяўчыны ніяк не маглі пагадзіцца на ix шлюб. I тады вырашылі маладыя: трэба ўцякаць i шукаць сабе новае месца для сумеснага сямейнага жыцця.
Познім вечарам, калі месяц за хмаркі схаваўся, Бераст i Тавіца селі ў човен i паплылі ўніз па рэчцы шукаць сабе прытулку для сямейнага шчасця.
На досвітку хлопец i дзяўчына падплылі да берага. Знайшлі на пагорку ўтульнае мястэчка, перакусілі, чым бог паслаў ды й задрамалі. А калі прачнуліся, дык раніца светлая навокал праменні рассыпала, нібы ад вогнішча вугольчыкі раскідала. Тавіца працерла вочы i прашаптала:
— Любы мой, прыгажосць навокал якая. Глядзі…
Азірнуўся Бераст i сказаў:
— Такой удалай мясціны не кожны можа знайсці. Усе для жыцця ёсць: i лес i рэчка побач, i луг зялёны. А што яшчэ людзям для жыцця патрэбна?..3 таго часу, не разгінаючыся, сталі працаваць Бераст i Тавіца, спяшаліся, каб да маразоў сякое-такое жыллё збудаваць.
Праз некалькі гадоў гэтую мясціну нельга было пазнаць, так распрацавалі i змянілі яе муж з жонкай. А тут i дзеткі пайшлі, ды й з другіх куткоў люд прыблудны стаў пасяляцца. I сталі месца тое называць па імёнах першых пасяленцаў: Бераст i Тавіца. Бе-рас-тавіца….”
Легенда легендай, але вось нядаўна ў Бераставіцы знойдзена каменная сякера, якую навукоўцы адносяць за трэцяга тысячагоддзя да нашай эры.
У Гродзенскім гісторыка-археалагічным музеі знаходзяцца ганчарныя вырабы, бранзалеты, завушніцы, якія знойдзены ў Бераставіцы (мяркуецца, пры будаўніцтве новага касцёла) і адносяцца да XI – XII стагоддзяў (іх перадаў у музей граф Касакоўскі). Але так ужо агульнапрынята, што ўзрост гарадоў і вёсак адлічваецца ад часу іх першага ўпамінку ў гістарычных дакументах.
З тых пісьмовых крыніц, што вядомы сёння даследчыкам, упершыню ўпамінаецца Бераставіца з навакольнымі вёскамі ў 1506 годзе ў Грамаце Вялікага князя Літоўскага, караля Польшчы Аляксандра Ягелончыка аб падараванні гэтых паселішчаў і земляў Аляксандру Хадкевічу, вядомаму дзяржаўнаму дзеячу таго часу, за службу Айчыне.

ДАРАВАЛЬНАЯ ГРАМАТА (ПРЫВІЛЕЙ) КАРАЛЯ ПОЛЬСКАГА I ВЯЛІКАГА КНЯЗЯ ЛІТОЎСКАГА АЛЯКСАНДРУ ХАДКЕВІЧУ НА ВАЛОДАННЕ ВЯЛІКАЙ БЕРАСТАВІЦАЙ I ІНШЫМІ ЗЕМЛЯМІ
12 ліпеня 1506 г.
Мы, Аляксандр, ласкаю божай кароль Польскі, Вялікі князь Літоўскі, Pycкi, князь Прускі, Замойскі i іншых зямель i народаў гэтай Граматай пацвярджаем сваім подданным i ix будучым нашчадкам, каму ведаць гэта захочацца, вялікія заслугі продкаў вяльможнага пана Aляксандра Хадкевіча перад Айчынай, i яго бацькі перад уладаром нашым светлай памяці яго міласці каралём Kaзiмipaм, якім яны аддана i верна служылі, не шкадуючы жывата свайго i ciл свaix. Ушаноўваючы яго верную i самаадданую службу каралю, Вялікаму князю Літоўскаму i Айчыне i каб надалей ён ахвотна рабіў гэта i, жадаючы яго за такую службу ўзнагародзіць, мы падаравалі яму Радаўляны, Паплаўчаны, Спудзвілавічы з усімі ў гэтых сёлах людзьмі, што ў Бераставіцы сядзяць, i таксама Селянікі, i Канюхі, i Кавалі i людзьмі, якія ў гэтых сёлах жывуць, з усімі тых людзей ворыўнымі землямі, i барамі, i лясамi, і дубравамі, i звярынымі ўгоддзямі, i птушынымі ловамі, i сенажацямі, а таксама з рэкамі і ручаямі, з вадаёмамі i азёрамі рыбнымі, i мельніцы з іх рыштункамі, i бабрыныя гоны з грашовай данінай i мядовым, i бабрыным, i куніцавым дзяклом i з усімі іншымі выгадамі, якія могуць быць… Даравалі i гэтым пісьмом нашым на вякі запісваем тыя памянёныя сёлы: Радаўляны, Паплаўчаны i Спудзвілавічы i людзей ycix гэтых сёл, вольных i цяглавых, i Селянікі, i Канюхі, i Кавалі, i тыя людзі, што ў Бераставіцы сядзяць, іх землі ўсё пану Аляксандру Хадкевічу i будучым ix нашчадкам i ix блізкім родзічам на часы вечныя належаць. Яны маюць права гэтыя сёлы, i людзей, i ix зeмлi з ix гаспадаркай прадаць, падараваць, абмяняць, расшырыць для свайго карыстання, як захочацца iм i ix нашчадкам. Пры напісанні Граматы прысутнічалі пан Рады нашай, Маршалак дворны, уладар Бельскі i Уценскі князь Mixaiл Глінскі, ваявода Полацкі пан Cтaнicлaў Глябoвiч i іншыя паны Рады нашай. А для лепшай пэўнасці i большай цвёрдасці i пячатку нашу прыклалі да пісьма нашага. Пicaнa ў Biльнi ў лета сем тысяч чатырнаццатае месяца ліпеня, на дваццаты дзень індыкат дзявяты.

У ліпені 1563 года ўжо яго сыну, Вялікаму старасце Вялікага княства Літоўскага, Рыгору Хадкевічу “за успешно проведенные переговоры о перемирии с Великим князем Московским, которые он вёл с большим риском и государственной мудростью” пераходзяць у пажыццёвае валоданне “фальварак Клепачы з пабудовамі, землямі і царквой, што знаходзяцца пры ім”, а таксама навакольныя вёскі.
У 1588 годзе ў час інвентарызацыі каралеўскіх і вялікакняжацкіх уладанняў, да якіх адносіліся і некаторыя бераставіцкія вёскі, даецца падрабязная сацыяльна-эканамічная характарыстыка становішча сялян вёсак Кавалі, Валотынь, Рымуцеўцы, Каенеўцы, Князевічы, Грайна, Одла і іншых. Можна лічыць, што гэта першае ўпамінанне гэтых вёсак у пісьмовых дакументах.
На карце Вялікага княства Літоўскага, выдадзенай упершыню ў 1613 годзе, Бераставіца ўжо пазначана як мястэчка Гродзенскага павета, якое знаходзіцца на перакрыжаванні важнейшых тагачасных гандлёвых шляхоў. Афіцыйна мястэчкам стала паводле прывілея Аўгуста ІІ у 1725 г.
Як сцвярджаюць хронікі, у 1615 годзе ў мястэчку па фундацыі Гераніма Хадкевіча пабудаваны касцёл, які быў асвечаны ў імя Прасвятой Дзевы Марыі. У пачатку 1800-х гадоў пры касцёле была адкрыта парафіяльная школа, у якой вучыліся дзеці мясцовай шляхты, мяшчан і сялян. Як адзначаў расійскі даследчык П.В.Баброўскі, гэта была першая школа такога тыпу на Гродзеншчыне.
Частым госцем нашага мястэчка быў знакаміты прадстаўнік роду Хадкевічаў, праслаўлены ваенаначальнік свайго часу, Вялікі гетман Вялікага княства Літоўскага, герой вайны Рэчы Паспалітай са шведамі Ян Караль Хадкевіч. Ён у 1621 годзе яшчэ разграміў і войска Асманскай імперыі ў бітве пад Хацінам (цяпер Украіна) і гэтым выратаваў Заходнюю Еўропу ад асманскага нашэсця і распаўсюджвання на хрысціянскіх землях іслама. За гэта ён атрымаў нават падзяку ад папы рымскага. І так упадабаў Вялікі гетман новы храм і гэтае мястэчка з такім ласкавым жаночым імем Бераставіца, а легенда апавядае — не толькі мястэчка, але ўпадабаў і бераставічанку – што завяшчаў пасля сваёй смерці (ці пагібелі пад час бітвы) пахаваць сваё сэрца ў саркафагу ў скляпеннях храма. Што, як сцвярджаюць шматлікія гістарычныя крыніцы, і было зроблена ў 1621 годзе пасля яго смерці пад тым жа Хацінам.
У 1754 г. Вялікая Бераставіца атрымала Магдэбурскае права, гэта значыць права на самакіраванне, а разам з ім герб з выявай вавёркі і адпаведныя льготы для жыхароў мястэчка. Была пабудавана ратуша.
Бераставіччына, як і ўся Беларусь, спрадвеку была арэнай крывавых канфліктаў, жорсткага супрацьстаяння розных дзяржаў. І заўсёды цярпела ад забойстваў, пажараў, рабаўніцтва, гвалту наш бераставіцкі люд.
Так было і ў час вайны Рэчы Паспалітай са Швецыяй у 1600-1629 гг. (бітва каля Малой Бераставіцы), і ў час вайны Расіі са Швецыяй (бой каля в.Краснае), і ў расійска-польскія войны. Крывавая драма разыгралася ў Вялікай Бераставіцы 19 верасня 1794 года. У баі вайсковых падраздзяленняў царскай арміі з паўстанцамі Тадэвуша Касцюшкі, якімі камандаваў палкоўнік Хлівінскі, загінула больш за 200 чалавек. У гэтай бітве, прымаў удзел камандзір экскадрона,маёр князь Пётр Баграціён. Той самы Баграціён, што камандаваў рускай арміяй у 1812 годзе ў вайне з французамі і штаб якога стаяў на пачатку вайны ў Ваўкавыску.
У 1863 паўстанне Кастуся Каліноўскага таксама захапіла Вялікую Бераставіцу. Сам Кастусь Каліноўскі нарадзіўся ў в. Мастаўляны (цяпер Польшча) Галынкаўскай воласці, яе цэнтр знаходзіўся ў Бераставіцкай Галынцы, у дзяцінстве неаднаразова бываў у Бераставіцы на яе славутых кірмашах, ды і за абноўкамі разам з бацькам сюды часцяком прыязджаў. Таму што ў бераставіцкіх крамах і тавару было багата і выбар быў разнастайны, ды і местачковыя гандляры давалі тавар у крэдыт. А ў пачатку 1860-ых гадоў у нашым мястэчку ў Каліноўскага былі патаемныя сустрэчы са сваімі паплечнікамі-аднадумцамі, паэтам Феліксам Ражанскім і настаяцелем касцёла Прасвятой Дзевы Марыі ксёндзам Ігнаціем Казлоўскім. Менавіта яны дапамагалі Каліноўскаму арганізоўваць выданне і распаўсюджванне першай беларускай рэвалюцыйнай газеты “Мужыцкая праўда”. Некаторыя даследчыкі выказваюць меркаванне, што яе першыя нумары друкаваліся ў Вялікай Бераставіцы ў скляпеннях таго самага касцёла. Нездарма ж Віленская следчая камісія па справах паўстанцаў, а потым і ваенна-палявы суд, завочна прыгаварылі Ігнація Казлоўскага да смяротнага пакарання.
Гістарычныя крыніцы, французскія, нямецкія, польскія ваенныя пахаванні сведчаць аб тым , што на “ нашай зямлі” праходзілі жорсткія баі і ў час вайны з Напалеонам, і ў першую сусветную вайну, і ў 1920 годзе пад час савецка-польскай вайны.
У ліпені 1920 года, калі часці Чырвонай Арміі вызвалілі Бераставіччыну ад польскіх легіянераў, тут былі арганізаваны рэўкомы, якія прыступілі да арганізацыі савецкай улады. Беззямельныя і малазямельныя сяляне надзяляліся зямлёй, ствараліся першыя сельскагаспадарчыя камуны, арганізоўвалася школьная сістэма.
Але нядоўга трымалася савецкая ўлада на Бераставіччыне. У верасні 1920 года часці Чырвонай Арміі, пасля паражэння пад Варшавай, вымушаны былі адступаць. Камандаванне Заходняга фронту на чале з Тухачэўскім прыняло рашэнне замацавацца на рубяжы ракі Свіслач, сканцэнтраваўшы тут некалькі дывізій, і даць рашучы бой легіянерам, а затым перайсці ў контрнаступленне. Чатыры дні ішлі баі паміж варожымі бакамі на лініі Каласы — Клепачы – Гарбачы – Кватары –Паўлюшкі – Вялікая Бераставіца – Карпаўцы – Малая Бераставіца… У іх з абодвух бакоў удзельнічала некалькі пяхотных дывізій, артылерыя, кавалерыя і нават авіяцыя.
Як сведчаць гістарычныя мемуары, салдаты як з аднаго, так і з другога боку праяўлялі мужнасць і гераізм, кожны змагаючыся за сваю праўду. Вышэй пералічаныя населеныя пункты, захлістываючыся ад агню і дыму, на працягу дня некалькі разоў пераходзілі з рук у рукі. Па сведчанню польскіх ваенных спецыялістаў таго часу, баі пад Бераставіцай у савецка-польскай вайне 1920 года былі значнай аперацыяй, як з тактычнага так і стратэгічнага пункту гледжання для абодвух бакоў. З савецкага боку тут ўпершыню на Заходнім фронце прымала ўдзел нават авіяцыя. Мужнасць як савецкіх, так і польскіх салдат заслугоўвае павагі і добрай людской памяці.
У 1921-1939 гадах, калі Заходняя Беларусь уваходзіла ў склад Польшчы, на Бераставіччыне дзейнічалі нацыянальна-асветніцкія і нацыянальна-вызваленчыя арганізацыі Беларускай сялянска-работніцкай грамады, Таварыства беларускай школы, падпольныя Бераставіцкі, Алекшыцкі, Галынкаўскі райкомы КПЗБ (Камуністычная партыя Заходняй Беларусі) і КСМЗБ (Камуністычны саюз моладзі Заходняй Беларусі), якія абуджалі нацыянальную самасвядомасць грамадства, прапагандавалі нацыянальную культуру, змагаліся за сацыяльныя правы і нацыянальнае вызваленне, за ўз’яднанне з БССР. З Вялікай Бераставіцай, вёскамі Жабры, Жукевічы, Кавалі, Карпаўцы, Малая Бераставіца цесна звязаны пачатак падпольнай рэвалюцыйнай дзейнасці Сяргея Восіпавіча Прытыцкага. У 1930-1933гг. ён, тады сакратар падпольных Крынкаўскага раённага, Гродзенскага акруговага камітэтаў КСМЗБ, неаднаразова бываў тут, сустракаўся з людзьмі, праводзіў інструктыўныя нарады з падпольшчыкамі, арганізоўваў маёўкі і палымяна выступаў на іх. У раёне і сёння жывуць людзі, якія сустракаліся з ім і добра памятаюць яго.

У верасні 1939 года Заходняя Беларусь уз’ядналася з БССР. 15 студзеня 1940 года разам з іншымі ўтвораны Крынкаўскі раён, які ўваходзіў у склад Беластоцкай вобласці (утворана 4 снежня 1939 года). У яго ўвайшла амаль уся тэрыторыя цяперашняга раёна (Кватарскі і Грыцавіцкі сельсаветы ўваходзілі ў склад Свіслацкага раёна).
Пачалося будаўніцтва савецкага ладу жыцця. Адкрываліся школы, амбулаторыі, бальніцы, малазямельныя і беззямельныя сяляне надзяляліся зямлёй. Пачалася калектывізацыя. У лютым-сакавіку 1940 года створаны калгасы ў вёсках Гольні, Кудрычы, Масаляны, Ярмолічы. У маі 1941 года ў раёне было 22 калгасы. Для аказання ім дапамогі ў правядзені сельскагаспадарчых работ на базе маёнтка Малая Бераставіца створана МТС (машына-трактарная станцыя).
У маі – чэрвені гэтага ж года некалькі калгасаў раёна, а таксама асобных перадавікоў гаспадарак прымалі ўдзел ва Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўцы.
22 чэрвеня 1941 года – трагічны дзень, які паставіў крывавую кропку над мірным, поўным надзей і спадзяванняў жыццём. У першыя гадзіны вайны на ваенны аэрадром у Кватарах і чыгуначную станцыю Бераставіца пасыпаліся варожыя бомбы. У час вайны на Бераставіччыне дзейнічалі асобныя аператыўныя і дыверсійныя групы партызанскіх атрадаў “Звязда”, “Камсамол Беларусі”, імя Матросава, імя Каліноўскага партызанскай брыгады імя Кастуся Каліноўскага, партызанская група “Гроза”, падпольны Крынкаўскі райкам камсамола. Наш рэгіён часткова таксама ўваходзіў у зону дзеянняў падпольных Гродзенскага і Свіслацкага райкамаў партыі. У зоне дзеяння Гродзенскага падпольнага гаркама камсамола, які ўзначальвала бясстрашная камсамолка-партызанка з вёскі Лаша Вольга Соламава, быў не толькі горад Гродна, але і тэрыторыя Гродзенскага, Скідзельскага, Сапоцкінскага і Крынкаўскага раёнаў. 2 лютага 1944 года ў баі з нямецкімі захопнікамі каля вёскі Жорнаўка Вольга Соламава гераічна загінула.
20 ліпеня 1942 года немцы спалілі вёску Верхаўляны, а мужчын вывезлі ў Беласток і расстралялі. У першы год акупацыі сотні яўрэяў, якія жылі ў Бераставіцы і асобных вёсках, фашысты сагналі ў гета, а потым вывезлі і знішчылі. Такі лёс напаткаў многіх жыхароў Бераставіччыны. Сотні нашых землякоў загінула і на франтах Вялікай Айчыннай вайны. Іх памяць увекавечана ў помніках і абелісках, на Сцяне Памяці ў райцэнтры.
16 ліпеня 1944 года Бераставіччына была вызвалена ад нямецкіх акупантаў. Пачалося аднаўленне разбуранай гаспадаркі. Органы раённай улады спачатку размясціліся ў Крынках, а ў жніўні пераехалі ў Бераставіцу. У гэтым жа месяцы пачынаецца работа па аднаўленні хлебапякарні, рамонту бальніц, школ, прымаецца рашэнне аб выданні раённай газеты. 20 верасня гэтага ж года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР створаны Гродзенская вобласць і Бераставіцкі раён.
Вялікай падмогай сельскай гаспадарцы стала аднаўленне ў Малой Бераставіцы ў верасні 1944 года МТС, у якой спачатку было толькі некалькі трактараў і адзін камбайн. У Белым Дворку адкрылася раённая бальніца, пачаліся работы па адбудове разбураных у час вайны маслазавода і электрастанцыі ў Бераставіцы, Айцоўскага спіртзавода. Для больш эфектыўнай работы мясцовай прамысловасці ў снежні 1944 года арганізаваны райпрамкамбінат, у структуру якога ўвайшлі млыны, швейныя, абутковыя, сталярныя і іншыя майстэрні. У гэтым жа годзе адноўлены першы пасляваенны калгас “Кастрычніцкая рэвалюцыя” у в. Людзвінова. У 1945 годзе ў вёсцы Стары Дворац утвораны калгас, які назвалі яго “Перамога”. У той жа час у Старым Дворцы арганізаваны дзіцячы дом для сірот, у якім на дзяржаўным забеспячэнні знаходзілася больш за 100 дзяцей.
У 1945 годзе ў сувязі з падпісаннем паміж СССР і Польскай Народнай Рэспублікай пагаднення аб свабодным выездзе палякаў у Польшчу, а беларусаў – у БССР дзясяткі і сотні сямей выехалі з родных месцаў як у Польшчу, так і Беларусь. У 1947 годзе Указам Прэзыдыума Вярхоўнага Савета БССР Вялікай Бераставіцы надаецца статус гарадского пасёлка. У той жа год пачынаецца яшчэ адно, больш жорсткае перасяленне, якое закранула жыхароў прыгранічных вёсак. Там ужо ніхто не цікавіўся іх жаданнем. У сувязі з падпісаннем дагавора аб дэмаркацыі савецка-польскай граніцы сотні сем’яў перасяляліся з Галынкі, Рудаўлян, Уснара Дальнага і іншых пагранічных вёсак.
Пасля вайны, у першую пяцігодку, актыўна праводзілася калектывізацыя, якая была ў асноўным завершана ў 1950 годзе. У раёне было арганізавана больш за 70 калгасаў, ледзь не ў кожнай вёсцы – калгас.
У пачатку 50-х гадоў пачалося іх узбуйненне. У 1953 годзе іх заставалася 16. Сельскагаспадарчая вытворчасць стала больш эфектыўнай. Ужо ў 1958 годзе ў раёне на 4 цэнтнеры павялічылася ўраджайнасць зерневых і склала 15 цэнтнераў з гектара, а ў саўгасе “Бераставіцкі” (цэнтр-Масаляны) – 19 цэнтнераў. У два разы павялічыліся надоі і ў сярэднім склалі 1940 кілаграмаў ад каровы. Мяса рэалізавана 840 тон, што на 415 тон больш, чым у 1953 годзе.
13 лютага 1960 года да Бераставіцкага раёна далучаны Грыцавіцкі і Кватарскі сельсаветы, якія ўваходзілі ў склад Свіслацкага раёна. А 25 снежня 1962 года Бераставіцкі раён ліквідаваны, а яго тэрыторыя далучана да Свіслацкага раёна.
30 ліпеня 1966 года раён адноўлены. У гэты год на палях раёна атрымана збожжавых па 10,3 , бульбы – 109, цукровых буракоў – 240 цэнтнераў з гектара, а ў калгасах “Гвардыя” (цэнтр – в. Вялікія Эйсманты), імя Леніна (цэнтр – в. Алекшыцы), саўгасе “Бераставіцкі” ураджайнасць зерневых склала 13-15 цэнтнераў. Гэта былі параўнаўча высокія паказчыкі сярод іншых раёнаў
У гэтым жа годзе раён выйшаў пераможцам у рэспубліканскім сацыялістычным спаборніцтве і быў узнагароджаны пераходным Чырвоным сцягам ЦК КПБ і Савета Міністраў БССР, а старшыні калгаса “Гвардыя” А.М.Варанецкаму прысвоена ганаровае званне Героя Сацыялістычнай Працы. У 1967 годзе гэты калгас узнагароджаны вышэйшай дзяржаўнай узнагародай СССР – ордэнам Леніна.
Штогод узрастала эфектыўнасць народнай гаспадаркі, паспяхова выконваліся эканамічныя і сацыяльныя планы. Раён неаднаразова ўзнагароджваўся Ганаровымі граматамі і Дыпломамі, пераходнымі Чырвонымі сцягамі ЦК КПСС, Савета Міністраў СССР, ВЦСПС і ЦК ВЛКСМ, а таксама ЦК КПБ, Савета Міністраў БССР, Белсаўпрофа і ЦК ЛКСМБ, Ганаровымі граматамі Вярхоўнага Савета БССР, аналагічнымі ўзнагародамі абласнога ўзроўню. Працоўныя калектывы заносіліся на Усесаюзную і Рэспубліканскую Дошкі гонару.
У пачатку 1980-х гадоў раён, як і іншыя рэгіёны рэспублікі, у сілу вядомых абставін, звязаных з распадам СССР, пачаў страчваць свае пазіцыі ў сацыяльна-эканамічным развіцці. Але пачынаючы з другой палавіны 90-х і асабліва ў апошнія гады мінулай пяцігодкі аб’ёмы сельскагаспадарчай вытворчасці пачалі ўзрастаць. Па многіх паказчыках раён заняў прызавое месца сярод лідараў не толькі ў вобласці, але і ў рэспубліцы. Знамянальным у гэтым плане быў 2004 год, калі паказчыкі ў сельскагаспадарчай вытворчасці перавысілі ўзровень самых спрыяльных гадоў савецкага часу.
Аналізуючы ў цэлым вынікі мінулай пяцігодкі, можна адназначна сказаць, што 2001-2005 гады для Бераставіччыны былі пяцігодкай шматгранных станоўчых змен. Раён неаднаразова займаў першыя месцы ў вобласці і рэспубліцы, узнагароджваўся за высокія паказчыкі ў сацыяльна-эканамічным развіцці. У 2002 годзе – першае месца ў аграпрамысловым комплексе рэспублікі і першае месца ў вобласці па прамысловасці, транспарту і развіццю сферы паслуг.
У 2004 годзе на рэспубліканскім фестывалі-кірмашы “Дажынкі — 2004” раён узнагароджаны Ганаровым дыпломам, як пераможца рэспубліканскага спаборніцтва сярод раёнаў Гродзеншчыны па ўборцы збожжавых і зернебабовых культур.
У 2005 годзе Бераставіцкаму раёну прысуджана першае месца ў рэспубліканскім спаборніцтве за высокую культуру земляробства.
У прамысловасці тэмп росту аб’ёмаў вытворчасці за пяцігодку павялічыўся на 77,5 працэнта. З году ў год пашыраецца асартымент выпускаемай прадукцыі, паляпшаецца яе якасць.
Бераставіччыну ў розны час наведвалі вядомыя палітычныя і дзяржаўныя дзеячы Беларусі. Тут бывалі К.Т.Мазураў (1-ы сакратар ЦК КПБ у 1956-65 гг.), П.М.Машэраў (1-ы сакратар ЦК КПБ у 1965-80гг.), С.В.Прытыцкі (сакратар ЦК КПБ, намеснік старшыні Савета Міністраў, Старшыня Прэзідыўма Вярхоўнага Савета БССР у 1968-71гг.), Г.С.Таразевіч (Старшыня Прэзідыўма Вярхоўнага Савета БССР у 1985-89гг.), Ц.Я. Кісялёў (Старшыня Савета Міністраў БССР у 1959-78гг.), А.Н. Аксёнаў (Старшыня Савета Міністраў БССР у 1978-83 гг., 1-ы сакратар ЦК КПБ у 1980-1983 гг.). Двойчы раён наведаў Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнка.
На Бераставіччыне бывалі Патрыярх усяе Русі Алексій II, Патрыяршы Экзарх усяе Беларусі, Мітрапаліт Мінскі і Слуцкі Філарэт. У гасцях у бераставіцкіх працаўнікоў былі вядомыя выканаўцы: Віктар Вуячыч, Яраслаў Еўдакімаў, Тамара Раеўская, вакальна-інструментальны ансамбль “Песняры” пад кіраўніцтвам Уладзіміра Мулявіна (1977г.) вядомыя пісьменнікі: Васіль Быкаў, Аляксей Карпюк, Рыгор Барадулін, Сяргей Грахоўскі, Анатоль Астрэйка, Генадзь Дзмітрыеў, Леанід Дайнэка, Яўгенія Янішчыц; кампазітары: Ігар Лучанок, Леанід Захлеўны; і іншыя.

Бераставічына мая, Бераставіца!
            Да болю любы і радзімы край…
            Дзіўлюся і ніяк не надзівіцца
            На твой зямны і непаўторны рай…

Верхаўлянскае свяцілішча

Значную цікавасць у плане вывучэння змены рэлігій на ўсходніх межах Гродзеншчыны ўяўляе сабой свяцілішча каля в. Верхаўляны Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці.

Помнік яшчэ ў 1895 г. згадваўся ў «Археалагічнай карце Гродзенскай губерні» Ф. Пакроўскага, а ў 1973 г. абследаваўся Я. Звяругам, які склаў ягоны план. У 1986 і 1996 гг. свяцілішча вывучалася аўтарам. У час даследаванняў 1986 г. было ўстаноўлена, што па асаблівасцях будовы (малыя памеры пляцоўкі і размяшчэнне рова паміж валам і пляцоўкай) помнік не адрозніваецца ад гарадзішчаў-свяцілішчаў Смаленшчыны і Паўночнай Букавіны. У тым жа годзе быў закладзены шурф памерамі 2х2 м у цэнтры пляцоўкі, а таксама тры шурфы ў рове (у паўднёвай, паўночнай і ўсходняй частках).

У паўднёвым і ўсходнім шурфах на глыбіні з 0,35-0,40 м да 0,6 м на мацерыку залягала выбрукоўка з дробных і буйных камянёў.

Гарадзішча-свяцілішча размешчана за 0,23 км на паўднёвы ўсход ад в. Верхаўляны, на марэнным узгорку, за 0,7 км на поўдзень ад месца, дзе з сажалкі выцякае ручай, адзін з прытокаў ракі Верацейкі, якая ўпадае ў Свіслач Нёманскую. Раней на месцы сажалкі была крыніца. Яшчэ да нядаўняга часу там ляжаў вялізны камень. Існавала павер’е, што калі прыняць гэты камень, то крыніца разальецца і затопіць вёску. Згодна легендзе, у крыніцы аднойчы ўтапіўся сын ведзьмы. За гэта ведзьма заткнула крыніцу мяшком з воўнай. Аналогіі гэтай легендзе вядомыя і ў іншых мясцінах Беларусі.

Мясцовая назва свяцілішча — «Гарадзішча». Па легендзе, раней на ім стаяла царква, якая потым правалілася пад зямлю. За 0,5-0,7 км на паўднёвы ўсход адтуль знаходзіцца поле, на якім асабліва часта (як лічаць мясцовыя жыхары) б’е ў час навальніцы пярун. «Гарадзішча» мае ў цэлым круглую форму. Пляцоўка дыяметрам каля 7 м абкружана амаль з усіх бакоў ровам, які ніжэй за яе на глыбіню ад 0,5 да 1,2 м, а ў паўночным рове нават больш 2 м. Вышыня вала адносна цэнтра пляцоўкі дасягае 1,6-2,9 м.

Уваход на пляцоўку свяцілішча з паўночна-заходняга боку, дзе паніжэнне вала злучана з пляцоўкай земляной перамычкай. Падобная перамычка ёсць і з паўночна-ўсходняга краю пляцоўкі і вядзе да пашкоджанай часткі вала. Магчыма, гэта перамычка больш позняга паходжання і насыпана за кошт паўночнай, найбольш шырокай і глыбокай часткі рова.

У 1996 г. раскоп на пляцоўцы меў плошчу 88 кв.м і заходзіў на паўднёвы схіл, а некаторыя квадраты размяшчаліся ў рове. За 4 м на захад ад паўночна-заходняга кута гэтага раскопа, паблізу ад увахода на свяцілішча была закладзена прарэзка вала даўжынёй 8 м і шырынёй 2 м. З паўночнага ўсходу да прарэзкі вала былі прырэзаны 4 квадраты і такім чынам утварыўся яшчэ адзін раскоп плошчай 32 кв. м.

Таўшчыня культурнага пласта (разам з дзёрнам) у раскопе на пляцоўцы вагаецца ад 0,14 да 0,28 м, а ў сярэднім складае 0,20-0,22 м. На схіле пляцоўкі ён патанчаецца да 0,1 м, а ў рове дасягае 0,53 м. Культурны пласт складаецца з цёмна-шэрага да чорнага пяску. У паўночна-заходняй частцы раскопа ў культурным пласце трапляюцца камяні-валуны дыяметрам 0,1-0,2 м. Там, дзе паўднёва-заходнія квадраты раскопа заходзяць у роў, у ніжняй частцы культурнага пласта залягае дробнае вуголле.

У плане яна хутчэй за ўсё авальнай формы. Акрамя яе, у мацерыку раскопа на пляцоўцы было яшчэ 28 ям і ямак розных памераў, дыяметрам ад 0,1 да 1,74 м і глыбінёй ад 0,05 да 0,46 м. На пляцоўцы ў шэрагу месцаў размешчаны выбрукоўкі з валунных камянёў (найбольш выразна выдзяляюцца тры выбрукоўкі). Дыяметр валуноў — ад 0,05-0,07 да 0,25-0,32 м. Таўшчыня культурнага пласта пад камянямі — каля 0,06-0,08 м. Адлегласць паміж камянямі дасягае 0,15-0,20 м. Камяні не маюць слядоў абпаленасці. У рове суцэльнай выбрукоўкі, як пры шурфоўцы 1986 г., выявіць не ўдалося. Пры прарэзцы вала выявілася, што максімальная яго вышыня адносна мацерыка дасягае 1,76-1,80 м. На мацерыку прасочваецца прапластак пахаванай глебы (цёмна-шэрага гумусаванага пяску) магутнасцю 0,04-0,06 м. Пры прарэзцы вала на глыбіні 0,2-0,6 м трапляліся фрагменты ганчарскай керамікі Х-XII ст.ст., што можа сведчыць пра храналогію падсыпкі вала. Усяго на пляцоўцы знойдзена 124 абломкі ганчарскай керамікі, у тым ліку 16 фрагментаў венчыкаў. З тых фрагментаў, якія паддаюцца датаванню, 9 адносяцца да X-XI ст.ст., 7— да XII ст., 2 абломкі — да XIV-XV ст.ст. і 2фрагменты — да XVI — пачатку XVII ст.ст. Кераміка больш позніх стагоддзяў (прынамсі, венчыкі) адсутнічае цалкам. Пры раскопках свяцілішча выяўлена 319 крэмняў, пераважная частка іх без апрацоўкі.

Бібліяграфія:

Верхаўлянскае свяцілішча // Памяць: Гіст.-лакум. Хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: Белта, 1999. — С. 25.

Турок, Л. Археалагічныя помнікі Бераставіцкага раёна / Л. Турок // Бераставіцкая газета. — 2017. — 20 ліпеня.: Электронны рэсурс: https://www.beresta.by/54037/. — Дата доступа: 24.05.23. г.

“Гузік” графа Касакоўскага

Ці задумваемся мы над тым, якую цікавую спадчыну заставілі нашы продкі ў нашых родных мясцінах? Ходзячы па будзёнай Бераставіцы мы яе не заўважаем і, сапраўды, патрэбен зрок дзіцяці, каб адкрыць нешта незвычайнае. Яшчэ ў дзяцінстве, блукаючы каля сённяшняга раённага шпіталя і, шукаючы першыя веснавыя кветкі, я выпадкова сутыкнулася з нечым, што вельмі ўразіла мяне. Тады я пабегла дамоў і зашчабятала сваёй матулі, што знайшла камень-гузік, вельмі вялікі і непадобны на іншыя. Матуля не паверыла мне, мабыць я была яшчэ зусім маленькай у яе вачах, хоць мне і было на той час 10 год. З цягам часу я забыла аб знаходцы, а, калі вучылася на ІІ курсе ГрДУ, то прыгадала аб гэтым. Я не магла паверыць у тое, калі зноў убачыла сваімі ўласнымі вачамі гэты “гузік”, што праз такі вялікі адрэзак часу ён заставаўся ляжаць на сваім месцы.

Камень, эліпсавіднай формы, аздоблены тонка выкананым узорам. Мае дзве неглыбокія адтуліны, якія сімметрычна размешчаны на цэнтральнай частцы прадмета. Прыблізна адносіцца да ХІХ стагоддзя. Знойдзены недалёка ад маёнтка Касакоўскіх. Мабыць, гэты камень увасабляе сабою частку нейкай архітэктурнай кампазіцыі маёнтка, існаваўшай, на маю думку, у часы Напалеона.

Сядзіба Касакоўскіх знаходзілася на тэрыторыі сучаснай раённай бальніцы, складалася з старога і новага палацаў, парку. Стары палац складаўся з двух будынкаў — каменнага, які адносіцца да пачатку ХІХ стагоддзя, і драўлянага, пабудаванага ў ХVІІ стагоддзі. Новы палац пабудаваны ў 1900 г. У сядзібе захоўвалася многа каштоўнасцей: напалеонаўскія дары, карцінная галерэя, мэбля розных эпох, бібліятэка, нумізматычная калекцыя.

P.S Дадзены артыкул быў надрукаваны невядомым аўтарам у студзені-лютым 2003 года ў краязнаўчым часопісе Янус (№ 1-2), які выдаваўся на той момант школьным краязнаўчым таварыствам Вялікаэйсмантаўскай сярэдняй школы.

Бібліяграфія:

Археалагічныя знаходкі ў Алекшыцах. “Гузік графа Касакоўскага // Янус. — 2003. — № 1—2. — С. 5.

Надзея Сторажава

Нарадзілася Надзежда Аляксееўна ў 1942 годзе ў вёсцы Канюхі Бераставіцкага раёна, закончыла 7 класаў Казлоўскай школы ў 1957 годзе. Калі Надзейка хадзіла ў пачатковыя класы, яна любіла гуляць у школу. Збіралася ў іх хаце, а летам — у двары купка дзяцей, а настаўніцай, канечне, была яна. Муштравала сваіх “падапечных” за нявывучаныя ўрокі, вучыла чытаць па “Буквару”.
Пасля заканчэння Гродзенскага педагагічнага інстытута Надзежда Шыпіца працавала ў Рагачоўскай сямігадовай школе ў Гродзенскім раёне, а пасля выйшла замуж і пераехала ў Мінск. Працавала настаўніцай пачатковых класаў у розных школах Мінска. Старалася прымяняць на ўроках новыя прыёмы ў працэсе навучання чытанню і пісьму, а таксама ў комплекснай выхаваўчай рабоце. У 1970-ыя гады, як і многія савецкія настаўнікі, абапіралася на вопыт вядомага педагога В. Сухамлінскага.
А ў 1984 годзе Міністэрства асветы БССР аб’явіла конкурс на “Буквар” для рускіх школ рэспублікі. Працаваць прыйшлося некалькі гадоў. За мастацкае афармленне буквара, пасля доўгіх перамоў, узяліся вядомыя мастакі В.В. Дударэнка, Э.Э. Жакевіч, В.А. Макаранка і іншыя — усяго ў ілюстрацыі кнігі ўдзельнічала 9 чалавек.
У конкурсе на лепшы “Буквар” прымала ўдзел некалькі аўтараў. Але лепшай была прызнана кніга Н. Сторажавай. Яе першае выданне выйшла тыражом 100 тысяч экзэмпляраў. Ні адна кніга ў Беларусі — ні паэта, ні празаіка, ні гісторыка — не выходзіла такім вялікім тыражом.
Аўтар “Буквара” Сторажава, у адрозненне ад іншых аўтараў, ужо ў 1-ым класе знаёміць вучняў з творамі вядомых рускіх і беларускіх класікаў: Пушкіна, Талстога, Чукоўскага, Караткевіча, Вярбы, Танка і іншых, умела рабіць іх інтэрпрэтацыю зразумелай для дзяцей. У кнізе многа цікавых скорагаворак, прымавак і загадак. Буквар багата ілюстраваны, багаццем малюнкаў захапляе і школьнікаў і дарослых.
“Буквар” нашай зямлячкі выдаваўся многа разоў, агульны яго тыраж больш за 500 тысяч экзэмпляраў. Па ім вучыліся і вучацца ў школах Расіі, Чэхіі, Славакіі і нават далёкай Чарнагорыі.
Надзежда Аляксееўна на гэтым не супакоілася. Яна падрыхтавала ў дапамогу настаўнікам, дзецям і бацькам розныя навучальныя дапаможнікі.
Штодня тысячы вучняў і настаўнікаў адкрываюць кнігі аўтара Сторажавай, каб навучыцца граматна і прыгожа пісаць. “Буквар”, “Пропісы”, “Складовыя табліцы”, – гэтыя і іншыя падручнікі і навучальныя дапаможнікі знаёмыя многім. На базе свайго багатага педагагічнага вопыту, ужываючы лепшыя навуковыя методыкі і канцэпцыі, яна стварае работы, якія дапамагаюць настаўніку зрабіць кожны ўрок максімальна эфектыўным. Н. Сторажава – сапраўдны падзвіжнік асветы. Яна аб’ездзіла ўсю краіну з мэтай дапамагчы настаўнікам пачатковай школы навучыцца працаваць па яе методыцы цікава і эфектыўна. “Дзеці могуць і павінны пісаць граматна. Напісанае застаецца”, – сцвярджае Надзея Аляксееўна.
У навучальным дапаможніку “Страна Буквария” аўтар прапануе прынцыпова новыя гульнявыя прыёмы ў навучанні дзяцей грамаце. Багата ілюстраванае, цікавае выданне можа быць выкарыстана для працы ў дзіцячым садку і ў школе. Прадстаўленыя ў кнізе гульні, галаваломкі, лагічныя задачы замацоўваюць правільнае напісанне парных зычных, закладваюць асновы пісьменнасці, развіваюць пачуццё мовы. Настаўнікам кніга карысна для тлумачэння і замацавання матэрыялу, правядзення віктарын і алімпіяд. Бацькі знойдуць у ёй заданні для эфектыўных дадатковых заняткаў з дзяцьмі.
Надзежда Сторажава — не толькі добры педагог і метадыст, але і пісьменнік. Яна піша вершы, апавяданні і казкі для дзяцей на рускай і беларускай мовах. У кніжцы “Першае падарожжа” размешчаны вершы, лічылкі і скорагаворкі на беларускай мове. У кніжцы “Сіні матылёк” змешчаны загадкі для дзяцей дашкольнага і малодшага школьнага ўзросту. Тут і дзеці, і іх бацькі знойдуць цікавыя загадкі пра звяроў, птушак і дамашніх жывёл, пра кветкі, хатнія рэчы і з’явы прыроды.
Вялікую дапамогу аказвае настаўнікам пачатковых класаў кніжка Н. Сторажавай “Мова мая і твая”. Аўтар знаёміць са сваёй сістэмай работы па навучанню шасці- і сямігадовых дзяцей роднай мове. Створаная ёю “Займальная граматыка”, разнастайныя гульні і моўныя задачы дапамагаюць бацькам, настаўнікам і выхавацелям дзіцячых садкоў далучыць сваіх маленькіх выхаванцаў да таямніц і скарбаў роднай мовы.
Надзежда Аляксееўна Сторажава – заслужаны работнік адукацыі Беларусі, лаурэат многіх літаратурных і педагагічных прэмій, аўтар вучэбна-метадычнага комплексу па навучанні грамаце, выдатны педагог-практык. Сістэма дыдактычных гульняў і практыкаванняў Сторажавай, выкладзеная ў яе кнігах, дазваляе ператварыць любы ўрок у займальнае даследаванне, спаборніцтва або цікавую гульню.
Надзежда Аляксееўна любіць сваю малую радзіму — Бераставіччыну, ганарыцца яе людзьмі і іх справамі. А мы, яе землякі, ганарымся, што “Буквар” нашай зямлячкі і сёння з’яўляецца запатрабаваным у многіх школах розных краін свету і жадаем ёй новых поспехаў і творчых знаходак.
Пайшла з жыцця Надзежда Сторажава 7 красавіка 2022 года. Пахавана ў г. Мінску.

Бібліяграфія:
Коўшык, М. Да малой радзімы дакрануцца рукой / Марыя Коўшык // Бераставіцкая газета. — 2024. — 7 лютага (№ 6). — С. 6. ББК 653+655
Пацэнка, М. Аўтар “Буквара” Надзежда Сторажава – наша зямлячка з вёскі Канюхі / Мікалай Пацэнка // Бераставіцкая газета. — 2018. — 18 августа. — С. 8.
Сторожева, Н. А. Букварь / Сторожева Н.А. ; худож. А.Х.Угренинова, В.Н. Кузьменкова, В.Н.Анисько, О.С.Ткачев. — Минск : Бервита, 1999. — 223с.
Сторожева, Н. В. Историко-библиографические аспекты в краеведческой подготовке студентов / Н. В. Сторожева, К. П. Чуприн // Документные ресурсы общества : проблемы исследования и преподавания. — Пермь, 2011. — С. 115—122.
Сторожева, Н. А. Слова бывают разные : [читаем веселые стихи и учимся писать без ошибок / Надежда Сторожева; [художник П. В. Городцов]. — Минск : Пачатковая школа, 2015. — 23 с.
Сторожева, Н.А. Уроки грамотного письма // Пачатковая школа.- 2010. — № 12. — С. 13—15.

Купа Пётр Міхайлавіч

Нарадзіўся Пётр Купа 1 мая 1941 года ў в. Казлы Бераставіцкага раёна ў простай сялянскай сям’і. Тут з вуснаў маці ён пачуў роднае беларускае слова, якому заставаўся верным да апошніх дзён свайго жыцця. Тут ён вучыўся ў Казлоўскай сямігодцы разам з сялянскімі хлопчыкамі і дзяўчынкамі. Затым сярэднюю адукацыю атрымаў у Сарасецкай школе, у якую прыходзілася хадзіць за кіламетраў з шэсць. Бедна, але весела жылі пасляваенныя хлапчукі. Гулялі ў вайну, лапту, штандар. Разам з імі бегаў за сяло на луг, узбіраўся на Бельскую гару, якая была любімым месцам зімовых забаў дзятвы. З гары адкрывалася хлопцу прыгажосць роднага краю. У такі момант сэрца яго захлыналася ад любові да родных мясцін. Летам купаўся і вудзіў рыбу ў Свіслачы, хадзіў у лес па грыбы. Дзіва, але ў простай вясковай школы, нягледзячы на цяжкасці пасляваеннага жыцця, ён знаходзіў магчымасці для развіцця сваіх мастацкіх здольнасцей. Тут бярэ пачатак яго паэтычная сцяжына.

Гады дзяцінства і юнацтва даюць запас уражанняў на ўсё жыццё. Малая радзіма – сама зямная прыгажосць, дарагі куточак, думка пра які вярэдзіць сэрца пачуццём любові і тугі. У вёсцы яшчэ адчуваецца дух Купаў, захаваліся месцы і памяць, звязаныя з іх жыццём. Кожным учынкам, радком праслаўляў мясцовы паэт край, ганарыўся роднымі мясцінамі і людзьмі, якія тут жывуць.

Сям’я Купаў аказала ўплыў на станаўленне малога Пятра. Паэтычны талент дастаўся Пятру ад бацькі, які час ад часу занатоўваў рыфмаваныя радкі ў шэры сшытак. Пазней Міхаіл Купа перадаў свайму сыну «простую общую тетрадку» з надзеяй, што сын калі-небудзь стане паэтам: «Где б ни был я: в походе, дома, //Затмят ли душу облака,// В часы успеха и подъема // “К тетрадке тянется рука” (зборнік вершаў “Купава”). У запаветным сшытку ён пісаў пра ўсё, што адбывалася і здавалася значным. Уражанні дзяцінства і юнацтва потым адгукнуцца ў лірыцы, калі ён пасталее і пачне грунтоўна спрабаваць свае сілы ў творчасці.

Гэта сюды, да сваіх вытокаў і крыніц, вяртаўся назіральны юнак з далёкіх і блізкіх вандровак. Асабліва любіў ён вясну. Вясна абуджала ўсю прыроду. Самым урачыстым веснавым святам лічыўся Вялікдзень. Да гэтага свята рыхтаваліся ўсе аднавяскоўцы: і старыя, і малыя. Перад святам, на Благавешчанне, кожны раз прылятаў бусел, садзіўся на сваё гняздо на воданапорнай вежы ў пачатку вёскі і працяглым клёкатам абвяшчаў вяскоўцам, што наступае Вялікдзень.

Людзі і навакольны свет сталі важнымі для пачынаючага паэта-пачаткоўца. У рыфмаваным радку ён занатоўваў усё, што бачыў і чуў, што турбавала і натхняла.
Сюды, на казлоўскую зямлю, якая давала сілы і натхненне, аўтар “ляцеў”, як толькі выпадаў вольны час. Улюбёны ў свой родны край, Пётр Купа балюча рэагаваў на тое, як разбураецца сучасная вёска – патрыярхальная аснова беларускай мовы і культуры. Кожны раз, калі ён наведваў родныя мясціны, першым чынам ішоў да сваёй хаты, каб моўчкі пастаяць, услухацца ў мройныя гукі, уявіць жыццё, якое цякло тут у дзяцінстве.

Сцежкі маленства выводзяць у шырокі свет тых, хто настойліва шукае свой шлях і сваю справу ў жыцці, тую, пра якую марыў, лежачы сярод лугавых кветак і назіраючы за воблакамі, якія чарадой плылі па небе.

Марыў аб сваёй дарозе і юнак з вёскі Казлы. Перш як стаць паэтам, яму прыйшлося многае пераадолець у сваім лёсе. Самы першы крок, які Купа адважыўся зрабіць, быў звязаны з ад’ездам з вёскі, з роднага дома. На пэўным этапе лірычны герой яго вершаў, які нарадзіўся і вырас у маленькай вёсачцы, на ўлонні прыроды, адрываецца ад сваёй малой радзімы і едзе ў сталіцу “вучыцца на журналіста” на факультэт журналістыкі БДУ, які паспяхова заканчвае. Потым будзе працаваць у рэдакцыі газеты “Гродзенская праўда”, дзе і друкуе свае вершы.

Многа будзе ў яго потым дарог, але гэта, як выток у гарах, які дае пачатак вялікай плыні, упершыню вызначыла яго характар. Здавалася б, цяпер павінны былі адлюстроўвацца новыя ўражанні, спадзяванні, навеяныя жыццём горада. Горад здзіўляе, але не ўражвае паэта. А вось пасля чарговага наведвання малой радзімы ў паэта абавязкова з’яўлялася нізка вершаў.

Чытаеш яго творы – і такі прастор узнікае для думак і пачуццяў! Сапраўдныя крынічкі гаючай вады, з якіх колькі ні чэрпаеш, а яны застаюцца бяздоннымі, як і сама творчасць сціплага вясковага паэта.

Бібліяграфія:

Артыкулы пра Пятра Купу:
Коўшык, М. Малая радзіма выдатнага земляка : узгадаем пра простага вясковага хлопца Пятра Купу, які стаў паэтам і праслаўляў родныя мясціны ў сваёй творчасці / Марыя Коўшык // Бераставіцкая газета. — 2024. — 11 снежня (№ 50). — С. 11. ББК 81
Коўшык, М. «Я словы сыплю, як з сявенькі…» : простыя і шчырыя вершы Пятра Купы / Марыя Коўшык // Роднае слова. — 2019. — № 6. — С. 29. УДК 820/888.09 ББК 83.3(4Беи)
Купа Михаил Николаевич // Книга героев Гродненской области. — Гродно, 2004. — С.126. ББК Б 967
Фоменкова, И. Дай силы мне… : О гродн. поэте П.Купе / Ирина Фоменкова // Перспектива (Гродн. р-н). — 2004. — 26 февр. — C.6.

Вершы Купы Пятра:
Купа, П. Гараднiчанка : Верш // Гродзен. праўда. — 2003. — 8 крас. — C.3.
Купа, П. Мой горад : Верш пра Гродна / Пётр Купа // Галасы. — C.123
Купа, П. Мой горад : Верш пра Гродна / Пётр Купа // Гродзен. праўда. — 2003. — 5 жн. — C. 3.
Купа, П. Мой город : стихотворение о Гродно / Пётр Купа // Гродна ў вершах і песнях: і памяць, і пашана, і любоў…. — С.70.

Сядзіба Хадкевічаў у Бераставіцы. ХVI – XIX ст.

Першая вядомая нам сядзіба на тэрыторыі Вялікай Бераставіцы – гэта сядзіба Хадкевічаў, якая паўстала ў 1-й палове XVI ст. на правым беразе ракі Бераставічанка. (Зараз гэта тэрыторыя належыць Бераставіцкай цэнтральнай раённай бальніцы). У 1549 г. пасля смерці першага ўладальніка мястэчка Бераставіца маршалка гаспадарскага і ваяводы навагрудскага А.І.Хадкевіча (пахаваны ў Супраслі) быў складзены Акт падзелу радавой маёмасці паміж яго сынамі: Рыгорам і Геранімам. Трэцці малодшы сын Юрый адсутнічаў, але ў Акце яму таксама перадаецца частка маёмасці бацькі. Акт быў складзены ў Бераставіцы, якая была падзелена на дзве часткі паміж сынамі: Рыгорам і Юрыем.

З другой паловы XVI ст. мястэчка Бераставіца перайшла ў спадчыну дзяцей Юрыя Аляксандравіча Хадкевіча: Канстанціна, Гераніма і Ежы (Георгія). У 1595 г. у Бераставіцы быў пахаваны першы з роду Хадкевічаў – Ежы Юр’евіч, маршалак Трыбуналу ВКЛ і генеральны стараста Жмудскі. Над яго магілай была ўзведзена драўляная капліца. У 1615 г. Геранім Юр’евіч Хадкевіч, кашталян віленскі і родны брат Ежы, стаў фундатарам драўлянага касцёла Звеставання Панны Марыі ў Бераставіцы. Касцёл быў узведзены замест капліцы, згодна фундуша памерлага брата. З 1617 па 1652 гг. Бераставіца знаходзіцца ва ўласнасці Крыштафа Хадкевіча (каля 1590 – 1652), ваяводы віленскага, сыны Гераніма. Пры Крыштафе перабудоўваецца драўляная сядзіба ў мястэчку Бераставіца, якая перайшла ва ўласнасць яго сына Яна Казіміра Хадкевіча (1616 – 1660), кашталяна віленскага. Ян Казімір стаў апошнім уладальнікам мястэчка Бераставіца з роду Хадкевічаў. Ён наведваў бераставіцкую сядзібу і клапаціўся аб мясцовым касцёле. Разам з жонкай Сафіяй Пац стаў фундатарам вялікага звона для касцёла Звеставання ў Бераставіцы (1661). Згодна волі мужа Сафія Пац пахавала прах Яна Казіміра ў склепе Бераставіцкага касцёла.

З 1661 г. сядзіба Хадкевічаў у Бераставіцы пераходзіць ва ўласнасць Мнішкаў, дзякуючы шлюбу Ганны Хадкевіч, дачцы Яна Казіміра і Сафіі Пац на ваяводзе валынскім Ежы Яну Мнішку (каля 1630 -1693). У 1680-х гадах Ежы Ян дазволіў пану Шрэтэру пражываць у былой сядзібе Хадкевічаў і, мабыць, пан Шрэтэр з’яўляецца адміністратарам Бераставіцы. У 1726 г. сын Е.Я.Мнішка Юзаф Вандалін, маршалак Вялікі каронны наведвае мястэчка Бераставіцу (з 1754 г. Вялікая Бераставіца). З карэспандэнцыі Юзафа Вандаліна Мнішка (1670 -1747), уладальніка Бераставіцы з 1694 года вядома апісанне маёнтка Хадкевічаў у Бераставіцы.

Стары двор Хадкевічаў складаўся з драўлянага жылога дому, гаспадарчымі пабудовамі і канюшняй. Двор быў вялікі і прасторны, меў драўляную агароджу і вялікую ўязную браму з чыгуна, упрыгожаную гербам Мнішкаў “Сяміпер’е”. Галоўны драўляны дом меў дзве часткі: вялікую і малую. Пры тым, што малая частка як бы выступала з левага боку і мела свой уваход з боку двара. Вялікая частка дому мела галоўны ўваход з цэнтральнага фасада і два дадатковыя ўваходы з боку двара. Адсюль, увесь дом меў тры ўваходы і асобныя дзверы ў падвал. Галоўны ўваход быў аформлены дзвюма драўлянымі слупамі, якія трымалі прамавугольны выступ – казырок над дзвярмі. Сцены дому былі нізкія, белага колеру з высокім драўляным дахам, накрыты гонтам. Дзве часткі дома мелі 14 акон з аканіцамі, тры печы з камінам. Мяркуемая колькасць комнат – 12. Падвал меў скляпенні на сводах.

На працягу ХІХ ст. сядзібны дом Хадкевічаў выкарыстоўваўся новымі ўладальнікамі Касакоўскімі як флігель для дваровых людзей. На захаваных фотаздымках 1898 — 1899 гг. можна адзначыць, што высокі дах быў вальмавы, меў два малых акна на бакавых фасадах.

У 1900 годзе стары сядзібны дом Хадкевічаў быў разабраны, а на яго месцы ўладальнікі Касакоўскія ўзвялі новы мураваны двухпавярховы палац у стыле неагатычнага замку. Палац меў дзве вежы і два эркеры на вуглах будынка. Новы палац Касакоўскіх злучаўся з іх Старым палацам у адзіны комплекс з трох будынкаў. Самы малы і першы з іх называўся “хадкевічаўскі”, як напамін пра першых уладальнікаў і перанесенай маёмасці з разабранай сядзібы Хадкевічаў.

Знешні выгляд сядзібы Хадкевічаў застаўся на фотаздымках канца ХІХ ст., зробленых Казімірам Касакоўскім (1837 – 1905) для сямейнага альбома ў Вайткушках. (Музей Укмерге. Літва і Фонд Касакоўскіх у Варшаве).

Бібліяграфія

Aftanazy R. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. /Roman Aftanazy — Tom 3. Wroclaw. 1992 – S.30-34 (Brzostowica Wielka).

Федарук А.Т. Старинные усадьбы Гродненщины. Берестовицкий – Ивьевский районы. /А.Т. Федарук – Минск. Беларусь. 2014 – 543 с.: ил.

Хадкевічы – першыя ўладальнікі Вялікай Бераставіцы. Гістарычны нарыс./ Аўтар – складальнік В.І.Чыкун – Вялікая Бераставіца. 2021 – С.31: іл.

Прыдворная капліца Святога Яна Непамукі

Страчаны помнік сакральнай архітэктуры малых форм ХVІІІ-пач.ХХ стагоддзяў. Стаяў у Вялікай Бераставіцы на вуліцы Ваўкавыскай (зараз вул. Чырвонаармейская). Твор позняга барока з элементамі класіцызму, пабудаваны ў трэцяй чвэрці ХVІІІ ст. Быў выкананы ў выглядзе 4-граннай вежы, узнятай на высокі прамавугольны пастамент. Асноўны аб’ём быў пабудаваны з цэглы і атынкаваны з выкарыстаннем белай фарбы. Капліца была завершана шатровым дахам і накрыта чарапіцай. Франтальная і бакавыя грані былі прарэзаны арачнымі прасветамі. На вуглах грані былі ўпрыгожаны пілястрамі, якія завяршаліся ступенчатым карнізам.

У цэнтры капліцы стаяла статуя Святога Яна Непамука. Заказчыкам гэтай статуі з’яўляецца граф Ежы Аўгуст Вандалін Мнішак (1715-1778), маршалак надворны каронны і кашталян кракаўскі, уладальнік Вялікай Бераставіцы з 1747 г. Менавіта ў яго польскай біяграфіі (PSB. T.XXI/3, z.90.W.1976) знаходзяцца першыя звесткі аб выстаўленні шмат статуй Святога Яна Непамукі ў сваіх уладаннях і маёнтках. Сярод іх была і Вялікая Бераставіца.

Падчас уваходжання Вялікай Бераставіцы і яе раёна ў склад Польшчы (1921 – 1939) капліца Св. Яна была адноўлена і дзейнічала па прызначэнні. Аб значнасці капліцы Св. Яна ў гэты час падказвае новая назва вуліцы Святаянская (замест Ваўкавыскай). У 1940 г. вуліца перайменавана ў Чырвонаармейскую пасля далучэння Вялікай Бераставіцы ў склад БССР у 1939 годзе.

У гады Вялікай Айчыннай вайны (1941-1945) капліца была пашкоджана і канчаткова разабрана ў 1949 г. Статуя Св.Яна Непамука бала перавезена ў Мсцібава (Ваўкавыскі раён Гродзенскай вобл.). Знешні выгляд капліцы Св. Яна Непамукі застаўся вядомы па фотаздымках 1-й паловы ХХ ст.

Капліца ўпамінаецца ў дакументах Дзяржаўнага архіва Гродзенскай вобласці (ДАГВ) за 1949 год як прыдворная і належыла старому Вялікабераставіцкаму філіяльнаму касцёлу. Побач з мураванай капліцай узгадваецца і драўляная капліца на каталіцкіх могілках, якая захавалася на той час. Таксама ёсць упамінанне аб прыдворнай капліцы ў “Хроніцы касцёла парафіяльнага ў м. Вялікая Бераставіца. 1849 г.”(Архівы Вільнюса. Літва).

Бібліяграфія

Втарушын А. Пераўтварэнне Святога Яна ў Бераставіцы. Гістарычны нарыс. /Андрэй Втарушын. – Вялікая Бераставіца. 2012 – 39 с.:іл.

Втарушын А. Паспрыяў росквіту мястэчка. Да 300-годдзя з дня нар. Е.А.Мнішка /Бераставіцкая газета №40 – 2015 – 23 мая – С.8.

Лушчык С . Пра гістарычныя назвы бераставіцкіх вуліц./Бераставіцкая газета. №53 – 2021 – 10 ліпеня – С.4.

Polski Slownik Biograficzny. Tom XXI/3, zeszyt 90. Wrozlaw-Krakow. 1976 – S.470-474 (Mniszech J.A.W.).

Касцёл Святога Антонія Падуанскага ў Малой Бераставіцы

13 лютага 1850 года ўладальнік маёнтка Малая Бераставіца, былы прадвадзіцель дваранства Сакольскага павета Антон Іпалітавіч Ваўкавіцкі падае прашэнне на імя імператара Мікалая І аб дазволе будаўніцтва мураванага касцёла замест старога драўлянага ў сваім маёнтку. Да прашэння быў дададзены план касцёла з фасадам гродзенскага каморніка Малевіча. Віленская Рымска-каталіцкая Духоўная кансісторыя згадзілася на пабудову новага мураванага касцёла замест драўлянага, які паходзіў з ХVІІІ ст. і прыйшоў у заняпад. На працягу ўсяго 1850 года дазвол на будаўніцтва А. І. Ваўкавіцкім мураванага касцёла ў сваім маёнтку паспяхова праходзіў праз шматлікія дзяржаўныя ўстановы Гродзенскай губерні. Пакуль нарэшце не трапіў у Галоўнае Упраўленне шляхоў сувязей і грамадскіх будынкаў Гродзенскай будаўнічай і дарожнай камісіі. 23 снежня 1850 года будаўнічая камісія разгледзела план касцёла каморніка Малевіча і выявіла памылкі. У водзыве Гродзенскай будаўнічай камісіі аб гэтым напісана наступнае: “План, фасад и разрезы начертаны без соблюдения архитектурных правил и симметрии… К проекту не приложено плана колокольни, которую прилично было бы устроить на фронте костела”. Камісія адпраўляе план Малевіча назад у Губернскае Праўленне для “переделки такового в простом, но красивом стиле, для подобных сооружений принятом”.
Праз год, 13 лютага 1851 года, неадобраны план касцёла быў вернуты Антону Ваўкавіцкаму ў Малую Бераставіцу з прапановай зрабіць другі варыянт плана і фасада касцёла. Рэкамендавана, каб гэтую работу выканалі спецыялісты Гродзенскай будаўнічай камісіі. 6 сакавіка 1851 года памешчык А.І. Ваўкавіцкі зноў падае на імя імператара Мікалая І прашэнне аб дазволе зацвердзіць новы план касцёла са званіцай. Так, 31 сакавіка 1851 года з’явіўся другі канчатковы план касцёла Св. Антонія для Малой Бераставіцы інжынера і падпалкоўніка Нардштэйна, загадчыка чарцёжнага стала Гродзенскай будаўнічай камісіі. Менавіта яго план і быў зацверджаны будаўнічай камісіяй, а праз некалькі месяцаў перададзены А.І. Ваўкавіцкаму ў Малую Бераставіцу.

16 красавіка 1851 года Губернскае Праўленне дае дазвол А.І. Ваўкавіцкаму пабудаваць мураваны касцёл у яго маёнтку згодна праекта інжынера Нардштэйна. 1 жніўня 1851 года Антон Іпалітавіч атрымаў гэты праект. 30 верасня 1851 года было распачата будаўніцтва мураванай святыні, якое завяршылася ў 1859 годзе.Касцёл асвечаны пад тытулам Сятога Антонія з Падвы.
Вясной 1868 года ў Малай Бераставіцы па запрашэнні сям’і Ваўкавіцкіх пабываў кампазітар і мастак Напалеон Орда (1807-1883). Дзякуючы яго малюнкам, якія захоўваюцца ў Кракаве, можна ўбачыць першапачатковы выгляд касцёла Св. Антонія. Гэта прамавугольнае збудаванне, упрыгожанае 4-граннай паўкупальнай званіцай над галоўным фасадам. Інтэр’ер вырашаны адзіным прамавугольным нэфам з трыма алтарамі. Над галоўным парталам была паўкруглая ніша з рэльефам Сятога Антонія, які не захаваўся. Помнік архітэктуры позняга класіцызму з рысамі рэтраспектыўнага рускага стылю.
7 верасня 1866 г. будынак касцёла быў перададзены праваслаўнаму духавенству а ў 1868 г. пераасвечаны пад царкву Святой Троіцы. Гродзенскае праўленне прызначыла суму ў 910 рублёў срэбрам, якая была выкарыстана ў асноўным на ўнутраную аздобу царквы, іканастас. З 1919 года храм зноў вернуты католікам.
З прыходам савецкай улады ў 1939 годзе касцёл зачынілі. Але пасля Другой сусветнай вайны касцёл быў зарэгістраваны мясцовым ксяндзом Казімірам Мацкевічам, які праводзіў службу з 1945 па 1947 гг. Пад націскам атэістычнай прапаганды ён пераязджае ў Польшчу. З 1948 года службу праводзіць ксёндз Алоіз Тамковіч з Макараўскага прыходу. Ён заставаўся верным сваім прыхаджанам да свайго арышту ў 1951 годзе. Звесткі пра апошнія дні касцёла змешчаны ў “Дакладзе аб рабоце за 1954 год і аб дзейнасці рэлігійных культаў у Гродзенскай вобласці” (Дзяржаўны архіў Гродзенскай вобласці). Упаўнаважанавы Савета па справах рэлігійных культаў пры СМ БССР М. Саласенкаў піша: «Одно католическое религиозное общество в деревне Малая Берестовица Берестовицкого района снято с регистрации бывшим Уполномоченным Совета в связи с тем, что костел, находившийся в пользовании этого общества, в 1952 г. был уничтожен пожаром».
Час адраджэння малабераставіцкай святыні наступіў у 1991 годзе, дзякуючы намаганням ксяндза Казіміра Жыліса з Індуры. Адноўлены з руінаў касцёл ён асвяціў у 1994 годзе пад гістарычнай назвай у гонар Святога Антонія Падуанскага. У 2014 годзе малабераставіцкая парафія адзначыла 20-годдзе з часу аднаўлення касцёла. Будынак касцёла пастаўлены на высокім земляным вале побач з аўтадарогай Бераставіца – Гродна і надае мястэчку прыкметны сімвал веры. Храм дзейнічае.

Бібліяграфія:

Втарушын А.Ф. Праект інжынера Нардштэйна. Да 165-годдзя будаўніцтва касцёла Св.Антонія ў Малай Бераставіцы. Бераставіцкая газета. №28. 2015 – 11 красавіка. С.6
Вялікая Бераставіца і ваколіцы / галоўны рэдактар Уладзімір Шпарло — Брэст: ТАА “Рэкламна-інфармацыйнае агенцтва “Вечерний Брест», 2011. — 96 стар.: ил.
Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. Кал.: С.В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 371 с.: іл.
Койта, К. З гісторыі архітэктурных помнікаў Бераставіччыны / Казімір Койта // Памяць: Гіст-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 558.
Кулагін, А.М. Каталіцкія храмы Беларусі / А.М. Кулагін; фатограф А.Л. Дыбоўскі. — Мінск: Бел.Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2008. — 488 с.: іл.
Лушчык, С.Унутраны інтэр’ер старога касцёла / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 2015. — 15 жніўня (№ 64). — C. 7.
Руткоўскі, І. Культавыя пабудовы Вялікай Бераставіцы / І. Руткоўскі // Бераставіцкая газета. — 1996. — 21 жніўня (№ 63). — С. 3.

Касцёл Ушэсця Найсвяцейшай Дзевы Марыі і Святога Яна Непамука ў Вялікіх Эйсмантах

Першы касцёл (драўляны) Найсвяцейшага Імя Марыі ў в. Вялікія Эйсманты быў уфундаваны ў 1659 г. Ганнай Эйсмант і яе сынам Якубам. У святыні было 9 алтароў. Галоўны – трох’ярусны: у першым ярусе знаходзіўся абраз Маці Божай Эйсмантаўскай у сярэбранай шаце (ужо ў сяр. XVII ст. абраз лічыўся цудадзейным, а касцёл меў статус Марыйнага санктуарыя), у другім ярусе — абраз НПМ Чанстахоўскай, у трэцім – абраз Імя Марыі. У левай частцы касцёла былі алтары: Пана Езуса, св. Антонія, св. Ануфрыя і двух’ярусны — Звеставання НПМ з абразом св. Адальбэрта ўверсе. У правай частцы стаялі алтары: св. Яна Непамука, св. Міхала Арханёла, св. Тадэвуша Апостала і двух’ярусны — св. Марыі Магдалены з абразом Маці Божай Заступніцы ўверсе. Касцёльная тэрыторыя была абнесена мураванай агароджай з брамамі сталярскай работы. Уваходную ад рынку браму вянчала статуя св. Яна Непамука, а браму з гасцінца на Бераставіцу — фігура Маці Божай з Дзіцяткам Езус. Паміж брамамі стаяла званіца на 6 слупах.

З 1660 года як найважнейшая святыня парафіі быў вядомы мініяцюрны абразок на камені з выявай Маці Божай Снежнай — гэта быў цудадзейны абраз на яшме, велічынёю з арэх. Абраз на палатне таксама лічыцца цудадзейным, на ім – сярэбраныя карона і сэрца, падараваныя Мікалаем Карасём.

Старажытная драўляная святыня згарэла ў 1722 г., а на яе месцы ў 1728 г. была пабудавана новая, таксама драўляная. Трэці касцёл у Эйсмантах быў узведзены ў 1748 годзе. У 1825 г. стан касцёла быў плачэўны і святыня пагражала абвалам, таму ізноў прыйшлося будаваць новую, тым разам мураваную.

Мураваны касцёл, які дзейнічае і сёння, ужо чацвёрты па ліку, быў пабудаваны ў 1843 – 1850 гг. у стылі класіцызму з рысамі неаготыкі намаганнямі кс. Міхала Сезяноўскага і парафіянаў. Ён быў чатырохвугольны ў плане, 50 аршынаў даўжынёю і 20 аршынаў шырынёю. Касцёл быў асвечаны 14 красавіка 1851 г., аб чым сведчыць закладны камень на апсіднай сцяне, пад падвойным тытулам: Найсвяцейшага Імя Марыі і св. Яна Непамука. У 1912 г. святыня была адноўлена.

Касцёл уяўляе сабой бязвежавую, прамавугольную ў плане святыню з такой жа самай апсідай і дзвюма сакрыстыямі.

Галоўны фасад вырашаны ў выглядзе чатырохкалоннага порціка, а магутны трохвугольны франтон з выявай Усёбачнага вока завершаны па вуглах невялікімі слупкамі з карункавымі крыжамі. Малітоўная зала накрыта двухсхільным бляшаным дахам (раней была дахоўка), апсіда — паніжаным вальмавым, сакрыстыі — двухсхільнымі.

Інтэр’ер падзелены 4 парамі круглых калон на тры нефы, цэнтральны з якіх перакрыты цыліндрычным падшыўным дашчатым скляпеннем з арнаментальнай размалёўкай, а бакавыя – плоскай дашчатай столлю. Падлога касцёла выкладзена керамічнай пліткай (раней была цагляная). Арганныя хоры над уваходам абапіраюцца на дзве дарычныя калоны. Арган пабудаваны ў 1912 годзе Віленскай фірмай Вацлава Бярнацкага. Арган у добрым стане і дзейнічае ў наш час.

Пад касцёлам няма крыпты. На сцяне святыні ў 1995 г. змешчана мемарыяльная пліта Яну Біспінгу (1880-1940), уладальніку масалянскага маярату і папскаму камергеру, і Марыі Біспінг з Замойскіх, дачкі Яна (1887-1961), у другім шлюбе — Радзівіл. Раней у касцёле было 5 алтароў: галоўны — чатырохкалонны, з пазалочанымі капітэлямі, абраз Маці Божай засланяецца абразом св. Юзафа; левы бакавы алтар прысвечаны св. Клары (пры ім — дзве фігуры святых), правы – Пакутам Хрыста, алтар у левым нефе — Езусу ў цярновым вянцы, у правым — св. Антонію.

Цяпер у касцёле знаходзяцца тры алтары. Галоўны алтар — разьбяны, зроблены на мяжы ХIX — ХХ стст. у неараманскім стылі. У цэнтры — абраз Маці Божай Кангрэгацкай (першая пал. XVIII ст.) у сярэбранай шаце, які быў адзначаны шматлікімі вотамі. Ён засланяецца абразом Святой Сям’і і акружаны фігурамі св. Пятра і Паўла, уверсе – фігура Сэрца Пана Езуса ў акружэнні анёлаў. Каля сцен прэзбітэрыя ўсталяваны фігуры Маці Божай Каралевы і св. Казіміра. Бакавыя алтары – неабарочныя, двух’ярусныя, разьбяныя. У левым з іх над абразом св. Антонія размяшчаецца тытульны абраз св. Яна Непамука (XVIII ст.), у правым — абраз Маці Божай Нястомнай Дапамогі, над ім — абраз св. Францішка. Перад касцёлам, злева ад уваходнай брамы, знаходзіцца велічная магіла Аляксандры Светчынавай, уроджанай Біспінг (на помніку — Bispink), фундатаркі касцёла ў Вярэйках, і Юзэфы дэ Біспінг Вайчынскай, фундатаркі філіяльнага касцёла ў Масалянах. З правага боку ад уваходнай брамы знаходзіцца каменная грота НПМ, пабудаваная ў наш час, а злева ад яе — помнік папу Яну Паўлу II.

Па-за касцёлам, злева і асобна, пабудавана цагляная атынкаваная двух’ярусная званіца — гэта чацверыковая пад чатырохсхільным дахам пабудова ў стылі класіцызму. Таксама па-за касцёлам у 1988 г. быў зроблены своеасаблівы мемарыял як даніна памяці знішчаным у 1940 – 1988 гг. парафіяльным могілкам. Справа ад касцёла, па-за агароджай, захаваўся драўляны і атынкаваны прадаўгаваты будынак былой плябаніі — цяпер тут размяшчаюцца аптэка і жылы дом. Новая цагляная плябанія ўзведзена побач. Касцёльны ўчастак абнесены бутавай агароджай (адноўленай у 1960-1970 гг.) з брамай у выглядзе двух слупкоў з неабарочным дэкорам і каванымі кратамі.

Да парафіі ў ХIХ ст. належалі філіяльны касцёл у Красніку, капліцы ў Вялікай Бераставіцы (1866 – 1919 гг.), у Масалянах і на мясцовых могілках. У 30-х гадах XX стагоддзя капліца на могілках не згадваецца, затое ёсць капліца ў Жукевічах. Перад II Cусветнай вайной колькасць парафіянаў дасягала 3000 чалавек, а цяпер іх каля 1076.

Касцёл у Вялікіх Эйсмантах дзейнічаў увесь час бесперапынна. З 1975 г. па 1990 г. парафія не мела пробашча, але з душпастырскай паслугай сюды даязджалі святары з суседніх парафій. З 70-х гадоў мінулага стагоддзя касцёл мае статус помніка архітэктуры. У 2010 годзе пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь эйсмантаўская святыня была залічана да помнікаў архітэктуры 3-й катэгорыі. Сёння касцёл Імя Марыі і св. Яна Непамука надалей выконвае сваю місію: з’яўляецца месцам Божага культу і сэрцам парафіі.

Бібліяграфія:

Арганы Беларусі. /склад. А. У. Бурдзялеў.- Мінск: БелЭныклапедыя. 2018г. -368с.: іл.
Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. Кал.: С.В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 371 с.: іл.
Койта, К. З гісторыі архітэктурных помнікаў Бераставіччыны / Казімір Койта // Памяць: Гіст-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 558.
Кулагін, А.М. Каталіцкія храмы Беларусі / А.М. Кулагін; фатограф А.Л. Дыбоўскі. — Мінск: Бел.Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2008. — 488 с.: іл.

Касьян Тамара

Тамара Касьян — спецыяліст па саломапляценню. Займаючыся фальклорам і народнымі рамёствамі ў час працы ў Бераставіцкім раённым цэнтры народнай творчасці, самастойна засвоіла патрэбныя навыкі. У 2005 г. узначаліла дадзеную ўстанову культуры і адначасова з’яўляецца кіраўніком гурткоў па саломапляценню “Залатая саломка” і “Саламяныя цуды”. Майстрыха ў сваіх творах ужывае не толькі розныя тэхнікі саломапляцення, але і выкарыстоўвае элементы аплікацыі з саломкі, фларыстыкі і бісерапляцення. Творчыя работы ведаюць не толькі ў раёне, але і далёка за яго межамі. Яна прымае актыўны ўдзел у абласных і раённых фестывалях, кірмашах і святочных мерапрыемствах. З’яўляецца ўладальніцай адразу двух дыпломаў абласной выставы-конкурсу “Саламяны цуд”. Тамара Мікалаеўна атрымала дыплом І ступені ў намінацыі “Лепшая калекцыя выставачных работ” і адзначана спецыяльным дыпломам за лепшую работу, выкананую ў традыцыях абрадавай пластыкі. Чым могуць крануць саламяныя творы Тамары Мікалаеўны, мы добра ведаем. Яны прыцягваюць не толькі прыгажосцю і хараством такога прыроднага матэрыялу як саломка, але і адрозніваюцца цікавай аўтарскай інтэрпрэтацыяй і незвычайнасцю сюжэтных кампазіцый, у якіх відаць душу майстра, яе пачуцці і светаадчуванне.

Бібліяграфія:

Ганчарова, С.Аўгустоўскі канал — месца сустрэчы творчых і таленавітых / Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. — 2017. — 2 верасня (№69). — С. 4.
Ганчарова, С. Бераставіцкая майстрыха Тамара Касьян заняла першае месца ў рэспубліканскім фестывалі-кірмашы “Вясновы букет” / Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. — 2022. — 30 мая. ББК 64
Ганчарова, С.»Самаробны цуд»: першыя крокі ў мастацтва / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 27 студзеня. — С. 8.
Ганчарова, С.Тамара Касьян – лаўрэат абласной выставы-конкурсу / Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. — 21.11.2016 г.
Гончарова, С. Тамара Касьян заняла второе место в открытом конкурсе-пленэре «Саламяны дуэт» /Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 августа. ББК 64
Козырев, В.Здесь оживают 150-летние узоры / Владимир Козырев ; фото Виталия Пивоварчика // Сельская газета. — 2018. — 6 сентября (№ 105). — С. 20.
Предко, Ю. Оберег своими руками / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 7 лютага (№10). — С.

Марыя Кажанеўская

Жанчына нарадзілася ў 1938 годзе ў вёсцы Одла Бераставіцкага раёна. Яе дзяцінства прыйшлося на суровую пару ваеннага ліхалецця і нялёгкі пасляваенны перыяд. Марыя расла сіратой, бо тата не вярнуўся яшчэ з польскай вайны. Маме дапамагалі гадаваць дзядзька і бабуля, бо да маіх чатырнаццаці гадоў мы жылі разам з імі. — расказвае Марыя.

У школу хадзіла ў Сарасекі, закончыла там чатыры класы, і бабуля сказала: “Ткаць і прасці ўмее, даволі ёй ужо і гэтай навукі”. Так мая вучоба і скончылася. З 14 гадоў я пайшла працаваць у калгас. Працавала шмат, на розных работах: і на сеялцы была, і на саджалцы, і снапы рэзала, і малаціла – цяпер усё бокам выходзіць: і спіна, і рукі-ногі вельмі баляць. У 17 гадоў Марыянна сустрэла будучага мужа – Юзафа Кажанеўскага.

– Тры гады ён прыязджаў да мяне, а ў 1958 годзе мы ажаніліся, – расказвае жанчына. – Бацькі яго ў Плябанаўцах купілі маленькую хатку, дзе цяпер у нас гараж стаіць, а потым мы пабудавалі сабе гэты дом. Дзесяць гадоў я жыла са свякрухаю, але яна была нядрэнная для мяне, я жыла пры ёй, як пры маці. Тым больш, што дэкрэтнага адпачынку тады ніякага не было: нарадзіла дзіця, тры месяцы пабыла дома і трэба было ісці на працу. Толькі гэта і ратавала, што бацькі мужа дапамагалі з дзецьмі.

Сям’я Марыянны і Юзэфа Кажанеўскіх была немалая: у ёй нарадзіліся і выраслі пяцёра дзяцей. Цяпер яны ўжо ўсе дарослыя, маюць сваіх дзяцей і ўнукаў.

– У 1959 годзе на свет з’явілася старэйшая дачка Тэрэза, – пералічвае Марыянна Уладзіславаўна. – Яна і цяпер жыве недалёка ад мяне ў Плябанаўцах, засталася на малой радзіме, выйшла тут замуж і працавала ўсё жыццё ў калгасе, цяпер на пенсіі ўжо. Затым нарадзіўся сын Станіслаў, Станіслаў Юзэфавіч, як называюць яго вучні. Ён шмат гадоў працуе настаўнікам фізічнай культуры ў Вялікабераставіцкай сярэдняй школе. Наступнай у нашай сям’і з’явілася дачка Генрыка, яна жыве ў Гродна, працуе касцюмеркай. Пасля яе – сын Міхаіл, ён жыве ў Аульсе, працуе шафёрам – як прыйшоў з арміі, так і “круціць баранку” ўсё жыццё. Ну а малодшая дачка Марыся ў Гродне на хлебазаводзе працуе. Унукаў у мяне таксама пяцёра, падрастаюць тры праўнукі і яшчэ адзін “у дарозе”. На выхадныя дзеці прыехалі на мой юбілей, дык поўная хата гасцей была. Я вельмі шчаслівая, што яны ў мяне ёсць.

Старэйшая дачка майстрыхі Тэрэза жыве ў адной вёсцы з маці, Марыянна Уладзіславаўна жартам называе яе намесніцай ткачыхі – Тэрэза Юзэфаўна таксама ўмее ткаць, ведае, як заправіць кросны, бо не раз дапамагала маці ў гэтай справе.

Як і належыць народнаму майстру, яна не можа сядзець без справы, а пакуль зрок дазваляе, стараецца навязаць дзецям перад зімой цёплых шкарпэтак. Жанчына шчыра радуецца гасцям і запрашае ў хату, заходзячы ў якую нібы трапляеш у музей ткацкага мастацтва. Адразу кідаюцца ў вочы самаробныя дываны, посцілкі, ходнікі і сурвэткі з цікавым геаметрычным малюнкам, створаныя сапраўды залатымі рукамі гаспадыні. Сціплая вясковая жанчына не лічыць чымсьці незвычайным сваё ўменне ткаць на кроснах, бо раней практычна кожная жанчына на сяле валодала гэтым майстэрствам. Але цяпер у рэдкай хаце сустрэнеш такое багацце, у якім захоўваецца душа беларускага народа!

Самабытная калекцыя вырабаў Марыянны Кажанеўскай неаднаразова выстаўлялася на выставах рознага ўзроўню, у тым ліку ў Гродне і Мінску. З 1997 года яна з’яўляецца членам Беларускага саюза майстроў народнай творчасці, а ў 2020 годзе атрымала ганаровае пажыццёвае званне “народны майстар”.

Нялёгкім было жыццё Марыянны Кажанеўскай, але яно не ачарсцвела яе душу і не прыбрала жадання ствараць прыгажосць. Не палічыць, колькі метраў тканіны яна выткала за гэты час на сваіх кроснах, колькі цудоўных узораў з’явілася на яе дыванах і посцілках, якія і сёння захоўваюць цеплыню і шчырасць яе рук і сэрца. Ды і само жыццё народнай майстрыхі захапляе сваім непаўторным узорам, які знаходзіць свой працяг у яе дзецях і ўнуках.

Марыя Кажанеўская была адзначана падзячным лістом Гродзенскага абласнога метадычнага цэнтра народнай творчасці за шматгадовую працу па адраджэнні, зберажэнні і папулярызацыі рэгіянальнай народнай культуры і ўдзел у абласной выставе творчасці народных майстроў Гродзеншчыны «Народных традыцый выток» Гродзенскага абласнога метадычнага цэнтра народнай творчасці.

На працягу свайго жыцця Марыя Уладзіславаўна Кажанеўская не толькі ткала для сябе, але і стварыла цэлую калекцыю дываноў для Бераставіцкага Дома рамёстваў, удзельнічала з выставамі сваіх вырабаў у раённых і абласных мерапрыемствах, была актыўнай удзельніцай аматарскай творчасці пры мясцовым сельскім клубе, членам Беларускага Саюза народных майстроў.

У традыцыйных беларускіх рамёствах і промыслах жыве душа народа, праследжваюцца яго характэрныя рысы. Таму папулярызацыя нацыянальнай культуры з’яўляецца ўсё больш распаўсюджанай практыкай у нашай краіне, а тэма ўжывання беларускага традыцыйнага арнаменту ў сферы сучаснай нацыянальнай стылістыкі набывае развіццё. Традыцыйны арнамент пранікае ў горад, у культурныя асяродкі, дзе становіцца нацыянальным сімвалам. Яго элементы прысутнічаюць у афармленні лагатыпаў, прамысловай упакоўкі, рэкламы, кніжных выданняў, адзення, прадметаў побыту, інтэр’ераў і аб’ектаў гарадской архітэктуры.

Бібліяграфія:

Ганчарова, С. Бераставіцкія ткачыхі — у ліку народных майстроў / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 3 красавіка (№ 25). — С. 4. ББК 74
Ганчарова, С. «Бераставіцкія ўзоры» ад Марыі Кажанеўскай і Алены Барцэвіч / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2019. — 21 мая (№ 39). — С. 4. ББК 74
Ганчарова, С. Першыя на Бераставіччыне народныя майстры / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2020. — 24 кастрычніка (№ 83). — С. 4. ББК 74
Ганчарова, С. Плябанаўскія ткачыхі / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 7 сакавіка. — С. 8. ББК 74+98

Ганчарова, С. Яны сталі першымі… / Святлана Ганчарова; фота // Звязда. — 2020. — 4 лістапада. — С. 7. ББК 64+74

Бераставіцкая ратуша

Будаўніцтва ратушы ў Вялікай Бераставіцы звязана з Магдэбургскім Прывілеем, выдадзеным жыхарам мястэчка 2 жніўня 1754 г. польскім каралём Аўгустам ІІІ Саксонскім.

З гэтага дакумента, які захаваўся ў копіі 1797 г (НГАБ у Гродна) вынікае наступнае: бераставіцкія мяшчане маюць права пабудаваць сабе магістрат (ратушу), дзе будуць пасяджаць бурмістр, войт, савет лаўнікаў, цэхмайстраў і іншыя гарадскія служачыя.

Фундатарам будаўніцтва ратушы ў Вялікай Бераставіцы стаў яе ўладальнік Ежы Аўгуст Мнішак (1715—1778), маршалак надворны каронны. Па замове ў 1754 — 1755 гг. Вялікую Бераставіцу наведаў нямецкі архітэктар Ян Генрых Клем (1710 — 1777), які на той час праводзіў рамонт палаца Браніцкіх у Гродна. Менавіта да Клема адносіцца праект ратушы ў Вялікай Бераставіцы. Будынак ратушы паўстаў на гандлёвай плошчы на працягу 1755 — 1760 гг. Гэта прадаўгаватае прамавугольнае ў плане збудаванне з цэнтральнай аднапавярховай часткай, завершанай высокім гонтавым дахам з трохвугольным франтонам. Ён быў упрыгожаны авальным акном-нішай, дзе магчыма размяшчаўся гарадскі герб на авальнай шыльдзе.

У цэнтральнай частцы ратушы знаходзіўся зал пасяджэнняў магістрата, судовая зала, архіў, казначэйства, кабінет бургамістра і войта. Зала пасяджэнняў была ўпрыгожана гарадской харугвай з вышытым гербам Вялікай Бераставіцы “Вавёрка”. Побач стаяла печ з паліванай кафляй зялёнага колеру. Дзве бакавыя часткі ратушы былі падзелены на два паверхі: мураваны — ніжні і драўляны — верхні. Ніжняя частка аформлена на галоўным фасадзе аркаднымі галерэямі на слупах. Паміж імі знаходзіліся крамы. Верхняя частка мела жылую забудову з кансольна-бэлячнымі галерэямі і лесвіцамі.

Ратуша як орган самакіравання дзейнічала да 1837 г. — час, калі выйшла Пастанова Гродзенскага Праўлення аб скасаванні гарадскіх магістратаў, ратуш і перадачы справаў у павятовыя суды. На працягу ХІХ ст. будынак бераставіцкай ратушы выкарыстоўваўся пад розныя службы і прадпрыемствы (карчму, пажарную службу, паліцэйскі ўчастак, землемерная кантора і інш).

У пачатку ХХ ст. ратуша стала заезным дваром, вайсковай казармай. Комплекс былой ратушы ў Вялікай Бераставіцы быў разбураны ў гады Вялікай Айчыннай вайны 1941 — 1945 гг. Зараз на месцы ратушы стаяць будынкі раённай бібліятэкі і школы мастацтваў.

Знешні выгляд ратушы стаў вядомы на літаграфіі Адольфа Казарскага 1882 года, выкананы па фотаздымку 1873 г. Шмат фотаздымкаў былой ратушы аставілі жыхары Вялікай Бераставіцы і мясцовай сядзібы (Валынцэвіч П. К, граф Касакоўскі С. К, сям’я Малыніч і інш), а таксама нямецкія салдаты.

Бібліяграфія:

Втарушын, А. Архітэктар Клем у Бераставіцы / Андрэй Втарышын // Бераставіцкая газета. — 2012. — 9 чэрвеня. — С. 4.

Втарушын, А. Рэха магдэбургскага прывілея Вялікай Бераставіцы / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1 ліпеня (№51). — С. 11.

Втарушын, А. Сем пераў страўса для Бераставіцы. Да 350-годдзя з часу валодання мястэчка Бераставіца магнацкім родам Мнішкаў. Гісторыка-біяграфічны нарыс. Вялікая Бераставіца. — 2011. — С. 43.

Лушчык, С. Хто маляваў бераставіцкую ратушу ? / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 22.07.2017. — № 57. — С.11

Цітоў, А. К. Гербоўнік Беларускіх гарадоў (ХVI — пач. ХХ ст.) / А. К. Цітоў. — Мн. 2015 г. — 175 с.: іл.

Якімовіч, Ю. А. Бераставіцкая ратуша / Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. У 5-ці тамах. Т. 1 А-Г. Мн. 1984. — 727 с., іл.

Бераставіцкая кафля XVII – XVIII ст.

У многіх старажытных гарадах Беларусі была развіта вытворчасць кафлі. Гэта керамічны выраб для абліцоўкі і дэкаратыўнага аздаблення печаў, камінаў, архітэктуры. Кафля вядома на Беларусі з 14 ст. Яна знойдзена ў беларускіх гарадах і мястэчках, дзе былі замкі, палацы, кляштары, сядзібы. У навуковай літаратуры Беларусі апісаны звыш 30 гарадоў, дзе была выяўлена археолагамі кафля і керамічная аздоба камінаў. Кафля атрымала назву па месцы знаходкі. Напрыклад, кафля Лідская, Гродзенская, Полацкая, Мірская, Заслаўская і інш. Да гэтага ліку можна дадаць і Вялікую Бераставіцу.

Цікавая знаходка зроблена гэтым летам падчас будаўніцтва дарогі вакол Бераставіцкага возера. На старажытнай частцы Вялікай Бераставіцы, там, дзе ўзвышаецца стары касцёл кармелітаў і заканчваецца былы гаспадарчы двор Мнішкаў (зараз масласырзавод) быў знойдзены фрагмент кафлі (гл. на фота). На пласціне памерам 10,5 Х 10 см. захаваўся рэльефны малюнак паўкруглай разеткі з 2-я пялёсткамі і стылізаваная расліна – падвоеная лілія ў картушы. Яна нагадвае герб “Газдава”, альбо сімвал улады з пучком маланак “Трызубец”. Мяркуемая аздоба печы Бераставіцкай ратушы, пабудаванай у 1755 – 1760 гг. Будынак ратушы быў разбураны ў гады Вялікай Айчыннай вайны (1941 – 1945). Каменны друз і асколкі збудавання перавезены праз Ратушную плошчу для ўмацавання берагоў з боку старага касцёла.

Кафля з Вялікай Бераставіцы. Адваротны бок кафлі

Адваротны бок фрагмента кафлі мае лепную фармоўку з квадратным вусцем. Гэтая акалічнасць у дадатак з невысокай якасцю рэльефа падказваюць аб мясцовай вытворчасці кафлі. Знойдзены фрагмент Бераставіцкай кафлі паліваны зялёным эмалем. Гэты колер быў распаўсюджаны на тэрыторыі Беларусі ў 17 – пач.18 ст. Рэканструкцыя фрагмента кафлі па вертыкальнай і гарызантальнай восі дае памер пласціны 20 Х 20 см., які адпавядае паліванай кафлі на Беларусі ў 17 – 18 ст. (Нарыклад, Мінская кафля і Мірская кафля). Рэканструкцыя малюнка кафлі з Вялікай Бераставіцы выканана аўтарам, які карыстаўся дэталямі малюнка толькі са знойдзенай ім кафлі. Бо аналогіі Бераставіцкай кафлі сярод захаваных узораў на Беларусі няма.

Рэканструкцыя малюнка кафлі. Аўтар А.Ф. Втарушін

На Бераставіцкай кафлі адсутнічае рамка. Гэта стылевы прызнак кафлі 17 – пач.18 ст., які называецца “дывановы”. Арнамент яго складаецца з некалькіх частак, аб’яднаных адным малюнкам стылізаванага ўзора. (Напрыклад, Віцебская кафля, Лідская кафля).

Выява геральдычнай ліліі на Бераставіцкай кафлі мае падабенства з гербам “Газдава” роду Пацаў. Адзін з яго прадстаўнікоў звязаны з гісторыяй Вялікай Бераставіцы ХVII ст. Гэта Сафія Пац (?- 1665), падканцлерка літоўская, жонка Яна Казіміра Хадкевіча (1616 – 1660), апошняга ўладальніка Вялікай Бераставіцы з роду Хадкевічаў. Сафія Пац была апякункай старога касцёла Звеставання, якому фундавала вялікі звон у 1661 г. У тым жа годзе яна выдала замуж сваю дачку Ганну Хадкевіч за ваяводу валынскага Ежы Яна Мнішка. Магнацкі род Мнішкаў узвысіў Бераставіцу да статуса “Вялікая” праз Магдэбургскі Прывілей 1754 г., аднавіў у мурах касцёл Звеставання Панны Марыі. У часы Мнішкаў дзейнічаў гаспадарчы двор з майстэрнямі па вуліцы Луненскай (зараз вул. Дзяржынскага). Двор знаходзіўся на тым месцы, якое цяпер займае Бераставіцкі масласырзавод. Гэта старажытная частка Вялікай Бераставіцы і месца знаходкі Бераставіцкай кафлі, якая адпавядае часу вытворчасці 17 – 18 ст.

Нажаль, на тэрыторыі Вялікай Бераставіцы не вяліся археалагічныя даследванні. Толькі выпадковыя знаходкі жыхароў адкрываюць нам страчаную спадчыну Бераставіччыны. Гэтаму спрыяе Год гістарычнай памяці, прасякнуты словамі нашага гісторыка з Малой Бераставіцы Ігната Анацевіча: “Гісторыя запальвае ў сумленных сэрцах агонь любові да роднага краю”.

Бібліяграфія

Втарушын А. Бераставіцкая кафля 17-18 ст. Бераставіцкая газета №75, 30 верасня 2022. С.12

Втарушын, А. Кафля з Вялікай Бераставіцы / Андрэй Втарушын // Краязнаўчая газета. — 2022. — кастрычнік (№ 38). — С. 3. ББК 90

Трусаў А.А. Кафля /Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі ў 5 тамах.Т.3 К-Н. Мінск. Бел.савецк.энцыкл.імя П.Броўкі.-1986 (На стар.21-22).

Трусаў А.А. Беларускае кафлярства. Мінск. 1993

Трусаў А.А. Кафля. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі.У 6 тамах. Т.4 Кадэты-Ляшчэня /Рэдкал.Г.І.Пашкоў і інш. – Мінск. БелЭН. 1997 – 432 с.

Здановіч Н.І., Трусаў А.А. Беларуская паліваная кераміка ХІ – ХVІІІ ст. Мінск. 1993

Археалогія Беларусі: Энцыклапедыя ў 2 тамах. Т.1 А-К /Рэдкал.: Т.У.Белова і інш./-Мінск. Бел.Энцыкл. імя П.Броўкі. 2009.- 496 с.: іл.

Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусі ХІІ – ХVІІІ ст./Аўтар і складальнік Н.Ф.Высоцкая.- Мінск. – 1984 – 235 с.: іл.

Палацавы комплекс Касакоўскіх у Вялікай Бераставіцы

Род Касакоўскіх, да якога належаць таксама былыя ўладальнікі Бераставіцы, вялікі і разгалінаваны. Сярод яго прадстаўнікоў былі таленавітыя дыпламаты і ваенныя, каcцёльныя іерархі і мецэнаты мастацтва, калекцыянеры і дзяржаўныя чыноўнікі вышэйшых рангаў. Касакоўскія мелі вялікую славу і аўтарытэт у грамадстве. Акрамя гэтага яны валодалі напрыканцы ХIХ — пачатку ХХ стагоддзяў вялізнымі матэрыяльнымі каштоўнасцямі, у тым ліку нерухомасцю ў Гродзенскай, Мінскай, Ковенскай губернях, Каралеўстве Польскім (у складзе Расіі), а таксама ў расійскай глыбінцы. Менавіта ў гэты перыяд часу графскі род дасягнуў найвялікшай славы і заможнасці.

З 1901 па 1905 гады гаспадары бераставіцкага маёнтка адначасова валодалі трыма велічнымі палацамі ў розных сваіх вотчынах: у Вайткушках, Варшаве і Вялікай Бераставіцы.

Палацавы комплекс Касакоўскіх у Вялікай Бераставіцы складаўся з трох будынкаў розных эпох. У пачатку ХХ стагоддзя комплекс быў падзелены на “Стары палац” і “Новы замак”.

У Стары палац уваходзілі два будынкі, злучаныя пераходам унутры дамоў. Меншы будынак быў узведзены ў канцы XVIII – пачатку ХІХ стагоддзя. А к сярэдзіне ХІХ стагоддзя быў дабудаваны другі дом класічнага стылю з калончатым ганкам і верандай. Будынкі былі мураваныя і мелі 12 пакояў, дзе знаходзіліся салоны з більярдам, камінам, Чырвоны салон з піянінам, кабінет, бібліятэка, спальня, сталовая, будуар. Усе пакоі былі абсталяваны разнастайнай мэбляй у стыле Людовіка XV і Людовіка XVI, а таксама ў стыле ампір і бідэрмэйер, Княства Варшаўскага і стыля Гданьскага. Сцены ўпрыгожаны былі шпалерамі, карцінамі, габеленамі, скульптурнымі партрэтамі рода Касакоўскіх. Напрыклад, бюсты Людвікі Патоцкай, С. Ш. Касакоўскага — сенатара і яго жонкі А. дэ Лаваль, бюст папы рымскага Льва ХІІІ, бюст Юзэфа Каржанеўскаго. Усе гэтыя працы вядомага польскага скульптара Т.О. Сасноўскага (1812-1886).

Чатыры печы з камінамі былі ўпрыгожаны паліванай кафляй бронзавага і цёмна-зялёнага колераў. На камінах стаялі гадзіннікі і люстэркі ў рамах. Падлога была з паркету, столь размалявана раслінным арнаментам, упрыгожана бронзавымі люстрамі-жырандолямі і невялікімі падсвечнікамі.

Фундатарамі Старога палацу былі Юзаф Дамінік Касакоўскі (1771 — 1840) і яго сын Станіслаў Шчэнсны (1795 — 1872), сенатар і тайны радца.

Новы замак — самы вялікі і прыгожы двухпавярховы будынак палацавага комплексу Касакоўскіх у Вялікай Бераставіцы. Пабудаваны ў 1900 — 1901 гг. па праекту польскага архітэктара Ю. Васюцінскага.

Фундатар палаца — вядомы геральдыст Казімір Касакоўскі (1837 — 1905) з сынам Юзафам. Палац меў выгляд рэнесанснага замку з двума вежамі і эркерамі. Быў пабудаваны замест драўлянай сядзібы Хадкевічаў (XVII ст.) і злучаўся пераходам са Старым палацам. Новы замак быў трэцім і апошнім будынкам бераставіцкага палацу Касакоўскіх, пабудаваных на адной падоўжанай восі і няроўным рэльефе.

У новым замку было 35 пакояў. Яны размяшчаліся ў падвальным сутарэнні, на першым і на другім паверхах, у вежах і эркерах. Самай вялікай залай быў Жоўты салон з раялем і партрэтамі ўладальніка Казіміра Касакоўскага і яго жонкі Аляксандры Хадкевіч (1840 — 1880). Салон меў выхад да сталовай і да круглай альтанкі з боку двара. На другім паверху меліся прыватная малельня, гасцёўні, будуар, бібліятэка, більярдная зала, салон з балконам, калідор. На першым паверсе месціліся спальні (5), пакой бацькоў, сталовая, Жоўты салон, прыбіральня, прыхожая, калідор. У вежах былі лесвіцы, швейцарня, назіральная пляцоўка (у прамавугольнай вежы).

У падвальным сутарэнні меліся гаспадарчыя пакоі: кухня, лазня, пякарня, пральня, кладоўкі (4), вінны склеп, вадзяны насос, службовы пакой. Большая частка гаспадарчых пакояў мела электрычнае святло. Астатнія паверхі мелі газавыя лямпы на сталах і на сценах. Каштоўная мэбля была перанесена са Старога палацу, але навінкай стаў венскі стул. Новы замак меў 15 печаў з белай кафлі, якія ў асноўным стаялі на калідорах. А самі шырокія калідоры нагадвалі карцінныя галерэі, абсталяваныя мэбляй, бюстамі, карцінамі розных памераў. У трох палацах захоўвалася каля 200 карцін італьянскай, галандскай, французскай, польскай школы жывапісу. У бібліятэцы двух палацаў налічвалася звыш 4 тысяч кніг. У шафах сталовай залы захоўваліся сярэбраны посуд, фарфор, наборы са шкла. Більярдная зала была абсталявана вітрынамі з нумізматычнай калекцыяй С.Ю.Касакоўскага (1901-1961), апошняга ўладальніка бераставіцкіх палацаў.

У часы Першай Сусветнай вайны ў Новым замку размяшчалася камендатура. Пасля ўз’яднання Заходняй Беларусі з БССР у 1939 г. палацавы комплекс Касакоўскіх у Вялікай Бераставіцы быў нацыяналізаваны. Частка маёмасці трапіла ў Савецкую Расію (Дзяржаўны Эрмітаж) і музеі БССР.

Пасля Вялікай Айчыннай вайны (1941 — 1945) пашкоджаныя палацы Касакоўскіх канчаткова разабраны ў 1949 годзе. А на месцы сядзібы ўзведзены комплекс будынкаў Бераставіцкай раённай бальніцы ў 1952 — 1978 гг.

Знешні выгляд і інтэр’еры Старога палацу і Новага замку Касакоўскіх захаваліся на фотаздымках Казіміра Касакоўскага. Менавіта граф Касакоўскі К. стварыў у 1896 — 1905 гг сямейныя фотаальбомы для сваіх дзяцей, дзе знайшлі адлюстраванне прыгажосць інтэр’ераў палаца, пачатак і заканчэнне будаўніцтва Новага замку. Фотаздымкі захоўваюцца ў Варшаве, Лондане, Укмерге (Літва), Брэсце і прыватных калекцыях Беларусі.

Бібліяграфія:

Aftanazy R. Dzieje rezydencii na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Tom 3. Wroclaw. 1992 (s. 30 – 34. Brzostowica Wielka)

Basow S. Album Hrabiego Kossakowskiego w Brzesce. \ Siergiej Basow. — Echa Polesia. 2(18) 2008. S. 10—13.

Ганчарова, С. Макет сядзібы Касакоўскіх — ад мінскай школьніцы// Бераставіцкая газета. — 2013. — 22чэрвеня(№49). — C.3ББК Б644

Лушчык, С. Гісторыя трох палацаў (Бераставіцкі палац) / Сяргей Лучшык // Бераставіцкая газета. — 2010. — 12 кастрычніка. — С. 6.

Памяць: Гіст.-дакументальная хроніка Бераставіцкага раёна. Мн.: Белта, 1999. — 624 с.: іл

Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Гродненщины: Берестовицкий – Ивьевский районы. — Мн.: Беларусь. — 2014. — 543 с.

Шадрын, Ю. Нашы паркі і сядзібы // Бераставіцкая газета. — 2002. — 24 снежня. — С. 3ББК Б 713

Рудава. Сядзіба Патоцкіх

Рудава вядома з 16 ст. Спачатку належала Хадкевічам. У 1506 годзе польскі кароль Аляксандр Ягелончык падараваў яе А.Хадкевічу. Хадкевічы валодалі сядзібай два стагоддзі. Потым яе ўладальнікамі стаў Ян Ежы Мнішак. Яго жонка Анна Хадкевіч атрымала Рудаву ў пасаг. Потым іх дачка Юзэфа Мнішак выйшла замуж па расійскага ваяводу Станіслава Патоцкага і Рудава перайшла да Патоцкіх. А ў 1793 годзе дачка Патоцкіх Людвіка выйшла замуж за Юзэфа Касакоўскага і ў маёнтку з’явіўся новы гаспадар. Потым іх дачка Людвіка Касакоўская выходзіць замуж за публіцыста і гісторыка Леана Патоцкага (1799-1864) і Рудава зноў вярнулася да Патоцкіх.

Сам Леан Патоцкі паходзіць з графскага роду герба “Залатая Пілява”, з’яўляўся вядомым польскім паэтам, гісторыкам і мемуарыстам, актыўным удзельнікам польскага паўстання 1831 года, аўтарам “Очерков общественной жизни Варшавы”, “Мемуаров пана Камертона”, “Успамінаў пра Тышкевічаву Свіслач, Дзярэчын і Ружану” і інш. Леан Патоцкі быў уладальнікам Рудавы з 1820 па 1831 год, калі закладзены каменны палац, парк з садамі і алеямі, вядомых па фотаздымках пачатку ХХ стагоддзя. Палац быў помнікам архітэктуры класіцызму: цагляны, атынкаваны 2-х павярховы будынак. Цэнтральную яго частку накрываў чатырох, а бакавыя часткі- трохсхільны дах. З цэнтральнага ўваходу быў пабудаваны невялікі порцік з 4-ма калонамі. У сярэдзіне будынка сцены былі багата распісаны. У зале для прыёмаў вісела вялікая бронзавая люстра. Архітэктура ў сярэдзіне будынка была сціплай, а вось мэбля належала да 18 ст. і ўражвала гасцей сваёй багатай інструкста. Уладальнікі палаца мелі галерэю карцін, бібліятэку, сямейны архіў. Бібліятэка і сямейны архіў мелі некалькі тысяч каштоўных кніг і арыгінальных дакументаў розных часоў.

Леан Патоцкі і яго зяць барон Брун прымалі ўдзел у паўстанні 1831 года і пасля яго разгрому жылі за мяжой. Дачка Патоцкіх становіцца жонкай барона Бруна і маёнтак становіцца іх уласнасцю. Сын барона Бруна Станіслаў (1859-1941) са сваёй жонкай Янінай (1865-1943) былі апошнімі ўладальнікамі маёнтка да верасня 1939г. Хадкевічы пабудавалі ў 17 стагоддзі драўляны касцёл у гонар Мацеры Божай Рудавай.

У час Першай сусветнай вайны сядзіба згарэла. Частку маёмасці, якую пашанцавала выратаваць, была перавезена ў Варшаву. Ёсць меркаванне, што частку каштоўных твораў мастацтва і мэблі вывезлі ў Расію. І калі яны не прапалі па дарозе пад час грамадзянскай вайны, то, напэўна, знаходзяцца ў расійскіх музеях ці ў іх сховішчах. Пасля вайны сядзіба была адбудавана, але не мела былой прыгажосці. Пры сядзібе знаходзіўся прыгожы парк з відам на раку Свіслач плошчай 8 га, пасаджаны Леанам Патоцкім. У парку раслі 2 ліпы, узрост якіх вызначаўся ў некалькіх стагоддзях. Па мясцовых паданнях, адну з іх пасадзіў вядомы палітычны і ваенны дзеяч Рэчы Паспалітай Ян Кароль Хадкевіч. Да 1939 года Рудава знаходзілася ў складзе Польшчы. Пасля Вялікай Айчыннай вайны 1941-1945 гг. жыхары з Рудавы былі выселены ў сувязі з праходам праз яе дзяржаўнай граніцы БССР у 1945 г. Цяпер ад сядзібы нічога не засталося. Раней у Рудава размяшчалася пагранічная вайсковая часць. На сучасных картах Беларусі населенага пункта Рудава не значыцца. Не захаваўся і помнік архітэктуры.

Бібліяграфія:

Жвалеўскі, Л. Аб маёнтаках і іх уладальніках / Леанід Жвалеўскі Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: Белта, 1999. — С. 560—565
Лушчык, С. Ваколіцы Бераставіцы ў даваенны час / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 26.11.2010. — С. 5.
Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Гродненщины: Берестовицкий-Ивьевский районы / А.Т. Федорук; научный редактор О.Н. Попко. — Минск: Беларусь, 2014. — 543с.
https://www.radzima.org/ru/object/8464.html

Стары Дворац. Сядзіба Бутаўт-Анджэйковічаў

У XVI —XVIII ст. маёнтак Стары Дворац уваходзіў у склад Ваўкавыскага павета Навагрудскага ваяводства.

Як сведчыць польскі гісторык Р.Афтаназы, у XVI ст. ён належаў епіскапу луцкаму Паўлу Гальшанскаму, пазней ім валодаў нехта Рымбовіч ці Рамбовіч, дваранін каралеўскага двара. Яго нашчадкі прадалі маёнтак Ардахоўскім. У канцы XVII ст. Стары Дворац быў уласнасцю Сапегаў, а ў 1712 г. гаспадаром маёнтка стаў канюшы ВКЛ Данііл Выкоўскі. У 2-й палавіне XVIII ст. тут ужо былі ўладанні Юзафа Аляксандра Ябланоўскага (1711 — 1777), ваяводы навагрудскага, а потым яго жонкі Францішкі з дому Варанецкіх. Ад яе нашчадкаў у 1810 г. сядзібу купіў вядомы ў той час багацей Тадэвуш Бутаўт-Анджэйковіч, яго нашчадкі валодалі маёнткам аж да верасня 1939 г. У пачатку XX ст. уладальнікам Старога Дворца і фальварка Уладысін быў Леан Анджэйковіч (памёр у 1924 г.). Не маючы сваіх дзяцей, ён завяшчаў гэтыя ўладанні пляменніцы Ядвізе Мацкевіч. Яна і была апошняй гаспадыняй сядзібы. Ёсць звесткі, што неўзабаве пасля набыцця сядзібы ў 1810 г. яе новы ўладальнік Тадэвуш Бутаўт-Анджэйковіч пабудаваў там вялікі аднапавярховы палац, будаўнічым матэрыялам для якога быў мясцовы лес. Будынак стаяў на схіле, таму фундамент з параднага боку быў значна ніжэйшы, чым з тыльнага. Дом складаўся з трох частак, у архітэктурным плане нагадваў літару П. Да сярэдняй прамавугольнай часткі на яе канцах перпендыкулярна былі прыбудаваны два аднолькавыя бакавыя крылы. Паміж імі па ўсёй цэнтральнай частцы знаходзіўся доўгі ганак з плоскім дахам на 6 калонах. 3 тыльнага боку да будынка прымыкала такой жа даўжыні адкрытая тэраса. Звонку сцены былі не пафарбаваны і не атынкаваны, толькі калоны ганка і налічнікі акон і дзвярэй былі пафарбаваны ў белы колер і пакрыты лакам. Сярэднюю частку будынка пакрываў двухсхільны гонтавы дах, бакавыя часткі — двухсхільны дах з пакатым зрэзам на франтоне. Аб інтэр’еры ў самім палацы захаваліся агульныя звесткі. У яго сярэдняй частцы размяшчаліся жылыя пакоі гаспадароў, зала для прыёмаў. У бакавым крыле былі падсобныя памяшканні: гардэробная, сталовая, кладоўка, пакоі для прыслугі. У другім крыле размяшчаліся пакоі для гасцей. У палацы было многа карцін, хрусталю, фарфору. У час 1-й сусветнай вайны з прыбліжэннем фронту ўсё гэта было вывезена на ўсход і бясследна прапала. Гэтаму паспрыяла і грамадзянская вайна. Можна меркаваць, што творы мастацтва знаходзяцца ў запасніках расійскіх музеяў і ў прыватных калекцыях. Перад палацам знаходзіўся вялікі авальны газон, абсаджаны дэкаратыўнымі кустамі. Такі ж газон быў і з тыльнага боку, а навокал размяшчаўся вялікі парк з векавымі дрэвамі змешаных парод з цудоўнымі ліпавымі алеямі і вастралістымі высокімі таполямі. Гонарам сядзібы была аранжарэя, што знаходзілася ў парку і ў якой да 1914 г. вырошчвалі экзатычныя расліны. Пасля Вялікай Айчыннай вайны ў палацы некаторы час размяшчаліся дзіцячы дом, школа, кантора мясцовага калгаса.

Бібліяграфія:

Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 9. Гродзенская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: У.У. Андрыевіч (дырэктар) [і інш.]; Нацыянальная акадэмія навук Беларусі; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры; Выдавецтва “Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі”. — Мінск: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2015. — 656 с. : іл.
Жвалеўскі, Л. Аб маёнтаках і іх уладальніках / Леанід Жвалеўскі // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: Белта, 1999. — С. 560—562.
https://www.radzima.net/be/miejsce/stary_dworzec_2.html
https://www.radzima.org/ru/mesto/staryy-dvorec.html

Хроніка пра Вялікую Бераставіцу 1921г.

Кватары. Сядзіба Гліндзічаў

Кватары, як сцвярджае польскі гісторык Р. Афтаназы, былі ўжо вядомы ў XVII ст. і былі радавым гняздом Гліндзічаў. Прадстаўнікі гэтай сям’і не змаглі дабіцца колькі-небудзь значнага становішча ні ў ВКЛ, ні ў Каралеўстве Польскім. Больш-менш высокага становішча ў іерархічнай службовай лесвіцы шляхты Рэчы Паспалітай дасягную хіба што толькі адзін Андрэй Гліндзіч, які ў 1752 г. быў старостам бурніцкім. Дзеля справядлівасці трэба яшчэ выдзеліць Мечыслава Гліндзіча, які ў час паўстання 1863 г. быў начальнікам Ваўкавыскага павета. Гэты факт ужо сам па сабе гаворыць аб тым, што Мечыслаў меў рэвалюцыйна-дэмакратычныя погляды, і вядома, што ён не раз прымаў у сябе ў Кватарах Кастуся Каліноўскага, чый шлях з Гродна да Свіслачы і наадварот праходзіў праз гэту вёску.

Апошні з Гліндзічаў па кватарскай лініі Юзаф Гліндзіч актыўна выступаў за адкрыццё школ у сельскай мясцовасці. У 1903 г. на пасяджэнні губернскага камітэта па справах асветы і сельскай гаспадаркі ён патрабаваў “признать образование обязательным для сельского обывателя от 7 до 12 лет». Ён быў бяздзетным і ўсынавіў свайго пляменніка па сястры Адольфа Бітнера, які з таго часу стаў мець двайное прозвішча — Бітнер-Гліндзіч. Да 17 верасня 1939 г. ён быў апошнім уладальнікам Кватарскага маёнтка.

Кватарская сядзіба Гліндзічаў была пабудавана ў стылі класіцызму. Драўніна на шляхецкі палац дастаўлялася з Белавежскай пушчы. Дом як бы складаўся з трох частак: цэнтральная была двухпавярховай, а бакавыя — аднапавярховымі, і размяшчаўся ён на схіле ўзгорка. Таму фундамент з боку дарогі быў досыць высокі, а з тыльнага боку значна ніжэйшы. У цэнтры фасада знаходзіўся порцік з шасцю белымі круглымі калонамі, што падтрымлівалі яго. Вялікі трохвугольны франтон быў аздоблены драўлянай разьбой. З параднага боку знаходзілася шырокая тэраса са збягаючымі ўніз прыступкамі. Падобная тэраса з тыльнага боку. Белыя, пакрытыя лакам вокны першага паверха мелі прамавугольную форму, верхнія вокны былі паўкруглыя. Будынак быў неатынкаваны, крыты гонтам. Звонку палац заставаўся нязменным да 1939 года, такім яго адлюстраваў на сваім малюнку вядомы мастак-краязнаўца Напалеон Орда. У сярэдзіне будынка ў 1920 г. была зроблена перапланіроўка, у выніку яго старадаўнія асаблівасці былі страчаны. Толькі на першым паверсе захаваліся старыя печы, абліцаваныя буйной зялёнай кафляй. У час 1-ай сусветнай вайны бясследна прапалі старадаўнія творы жывапісу, графікі, скульптуры, мэбля, а таксама сямейныя рэліквіі.

З правага боку двара знаходзіўся невялікі аднапавярховы дом, у якім размяшчаліся кухня і млячарня, у канцы агарода рыштунак для сушкі сыроў і насення.

Бібліяграфія:

Ганчарова, С. Кватарам – 400 год: свята вёскі адзначылі ў аграгарадку: [Электронны рэсурс]/ Святлана Ганчарова/ Бераставіцкая газета. — 19.09.2017. URL: http://www.beresta.by/?p=56181
Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 9. Гродзенская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: У.У. Андрыевіч (дырэктар) [і інш.]: Нацыянальная акадэмія навук Беларусі; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры; Выдавецтва “Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі”. — Мінск: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2015. — 656 с.: іл.
Жвалеўскі, Л. Аб маёнтаках і іх уладальніках / Леанід Жвалеўскі // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: Белта, 1999. — С. 563.
Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Гродненщины: Берестовицкий-Ивьевский районы / А.Т. Федорук; научный редактор О.Н. Попко. —Минск: Беларусь, 2014. — 543с.
https://www.radzima.org/ru/foto-albom/6385.html?id_gallery=8848
https://www.radzima.net/ru/miejsce/kwatery_1.html

Царква святога вялікамучаніка і лекара Панцеляймона ў агр. Пархімаўцы

Прыход храма святога велікамучаніка і лекара Панцеляймона агр. Пархімаўцы быў заснаваны Рашэннем Гродзенскага аблвыканкама ад 24 красавіка 2014 года № 220 28 красавіка 2014 года і знаходзіцца на стадыі станаўлення. Зараз на прыходзе здзяйсняюцца ўсе набажэнствы і трэбы ў адведзеным пад храм будынку.

15 мая 2021 года, у дзень памяці святых дабраверных князёў-страстацерпцаў Барыса і Глеба, архіепіскап Гродзенскі і Ваўкавыскі Арцемій узначаліў асвячэнне храма ў гонар святога велікамучаніка і лекара Панцеляймона і здзейсніў у ім Боскую літургію.

Бібліяграфія:

В аг. Пархимовцы освятили храм // Официальный портал Белорусской Православной Церкви. — 2021. – 16 мая.: [Электронный ресурс]: URL: http://church.by/news/v-agrogorodke-parhimovcy-arhiepiskop-grodnenskij-i-volkovysskij-artemij-os. — Дата доступа: 12.04.24 г.

Гончарова, С. В Пархимовцах зарегистрирован новый приход / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2025. — 4 сакавіка.

Царква Успення Прасвятой Багародзіцы у вёсцы Гарбачы

Пабудавана ў 1860 годзе.

Знаходзіцца ў цэнтры вёскі. Пабудавана з цэглы. Адкрыта пасля заняпаду ў 1992 годзе. Помнік архітэктуры рэтраспектыўна-рускага стылю. Да цэнтральнага кубападобнага аб’ёму па падоўжнай планіровачнай восі далучаны прамавугольная трапезная і паўцыркульная апсіда. У цэнтры і па вуглах пакатага шатровага даху — цыбулепадобныя купалы на барабанах. Галоўны ўваход вылучаны кілепадобным франтонам. У архітэктурным дэкоры фасадаў — лапаткі, какошнікі, цягі, нішы, карнізы.

17 ліпеня 2010 г. вернікі мясцовай і суседніх парафій урачыста адзначылі 150-годдзе царквы. Праасвяшчэнны Арцемій, Епіскап Гродзенскі і Ваўкавыскі, адслужыў Боскую літургію ў саслужэнні благачынных Бераставіцкай, Ваўкавыскай і Свіслацкай благачыній і духавенства раёна, а паломнікі прынялі ўдзел у хрэсным ходзе ад храма прападобнай Еўфрасінні Полацкай у п. Пагранічны да царквы ў гонар Успення Прасвятой Багародзіцы ў в. Гарбачы.

Бібліяграфія:

Кулагін, А.М. Праваслаўныя храмы Беларусі / А. М. Кулагін; фатограф А.Л. Дыбоўскі. — Мінск: Бел.Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2008. — 488 с.: іл.
Лушчык, А. В. Помнікі гісторыі і культуры Бераставіцкага раёна / Аляксей Лушчык // Памяць: Гіст.- дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 571.
http://orthos.org/eparhiya/blagochiniya-i-hramy/berestovickoe/gorbachi

Царква Успення Прасвятой Багародзіцы в. Гольні

Царква ў гонар Успення Прасвятой Багародзіцы пабудавана ў 1903 г з цэглы і бутавага каменю на месцы драўлянага храма. Абкружана бутавай агароджай. З боку апсіды храма асобна стаяла каркасная шатровая званіца. Помнік архітэктуры рэтраспектыўна-рускага стылю. Мае нетыповую аб’ёмна-прасторавую кампазіцыю: у аснове цэнтральны кубападобны аб’ем, шатровы дах якога завершаны цыбулепадобным купалам на 8-гранным светлавым барабане. Да сцен цэнтральнага аб’ёму далучаны больш нізкія аднолькавай вышыні пабудовы: з захаду кубападобны прытвор пад 2-схільным дахам, з усходу, поўначы і поўдня — паўкруглыя апсіды. На паліхромным фоне бутавай муроўкі сцен вылучаюцца пабеленыя і атынкаваныя элементы архітэктурнай аздобы — аркатурныя фрызы і прафіляваныя карнізы, прафіляваныя ліштвы арачных аконных праёмаў, вуглавыя лапаткі.

Бібліяграфія:

Кулагін, А. М. Каталіцкія храмы Беларусі / А. М. Кулагін ; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя iмя П. Броўкi, 2008. — 488 с. ББК 85.11(4Беи)я2

НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 1, спр. 1139, арк. 105

Масалянская Свята-Ражства-Багародзіцкая царква

Пабудавана з каменю ў 1796г. Па сцвярджэнню доктара архітэктуры А. Кулагіна, пабудаваны як касцёл. Ёсць і другая думка: храм будаваўся як уніяцкая царква. Ва ўсякім выпадку, у шматлікіх архіўных дакументах 1800-1840-х гадоў да адмены ўніяцтва. Масалянская царква неаднаразова ўпамінаецца, як уніяцкая царква.

Помнік архітэктуры позняга барока з элементамі класіцызму. Вырашана прамавугольным высокім аб’ёмам з працяглай паўкруглай апсідай. Плоскасць франтальнага фасада крапавана пілястрамі на 3 праслы і апяразана вытанчан прафіляванымі карнізам і антаблементам. У завяршэнні фасада 4-гранная шатровая вежа-званіца, якая бакавымі валютамі плаўна злучаецца з асноўнай плоскасцю, адзначанай па ўскрайках зграбнымі 2-яруснымі вежачкамі з макаўкамі. Такая ж вежачка вянчае дах над апсідай. Прамавугольныя высока ўзнятыя аконныя праёмы раўнамерна чляняць галоўны, а лучковыя — бакавыя фасады.

У перакрытую плоскай столлю прастору малітоўнай залы з магутнымі аркамі адкрываюцца ўчыненыя над вузкім прытворам хоры. Сцены расчлянёны пілястрамі са спрошчанымі капітэлямі. За перагародкай у апсідзе створана тарцовая рызніца. Апсіда вылучана драўляным 2-ярусным пазалочаным іканастасам канца 19 ст. Яго 2-ярусная кампазіцыя расчлянёна паўкалонамі карынфскага ордэра і прафіляваным карнізам, упрыгожана разным арнаментальным спляценнем акантавага лісця. У левым клірасе знаходзіцца ківот, упрыгожаны арабескавай арнаментальнай разьбой па дрэве. Абраз «Іаан Багаслоў» (1882, мастак МЛ.Пліс). У алтары 2 латунных падсвечнікі з гравіроўкай (вышыня 2,2 м). У 1891 г. прыхаджане на добраахвотныя ахвяраванні набылі для царквы панікадзіла.

Побач з храмам у 2-й пал. 19 ст. пастаўлена бутавая капліца — 4-гранны кубападобны аб’ём пад шатровым дахам. Храм дзейнічае.

Бібліяграфія:

Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. Кал.: С.В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 371 с.: іл.
Койта, К. З гісторыі архітэктурных помнікаў Бераставіччыны / Казімір Койта // Памяць: Гіст-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 558.
Кулагін, А.М. Праваслаўныя храмы Беларусі / А. М. Кулагін; фатограф А.Л. Дыбоўскі. — Мінск: Бел.Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2008. — 488 с.: іл.
Лушчык, А. В. Помнікі гісторыі і культуры Бераставіцкага раёна / Аляксей Лушчык // Памяць: Гіст.- дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 571.
Гарады і вескі Беларусі. Энцыклапедыя том 9. Гродзенская вобласць. Кн.1/рэдкал.: У.У. Андрыевіч і інш. Выдавецтва «БелЭнцыкл ім. П. Броўкі».- Мінск: 2015.-656с.

Малабераставіцкая царква Святога Дзмітрыя Салунскага

Адной з першых праваслаўных цэркваў на Бераставіччыне з’яўляецца царква Святога Дзмітрыя Салунскага ў Малой Бераставіцы. Гэты помнік архітэктуры рэтраспектыўнага рускага стылю адзначае сёлета 150-годдзе з часу асвячэння.

Мураваны будынак царквы быў асвечаны ў кастрычніку 1866 года. Але ў справах Гродзенскага гістарычнага архіва ўпамінаецца год заснавання царквы 1748-ы. Першым святаром тагачаснай уніяцкай царквы быў Сямён Анацэвіч (1728-1791), бацька знакамітага беларускага гісторыка, археографа, педагога Ігната Анацэвіча, які падкрэсліваў сваё мясцовае паходжанне псеўданімам «Жэгота з Малой Бераставіцы». Справу айца Сямёна прадоўжыў яго старэйшы сын Міхаіл Анацэвіч (1773-1837), канонік Брэсцкі, дэкан Гродзенскі і Сакольскі, святар Малабераставіцкай царквы. Каля яе сцен захаваўся помнік уніяцкаму святару Міхаілу, які заказаў у Пецярбургу Ігнат Анацэвіч. А прывёз помнік у Малую Бераставіцу пляменнік Вацлаў (паводле завяшчання Ігната ад 21 лістапада 1844 г.).

Выгляд тагачаснай царквы апісаны ў «Акце ад 25 ліпеня 1864 г. часовага Губернскага Камітэта па збудаванню і рэканструкцыі праваслаўных цэркваў Гродзенскай губерніі». На двух лістах запісана: «Деревянная православная церковь в селе Малая Берестовица устроена 116 лет тому назад. Представляла собой амбар без главного фасада с ветхой башенкой. Находилась вблизи костела. Иконостас грубой и простой работы католического стиля… Прихожане (всего 2470 душ) объявили готовность пожертвовать на постройку новой церкви по 2 рубля и более, всего составляет 800 рублей».

У тым жа акце гаворыцца, што на будаўніцтва новай царквы прызначаны губернскі архітэктар Восіп Міхаэліс. У ліпені 1864 г. ён складае каштарыс на капітальную перабудову драўлянай царквы ў Малой Бераставіцы агульным коштам 2273 руб.50 кап. Непасрэдным будаўніком царквы быў дваранін з Саколкі Іван Казіміравіч Арлоўскі, які ў 1865 г. заключыў кантракт з Царкоўным Саветам па будаўніцтву Малабераставіцкай царквы. У Савет уваходзілі святар Малабераставіцкай царквы Стэфан Бабулевіч і пяць старэйшын. Гэта мясцовыя шляхцічы Сямён і Дзмітрый Садаўнічыя, Мікалай Ківейша, а таксама Іван Тарасюк і Павел Бацян.

22 лютага 1866 г. будаўнік царквы Іван Арлоўскі нечакана спыняе кантракт па прычыне нявыплаты яму грошаў мясцовым Цар¬коўным Саветам. Урэгуляваць канфлікт прыйшлося Гродзенскаму павятоваму Камітэту па будаўніцтву праваслаўных цэркваў. Яго старшыня генерал-маёр Прасалаў 12 мая 1866 г. дазваляе скласці “Акт пагаднення паміж будаўніком царквы дваранінам Іванам Арлоўскім і Малабераставіцкім Царкоўным Саветам” на пяці ўмовах. У пункце 2 Арлоўскі абяцае скончыць будаўніцтва царквы з устаноўкай іканастаса 26 кастрычніка 1866г. У 5-м пункце Царкоўны Савет абяцае даставіць усе неабходныя будаўнічыя матэрыялы. Пры заключэнні акта прысутнічаў святар Вялікабераставіцкай царквы Ануфрый Шэмяціла, які ў той час таксама быў куратарам будаўніцтва Святамікалаеўскай царквы ў Вялікай Бераставіцы.

Свае абавязацельствы Іван Арлоўскі выканаў, атрымаўшы суму 4 000 рублёў. За будаўніцтвам Малабераставіцкай царквы назіраў губернскі архітэктар Восіп Міхаэліс. У журнале Гродзенскага Камітэта па будаўніцтву праваслаўных цэркваў ад 26 верасня 1866 г. запісана паведамленне архітэктара: «Постройка МалоБерестовицкой церкви уже окончена, за исключением постановки иконостаса и укладки пола, церковь эту предполагается освятить 26 октября 1866 г.».

Вясной 1867 г. новы святар Малабераставіцкай царквы Лукіан Раманоўскі (1838-1872) прымае будынак. Ён скардзіцца на недасканалы іканастас і драўляную падлогу, якая зроблена на скорую руку, і просіць Гродзенскі павятовы камітэт, каб Арлоўскі выправіў недахопы.

Першым, хто ацаніў прыгажосць новай мураванай царквы Св. Дзмітрыя ў Малой Бераставіцы, стаў кампазітар і мастак Напалеон Орда. 4 красавіка 1868 г. ён зрабіў малюнак царквы з боку званіцы, каб падкрэсліць велічнасць будынка (на фота). Мастак вандраваў паміж Малай і Мураванай Бераставіцамі па запрашэнні сям’і Ваўкавіцкіх. Напрыклад, у красавіку Напалеон Орда выканаў таксама малюнкі касцёла Св. Антонія, фундаванага Антонам Ваўкавіцкім у 1851-1859 гг., і палаца Юндзілаў-Солтанаў у Мураванай Бераставіцы.

За свае 150 гадоў існавання храм не прыцярпеў кардынальных змяненняў. Ён дзейнічаў як у часы нямецкай акупацыі, так і ў савецкі перыяд. Менш пашанцавала яго суседу – касцёлу Св. Антонія Падуанскага, які згарэў у 1952 г. і быў адноўлены ў 1991-1994 гг. На працягу ХХ стагоддзя службу ў царкве Св. Дзмітрыя вялі протаіерэі Мікалай Ержыкоўскі, Матфей і Аляксандр Пяцельскія, Уладзімір Шыла. З 1986 г. да сённяшняга часу ў царкве служыць протаіерэй Вячаслаў Бачароў.

Бібліяграфія:

Втарушын, А. Царква Святога Дзмітрыя Салунскага ў Малой Бераставіцы адзначае сёлета 150-годдзе з часу асвячэння / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 13.05.2016 г.
Вторушин, А. Свято-Дмитриевская церковь в Малой Берестовице. Страницы истории: / Андрей Вторушин. — Большая Берестовица: Издательство Берестовицкой районной библиотеки им. О.М. Ковалевского, 2016.— 36 с.: ил.

Церковь Святителя Николая Чудотворца

Согласно архивным документам, хранящимся в Российском Государственном историческом архиве, первое упоминание о православной церкви в местечке Берестовица относится ко 2-ой половине 17 века. Первая церковь была униатской, построена из дерева. Службу вёл священник Теодор Заневский (умер в 1696 году). После 1839 года униатская церковь в Великой Берестовице присоединена к русской православной церкви.

Из инвентаря Великоберестовицкой православной церкви 1847 г. следует, что старая церковь в Великой Берестовице была перестроена из дерева в 1818 г. До 1850 года службу проводил священник Николай Вощеллович. Однако к началу 1850-х годов церковь пришла в упадок, и в 1854 году Литовская духовная консистория подняла вопрос по строительству новой каменной церкви в Великой Берестовице. 12 октября 1854 года владелец Великой Берестовицы граф Станислав Осипович Коссаковский (1795-1872), польский дипломат на Российской службе, сенатор и тайный советник, составил обязательство, в котором обязался “…произвести постройку новой церкви в Большой Берестовице в течение трёх лет на месте старой деревянной церкви…”

23 декабря 1854 года Гродненским архитектором Яковом Фардоном был составлен проект и его смета по строительству новой Великоберестовицкой церкви. В 1858 году Гродненское губернское правление напомнило графу С.О. Коссаковскому его обязательство, после чего граф начал вести активную подготовку к строительству. Строительная комиссия одобрила смету на сумму 2 356 рублей 33 копейки.

В 1859 году старая деревянная церковь во имя Святого Николая была разобрана, а из оставшегося после разборки материала была возведена часовня на православном кладбище, где временно проводилась служба. В 1860 году на месте деревянной церкви началось строительство новой каменной церкви, которое растянулось на 8 лет. Финансирование строительных работ производилось графом С.О. Коссаковским. Также к заслугам графа относится пожертвование земли и дома перед церковью для народного училища, в котором преподавали местные священники. В строительстве церкви приняли активное участие жители Большой Берестовицы и близлежащих деревень: Шелепки, Карповцы, Пархимовцы, Мошны, Жабры. Крестьяне помогали рабочей силой, хотя и здесь были определенные проблемы и трудности.

Время Польского мятежа 1863-1864 годов остановило строительство. Затем нехватка материалов и перерывы в финансировании привели к смене архитекторов. Вместо Якова Фардона в сентябре 1864 г. назначен Осип Михаэлис. В 1865 году граф С.О. Коссаковский прекратил финансирование строительства церкви из-за того, что его старый родовой костёл Визитации Пресвятой Девы Марии в Великой Берестовице передали православному духовенству после событий Польского мятежа 1863-1864 годов. Дальнейшее финансирование по строительству церкви Святого Николая производил Гродненский уездный комитет по сооружению православных церквей. Из Ведомости о ходе работ за октябрь 1866 года следует, что наружное строительство церкви было завершено. Оставалось лишь возвести пол и иконостас, который был окончен в мае 1868 года.

22 мая по церковному календарю ежегодно отмечается праздник перенесения мощей Святого Николая Чудотворца в итальянский город Бари. В период празднования Великоберестовицкий священник Онуфрий Шеметилло в 1868 году освятил церковь Святого Николая Чудотворца в присутствии большого количества прихожан, священнослужителей из соседних парафий и города Гродно. Так перед жителями местечка предстал новый долгожданный храм. К концу 1868 года также завершено строительство ворот с колокольней.

Церковь Святого Николая Чудотворца – памятник архитектуры ретроспективно-русского стиля. Здание имеет центральный и крестообразный кубический объем, в середине которого крест завершается двухярусным четырехгранным световым барабаном с луковичным куполом. Фасады разделены арочными оконными проёмами в килевидных карнизах, опоясанными профилированными карнизами и угловатыми лопатками.

За время деятельности храма Святого Николая Чудотворца в нем служили многие священники. В XVII веке – Теодор Заневский, в XVIII веке – Теодор Канцевич, Фома Вощеллович, в XIX веке – Николай Вощеллович (сын Фомы), Онуфрий Шеметилло, Антоний Будзилович, при котором была возведена каменная ограда на кладбище в 1880-90-х годах. Могила А. Будзиловича сохранилась и находится на церковной территории.

Особого внимания заслуживает диакон Константин Волынцевич (1836 — 1906), уроженец Большой Берестовицы, прослуживший церкви Святого Николая Чудотворца 56 лет, за что в 1890 году был награжден серебряной медалью «За усердие». Сын К. Волынцевича Павел (1875 — 1962) тоже стал священником в Узмёнах (Миорский район, Витебская область) и выдающимся фотографом первой половины ХХ века. На своих снимках он отразил архитектурные памятники, пейзажи, быт и культуру крестьян белорусских деревень начала ХХ века.
Отдельно стоит имя настоятеля Свято-Николаевского храма Геннадия Гаховича (1897-1966), который начал службу в Большой Берестовице в 1938 году. У отца Геннадия было трое детей. В годы Великой Отечественной войны в семье священника воспитывался сын офицера Советской Армии Александр Белов, мать которого погибла во время бомбежки поезда у деревни Девятки. Для всей семьи было большим риском растить ребенка советского офицера во время немецкой оккупации. В 1944 году, после освобождения Беларуси, отец и сын встретились. Став взрослым, Саша Белов часто приезжал к отцу Геннадию и всегда был благодарен этой семье за его спасение. Также священник, рискуя жизнью, помогал партизанам продуктами и медикаментами. После войны отец Геннадий еще почти двадцать лет своей жизни – до 1962 года – посвятил служению в церкви.

В 1950-1960-е годы советское правительство решительно повело борьбу против религии. В 1962 году храм был закрыт, а церковное имущество было передано на хранение в Массолянскую церковь. Долгое время в здании Святониколаевской церкви размещались склады, мастерские, проводились сварочные работы, покраска и другие виды работ, которые не могли не отразиться на состоянии храма. Возвращенное в 1989 году здание храма нуждалось в ремонте.
Время возрождения церкви наступило 24 февраля 1990 года, когда над Большой Берестовицей вновь зазвонили колокола церкви Святого Николая Чудотворца. 9 апреля 1990 года настоятелем храма был назначен протоиерей Виталий Яромич, который возглавляет приход до настоящего времени. За эти годы батюшка сумел сплотить прихожан и создал в общине дружескую атмосферу взаимного доверия и мира, чем снискал у верующих заслуженное уважение.
Заботами и трудами настоятеля и прихожан храм постепенно благоустраивался. Были подведены вода и природный газ, установлено автономное газовое отопление. В 1998 году сделан и установлен новый резной иконостас, а в 1999 году изготовлены пять напольных киотов. Восстановлена каменная ограда вокруг храма. В 2008 году выполнены работы по реконструкции колокольни, на нее был поднят новый купол и водружен освященный крест. В 2009-2010 годах проведена реконструкция кровли храма также с установкой нового купола и креста, установлена новая дубовая входная дверь, заменены окна, сделан ремонт фасада и уложены новые полы в храме, построена купель для крещения взрослых.
При храме под руководством матушки Галины Яромич действует воскресная школа, где с ранних лет детей знакомят с христианскими ценностями, прививают любовь к Богу, Отечеству и родителям, учат быть добрыми, трудолюбивыми, доброжелательными, приходить на помощь слабым и нуждающимся, помнить о предках и традициях. Налажены также катехизические курсы для взрослых, открыта библиотека духовной литературы. Прихожане принимают участие в жизни церкви.
Визитная карточка храма – это хор, который действует с 1992 года. Наряду со взрослыми певцами в нем состоят учащиеся и выпускники воскресной школы. Регентом хора 20 лет является Вера Яромич. Хор является постоянным участником всех богослужений в храме, приходских мероприятий, принимает участие в районных мероприятиях. В репертуаре хора богослужебные песнопения, традиционные христианские песни, колядки, канты. Ежегодно и успешно коллектив принимает участие в Фестивале православных песнопений «Коложский благовест». Хор храма Святителя Николая Чудотворца отличает высокий уровень исполнительского мастерства, о чем свидетельствуют многочисленные победы в конкурсах и фестивалях, в том числе и международного уровня. В январе 2022 года хор занял 1-е место во флешмобе рождественских песен и колядок на призы Патриаршего Экзарха всея Беларуси Вениамина.

Бібліяграфія:

Втарушын, А. Праваслаўная святыня Бераставіцы / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 2013. — 21 снежня (№101). — С.8.
Вялікая Бераставіца і ваколіцы / галоўны рэдактар Уладзімір Шпарло — Брэст: ТАА “Рэкламна-інфармацыйнае агенцтва “Вечерний Брест», 2011. — 96 стар.: ил.
З гісторыі архітэктурных помнікаў Бераставіччыны // Памяць: Гіст-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 559.
Койта, К. З гісторыі архітэктурных помнікаў Бераставіччыны / Казімір Койта // . Памяць: Гіст-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 558.
Кулагін, А.М. Праваслаўныя храмы Беларусі / А.М. Кулагін; фатограф А.Л. Дыбоўскі. — Мінск: Бел.Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2008. — 488 с.: іл.
Пацэнка М.І. Царква Святога Мікалая Цудатворцы ў Вялікай Бераставіцы. Старонкі гісторыі з серыі «Помнікі гісторыі і культуры Бераставіччыны» Гістарычны нарыс/Мікалай Пацэнка//Вялікая Бераставіца.- 2018. — с.24.

9 мая отмечается всенародный праздник – День Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 годов, в которой советский народ боролся за свободу и независимость своей Родины против фашистской Германии и ее союзников.

День Победы – это не просто праздник, а день памяти погибших, день победы над фашизмом, день поистине со слезами на глазах, слезами радости и горечи потерь.

Великая Отечественная война началась на рассвете 22 июня 1941 года, когда фашистская Германия, нарушив советско‑германские договоры 1939 года, напала на Советский Союз.

Целью фашистских захватчиков было уничтожение советского государства и завладение ресурсами страны. На основе нацистской расовой идеологии проводилось тотальное истребление, порабощение, «онемечивание» мирного населения.

Война длилась почти четыре года и стала самым крупным вооруженным столкновением в истории человечества.

Война, трагедией вошедшая почти в каждую советскую семью, окончилась победой СССР. Акт о безоговорочной капитуляции фашистской Германии был подписан в пригороде Берлина 8 мая 1945 года в 22.43 по центрально‑европейскому времени (по московскому времени 9 мая в 0.43).

Велика цена, заплаченная за Победу. Более 27 миллионов жизней унесла война. Миллионы погибли в концлагерях, стали жертвами бомбардировок, болезней и голода. Миллионы сложили свои головы на полях сражений.

История Великой Отечественной войны – это история великого мужества, героического самопожертвования, триумфа воли во имя будущего всего человечества.

Память о тех, кто отдал свои жизни, защищая Родину, живёт в наших сердцах.

Мы гордимся подвигом наших предков, ценим мир и свободу.

План работы ДУК “Бераставіцкая раённая бібліятэка імя В.М. Кавалеўскага” да 80-годдзя Перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне

80 лет освобождения

Віктарына, прысвечаная 80-годдзю вызвалення Беларусі ад нямецка — фашысцкіх захопнікаў

Проект Национальной библиотеки Беларуси «Газетные строки читая сердцем. К 80-летию освобождения Беларуси от немецко-фашистских захватчиков» (о публикациях в газетах Советской Беларуси 1944 года, отражающих хронику новостей и событий освобождения нашей страны)

2025 год – Год благоустройства
2025-2029гг. – Пятилетка качества

Президент Беларуси Александр Лукашенко подписал Указ № 1, которым 2025 год объявлен Годом благоустройства.

Этот год дает старт пятилетке качества и предусматривает комплекс мероприятий, направленных на создание и поддержание удобной, безопасной, современной и эстетически организованной среды жизнедеятельности людей. Реализовывать эти мероприятия государство будет совместно с организациями и гражданами.

В 2025 году будут приняты масштабные меры, в том числе по наведению порядка на земле, благоустройству населенных пунктов, производственных объектов, поддержанию в надлежащем состоянии территорий вдоль автомобильных и железных дорог. Состоится не менее двух республиканских субботников.

Правительству поручено в месячный срок утвердить республиканский план мероприятий Года благоустройства.

Указ предусматривает активизацию волонтерского движения и реализацию гражданских инициатив, направленных на благоустройство страны.

Год благоустройства призван объединить усилия государства и общества по дальнейшему улучшению качества жизни в Республике Беларусь.

Пятилетка 2025-2030 гг. в Республике Беларусь объявлена пятилеткой качества. Каждый ее год будет посвящен одному важнейшему направлению.

Об этом Президент Беларуси Александр Лукашенко заявил в своем новогоднем обращении к белорусскому народу.

«Следующая пятилетка в нашей стране будет Пятилеткой качества. Каждый ее год мы посвятим одному важнейшему направлению. Начнем с Года благоустройства страны. Целью благоустройства нашей Беларуси станет повышение качества жизни людей. Совсем скоро нам предстоит выбирать будущее государства. Мы все хотим, чтобы оно было успешным и счастливым. И обязательно мирным! Чтобы родные и близкие были здоровы. Чтобы нас окружали надежные друзья, добрые и отзывчивые люди», – сказал Глава государства.

Указ Президента Республики Беларусь от 3 января 2025 г. № 1 «Об объявлении 2025 года Годом благоустройства»

План работы ДУК «Бераставіцкая раённая бібліятэка імя В.М. Кавалеўскага» да Года добраўпарадкавання

Бераставіцкая кафля

У многіх старажытных гарадах Беларусі была развіта вытворчасць кафлі. Гэта керамічны выраб для абліцоўкі і дэкаратыўнага аздаблення печаў, камінаў, архітэктуры. Кафля вядома на Беларусі з 14 ст. Яна знойдзена ў беларускіх гарадах і мястэчках, дзе былі замкі, палацы, кляштары, сядзібы. У навуковай літаратуры Беларусі апісаны звыш 30 гарадоў, дзе была выяўлена археолагамі кафля і керамічная аздоба камінаў. Кафля атрымала назву па месцы знаходкі. Напрыклад, кафля Лідская, Гродзенская, Полацкая, Мірская, Заслаўская і інш. Да гэтага ліку можна дадаць і Вялікую Бераставіцу.

Цікавая знаходка зроблена падчас будаўніцтва дарогі вакол Бераставіцкага возера. На старажытнай частцы Вялікай Бераставіцы, там, дзе ўзвышаецца стары касцёл кармелітаў і заканчваецца былы гаспадарчы двор Мнішкаў (зараз масласырзавод) быў знойдзены фрагмент кафлі (на здымку). На пласціне памерам 10,5 х 10 см захаваўся рэльефны малюнак паўкруглай разеткі з двумя пялёсткамі і стылізаваная расліна – падвоеная лілія ў картушы. Яна нагадвае герб “Газдава”, альбо сімвал улады з пучком маланак “Трызубец”. Мяркуемая аздоба печы Бераставіцкай ратушы адбылася ў 1755 – 1760 гг. Будынак ратушы быў разбураны ў гады Вялікай Айчыннай вайны (1941 – 1945). Каменны друз і асколкі збудавання перавезены праз Ратушную плошчу для ўмацавання берагоў з боку старога касцёла.

Адваротны бок фрагмента кафлі мае ляпную фармоўку з квадратным вусцем. Гэтая акалічнасць у дадатак з невысокай якасцю рэльефу падказваюць аб мясцовай вытворчасці кафлі. Знойдзены фрагмент Бераставіцкай кафлі паліваны зялёным эмалем. Гэты колер быў распаўсюджаны на тэрыторыі Беларусі ў 17 – пач.18 ст. Рэканструкцыя фрагмента кафлі па вертыкальнай і гарызантальнай восі дае памер пласціны 20 х 20 см, які адпавядае паліванай кафлі на Беларусі ў 17 – 18 ст. (Нарыклад, Мінская кафля і Мірская кафля).

На Бераставіцкай кафлі адсутнічае рамка. Гэта стылевы прызнак кафлі 17 – пач.18 ст., які называецца “дывановы”. Арнамент яго складаецца з некалькіх частак, аб’яднаных адным малюнкам стылізаванага ўзора. (Напрыклад, Віцебская кафля, Лідская кафля).

Выява геральдычнай ліліі на Бераставіцкай кафлі мае падабенства з гербам “Газдава” роду Пацаў. Адзін з яго прадстаўнікоў звязаны з гісторыяй Вялікай Бераставіцы ХVII ст. Гэта Сафія Пац (?- 1665), падканцлерка літоўская, жонка Яна Казіміра Хадкевіча (1616 – 1660), апошняга ўладальніка Вялікай Бераставіцы з роду Хадкевічаў. Сафія Пац была апякункай старога касцёла Звеставання, якому фундавала вялікі звон у 1661 г. У тым жа годзе яна выдала замуж сваю дачку Ганну Хадкевіч за ваяводу валынскага Ежы Яна Мнішка. Магнацкі род Мнішкаў узвысіў Бераставіцу да статуса “Вялікая” праз Магдэбургскі Прывілей 1754 г., аднавіў у мурах касцёл Звеставання Панны Марыі. У часы Мнішкаў дзейнічаў гаспадарчы двор з майстэрнямі па вуліцы Луненскай (зараз вул. Дзяржынскага). Двор знаходзіўся на тым месцы, якое цяпер займае Бераставіцкі масласырзавод. Гэта старажытная частка Вялікай Бераставіцы і месца знаходкі Бераставіцкай кафлі, якая адпавядае часу вытворчасці 17 – 18 ст.

На жаль, на тэрыторыі Вялікай Бераставіцы не вяліся археалагічныя даследаванні. Толькі выпадковыя знаходкі жыхароў адкрываюць нам страчаную спадчыну Бераставіччыны. Гэтаму спрыяе Год гістарычнай памяці, прасякнуты словамі нашага гісторыка з Малой Бераставіцы Ігната Анацэвіча: “Гісторыя запальвае ў сумленных сэрцах агонь любові да роднага краю”.

Бібліяграфія:

Втарушын, А. Бераставіцкая кафля XVII — XVIII стагоддзяў / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 2022. — 30 верасня (№ 75). — С. 12. ББК 99

Втарушын, А. Кафля з Вялікай Бераставіцы / Андрэй Втарушын // Краязнаўчая газета. — 2022. — кастрычнік (№ 38). — С. 3. ББК 99

Антонава, Г. Уладар чатырох стыхій / Галіна Антонава // Культура. — 2021. — 11 верасня (№ 37). — С. 12. ББК 74

Пра Сяргея Нагаева, майстра керамічных вырабаў з г. Смаргоні Гродзенскай вобласці.

Беларуская кераміка: альбом / аўт. тэксту i склад. В.Г. Гаўрылаў. — Мінск: Беларусь, 1984. — 175 с.

Белявец, А. Керамічны выраб (імбрык) / падрыхтавала Алеся Белявец // Мастацтва. — 2019. — № 2. — С. 6—7. ББК 85.125(4Беи)

Врублевская, Т. Под роспись: керамическое производство под Кореличами может стать знаковой точкой туристических маршрутов / Татьяна Врублевская // Советская Белоруссия. — 2020. — 20 ноября. — С. 13. ББК 74

Елатомцева, Ирина Михайловна. Шедевры мировой керамики: исторические метаморфозы стилистики / И. М. Елатомцева. — Минск : Беларусь, 2008. – 287 с.

Ковальчук, Л. Н. Майолика: [хрупкая вечность] / Л. Н. Ковальчук; [фото Ю. А. Войны, О. А. Климовича]. — Минск: Беларусь, 2022. — 62, [1] с. — (Энциклопедия народного мастера) ББК 85.125

Мартинкевич, А. Viva, керамика! / Алла Мартинкевич; фото Александра Кушнера // Советская Белоруссия. Спецвыпуск. Октябрьскому району Минска — 80 лет. — 2018. — 15 марта. — С. 12. ББК 35.41(4Беи)

Мачабели, Кити Георгиевна. Алде Какабадзе: керамика: альбом / К. Мачабели.- М. : Советский художник, 1981. — 14с. — (Мастера советского искусства).

Сямёнава, А. Сонца на талерцы: кераміка Уладзіміра Кандрусевіча ў мемарыяльным музеі-майстэрні Заіра Азгура / Алена Сямёнава // Мастацтва. — 2021. — № 1. — С. 6—7. ББК 85.125(4Беи)

“Графскія чваракі”

Большая частка жыхароў нашага мястэчка ведае, што такое бераставіцкія “чваракі” і дзе яны знаходзяцца. Трапіць туды з цэнтра можна ідучы напрасткі вузкай зарослай сцежкай уздоўж правага берага рэчкі (возера), мінаючы злева раённую бальніцу і былы графскі парк альбо іншым шляхам – праз вуліцу Матросава.

Чваракі – слова польскага паходжання (czworaki), але нягледзячы на гэта шырока распаўсюджана ў Заходняй Беларусі. Гэтым тэрмінам абазначалі баракі (дамы) для чатырох батрацкіх сем’яў. Бераставіцкія “чваракі” – гэта два старых дома, якія размешчаны ўпоперак дарогі, з дробнымі гаспадарчымі пабудовамі пры іх. У мінулым тут пражывалі сем’і парабкаў (прыслугі), якія працавалі ў графскім маёнтку. Абодва гэтыя дамы, яшчэ жылыя да сённяшняга дня, маюць прадаўгаватую форму, а іх сцены складзены з цэглы і накрыты двухсхільнымі дахамі.

Дык вось цікава, што пабудаваны гэтыя дамы ў розныя часы. Правы будынак (ад рэчкі) – больш старэйшы. Паходзіць ён яшчэ з царскіх часоў (перыяд Расійскай імперыі). Верагодна, што ўзведзены ён быў пры Юзэфе Станіславе Касакоўскім. А дом злева быў пабудаваны ўжо ў міжваенны (“польскі”) перыяд. Узвялі яго напрыканцы 30-х гадоў выключна для будучых работнікаў графскага бровару. Бераставіцкія старажылы гавораць, што ў апошні перадваенны год будынак быў ужо поўнасцю заселены.

Справа ў тым, што Касакоўскія незадоўга да пачатку вайны скончылі будаваць у маёнтку ўласны бровар (польск.“gorzelnia”) – міні-завод па вырабу чыстага спірту.

У якасці сыравіны павінны былі выкарыстоўвацца збожжа і бульба. Зазначым, што такога роду вытворчасць была прыбытковай ва ўсе часы. Двухпавярховы корпус бровара быў складзены з палявых камянёў і накрыты ліставым жалезам. Цікава, што Касакоўскія перад самай вайной ўзводзілі ў сваім маёнтку адначасова тры будынкі – бровар, левы “чварак” для яго работнікаў і двухпавярховы каменны збожжасклад.

Сцены склада не захаваліся да сённяшняга дня. Яго руіны стаялі да 2018 года. Магчыма, што склад прызначаўся для захоўвання збожжа на выраб спірту. Будынак самога бровара знаходзіўся напрыканцы каштанавай алеі (цяпер вуліца Каштанавая), калі ісці да рэчкі, з левага боку ад дарогі. Кажуць, што ўладальнікі маёнтка нават закупілі ўсё неабходнае абсталяванне. Але запусціць працэс вытворчасці не паспелі – надышоў верасень 1939 года. Далейшы лёс усёй графскай гаспадаркі агульнавядомы. А ў пасляваенныя гады будынак бровара быў цалкам разабраны.

Бібліяграфія:

Жвалеўскі, Л. Аб маёнтаках і іх уладальніках / Леанід Жвалеўскі // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: Белта, 1999. — С. 560—562.
Лушчык, С. Ваколіцы Бераставіцы ў даваенны час: [Электронны рэсурс] / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 26.11.2010.URL: http://www.beresta.by/?p=3025
Лушчык, С. Гісторыя трох палацаў / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 27.09.2010. – С. 9.
Лушчык, С. Новыя гістарычныя апавяданні пра жыццё ў Вялікай Бераставіцы:[Электроны рэсурс]/ Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 13.06.2011. URL: http://www.beresta.by/?p=14922
Поросятников, Н. Что сегодня осталось от имения Коссаковских в Берестовице: [Электроны рэсурс] / Николай Поросятников // Берестовица. Старые фото. — 10.10.2014.URL: http:// berestowica. blogspot.com / 2014/ 10/ blog-post.html

Стадола маёнтка Касакоўскіх у Вялікай Бераставіцы

Страчаны помнік архітэктуры рэгіянальнага значэння. Мураванае гаспадарчае збудаванне – стадола была ўзведзена ў 1938 г. у маёнтку Касакоўскіх “Вялікая Бераставіца”. Будынак знаходзіўся на сучаснай вуліцы Матросава. Рэшткі стадолы разабраны ў канцы студзеня 2018 г.

Стадола (польск.), яна ж авін (бел.), сушка, рыга, асець (рус.) – збудаванне для сушкі жыта ў снапах. Стадолы часцей за ўсё бываюць з дрэва рубленыя, плеценыя, гліняныя, рэдка – мураваныя. У Вялікай Бераставіцы знаходзіўся менавіта рэдкі від пабудовы – мураваная стадола. Інтэр’ер будынка меў часткі: яму для вогнішча, рашоткі-сушыла і часткі для малацьбы калосся.

Бераставіцкая стадола ўяўляла сабой прамавугольнае збудаванне (12 х 6 м.) з вялікіх чэсаных камянёў і двума радамі аконных праёмаў. Сцены былі складзены з камянёў рознай велічыні і памераў. Над арачным уваходам знаходзіўся закладны камень з выявай герба Слепаўрон графскага роду Касакоўскіх і годам пабудовы “1938”. Падчас першага пасляваеннага рамонту герб быў затынкаваны. Паўвальмавы драўляны дах быў накрыты гонтай, які згарэў у гады Вялікай Айчыннай вайны (1941-1945). Але, пазней, у 1946 г. дах быў адноўлены, і пэўны час стадола выкарыстоўвалася як склад. Аб гэтым сведчаць дакументы Дзяржаўнага архіва Гродзенскай вобласці.

Пасля ўзвядзення раённай бальніцы (1952 – 1978) на тэрыторыі маёнтка Касакоўскіх былая стадола страціла сваё прызначэнне і прыйшла ў заняпад. Доўгі час гаспадарчае збудаванне стаяла ў руінах. Бераставіцкая стадола не знайшла прымянення ў наш час і канчаткова разбурана ў канцы студзеня 2018 г. Знешні і ўнутраны выгляд мураванай стадолы захаваўся на фотаздымках ХХ – пачатку ХХІ ст.

Бібліяграфія

Жвалеўскі Л.А. і інш. Аб маёнтках і іх уладальніках. Вялікая Бераставіца. /Памяць. Бераставіцкі раён. Гісторыка-дакументальная хроніка. – Мінск. БЕЛТА. 1999 – С.560-562

Федарук А.Т. Старинные усадьбы Гродненщины. Берестовицкий – Ивьевский районы. /А.Т. Федарук — Минск. Беларусь. 2014 – 543 с.: ил.

Сыраквашын Уладзімір Васільевіч

Уладзімір Сыраквашын нарадзіўся ў 1988 годзе ў аг. Пархімаўцы. Тут скончыў мясцовую школу, а потым у Бераставіцкім ліцэі атрымаў спецыяльнасць электрагазазваршчыка. Пасля заканчэння ліцэя Уладзімір працаваў зваршчыкам у СВК “Пархімаўцы”, завочна вучыўся ў Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі. Цяпер у яго шмат спецыяльнасцяў: і зваршчык, і слесар, і кіроўца, і інжынер-механік. Але сярод іх перавагу ён аддае ўсё ж такі зварцы, бо яму заўсёды падабалася працаваць з металам, надаваць яму жаданыя формы. Таму пасля службы ў войску Уладзімір з’ехаў працаваць у Гродна, цяпер ён займаецца вырабам кованых платоў, парэнчаў, лесвіц, агароджаў і іншых вырабаў з металу.

Уладзімір сваю творчую натуру рэалізуе ў стварэнні цікавых мадэляў з металалому. У ход ідзе ўсё, што паддаецца зварцы: гайкі, балты, падшыпнікі, свечкі, шайбы і іншыя адпрацаваныя аўтазапчасткі, кавалкі бляхі. З іх з’яўляюцца дзіўныя машынкі, матацыклы, квадрацыклы, верталёты і іншыя мадэлі.

Галоўная праблема — знайсці патрэбны матэрыял. Людзі, якія ведаюць пра яго захапленні, аддаюць яму адпрацаваныя запчасткі ад сваіх аўтамабіляў, нешта застаецца пасля рамонту сваёй машыны.

А яшчэ ў Уладзіміра ёсць мара стварыць маштабную металічную скульптуру метра на чатыры ў вышыню, якую можна было б паставіць, напрыклад, дзе-небудзь у парку. Ён нават гатовы выканаць усю працу бясплатна, толькі б яму далі на гэта дазвол і далі патрэбны метал.

Бібліяграфія:

Миклаш, И. В его руках оживает металл / Ирина Миклаш // Бераставіцкая газета. — 2016. — 23 ліпеня (№ 56). — С. 4. ББК 74

Алена Сталярэўская

Пляценнем дэкаратыўных вырабаў з газет Алена Сталярэўская пачала займацца з 2014 года. За гэты час зрабіла шмат разнастайных вырабаў з газетнай паперы: чаравічкі, вазачкі, шкатулкі рознай формы і расфарбоўкі, хлебніцы, лукошка для рукадзельніц, кошыкі і проста дэкаратыўныя штучкі.

З сакрэтам майстэрства Алена Сталярэўская пазнаёмілася ў Інтэрнэце, тэхніка выканання вырабаў заключаецца ў згортванні газет у трубачкі і пляценні з іх вырабаў па прынцыпе падобнага з пляценнем з лазы або саломы. Асноўны сакрэт крыецца ў тым, што газетныя трубачкі загадзя трэба ўвільгатняць, каб яны роўна клаліся і не пакідалі прасветы. Пасля гатовыя прадукты творчасці Алена Сталярэўская афарбоўвае, пакрывае акрылавым лакам, каб яны не жаўцелі, і па жаданні дэкаруе іх такім спосабам як дэкупаж (тэхніка ўпрыгожвання, з дапамогай выразанага (або выдранага) малюнка, якое прыляпляецца на паверхню нарыхтоўкі і затым замацоўваецца лакам).

У 2016 годзе ў Бераставіцкай раённай бібліятэцы ім. А. М. Кавалеўскага была арганізавана выстава «Карнавал фантазій з газетнай паперы». Для ўсіх жадаючых, хто захацеў авалодаць майстэрствам стварэння вырабаў з газетнай паперы, Алена Сталярэўская правяла майстар-клас. Прысутныя ахвотна ўнікалі ў тэхніку пляцення.

Майстрыха, у сваю чаргу, падтрымлівала пачаткоўцаў умельцаў і распавяла гісторыю пра тое, як упершыню сама асвойвала газетнае пляценне.

Бібліяграфія:

1. Карпук, Е. «Карнавал фантазіі» з газетнай паперы / Алена Карпук // Бераставіцкая газета. — 2016. — 12 сакавіка (№ 19). — С. 4. ББК 74

2. Предко, Ю. Мастер на все руки / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 24 лютага. — С. 8.

Ірына Панок

Ірына Аляксандраўна Панок захапляецца вырабам цацак у тэхніцы валяння з воўны, ваты, абрэзкаў шыцця. Жанчына дэманструе свае працы ў музеі Вавёркі, дзяржаўнай установе культуры «Бераставіцкая раённая бібліятэка імя В. М. Кавалеўскага», ва ўстановах адукацыі раёна, дае майстар-класы для людзей розных узростаў.

Пра тое, што Ірына Аляксандраўна захапляецца вырабам цацак і лялек у тэхніцы валяння з воўны, ласкутнага шыцця і з ваты, мы ўжо пісалі ў раённай газеце. Жанчына выстаўляла свае працы ў музеі Вавёркі, давала майстар-клас у аддзяленні дзённага знаходжання для грамадзян пажылога ўзросту Тэрытарыяльнага цэнтра сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва. Ёлачныя цацкі ў выглядзе фігурак людзей у старадаўняй сялянскай вопратцы, лапікавыя лялькі, звярка з воўны, кветкавыя кампазіцыі — усяго каля сарака работ — сапраўды выглядаюць казачнымі персанажамі. У іх жыве душа майстра і бачны своеасаблівы аўтарскі стыль. Найлепш адзін раз убачыць, чым сто разоў пачуць.

Бібліяграфія:

Гончарова, С. Куклы Ирины Панок отмечены поощрительным призом / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 21.09.2018 г.

2. Гончарова, С. Кукольная сказка Ирины Панок // Светлана Гончарова // Бераставіцкая газе. — 19.05.2018 г.

Ганна Гарбачэўская

Ганна Іванаўна Гарбачэўская працавала каля дваццаці год маляром у ПМК-141, а затым працавала прыбіральшчыцай у гаргазе. Вязанне кручком для Ганны Іванаўны — справа душы і адпачынак. А яе творы выклікаюць захапленне і дораць радасны настрой.

Карункі з нітак зачаравалі Г.І.Гарбачэўскую яшчэ ў дзяцінстве. Вязанню кручком яна навучалася ў сваёй цёткі Уладзі, бацькавай сястры. Уладзіслава Андрэеўна Майкоўская адмысловая майстрыха, яна хораша вышывала, ткала, шыла, вязала кручком і пруткамі. Ад яе Ганна Іванаўна пераняла асновы вязання карункаў і з таго часу ўсё сваё жыццё займаецца гэтым даўнім народным дэкаратыўна-прыкладным мастацтвам. Сама прыдумвае ўзоры, сама падбірае колеры. Звязаць падвазонніцу ці дарожку займае ў яе два-тры вечары. Больш складаныя рэчы, безумоўна, патрабуюць больш часу. Ганна Іванаўна аздабляла карункамі абрусы, навалачкі, прастыні, накідкі на падушкі, прадметы дэкору, цацкі.

Бібліяграфія:

Ганчарова, С. “Карункавы калейдаскоп” Ганны Гарбачэўскай / Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. — 11.04.2014 г.
Зянько, С. Гран-пры рэгіянальнага свята-конкурсу “Саламяны павук” у Валожыне / Сяргей Зянько // Край.By. — 19.10.2016 г.

Тамашчык Яўген Аляксандравіч

Навуковец, доктар медыцынскіх навук, дацэнт (1988), прафесар Гродзенскага медыцынскага ўніверсітэта. Нарадзіўся ў 1933 г. у в. Карпаўцы. Вучыўся ў Вялікабераставіцкай сярэдняй школе, але за паўтара месяца да выпускных экзаменаў у красавіку 1952 г. як член сям’і кулака разам з роднымі быў вывезены ў Казахстан. Там здаў экзамены за сярэднюю школу. Працаваў настаўнікам пачатковых класаў. У 1960 г. скончыў Казахскі медыцынскі інстытут. Працаваў хірургам у г. Гур’еў. У 1964 г. пераехаў у Гродна. Скончыў аспірантуру (1968) на кафедры агульнай хірургіі, у 1971 г. абараніў кандыдацкую і ў 1980 г. доктарскую дысертацыі. З 1967 г. працаваў на кафедры агульнай хірургіі. З 1990 г. загадчык кафедры немедыкаментознай тэрапіі. Апублікаваў 114 навуковых прац, сааўтар манаграфіі і аўтар трох вынаходніцтваў па хірургіі, 51 рацыяналізатарскай прапановы.

Навуковыя працы:

Медицинская реабилитация (определение, основные положения): Метод. пособие для студентов / Гродн. гос. мед. ин-т, Каф. мед. реабилитации и немедикаментоз. терапии. — Гродно: ГГМИ, 1998. — с. 23.
Стимуляция неспецифической резистентности в системе патогенетической терапии и подготовке больных к операции: сборник научных трудов / Министерство здравоохранения Белорусской ССР, Гродненский государственный медицинский институт. — Гродно: ГГМИ, 1984. — с. 219.
Томащик, Е. Повышение эффективности хирургического лечения больных с патологией желудка путем формирования устойчивости организма к операционной травме: Автореф. дис. на соиск. учен. степ. д-ра мед. наук: 14.00.27 / Томащик Евгений Александрович. — Вильнюс, 1986. — 39 с.
Томащик, Е. Повышение эффективности хирургического лечения больных язвенной болезнью и раком желудка путем формирования устойчивости организма к операционной травме: автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора медицинских наук: 14.00.27 ; 14.00.37 / Томащик Евгений Александрович. — Вильнюс, 1989. — с. 46.
Томащик, Е. Функциональное состояние печени при тромбооблитерирующих заболеваниях артерий нижних конечностей и изменение его в процессе лечения: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата медицинских наук: специальность 777 Хирургия / Томащик Е. А. — Минск, 1970. -— с. 23.
Томащик, Е. Психотерапия в реабилитации соматических больных: Метод. пособие для студентов / Гродн. гос. мед. ин-т, Каф. немедикаментоз. терапии и реабилитации. — Гродно : ГГМИ, 1998. — с. 44.
Томащик, Е.Профилактика и хирургическое лечение рефлюкс-гастрита при резекции желудка: Метод. рекомендации / И.Я.Макшанов, Е.А.Томащик, Г.Г.Мармыш.— Гродно, 1990. — 7 с.

Палубінскі Аляксандр Сямёнавіч

Краязнаўца, заслужаны работнік культуры Беларусі (1982). Нарадзіўся ў 1921 г. у в. Краснае. У 1940 г. вучыўся ў педвучылішчы ў г. Беласток, але закончыць яго перашкодзіла вайна. Пасля вайны скончыў Ваўкавыскае педвучылішча, Гродзенскі педагагічны інстытут імя Я. Купалы. Настаўнічаў у школах Свіслацкага раёна, 1960 г. — працаваў дырэктарам школы-інтэрната, сярэдняй школы імя К. Каліноўскага ў г.п. Свіслач, раённага краязнаўчага музея, адным з арганізатараў якога быў сам. Многа зрабіў па ўвекавечванні памяці паплечнікаў К. Каліноўскага, зборы краязнаўчых матэрыялаў па гісторыі Бераставіччыны і Свіслаччыны. Выдатнік народнай асветы, узнагароджаны медалём “За працоўную доблесць”, Граматай Вярхоўнага Савета БССР, польскімі ўзнагародамі.

Бібліяграфія:

Асноўныя артыкулы:

Палубінскі, А. Увекавечыць памяць К.Каліноўскага (у Гродне). / Аляксандр Палубінскі // Гродненская правда.- 1991.- 22 марта.
Палубінскі, А. Хормайстар вучыўся ў Свіслачы / Аляксандр Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1998.- 4 жніўня.- С. 2.
Палубінскі, А. Свіслач старажытная / Аляксандр Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1998.- 19 ліпеня.
Палубінскі, А. Словы білі, як кулі: / Аляксандр Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1998.- 29 верасня.- С. 3.
Палубінскі, А. Як іскры народнага гневу / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1998.- 31 студзеня (№8).
Палубінскі, А. Паход князя Уладзіміра / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1998.- 1 мая (№33).
Палубінскі, А. Мастакі і мастацтва на Свіслаччыне / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1998.- 24 лютага; 28 лютага.
Палубінскі, А. Адам і Ева…ў Багудзенках / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1998.-18 красавіка.
Палубінскі, А. Журналіст і вучоны / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1998.- 6 кастрычніка.- С.3.
Палубінскі, А. Аб свісцкіх неўрах пісаў яшчэ Герадот / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1998.-6 лістапада.- С.3.
Палубінскі, А. Стаў юбілей яго [А.Міцкевіча] святам. / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1998.-22 снежня.- С.2.
Палубінскі, А. Спадчына інтэлектуальная / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1998.- 20 кастрычніка.- С.3.
Палубінскі, А. Край наш багаты на падзеі і даты / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1999.- 23 студзеня.- С. 3.
Палубінскі, А. Хрысціянства ў нашым краі / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1999.- 14 чэрвеня.- С.2.
Палубінскі, А. Наша Канстанцінаўна / А. Палубінскі; фота Ч.Горбача // Свіслацкая газета.- 1999.- 27 лістапада.-С.3.
Палубінскі, А. Лёсам знітаваны са Свіслаччу / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1999.- 12 кастрычніка.- С.3.
Палубінскі, А. Уславіў Свіслач / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1999.- 23 кастрычніка.- С.3.
Палубінскі, А. З факелам Гіпакрата служыў медыцыне / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 1999.- 2 лістапада.- С.2.
Палубінскі, А. Ад паселішча да горада / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2000.- 20 кастрычніка.- С.2.
Палубінскі, А. Ён хацеў пабачыць, як смяецца мора / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2000.- 31 кастрычніка.- С.3.
Палубінскі, А. Нагадваем [гісторыю фашысцкай акупацыі раёна] / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2000.- 1 ліпеня.- С.2.
Палубінскі, А. Амерыканскія “боінгі” дызайнера з Агароднікаў / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2001.- 27 студзеня.- С.3
Палубінскі, А. Ад світанку да змроку / А. Палубінскі; фота Ч.Горбача // Свіслацкая газета.- 2001.- 7 жніўня.-С.2.
Палубінскі, А. Пакутнік ксёндз Станіслаў Глякоўскі / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2001.- 21 красавіка.- С.3.
Палубінскі, А. Іх з’яднала настаўніцкая семінарыя / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2001.- 16 кастрычніка.- С.3.
Палубінскі, А. Гонар краю Белавежскага / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2001.- 13 лістапада.- С.2.
Палубінскі, А. Ёю ганарыліся і захапляліся / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2001.- 2 кастрычніка.- С.2.
Палубінскі, А.С. Па дарогах часу: помнікі гісторыі і культуры на Свіслаччыне / А.С. Палубінскі // Старонкі гісторыі Свіслацкага краю: Матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі.- Гродна, 2001.- С.259-266.
Палубінскі, А.С. Гісторыя яўрэяў Свіслаччыны / А.С. Палубінскі // Старонкі гісторыі Свіслацкага краю: Матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі.- Гродна, 2001.- С.215-217.
Палубінскі, А.С. З гісторыі народнай асветы наСвіслаччыне / А.С. Палубінскі // Старонкі гісторыі Свіслацкага краю: Матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі.- Гродна, 2001.- С.239-248.
Палубінскі, А.С. Культурная спадчына Свіслаччыны / А.С. Палубінскі // Старонкі гісторыі Свіслацкага краю: Матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі.- Гродна, 2001.- С.223-228.
Палубінскі, А. Вайна вачыма партызана Антона / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2002.- 7 мая.- С.2.
Палубінскі, А. Сляды нашых продкаў на Свіслаччыне / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2002.- 18 чэрвеня.- С.2.
Палубінскі, А. Напісана і выдадзена свіслачанамі / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2002.- 16 красавіка.- С.3.
Палубінскі, А. “Тыгоднік Ваўкавыскі” пісаў і пра Свіслач / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2002.- 4 мая.- С.3.
Палубінскі, А. Зямля, дзе шуміць Белавежа / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2002.- 23 ліпеня.- С.2.
Палубінскі, А. Катастрофа / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2002.- 29 кастрычніка.- С.2.
Палубінскі, А. 1812-ы ў нашым краі / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2002.- 23 лістапада.- С.3.
Палубінскі, А. Промыслы, рамёствы і гандаль на Свіслаччыне / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2002.- 10 снежня.- С.3.
Палубінскі, А. Сусветная слава нашага земляка / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2002.- 22 кастрычніка.- С.3.
Палубінскі, А. З гісторыі камсамола Заходняй Беларусі на Свіслаччыне / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2003.- 14 кастрычніка.- С.3.
Палубінскі, А. Аб тапаграфіі мястэчка сярэдневяковай Свіслачы / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2003.- 23 жніўня.- С.2.
Палубінскі, А. Першы спажывецкі кааператыў / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2004.- 2 сакавіка.- С.4.
Палубінскі, А. Свіслач – асяродак прафсаюзнай дзейнасці гарбароў / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2004.- 17 лютага.- С.3.
Палубінскі, А. Змагар за волю, герой і мучанік / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2004.- 3 жніўня.- С.2.
Палубінскі, А. Партызанскі рух на Свіслаччыне / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2004.- 8 мая.- С.2.
Палубінскі, А. Забастоўка ў Белавежскай пушчы / А. Палубінскі // Свіслацкая газета.- 2004.- 13 красавіка.- С.3.

Літаратура пра А.С. Палубінскага:

Каржаневіч, В.С. Васьмідзесятая вясна Аляксандра Палубінскага / В.С. Каржаневіч // Старонкі гісторыі Свіслацкага краю: Матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі.- Гродна, 2001.- С.288-289.
Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Палубінскі Аляксандр Сямёнавіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С. 540.
Задаля В. А колькі яшчэ не зроблена / В. Задаля // Культура.- 2001.- 24 чэрвеня.- С.14.
Кобрынец, Я. Старэйшы сябар раёнкі / Я. Кобрынец // Свіслацкая газета.- 2001.- 17 сакавіка.- С.2.
Раманчук, Г. З родным краем лёсам знітаваны / Г. Раманчук // Гродзенская праўда.- 2002.- 23 сакавіка.- С.5.
Страницы истории листая // Свiслацкая газета Новости Свислочи …: [Электронный ресурс]. URL:http://www.svisgaz.by/culture/7782-stranicy-istorii-listaya.html
Палубінскі Аляксандр Сямёнавіч // uctopuk.info: [Электронный ресурс]. URL:http://uctopuk.info/regions/berestovica/history/?id=1957

Лукашык Мікалай Ніканоравіч

Навуковец, педагог, кандыдат сельскагаспадарчых навук (1984), дацэнт (1993). Нарадзіўся ў 1947 г. у в. Падбагонікі Бераставіцкага р-на. Вучыўся ў Алекшыцкай, затым у Малабераставіцкай сярэдніх школах. Скончыў гродзенскі сельскагаспадарчы інстытут (1970), працаваў аграномам на Жабінкаўскай раённай станцыі аховы раслін у Брэсцкай вобл., у вучэбна-вопытнай гаспадарцы “Прынёманскі”, старшым навуковым супрацоўнікам у Беларускім навукова-даследчым інстытуце аховы раслін. З 1987 г. у Гродзенскім сельскагаспадарчым інстытуце: дэкан факультэта аховы раслін (1990-1995), загадчык кафедры энтамалогіі і біялагічнай аховы раслін (1996-2001). З 2001 па 2012 гг. – загадчык кафедры фітапаталогіі і хімічнай аховы раслін Гродзенскага дзяржаўнага аграрнага ўніверсітэта.

Бібліяграфія:

Асноўныя працы М.Н. Лукашыка:

Биологическое обоснование эффективности обеззараживания семян в ограничении развития и вредоносности корневой гнили ячменя в условиях Белоруссии: Автореф. дис. на соиск. учен. степ. канд. с.-х. наук: 06.01.11 / Бел. науч.-исслед. ин-т картофелеводства и плодоовощеводства. — п. Самохваловичи, Мин. обл., 1984. — 16 с.
Сельское хозяйство ― проблемы и перспективы / Национальная академия наук Беларуси, Министерство сельского хозяйства и продовольствия Республики Беларусь, Учреждение образования «Гродненский государственный аграрный университет». Т. 3, ч. 2 : Агрономические науки. — 2004. — 339 с.
Озимая пшеница: практические рекомендации для студентов и учащихся учреждений, обеспечивающих получение высшего и среднего специального образования в области сельского хозяйства, слушателей факультетов повышения квалификации и специалистов агропромышленного комплекса / Министерство сельского хозяйства и продовольствия Республики Беларусь, Учебно-методический центр Минсельхозпрода. — Минск: УМЦ Минсельхозпрода, 2007. — 24 с.
Современные технологии возделывания сельскохозяйственных культур: научно-практические рекомендации / Министерство сельского хозяйства и продовольствия Республики Беларусь, Учреждение образования «Гродненский государственный аграрный университет». — Гродно: ГГАУ, 2010. — 339 с.
Сельское хозяйство ― проблемы и перспективы / Национальная академия наук Беларуси, Министерство сельского хозяйства и продовольствия Республики Беларусь, Учреждение образования «Гродненский государственный аграрный университет». Т. 1, ч. 1. — 2003. — 379 с.
Сельское хозяйство ― проблемы и перспективы / Национальная академия наук Беларуси, Министерство сельского хозяйства и продовольствия Республики Беларусь, Учреждение образования «Гродненский государственный аграрный университет». Т. 1, ч. 2. — 2003. — 407 с.
Сельское хозяйство ― проблемы и перспективы / Национальная академия наук Беларуси, Министерство сельского хозяйства и продовольствия Республики Беларусь, Учреждение образования «Гродненский государственный аграрный университет». Т. 3, ч. 3 : Ветеринарные науки. — 2004. — 243 с.
Определение зараженности семян и проростков ячменя гельминтоспориозно-фузариозной инфекцией и качества их обеззараживания: (методические указания) / Министерство сельского хозяйства БССР, Белорусский научно-исследовательский институт защиты растений, Белорусская сельскохозяйственная академия. — Минск : [б. и.], 1982. — 9, [1] с.
Справочник врача общей практики / под редакцией В. С. Казакова. Т. 1 / [П. Н. Михалевич и др.]. — 601 с.

Літаратура пра М.Н. Лукашыка:

Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Лукашык Мікалай Ніканоравіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.534-535.
Лукашик Николай Никонорович — Гродненский государственный аграрный университет..: [Электронный ресурс]. URL:http://www.ggau.by/fzr/279-fotoalbom…i…/2815-lukashik-nikolaj-nikonorovich
Деканы факультета защиты растений — Гродненский …: [Электронный ресурс]. URL:http://www.ggau.by/fzr/fotoalbomy/Publication/1—-
Лукашик, Николай Никанорович (кандидат сельскохозяйственных …: [Электронный ресурс]. URL:http://unicat.nlb.by/opac/pls/dict.dic_tst_first?

Касяноўская (Вайцейшчык) Ганна Станіславаўна

(13.07.1984, г.п. Вялікая Бераставіца), беларускі гісторык, педагог. Кандыдат гістарычных навук (2013), дацэнт. Скончыла Вялікабераставіцкую сярэднюю школу (2001), у 2006 г. — гістарычны факультэт Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Я. Купалы. У 2008 г. скончыла магістратуру і ў гэтым жа годзе паступіла ў аспірантуру па спецыяльнасці “Айчынная гісторыя” пры кафедры гісторыі Беларусі (навуковы кіраўнік – прафесар І.П. Крэнь). У 2013 г. абараніла дысертацыю на атрыманне вучонай ступені кандыдата гістарычных навук па тэме: “Мястэчкі Заходняй Беларусі (1921-1939 гг.): сацыяльна-эканамічнае і культурнае развіццё”. Намеснік дэкана факультэта гісторыі, камунікацыі і турызму па ідэалагічнай і выхаваўчай рабоце, выкладчык кафедры сацыялогіі і спецыяльных сацыялагічных дысцыплін. Атрымала гранты і навуковыя стыпендыі: Беларускага рэспубліканскага фонда фундаментальных даследаванняў (Беларусь, два разы, у 2010-1012 гг. і ў 2013-2015 гг.), Касы імя Ю.Мяноўскага (Польша, 2011 г.), Польскага камітэта па справах ЮНЭСКА (Польша, 2011 г.) Цэнтра Чэйза па развіццю іўдаікі на рускай мове (Ізраіль, 2011 г.). Аўтар 30 навуковых публікацый.

Бібліяграфія:

Асноўныя працы:

Заходнебеларускі рэгіён у складзе Польшчы (1921―1939 гг.): асноўныя накірункі польскай гістарыяграфіі / А. М. Загідулін,Г. С. Касяноўская // Регионалистика: сборник научных трудов / Учреждение образования «Гродненский государственный университет имени Янки Купалы». — Гродно, 2006 ―. 2015. ― Вып. 4. ― С. 63―79.
Касяновская А.С. Почтовые голуби как средство связи в Западной Беларуси в1921–1939 ГГ // Инновации в науке: научный журнал. – № 14(75). – Новосибирск., Изд. АНС «СибАК», 2017. – С. 13-14.
Роля мястэчкаў у прамысловым развіцці Заходняй Беларусі ў 1921–1939 гг. // Веснік ГрДУ. Сер. 1, Гісторыя і археалогія. Філасофія. Паліталогія. – 2011. – № 1 (106). – С. 36–49.
.Уплыў тэатра і кіно на культурнае развіццё мястэчак Заходняй Беларусі ў 1921–1939 гг. Веснік ГрДУ. Сер. 1, Гісторыя і археалогія. Філасофія. Паліталогія. – 2011. – № 3 (115). – С. 19–31.
Сацыяльна-эканамічнае развіццё мястэчкаў Віленскага ваяводства ў 1921–1939 гг. // Веснік БрДУ. Сер. 2, Гісторыя. Эканоміка. Права. – 2012. – № 2. – С. 75–83.
Матэрыяльны дабрабыт насельніцтва мястэчак Заходняй Беларусі ў 1921–1939 гг. // Веснік ГрДУ. Сер. 1, Гісторыя і археалогія. Філасофія. Паліталогія. – 2013. – № 1 (144). – С. 32–44.
Эвалюцыя архітэктурна-планіровачных рашэнняў гандлёвых будынкаў у мястэчках Заходняй Беларусі ў 1921 – 1939 гг. // Веснік ГрДУ. Сер. 1, Гісторыя і археалогія. Філасофія. Паліталогія. – 2015. – № 1 (189). – С. 6–8.
Материалы по истории местечек Западной Беларуси (1921–1939 гг.) в фондах Государственного архива Гродненской области // Тирош – труды по иудаике: сб. тр. / Центр «Сефер» ; под ред. М. Членов. – М., 2010. – Вып. 10. – С. 173–180.
Роль евреев в экономическом развитии местечек Западной Беларуси в 1921–1939 гг. // Тирош – труды по иудаике: сб. тр. / Центр «Сефер»; под ред. М. Членов. – М., 2011. – Вып. 11. – С. 149–158.
Мястэчкі Лідскага павета ў 1921–1939 гг. // Polacy i Białorusini, nazwa wspólna, historia dwudziestolecie międzywoenne: materjały Międzynar. konf. nauk., Grodnо, 11–13 czerwc. 2010 r. / ZS Polska Macierz Szkolna; red.: W. Szewczak (gluw. red.) [і in.]. – Grodnо, 2010. – S. 113–123.
Социально-экономическое развитие Западной Беларуси (1921–1939 гг.) в современной польской историографии // Вопросы социологии, истории, политологии и философии: материалы Междунар. заочной науч.-практ. конф., 31 янв.2012 г. – Новосибирск: Изд-во «ЭКОР-книга», 2012. – С. 114–117.
Асаблівасці развіцця архітэктуры ў мястэчках Заходняй Беларусі ў 1921 – 1939 гг. // Шлях да ўзаемнасці: мат-лы XVIII міжнар. навук. канф. Гродна, 15–16 ліст.2012 г. / рэдкал.: Я. Панькоў [і інш.]. – Ліда: Лідская друкарня,2014 г. – С. 257–261.
Dokumenty Państwowego archiwum w Brześciu jako żródło historii miasteczek Poleskiego wojwództwa w latach 1921–1939 // Polskie Kresy Wschodnie i ludzie stamtąd: materjały Іnterdyscypl. Międzynar. konf. nauk., Toruń, 21–22 maj. 2010 r. / Un-t M. Kopernika; red.: М. Masłowski (gluw. red.) [і in.]. – Toruń, 2011. – S. 104–110.

Літаратура пра Г.С. Касяноўскую:

Касяновская Анна Станиславовна: [Электронный ресурс].URL:http//fh.grsu.by/index.php/sostav-kafedry (Дата звароту 05.04.2018)
Доцент кафедры социологии и специальных социологических дисциплин ГрГУ имени Янки Купалы Анна Касяновская стала дипломантом XIV Международного форума молодых ученых «Наука и технологии: актуальные вопросы, достижения и инновации».Гродненский государственный университет имени Янки Купалы … : [Электронный ресурс]. URL:http://www.grsu.by/…/24398-dotsent-kafedry-sotsiologii-i-spetsialnykh-sotsiologiche… (Дата звароту 05.04.2018)
Почтовые голуби как средство связи в Западной Беларуси : [Электронный ресурс]. URL:http://sibac.info/journal/innovation/75/86424 (Дата звароту 05.04.2018)
Победители и призеры республиканского фестиваля творчества …: [Электронный ресурс]. URL:http://nchtdm.by/files/Mass/Pobediteli2015-2016/FArt.by2015.pdf(Дата звароту 05.04.2018)
Евреи европы и ближнего востока: культура и история, языки и …: [Электронный ресурс]. URL: http://pijs.ru/d/68830/d/programma_20180422.pdf(Дата звароту 05.04.2018)

Карпуць Іван Мацвеевіч

Вучоны ў галіне ветэрынарыі, педагог, доктар ветэрынарных навук (1977), прафесар (1979), член-карэспандэнт акадэміі аграрных навук Рэспублікі Беларусь (1992-2002), член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (2003), Ганаровы прафесар Кэмррыджскага (2002) і Калумбійскага (2003) універсітэтаў. Нарадзіўся 1 студзеня 1938 г. у в. Даўбянкі Бераставіцкага р-на.Вучыўся ў Пархімаўскай сямігадовай, потым у Малабераставіцкай сярэдняй школах. Скончыў Віцебскі ветэрынарны інстытут (1961). У 1961 — 1963 гг. працаваў галоўным ветурачом у саўгасе “Скідальскі” Гродзенскага раёна. У 1966 г. скончыў аспірантуру пры Віцебскім ветэрынарным інстытуце. З 1967 г. празектар, асістэнт, дацэнт, прафесар кафедры Віцебскага ветэрынарнага інстытута. З 1979 г. — там жа загадчык кафедры тэрапіі сельскагаспадарчых жывёл, з 1989 г. прарэктар інстытута па навуковай рабоце. З 2004 г. прафесар віцебскай ордэна “Знак Пашаны” дзяржаўнай акадэміі ветэрынарнай медыцыны. Апублікаваў звыш 600 навуковых прац, у тым ліку 7 манаграфій, 4 падручніка, 3 даведніка. Аўтар 11 вынаходстваў і патэнтаў, аўтар і сааўтар дыягнастычных, лячэбна-прафілактычных прэпаратаў і імунакарэктараў, вытворчаць якіх наладжана ў Беларусі. Распрацаваў і апрабаваў інфармацыйныя тэхналогіі і прагрэсіўныя вучэбна-метадычныя дапаможнікі, якія рэалізаваны ў вучэбных працэсах вышэйшых навучальных устаноў Рэспублікі Беларусь і краін СНД. Член рэдкалегіі і аўтар каля ста артыкулаў “Беларускай ветэрынарнай энцыклапедыі”. Лаўрэат прэміі Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Беларусь (1997) за цыкл прац “Вывучэнне заканамернасцяў фарміравання імуннага статуса, высвятлення механізмаў развіцця імунапаталогіі жывёл, стварэнне прэпаратаў для дыягнастычных, лячэбных і прафілактычных цэляў”. Асноўныя працы: “Гематалагічны атлас сельскагаспадарчых жывёл” (Міснк, 1986), “Імуналогія і імунапаталогія хваробаў маладняку” (Мінск, 1993), “Унутраныя незаразныя хваробы жывёл” (СПб., 2002, у сааўт.).

Бібліяграфія:

Асноўныя працы:

Карпуть, И.М. Болезни иммунной системы: Учеб.-метод. пособие / И.М. Карпуть. — Витебск, 1999. — 31 с.
Карпуть, И. Внутренние незаразные болезни птиц: учебное пособие для студентов высших учебных заведений по специальности «Ветеринарная медицина» / И. М. Карпуть, М. П. Бабина. — Минск: ИВЦ Минфина, 2011. — 174с., [2] л. цв. ил.
Карпуть, И. Внутренние незаразные болезни животных: практикум: учебное пособие для студентов высших сельскохозяйственных учебных заведений по специальности «Ветеринарная медицина» / И. М. Карпуть и др.— Минск: ИВЦ Минфина, 2010. — 463 c.
Карпуть, И. Внутренние незаразные болезни животных: учебник для студентов специальности «Ветеринарная медицина» учреждений, обеспечивающих получение высшего образования / И.М. Карпуть и др. — Минск: Беларусь, 2006.— 678 с.
Карпуть, И. Диагностика и профилактика алиментарной анемии, гемолитической болезни и иммунной недостаточности поросят: Аналит. обзор / И.М.Карпуть, М.Г.Николадзе. — Мн. : Белорус. науч. ин-т внедрения новых форм хозяйствования в АПК, 2003. — 44 с.
Карпуть, И. Иммунная реактивность свиней / Иван Карпуть — Мн. : Ураджай, 1981. — 143 с.
Карпуть, И. Иммунная реактивность и болезни телят / И. М. Карпуть, С. Л. Борознов. — Витебск: ВГАВМ, 2008. — 289 с.
Карпуть, И. Иммунологическая реактивность организма свиней в отнтогенезе и влияние на нее витамина С и антибиотиков тетрациклиновой группы: (морфологические, цитологические, цитохимические, иммунохимические и биохимические исследования): автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора ветеринарных наук: специальность 16.00.02 Ветеринарная морфология / Карпуть Иван Матвеевич. — Витебск, 1974. — 38 с.
Карпуть, И. Иммунология и иммунопатология болезней молодняка / Иван Карпуть. — Мн. : Ураджай, 1993. — 288 с.
Карпуть, И.М. Гематологический атлас селькохозяйственных животных / И.М. Карпуть — Мн. : Ураджай, 1986. — 183 с.
Карпуть, И. Кроветворение у крупного рогатого скота, больного бабезиеллезом: (морфологические и цитохимические исследования): автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата ветеринарных наук / И. М. Карпуть. — Витебск, 1967. — 20 с.
Карпуть, И.М. Методическое пособие по определению чувствительности микроорганизмов к антибактериальным препаратам: Для студентов и слушателей ФПК / И.М. Карпуть и др.. — Витебск : ВГАВМ, 1997. — 9 с.
Карпуть И.М. Методические рекомендации по исследованию больного животного и выполнению курсовой работы (истории болезни) по внутренним незаразным болезням животных студентами факультета ветеринарной медицины / И.М. Карпуть и др.. — Витебск, 1994. — 34 с.
Карпуть, И. Незаразные болезни молодняка / И.М. Карпуть, Ф.Ф. Порохов, С.С.Абрамов и др. — Мн. : Ураджай, 1989. — 239 с.
Карпуть И.М. Рекомендации по применению пробиотиков в птицеводстве / И.М. Карпуть и др. — Витебск, 1997. — 14 с.
Карпуть, И.М. Рекомендации по диагностике и профилактике алиментарной анемии и иммунной недостаточности поросят / И.М. Карпуть и др.. — Витебск: ВГАВМ, 2002. — 33 с.
Ветеринарная энциклопедия: в 2 т. / С. С. Абрамов и др. — Минск : Беларуская Энцыклапедыя, 2013.
Внутренние незаразные болезни животных: учебно-методическое пособие для студентов факультета заочного обучения по специальности «Ветеринарная медицина» / Министерство сельского хозяйства и продовольствия Республики Беларусь, Учреждение образования «Витебская государственная академия ветеринарной медицины». —Витебск: ВГАВМ, 2005. — 33 с.
Выращивание и болезни молодняка: практическое пособие / Министерство сельского хозяйства и продовольствия Республики Беларусь, Учреждение образования «Витебская государственная академия ветеринарной медицины». — Витебск: ВГАВМ, 2012. — 814 с.
Диетотерапия в ветеринарной практике: рекомендации / А.Г. Ульянов, С.Л. Борознов, И.М. Карпуть. — Минск: Бизнесофсет, 2005. — 54 с.
Иммунокорректоры в профилактике иммунных дефицитов и болезней молодняка, возникающих на иммунной основе / М. П. Бабина, И. М. Карпуть. — Минск: Белорусский научный центр информации и маркетинга АПК, 2001. — 32 с. — (Аналитический обзор).
Материалы Республиканской научно-практической конференции по животноводству и ветеринарной медицине (21―22 сентября1994 г.): [аннотации докладов / редколлегия: М. С. Жаков (ответственный редактор) и др.]. — Витебск: [б. и.], 1994. — 92 с.
Микроэлементозы сельскохозяйственных животных / А.И.Федоров, М.С.Жаков, И.М.Карпуть и др. — Мн. : Ураджай, 1986. — 93 с.
Пробиотики в профилактике желудочно-кишечных заболеваний и гиповитаминозов животных и птицы / М. П. Бабина, И. М. Карпуть. — Минск: Белорусский научный центр информации и маркетинга АПК, 2001. — 28 с. — (Аналитический обзор).
Пробиотики в профилактике желудочно-кишечных заболеваний и гиповитаминозов животных и птицы / М. П. Бабина, И. М. Карпуть. — Минск: Белорусский научный центр информации и маркетинга АПК, 2001. — 28 с. — (Аналитический обзор).
Рекомендации по применению иммунокорректоров для повышения резистентности и профилактики болезней молодняка сельскохозяйственных животных и птиц / Министерство сельского хозяйства и продовольствия Республики Беларусь, Учреждение образования «Витебская государственная академия ветеринарной медицины».— Витебск: ВГАВМ, 2009. — 55 с.
Рекомендации по профилактике желудочно-кишечных заболеваний животных с использованием пробиотиков и пребиотиков / Министерство сельского хозяйства и продовольствия Республики Беларусь, РО «Белптицепром», УО «Витебская государственная академия ветеринарной медицины». — Минск : [б. и.], 2009. — 54 с.
Применение пробиотиков и пребиотиков в птицеводстве: методические рекомендации [для врачей ветеринарной медицины и зооинженеров, научных работников, студентов факультета ветеринарной медицины, зооинженерного факультета и слушателей ФПК] / Министерство сельского хозяйства и продовольствия Республики Беларусь, РО «Белптицепром», УО «Витебская государственная академия ветеринарной медицины». —Минск, 2009. — 29 с.
Разведение и болезни свиней: практическое пособие: (в 2 ч.) / А. И. Ятусевич и др. — Витебск: ВГАВМ, 2013.

Літаратура пра І.М. Карпуця:

Автобиографический очерк доктора ветеринарных наук, профессора, члена-корреспондента ААН и НАН Беларуси Карпутя Ивана Матвеевича: (к 85-летию образования УО ВГАВМ) / Учреждение образования «Витебская государственная академия ветеринарной медицины». — Витебск: ВГАВМ, 2011. —57 с.
Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Карпуць Іван Мацвеевіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.534.

Калініна (Чушынская) Клаўдзія Уладзіміраўна

Доктар гістарычных навук (1990), прафесар (1992). Нарадзілася ў 1938 г. у в. Падбагонікі. Скончыла Малабераставіцкую сярэднюю школу (1954), Уладзікаўкаўказскі педагагічны універсітэт (1962), Вышэйшую партыйную школу пры ЦК КПСС (1968), аспірантуру Акадэміі грамадскіх навук пры ЦК КПСС (1974). Працоўную дзейнасць пачала ў 1955 г. на будоўлях г. Арджанікідзе, куды трапіла па камсамольскай пуцёўцы. Працавала рабочай, сакратаром камітэта камсамола будтрэста, першым сакратаром Прамысловага райкома камсамола, другім сакратаром абкома камсамола, намеснікам загадчыка аддзела прапаганды і агітацыі абкома партыі. З 1974 г. у Маскве: загадчык аддзела ў Музеі Кастрычніцкай рэвалюцыі, намеснік дырэктара Інстытута павышэння кваліфікацыі кіруючых кадраў Акадэміі грамадскіх навук. З 1990 намеснік загадчыка кафедры нацыянальных і федэральных адносін у Расійскай акадэміі народнай гаспадаркі і дзяржаўнай службы пры Прэзідэнце Расійскай Федэрацыі. Распрацавала аўтарскі вучэбны курс “Нацыянальныя меньшасці і карэнныя малаколькасныя народы ў нацыянальнай палітыцы Расійскай Федэрацыі”. З’яўляецца аўтарам вучэбных і вучэбна-метадычных дапаможнікаў: “”Нацыянальныя меньшасці ў Расіі” (М., 1993), “Нацыянальныя меньшасці ў Расійскай Федэрацыі” (М., 2007), “Дзяржаўная нацыянальная палітыка і кіраванне этнапалітычнымі працэсамі. Вучэбна-метадычны комплекс” (М., 2009, у сааўтар.). “Тэорыя і гісторыя нацый і нацыянальных зносін. Вучэбна-метадычны комплекс (М., 2009, у сааўтар.), “Этнагенез народаў Расіі і сучасныя міжнацыянальныя працэсы. Вучэбна-метадычны комплекс” (М., 2009), “Карэнныя малаколькасныя народы Расійскай Федэрацыі. Вучэбна-метадычны дапаможнік” (М. 2011, у сааўтар.), “Еўразійская прастора і фарміраванне еўразійскай цывілізацыі / Міжнародная навукова-практычная канферэнцыя “Еўразійства: ад дыялога да ўзаемадзеяння” Да 20-годдзя выступлення ў МДУ імя М.В. Ламаносава Прэзідэнта Казахстана Н.А. Назарбаева. Тэзісы дакладаў” (М. 2014), “ Інтэграцыйныя зносіны Расіі і Казахстана як аб’ектыўны працэс” (Этнасоцыум і міжнацыянальная культура.- 2014.- №1, у сааўтар.)

Бібліяграфія:

Асноўныя навуковыя працы:

Калинина, К. Государственная национальная политика и управление этнополитическими процессами. Учебно-методический комплекс / К. Калинина и др. – М., 2009.
Калинина, К. Деятельность Коммунистической партии Советского Союза по подбору, подготовке и воспитанию колхозных кадров в 1946-1958 гг: (По материалам Чуваш. АССР). Автореферат дисс. на соискание учен. степени кандидата ист. наук / К. Калинина; Моск. ордена Ленина и ордена Трудового Красного Знамени гос. ун-т им. М. В. Ломоносова. Ист. фак. Кафедра истории КПСС. — М., 1963. — 21 с.
Калинина, К. Евразийское пространство и формирование евразийской цивилизации / К. Калинина // Международная научно-практическая конференция «Евразийство: от диалога к взаимодействию». К 20-летию выступления в МГУ им. М.В. Ломоносова Президента Казахстана Н.А. Назарбаева. Тезисы докладов. – М., 2014;
Калинина, К. Интеграционные отношения России и Казахстана как объективный процесс / К. Калинина и др. // Этносоциум и межнациональная культура.- 2014.- №1.
Калинина, К. Коренные малочисленные народы Российской Федерации. Учебно-методическое пособие / К. Калинина и др. – М., 2011.
Калинина, К. Национальные меньшинства в России / К. Калинина. – М., 1993;
Калинина, К. Национальные меньшинства в Российской Федерации: учебное пособие / К. Калинина. – М., 2007;
Калинина, К. Национальные отношения в СССР: история и современность / Акад. обществ. наук ЦК КПСС / К. Калинина. — М. : АОН, 1991. — 184 с.
Калинина, К. Национальные отношения в СССР: история и современность: Автореф. дис. на соиск. учен. степ. д-ра ист. наук: (07.00.02) / К. Калинина; Акад. обществ. наук ЦК КПСС. — М., 1991. — 43 с.
Калинина, К. Национальные отношения в СССР [[Микроформа]]: (История и современность) : Дис. … д-ра ист. наук: (07.00.02) / К. Калинина. — М., 1991. — 343 с.
Калинина, К. Оценка работоспособности коммутационных элементов с нестабильным сопротивлением контактов: (05.12.14; 05.12.02): Автореф. дис. на соиск. учен. степ. канд. техн. Наук / К. Калинина. — Рига, 1985. — 18 с.
Калинина, К. Теория и история наций и национальных отношений. Учебно-методический комплекс / К.Калинина и др. – М., 2009.
Калинина, К. Этногенез народов России и современные межнациональные процессы. Учебно-методический комплекс / К. Калинина. – М., 2009.

Літаратура пра К.У. Калініну:

Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Чушынская (Калініна) Клаўдзія Уладзіміраўна // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.542.
Калинина Клавдия Владимировна: [Электронный ресурс]. URL:http://etnopolitolog.ru/index.php/ru/glavnaya/81…/164-kalinina-klavdiya-vladimirovna (Дата звароту 09.09.2017)

Кажанеўскі Алег Часлававіч

(1975, в. Плябанаўцы) – навуковец, педагог, кандыдат сельскагаспадарчых навук (2004), дацэнт. У 1992 г. скончыў Канюхоўскую сярэднюю школу, у 1996 г. – Гродзенскі сельскагаспадарчы інстытут. З 1997 г. па 2000 г. вучыўся ў аспірантуры Беларускага навукова-даследчага інстытута па земляробству (г. Жодзіна). З 2000 г. працуе ў Гродзенскім дзяржаўным аграрным універсітэце: асістэнт, старшы выкладчык, дацэнт кафедры агульнага земляробства. У 2004 г. абараніў кандыдацкую дысертацыю па тэме “Аптымізацыя ўмоў фарміравання высокапрадуктыўнага пасеву вузкалістнага лубіну на насенне ў заходнім рэгіёне Рэспублікі Беларусь”. З 2010 г. – дэкан агранамічнага факультэта. Апублікаваў больш за 40 навуковых і 25 вучэбна-метадычных прац.

Бібліяграфія:

Асноўныя навуковыя публікацыі:

Дудук, А. А. Влияние приемов ухода за посевами на урожайность узколистного люпина / А. А. Дудук, О. Ч. Коженевский // Наука — производству : материалы второй междунар. науч.-практ. конф. (г. Гродно, нояб.1998 г.) / Гродн. с.-х. ин-т. — Гродно, 1998. — С. 385-388
Картыжова, Л. Е. Динамика развития спонтанной популяции R.lupin и эффективность естественной и искусственной инокуляции узколистного люпина при применении микроэлементов : материалы временных коллективов / Л.Е. Картыжова, О.Ч. Коженевский // Роль адаптивной интенсификации земледелия в повышении эффективности аграрного производства : международная научная конференция. — Жодино, 1998. — Т.2.- С.80-81.
Дудук, А. А. Влияние агротехнических и химических мер борьбы на засоренность посевов и урожайность узколистного люпина / А. А. Дудук, О. Ч. Коженевский // Актуальные проблемы борьбы с сорной растительностью в современном земледелии и пути их решения : [материалы Междунар. науч.-произв. конф., Жодино, 17–18 марта1999 г.] / Белорус. науч.-исслед. ин-т земледелия и кормов. — Жодино, 1999. — Т. 2. — С. 82-86.
Дудук А. А. Норма высева семян и урожайность узколистного люпина сорта Гелена / А. А. Дудук, О. Ч. Коженевский // Наука — производству : материалы науч.-практ. конф. (Гродно, март2000 г.) / Гродн. с.-х. ин-т. — Гродно, 2000. — С. 97-98.
Коженевский, О. Ч. Влияние доз фосфорно-калийных удобрений на урожайность узколистного люпина / О. Ч. Коженевский // V Республиканская научная конференция студентов, магистрантов и аспирантов Республики Беларусь : материалы конференции. — Минск, 2000. — С. 278-281.
Коженевский, О. Ч. Влияние сроков сева узколистного люпина на урожайность зерна в условиях западных районов Республики Беларусь / О.Ч. Коженевский // Наука — производству : материалы научно-практической конференции. — Гродно, 2000.- С.98-99.
Коженевский, О. Ч. Влияние молибдена, бора и способов их применения на семенную продуктивность узколистного люпина / О.Ч. Коженевский // Наука — производству : материалы четвертой международной научно-практической конференции. — Гродно, 2001. — Ч.1.- С.310-312.
Коженевский, О.Ч. Эффективность использования микробиологического препарата «Сапронит» на люпине узколистном / О. Ч. Коженевский, Л. Е. Картыжова // Наука — производству : материалы пятой международной научно-практической конференции. — Гродно, 2002.- С.111-112.
Коженевский, О. Ч. Продуктивность посевов генотипически различных сортов узколистного люпина в зависимости от сроков сева / О.Ч. Коженевский // Сельское хозяйство — проблемы и перспективы : сборник научных трудов / Учреждение образования «Гродненский государственный аграрный университет». — Гродно, 2003. — Т.1 Ч.1.- С.287-290.
Кондаков, А. С. Влияние различных систем предпосевной обработки почвы на урожайность люпина узколистного / А. С. Кондаков, О. А. Казакова ; рук. работы О. Ч. Коженевский // Четвертая Международная студенческая научная конференция : тезисы докладов. — Гродно, 2003.- С.157-159.
Дудук, А. А. Продуктивность сортов узколистного люпина в зависимости от плотности фитоценоза / А. А. Дудук, О. Ч. Коженевский // Земляробства i ахова раслiн. — Мінск, 2004. — N2.- С. 23.
Дудук, А. А. Урожайность и эффективность возделывания сортов узколистного люпина в зависимости от норм высева семян / А. А. Дудук, О. Ч. Коженевский // Агроэкономика. — 2004. — № 10. — С. 31-32.
Дудук, А. Урожайность и эффективность возделывания сортов узколистного люпина в зависимости от норм высева семян / А. Дудук, О. Коженевский // Агроэкономика : ежемес. информ. бюл. БелНИИ экон. и информ АПК по вопр. рын. отнош. — Минск, 2004. — N7.- С.50-52.
Казакова, О. А. Формирование семенной продуктивности люпина узколистного в зависимости от приемов предпосевной обработки почвы / О. А. Казакова, А. С. Кондаков, О. Ч. Коженевский // Пятая международная научная конференция студентов и аспирантов : тезисы докладов / Гродненский государственный аграрный университет. — Гродно, 2004. — С. 120-122.
Коженевский, О. Ч. Роль оптимизации минерального питания в повышении продуктивности люпина усколистного / О. Ч. Коженевский // Земляробства i ахова раслiн. — Мінск, 2004. — N2.- С.59.
Коженевский, О. Влияние доз фосфорно-калийных удобрений, способов применения микроэлементов / О. Коженевский // Агроэкономика : ежемесячный информационный бюллетень по вопросам рыночных отношений / Белорусский научно-исследовательский институт экономики и информации АПК. — Минск, 2004. — N4.- С.57-59.
Коженевский, О. Ч. Влияние минеральных удобрений на продуктивность люпина узколистого / О.Ч. Коженевский // Сельское хозяйство — проблемы и перспективы. — Гродно, 2004. — Т.3, Ч.2 : Агрономические науки.- С.257-259.
Коженевский, О. Ч. Эффективность инокуляции семян узколистного люпина и способов применения микроудобрений / О.Ч. Коженевский // Сельское хозяйство — проблемы и перспективы. — Гродно, 2004. — Т.3, Ч.2 : Агрономические науки.- С.254-256.
Коженевский, О. Ч. Продуктивность сортов узколистного люпина / О. Ч. Коженевский // Земледелие. — 2005. — № 3.- 42-43.
Коженевский, О. Ч. Формирование урожайности семян люпина узколистого по различным системам предпосевной обработки почвы / О. Ч. Коженевский // Сельское хозяйство — проблемы и перспективы / В. К. Пестис [и др.]. — Гродно : УО «ГГАУ», 2005. — т.4 , ч.1 : Агрономия.- С.8-11.
Кондаков, А. С. Обработка почвы под люпин узколистный / А. С. Кондаков, Д. В. Бичан, О. Ч. Коженевский // Сельское хозяйство — проблемы и перспективы : сборник научных трудов / УО «Гродненский государственный аграрный университет» ; науч. ред. В. К. Пестис. — Гродно, 2005. — Т. 3 : Тезисы международной научно-практической студенческой конференции.- С.133-135.
Коженевский, О. Ч. Оптимизация систем предпосевной обработки почвы под узколистный люпин / О. Ч. Коженевский // Материалы конференции «Современные технологии сельскохозяйственного производства» : X международная научно-практическая конференция / Учреждение образования «Гродненский государственный аграрный университет». — Гродно : ГГАУ, 2007.- С.35.
Дудук, А. А. Методические указания по изучению дисциплины и задания для самостоятельной работы студентам заочного факультета по специальности «Агрономия» / А. А. Дудук, О. Ч. Коженевский, 2008. — 47 с.
Дудук, А. А. Перспективы использования инновационных технологий обучения на кафедре общего земледелия УО «Гродненский государственный аграрный университет» / А. А. Дудук, О. Ч. Коженевский // Перспективы развития высшей школы : материалы научно-методической конференции / Гродненский государственный аграрный университет. — Гродно, 2008.- С.27-30.
Коженевский, О. Ч. Влияние систем предпосевной обработки почвы на качество посева, агрофизические свойства почвы и эффективность возделывания люпина узколистного / О. Ч. Коженевский // Сельское хозяйство — проблемы и перспективы : сборник научных трудов в двух томах / Гродненский государственный аграрный университет. — Гродно : ГГАУ, 2008. — Т. 1 : Агрономия. Экономика.- С.72-80.
Коженевский, О. Ч. Влияние уплотненных посевов узколистного люпина с яровыми зерновыми на развитие сорных растений / О. Ч. Коженевский // Материалы конференции «Современные технологии сельскохозяйственного производства» : XI Международная научно-практическая конференция / Гродненский государственный аграрный университет. — Гродно : ГГАУ, 2008.- С.62-63.
Коженевский, О. Ч. Водный режим и продуктивность узколистного люпина в зависимости от предпосевной обработки почвы / О. Ч. Коженевский // Сельское хозяйство — проблемы и перспективы : сборник научных трудов в двух томах / Гродненский государственный аграрный университет. — Гродно : ГГАУ, 2008. — Т. 1 : Агрономия. Экономика.- С.80-87.
Коженевский, О. Ч. Технологические основы формирования высоких урожаев люпина узколистного / О. Ч. Коженевский, А. А. Дудук // Земляробства i ахова раслiн. — Мінск, 2008. — N 4.- С.40-44.
Коженевский, О. Ч. Эффективность смешанных посевов узколистного люпина со злаковыми культурами / О. Ч. Коженевский // Материалы конференции «Современные технологии сельскохозяйственного производства» : XI Международная научно-практическая конференция / Гродненский государственный аграрный университет. — Гродно : ГГАУ, 2008.- С.63-64.
Программа государственного комплексного экзамена по специальности 1-74 80 01-«Агрономия» II ступени высшего образования (магистратура) / Бруйло А.С. [и др.], 2008. — 23 с.
Ситько, А. М. Эффективность различных систем предпосевной обработки почвы под люпин узколистный / А. М. Ситько, О. Ч. Коженевский // Материалы IX международной студенческой научной конференции. — Гродно, 2008.- С.47-48.
Коженевский, О. Ч. Урожайность семян люпина узколистного в зависимости от приемов предпосевной обработки почвы / О. Ч. Коженевский, О. В. Пташец // Мелиорация переувлажненных земель. — 2009. — Том 62 N 2.- С.196-203.
Методическое руководство по организации модульно-рейтинговой системы оценки знаний студентов агрономического факультета (НИСПО) специальности «Агрономия» по дисциплине «Агрохимия» : методический материал / И. В. Шибанова ; рец. О. Ч. Коженевский, 2009. — 20 с.
Коженевский, О. Ч. Эффективность возделывания смесей люпина узколистного с яровым ячменем на зернофураж / О. Ч. Коженевский // Сельское хозяйство — проблемы и перспективы : сборник научных трудов : в двух томах / Гродненский государственный аграрный университет. — Гродно, 2010. — Том 2 : Агрономия. Ветеринария. — С. 85-93.
Современные технологии возделывания сельскохозяйственных культур : научно-практические рекомендации / К. В. Коледа, А. А. Дудук [и др.] ; под общ. ред.: К. В. Коледы, А. А. Дудука, 2010. — 339 с.
Коженевский, О. Ч. Продуктивность смешанных посевов люпина узколистного с яровым ячменем / О. Ч. Коженевский // XIV международная научно-практическая конференция «Современные технологии сельскохозяйственного производства» : материалы конференции : в двух частях / Гродненский государственный аграрный университет. — Гродно, 2011. — Часть 1 : Агрономия, защита растений, экономика, бухгалтерский учёт. — С. 78-80.
Соболев С.Ю. Анализ результатов поступления на специальность «Агрономия» заочной формы обучения УО «ГГАУ» в 2006-2010 гг. / С. Ю. Соболев, О. Ч. Коженевский, А. Ю. Соболев // Перспективы развития высшей школы : материалы IV Международной научно-методической конференции / Гродненский государственный аграрный университет. — Гродно : ГГАУ, 2011. — С. 125-127.
Анализ результатов поступления на сельскохозяйственные специальности заочной формы обучения УО «ГГАУ» в 2011 году / С. Ю. Соболев [и др.] // Перспективы развития высшей школы : материалы V международной научно-методической конференции / Учреждение образования «Гродненский государственный аграрный университет». — Гродно, 2012. — С. 148-150.
Научные основы формирования высокопродуктивных посевов сельскохозяйственных культур : научно-практическое пособие / К. В. Коледа [и др.] ; под общ. ред. А. А. Дудука ; под общ. ред. О. Ч. Коженевского, 2013. — 372 с.
Совершенствование подготовки студентов агрономического факультета заочной формы, обучающихся по системе НИСПО в УО «ГГАУ» / С. Ю. Соболев [и др.] // Перспективы развития высшей школы : материалы VI международной научно-методической конференции / Учреждение образования «Гродненский государственный аграрный университет». — Гродно, 2013. — С. 99-101.
Научные основы формирования высокопродуктивных посевов сельскохозяйственных культур : [пособие для студентов учреждений высшего образования, обучающихся по специальностям 1-74 02 01 «Агрономия», 1-74 02 03 «Защита растений и карантин», 1-74 02 05 «Агрохимия и почвоведение»] / К. В. Коледа [и др.] ; под науч. ред.: А. А. Дудука, О. Ч. Коженевского, 2014. — 374 с.
Соболев, С. Ю. Магистратура по специальности 1-74 80 01 «Агрономия»: проблемы и перспективы / С. Ю. Соболев, О. Ч. Коженевский, А. Ю. Соболев // Перспективы развития высшей школы : материалы VIII Международной научно-практической конференции / Учреждение образования «Гродненский государственный аграрный университет». — Гродно, 2015. — С. 97-99.

Літаратура пра А.Ч. Кажанеўскага:

Коженевский Олег Чеславович // Гродненский государственный … :[Электронный ресурс]. URL:http://www.ggau.by/publication/af/kozhenevskij-oleg-cheslavovich
Коженевский Олег Чеславович // Кафедра общего земледелия — Гродненский государственный … :[Электронный ресурс]. URL:http://www.ggau.by/af/kafedry/

obshchego-zemledeliya

Коженевский Олег Чеславович // Агрономический факультет — Гродненский государственный … :[Электронный ресурс]. URL:http://www.ggau.by/af

Каваленя Аляксандр Дзмітрыевіч

(21.02 (05.03).1895, в. Кашанцы – 27.08.1937), беларускі археолаг. З сялян. Скончыў Свіслацкую настаўніцкую семінарыю (1915) і БДУ імя Леніна (1929). Удзельнік грамадзянскай вайны. З 1932 г. — навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі АН БССР. Даследаваў стаянкі палеаліту (Бердыш, Юравічы), жалезнага веку (Банцараўшчына), помнікі розных эпох Тураўшчыны. У 1927 г. вёў раскопкі на гарадзішчы ў Тураве, атрымаў першыя матэрыялы, характэрныя для старажытнага горада. Вывучаў культуры плямён, якія жылі ў басейне Дняпра, на левабярэжных прытоках Прыпяці і Заходняй Дзвіны, збіраў матэрыялы для археалагічнай карты Беларусі. Займаўся вывучэннем старажытнага Мінску. Разам з Аляксандрам Ляўданскім і Сяргеем Дубінскім з’яўляўся адным з аўтараў трохтомнага выдання “Працаў” – навуковага зборніка Інбелкульта па археалогіі. Падрыхтаваны вучонымі чацверты том “Працаў” не пабачыў свет – быў знішчаны органамі НКВД у наборы. Арыштаваны ў 1937 г. Расстраляны 28 жніўня 1937 г. па абвінавачванні ў шпіянажы на карысць Польшы. Рэабілітаваны 16 кастрычніка 1958 г.

Бібліяграфія:

Асноўныя працы:

Каваленя, А. Гісторыя ― мерыдыян любімай справы: (да 75-годдзя Барыса Дзмітрыевіча Далгатовіча) / Аляксандр Каваленя // Беларускі гістарычны часопіс: навукова-тэарэтычны, навукова-метадычны часопіс / заснавальнікі: Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, РУП «Выдавецтва «Пачатковая школа», Інстытут гісторыі НАНБ, Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт. — 2009. ― № 6. ― С. 60―61.
Каваленя, А. Археалагічныя разведкі ў Магілёўскай, Бабруйскай і Мінскай акругах / А. Д. Каваленя. — [Мінск: б. в., 1930]. — С. 145―155.
Каваленя, А. Вялікая Айчынная вайна: (агляд матэрыялаў круглага стала, які адбыўся ў Інстытуце гісторыі НАН Беларусі 3 сакавіка2010 г.) / Аляксандр Каваленя [і інш.] // Беларускі гістарычны часопіс: навукова-тэарэтычны, навукова-метадычны часопіс / заснавальнікі: Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, РУП «Выдавецтва «Пачатковая школа», Інстытут гісторыі НАНБ, Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт. — 2010. ― № 4. ― С. 3―13.

Літаратура пра А.Д. Каваленю:

Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Громка Мікалай Іванавіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.534.
Каваленя Аляксандр Дзмітрыевіч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т.3 / Беларус. Энцык.; Рэдкал.: Г.П. Пашкоў і інш.- Мн.: БелЭн, 1996.- 527. (С.515)
Аляксандр Дзмітрыевіч Каваленя — Вікіпедыя : [Электронный ресурс]. URL: http://be.wikipedia.org/ (Дата звароту 23.02.2018)
Каваленя Аляксандр Дзмітрыевіч : [Электронный ресурс]. URL: http://www.marakou.by › … › Том I (Дата звароту 02.03.2018)
Расстраляныя ў мінскай унутранай турме нквд у перыяд крывавага … : [Электронный ресурс]. URL: http://oldrussian.ru/rasstralyaniya-mnskaj-unutranaj-turme-nkvd-u… (Дата звароту 06.03.2018)

Дзешка Міхаіл Сяргеевіч

(1984, г.п. Вялікая Бераставіца), навуковец, кандыдат медыцынскіх навук (2011), дацэнт. У 2001 г. скончыў Вялікабераставіцкую сярэднюю школу, у 2007 г. – Гродзенскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт па спецыяльнасці “Лячэбна-прафілактычная справа”. У 2007-2008 гг. прайшоў стажыроўку па тэрапіі ў Гродзенскай абласной клінічнай бальніцы. У 2008 г. працаваў у ЦРБ у г. Свіслач. У гэтым жа годзе паступіў у аспірантуру на кафедру гаспітальнай тэрапіі ГрДзМУ па спецыяльнасці “Кардыялогія”. У 2011 г. атрымаў стыпендыю Прэзідэнта РБ для аспірантаў. У гэтым жа годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю пад кіраўніцтвам члена-карэспандэнта НАН Беларусі доктара медыцынскіх навук, прафесара Віктара Аляксандравіча Сняжыцкага, рэктара Гродзенскага медыцынскага ўніверсітэта. У 2013 г. быў адзначаны граматай рэктарата ГрДзМУ “За высокія творчыя дасягненні і ўклад у навуковую дзейнасць”, у 2014 г. – граматай Міністэрства адукацыі “За шматгадовую плённую педагагічную дзейнасць, паспяховае кіраўніцтва працамі студэнтаў пераможцаў ХХ Рэспубліканскага конкурсу навуковых прац студэнтаў”, у 2015 г. – граматай Гродзенскага абласнога Савета дэпутатаў “За асабісты ўклад ў развіццё медыцынскай навукі і практычнай аховы здароўя, дасягненняў у справе падрыхтоўкі высокакваліфікаваных спецыялістаў”. У 2013 г. атрымаў грант Еўрапейскай асацыяцыі рытму сэрца на выкананне навукова-даследчай працы на базе Інстытута сардэчна-сасудзістых захворванняў Бірмінгемскага ўніверсітэта ў Вялікабрытаніі, які мае ўнікальную па ўзроўню аснашчанасці дыягнастычную лабараторыю. Тэма даследавання – “Вывучэнне фундаментальных пытанняў патагенезу фібрыляцыі перадсердзяў і фіброзу міякарда”. З 2011 г. – асістэнт кафедры гаспітальнай тэрапіі. У цяперашні час – дацэнт 1-й кафедры ўнутраных хвароб, намеснік дэкана факультэта замежных студэнтаў ГрДзМУ.

Бібліяграфія:

Асноўныя працы:

Вариабельность ритма сердца: применение в кардиологии: монография / [В. А. Снежицкий и др.]. — Гродно : Гродненский государственный медицинский университет, 2010. — 211 с.
Внутренние болезни: учебное пособие для студентов факультета иностранных учащихся и магистрантов (с английским языком обучения) / Министерство здравоохранения Республики Беларусь, Учреждение образования «Гродненский государственный медицинский университет». — Гродно : ГрГМУ, 2016. — 389 с.
Клинические аспекты гипергомоцистеинемии: монография / [В. А. Снежицкий и др.]. — Гродно : Гродненский государственнный медицинский университет, 2011. — 290 с.
Метод терапии легкого депрессивного эпизода у пациентов после перенесенного инфаркта миокарда с использованием лекарственного средства Триптофан: инструкция по применению: утверждено 05.12.13 г. — Гродно : ГрГМУ, 2013. — 13 с.
Сборник тестовых заданий для подготовки к государственному экзамену по клинической медицине: для студентов медико-диагностического факультета (специальность 1 79 01 04 медико-диагностическое дело) / Министерство здравоохранения Республики Беларусь, Учреждение образования «Гродненский государственный медицинский университет». — Гродно : ГрГМУ, 2013. — 225 с.
Структурно-функциональное состояние артериального сосудистого русла и кислородтранспортная функция крови у пациентов с фибрилляцией предсердий: диссертация на соискание ученой степени кандидата медицинских наук: специальность 14.01.05 Кардиология / Дешко Михаил Сергеевич. — Гродно, 2011. — 130, [6] л.
Структурно-функциональное состояние артериального сосудистого русла и кислородтранспортная функция крови у пациентов с фибрилляцией предсердий: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата медицинских наук: специальность 14.01.05 Кардиология / Дешко Михаил Сергеевич. — Гродно, 2011. — 24 с.
Хронотропная функция сердца: монография / [В. А. Снежицкий и др.]. — Гродно : Гродненский государственный медицинский университет, 2011. — 230 с.

Літаратура пра М.С. Дзешка:

Дешко Михаил Сергеевич | Профессорско-преподавательский …: [Электронный ресурс]. URL: http://www.grsmu.by (дата звароту 06.04.2018).
Дешко Михаил Сергеевич | Совет молодых ученых | Научная …: [Электронный ресурс]. URL: http://www.grsmu.by (дата звароту 06.04.2018).
Дешко Михаил Сергеевич Mikhail S. Dzeshka — Google Scholar … …: [Электронный ресурс]. URL: http://scholar.google.com/citations?user=IdYzTXkAAAAJ&hl=ru (дата звароту 06.04.2018).
Дешко Михаил Сергеевич — Автор — База патентов Беларуси …: [Электронный ресурс]. URL: http://bypatents.com/patents/deshko-mihail-sergeevich (дата звароту 06.04.2018).
Поздравления — Гродненский государственный медицинский …: [Электронный ресурс]. URL: http://www.grsmu.by (дата звароту 06.04.2018).

Дзешка Іван Фёдаравіч

Навуковец і педагог, кандыдат гістарычных навук (1973). Нарадзіўся ў 1931 г. у в. Плюскалаўцы. Скончыў Вялікабераставіцкую сярэднюю школу (1951), БДУ імя Леніна (1957). Працаваў выкладчыкам гісторыі ў Бераставіцкім раёне (Лішкаўская сямігодка), у Гродзенскім дзяржаўным гісторыка-археалагічным музеі, у Гродзенскай абласной арганізацыі таварыства “Веды”, у Гродзенскім медінстытуце. Завочна скончыў аспірантуру пры БДУ імя Леніна. Працаваў у Гродзенскім педінстытуце (потым універсітэт) імя Я. Купалы, 15 гадоў кіраваў кафедрай агульнай гісторыі, з 1977 г. — дацэнт. Мае больш за 30 навуковых публікацый. Памёр у 1998 г.

Бібліяграфія:

Літаратура пра І.Ф. Дзешка:

Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Дзешка Іван Фёдаравіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.532.
История кафедры — Факультет истории, коммуникации и туризма…: [Электронный ресурс]. URL: https:// fh.grsu.by/index.php/hist-dep-gen-hist

Громка Мікалай Іванавіч

Навуковец і педагог. Нарадзіўся ў 1953 г. у в. Пыхоўцычы. Скончыў Малабераставіцкую сярэднюю школу (1970), факультэт прыкладной матэматыкі БДУ імя Леніна (1976). Там жа працаваў выкладчыкам на кафедры агульнага (1976-1983), потым сістэмнага праграміравання (1983-1987), у 1987-1991 гг. – асістэнт кафедры матэматычнага забеспячэння сістэм аўтаматызаванага праектавання на факультэце прыкладной матэматыкі і інфарматыкі. З 1991 – асістэнт, старшы выкладчык кафедры эканамічнай інфарматыкіэканамічнага факультэта БДУ. Апублікаваў больш за 40 навуковых прац. Аўтар навукова-папулярнай кнігі “Введение в страну ЭВМ» (1984), вучэбнага дапаможніка “Асновы інфарматыкі. Лабараторны практыкум для студэнтаў эканамічнага факультэта” (Мінск, 2005). Больш за 10 яго распрацовак укаранёны ў вытворчасць у Беларусі і ў краінах СНД. Узнагароджаны сярэбраным медалем ВДНГ.

Бібліяграфія:

Асноўныя працы:

Введение в страну ЭВМ.Народная асвета. Минск, 1984.
Основы информатики. Лабораторный практикум для студентов экономического факультета Минск: БГУ, 2005. – 80 с.

Літаратура пра М.І. Громку:

Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Громка Мікалай Іванавіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.531.
Громко Николай Иванович — Экономический факультет БГУ …: [Электронный ресурс]. URL: https:// economy.bsu.by (Дата звароту 29.03.2018)
Сотрудники кафедры — Экономический факультет БГУ …: [Электронный ресурс]. URL: https:// economy.bsu.by › Факультет › Кафедры › Кафедра экономической инф (Дата звароту 29.03.2018)

Ганчар Таццяна Міхайлаўна

(09.03.1986, в.Лішкі), навуковец, магістр юрыдычных навук (2010). У 2003 г. закончыла Макараўскую сярэднюю школу, у 2008 г. — юрыдычны факультэт Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы, у 2010 г. – магістратуру Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта па спецыяльнасці «Юрыспрудэнцыя”. У 2016 годзе закончыла аспірантуру БДУ. Працуе старшым выкладчыкам на кафедры міжнароднага права юрыдычнага факультэта ГрДУ. Сфера навуковых інтарэсаў – міжнародная ахова інтэлектуальнай уласнасці; міжнароднае транспартнае права; прававое рэгуляванне знешнеэканамічнай дзейнасці.

Бібліяграфія:

Асноўныя працы:

Гончар, Т. Перспективы присоединения Республики Беларусь к Гаагской системе международной регистрации промышленных образцов / Т. М. Гончар // Веснік Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы: навукова-тэратэтычны часопіс. — 2017. ― Т. 7, № 3. ― С. 105―118.
Гончар Т. М. Правовая охрана промышленных образцов по законодательству государств — членов ЕврАзЭС [Текст] // Государство и право: теория и практика: материалы III Междунар. науч. конф. (г. Чита, июль2014 г.). — Чита: Издательство Молодой ученый, 2014. — С. 48-49. — URL https://moluch.ru/conf/law/archive/115/6015/ (дата обращения: 29.03.2018).
Первые академики Белорусской академии наук,1928 г. [Электронный ресурс] / Национальная академия наук Беларуси, Центральная научная библиотека имени Якуба Коласа. — Минск: Ковчег, 2015. — 1 электронный оптический диск (DVD-ROM). — (История НАН Беларуси в лицах; 2).

Літаратура пра Т.М. Ганчар:

Гончар Татьяна Михайловна — Гродненский государственный …: [Электронный ресурс]. URL: https://www.grsu.by/ru/component/k2/item/13842-card82480.html (Дата звароту 29.03.2018)
Гончар Татьяна Михайловна — Юридический факультет: [Электронный ресурс]. URL: https://lf.grsu.by/index.php?option=com_content&view=article&id=196 (Дата звароту 29.03.2018)
Гончар Татьяна Михайловна — Автор в издательстве «Молодой …: [Электронный ресурс]. URL: https://https://moluch.ru/authors/18797/ (Дата звароту 29.03.2018)

Габрусевіч Сяргей Аляксандравіч

Кандыдат філасофскіх навук, прафесар.

Нарадзіўся 9 верасня 1936 г. у вёсцы Верхаўляны Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці. Вышэйшую адукацыю атрымаў на гісторыка-філалагічным факультэце (рускае аддзяленне) Гродзенскага педагагічнага інстытута імя Янкі Купалы. Падчас вучобы ўзначальваў камітэт камсамола інстытута (1962-1963), працаваў лабарантам кафедры педагогікі. У 1964-1965 гадах, калі быў студэнтам дзённай формы навучання, загадваў вучэбнай часткай інстытута. Пасля заканчэння інстытута – асістэнт кафедры філасофіі і палітычнай эканоміі, аспірант кафедры дыялектычнага матэрыялізму Беларускага ўніверсітэта. Аспірантуру скончыў датэрмінова і ў 1970 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю “Развіццё У.І. Леніным марксісцкага вучэння аб практыцы як крытэрыі ісціны ў пазнанні сацыяльных з’яў”. З восені 1969 – старшы выкладчык кафедры філасофіі і палітэканоміі. Вучонае званне дацэнта па кафедры філасофіі і палітычнай эканоміі прысвоена ў 1972 годзе. З 1973 года – загадчык кафедры методыкі камуністычнага выхавання, кафедры навуковага камунізму і палітэканоміі (1974-1976) , прарэктар па навуковай працы (1976-1986 ), прарэктар па вучэбнай працы (1986-1992 ), прафесар кафедры беларускай культуры (1992-2002 ), загадчык кафедры беларускай культуры (2002-2007), прафесар кафедры беларускай культуры і рэгіянальнага турызму. Вучонае званне прафесара па кафедры сацыяльна-палітычных тэорый і паліталогіі прысвоена ў 1990 годзе. У 90-я гады мінулага і пачатку гэтага стагоддзя прафесар С.А. Габрусевіч плённа працаваў на глебе нацыянальнай культуры. З’яўляўся членам Прэзідыума Беларускага Фонду культуры, старшынёй Гродзенскага абласнога аддзялення Беларускага Фонду культуры. У 1994-1995 гадах заснаваў і рэдагаваў гісторыка-культурны часопіс “Свіцязь”, у якім друкаваліся матэрыялы па гісторыі культуры Гродзеншчыны і культуры беларускага замежжа. Аўтар больш за 100 навуковых прац па тэорыі пазнання, тэорыі і гісторыі беларускай культуры. Сярод навуковых прац прафесара С.А. Габрусевіча вылучаюцца манаграфіі “Гродна . Гістарычна-эканамічны нарыс” , “Гродзенскі дзяржаўны Універсітэт імя Янкі Купалы” , “Прафесар Ігнат Анацэвіч. Жыццё і спадчына”, а таксама вучэбныя дапаможнікі “Ад дзелавой гульні да прафесійнай творчасці” , “Педагагічная практыка студэнтаў”, “Гісторыя беларускай культуры” і іншыя. Член рэдкалегіі “Весніка ГрДУ імя Янкі Купалы”, часопіса “Роднае слова”, член Вучонага Савета ўніверсітэта і Савета аб’яднання кафедраў сацыяльна-гуманітарных навук. Званне Ганаровага прафесара Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы прысвоена ў 2006 годзе. Памёр 22 кастрычніка 2013 г.

Бібліяграфія:

Галоўныя працы:

Габрусевіч, С. Гісторыя Беларусі: білеты: пытанні і адказы: 9-ты клас / С. А. Габрусевіч, А. В. Сяркоў. — Мінск : Радыёла-Плюс, 2007. — 302 с. — (Рыхтуемся да экзаменаў).
Габрусевіч, С.А. Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы: гістарычны нарыс / Сяргей Аляксандравіч Габрусевіч, Іван Платонавіч Крэнь.- Гродна, 2001.- 174 с.
Габрусевіч, С. Ігнат Анацэвіч: жыццёвы шлях, педагагічная і навуковая спадчына: матэрыялы рэгіянальнай і навуковай канферэнцыі (Малая Бераставіца, 21 кастрычніка 2005 года) / [рэдкалегія: С. А. Габрусевіч і інш.]. — Гродна : ГрДУ, 2008. — 131 с.
Габрусевіч, С. Идэя свабоды ў сацыяльнай філасофіі Льва Сапегі / С. А. Габрусевіч // Леў Сапега (1557―1633 гг.) і яго час : зборнік навуковых артыкулаў / Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, Установа адукацыі «Гродзенскі дзяржаўны універсітэт імя Я. Купалы». — Гродна, 2007. — С. 212 ―215.
Габрусевіч, С. Ідэя ўніверсітэта. Да 70-годдзя Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы / С. А. Габрусевіч // Рэспубліканскія Купалаўскія чытанні : зборнік навуковых артыкулаў / [рэдкалегія: У. І. Каяла (адказны рэдактар) і інш.]. — Гродна, 2010. — С. 3―7.
Габрусевіч, С. Нацыянальная культура і сучасная турыстычная індустрыя / С. А. Габрусевіч // Этносоциальные и конфессиональные процессы в современном обществе: сборник научных статей / Министерство образования Республики Беларусь, Учреждение образования «Гродненский государственный университет им. Я. Купалы». — Гродно, 2008. — С. 29―33.
Габрусевіч, С. Нацыянальная культура і універсітэт / С. А. Габрусевіч // Адукацыя і выхаванне : штомесячны навукова-тэарэтычны і навукова-метадычны часопіс / заснавальнікі: Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, РУП «Выдавецтва «Адукацыя і выхаванне». — 2008. ― № 4. ― С. 61―62.
Габрусевіч, С. Нацыянальная культура ў творчай спадчыне Янкі Купалы / С. А. Габрусевіч // Рэспубліканскія Купалаўскія чытанні : зборнік навуковых артыкулаў / [рэдкалегія: У. І. Каяла (адказны рэдактар) і інш.]. — Гродна, 2009. — С. 39―43.
Габрусевіч, С. Прафесар Ігнат Анацэвіч. Партрэт / С. А. Габрусевіч // Ігнат Анацэвіч: жыццёвы шлях, педагагічная і навуковая спадчына : матэрыялы рэгіянальнай і навуковай канферэнцыі (Малая Бераставіца, 21 кастрычніка 2005 года) / [рэдкалегія: С. А. Габрусевіч і інш.]. — Гродна, 2008. — С. 37―45.
Габрусевіч, С.А. Прафесары Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы: 1940-2012: бібліяграфічны слоўнік / С.А. Габрусевіч, Я.А. Роўба.- Мінск: Друкарня Макарава, 2013.- 207 с..- фот.
Габрусевіч, С. Станаўленне і развіццё вышэйшай адукацыі ў Гродне / С. А. Габрусевіч // Гродна і гродзенцы: дзевяць стагоддзяў гісторыі : (да 880-годдзя горада) : матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі (Гродна, 10―11 красавіка2008 г.) / [рэдкалегія: А. І. Антоненка, А. А. Каваленя, Я. А. Роўба (адказныя рэдактары) і інш.]. — Гродна, 2008. — С. 343―347.
Габрусевіч, С. Сучасная геапалітычная сітуацыя і перспектывы Рэспублікі Беларусь / С. А. Габрусевіч // Белорусская политология: многообразие в единстве ― III: материалы международной научно-практической конференции, 22―23 мая 2008 года, Гродно, Республика Беларусь: в 2 ч. / [редколлегия: В. Н. Ватыль (ответственный редактор) и др.]. — Гродно, 2008. — Ч. 1. — С. 102―105.
Гісторыя беларускай культуры: Дапам. па аднайм. курсе для студэнтаў усіх спецыяльнасцей / Установа адукацыі «Гродзен. дзярж. ун-т імя Я.Купалы». — Гродна : ГрДУ, 2004. — 58 с.
Габрусевич, С. Развитие В. И. Лениным марксистского учения о практике как критерии истины в познании социальных явлений: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата философских наук: специальность 620 Диалектический и исторический материализм / С. А. Габрусевич. — Минск, 1969. — 19, [1] с.
Габрусевич, С. Тезисы докладов І Гродненской областной конференции молодых ученых «Молодежь и научно-технический прогресс» (29-31 окт.1979 г.) / Редкол.: С.А.Габрусевич, В.А.Неделько (отв. ред.) и др. — Гродно, 1979.
Гродненский государственный университет имени Янки Купалы / [тексты: Н. Н. Беспамятных, С. А. Габрусевич, И. П. Крень. — [Б. м. : б. и.], печ. 2007. — 28, [1] c.
Принеманский край: города и районные центры: (библиографический указатель литературы) / Гродненский государственный университет, Гродненский областной совет Педагогического общества БССР, Гродненский областной совет Общества охраны памятников истории и культуры. — Гродно : Гродненский областной совет Педагогического общества БССР, 1982. — 108 с.
Гродненский государственный университет имени Янки Купалы / [текст: Н. Н. Беспамятных, С. А. Габрусевич, И. П. Крень. — [Б. м. : б. и., 2008?]. — 28 c.
Габрусевич, С. Тезисы докладов І Гродненской областной конференции молодых ученых «Молодежь и научно-технический прогресс» (29-31 окт.1979 г.) / Редкол.: С.А.Габрусевич, В.А.Неделько (отв. ред.) и др. Ч. 1 : Ч. 1. — 163, [1] с.
Габрусевич, С. Тезисы докладов ІІ областной конференции молодых ученых «Молодежь и научно-технический прогресс», посвященной 60-летию образования СССР (17-18 февр.1983 г.) / Редкол.: С.А.Габрусевич (гл. ред.) и др. — Гродно, 1983. — 150 с.
Зофье Налковской посвящается …: материалы научной конференции, 16―18 мая 1989 года, Гродно, СССР / под общей редакцией С. Ф. Мусиенко, С. А. Габрусевича. — Минск: Полымя, 1991. — 175 с.

Літаратура пра С.А. Габрусевіча:

Габрусевіч Сяргей Аляксандравіч // Пяткевіч, А. Людзі культуры з Гродзеншчыны: Даведнік / А.М. Пяткевіч.- Гродна: ГрДУ, 200.- С.55.
Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Габрусевіч Сяргей Аляксандравіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.531.
Габрусевіч Сяргей Аляксандравіч — Гродненский государственный …: [Электронный ресурс]. URL: https://www.grsu.by/…/1353-gabrusevich-sergej-aleksandrov… (Дата звароту 07.10.2017)
Прафесар Сяргей Габрусевіч з Верхаўлян. 21.by: [Электронный ресурс]. URL: https:// news.21.by/regional-news/2017/12/17/1408052.html (Дата звароту 07.10.2017)
Ганаровыя выпускнікі. Малоберестовицкая СШ: [Электронный ресурс]. URL: https://malberestovica.schools.by/pages/ganarovyja-vypusknk (Дата звароту 09.10.2017)

Адляніцкі-Пачобут Міхаіл Ігнацьевіч

(31.03.1910, в. Пачобуты – 03.10.2004, Кракаў), навуковец, доктар геадэзіі, прафесар (1960), правадзейны член Польскай акадэміі навук. Скончыў Віленскую класічную гімназію езуітаў, потым Гродзенскую дзяржаўную гуманітарную гімназію імя А. Міцкевіча, а ў 1939 г. аддзяленне геадэзіі Варшаўскага політэхнічнага інстытута. Выконваў геадэзічныя работы ў Беластоцкім ваяводстве, у горных раёнах, у Кракаве і яго ўскраінах. Пасля вызвалення Польшчы ад нямецкіх захопнікаў займаўся геадэзічнай здымкай і адначасова выкладаў у вышэйшых навучальных установах. У 1945 г. быў у складзе арганізатараў, потым намеснікам дырэктара і дырэктарам Рэгіянальнай дырэкцыі прасторавага планавання ў Кракаве. У 1949-1950 гг. – намеснік старшыні па прастораваму планаванню Ваяводскай камісіі гаспадарчага планавання ў Кракаве. Адначасова з 1945 г. выкладаў у Кракаўскай горна-металургічнай акадэміі, быў кіраўніком кафедры сельскагаспадырчых абсталяванняў (1945-1951), кафедры геадэзіі (1951-1969). У 1951 г. прысвоена званне прафесара экстраардынарнага, у 1960 – прафесара ардынарнага. У 1954 і 1960-1964 гг – дэкан аддзялення горнай геадэзіі, 1954-1956 – прарэктар Горна-Металургічнай акадэміі ў Кракаве. У 1969-1979 гг. – дырэктар Інстытута геадэзіі, апрача таго арганізатар і кіраўнік Установы геадэзійна-картаграфічнай інфарматыкі (1974-1980). У 1983 г. абраны членам-карэспандэнтам, у 1989 г. — правадзейным членам Польскай акадэміі навук. Міхаіл Адляніцкі-Пачобут — ініцыятар стварэння Камітэта геадэзіі Польскай акадэміі навук, многія гады ўзначальваў яго. У 1991 г. абраны ганаровым членам Міжнароднай асацыяцыі геадэзіі. Ганаровы член Венгерскага таварыства геадэзіі і картаграфіі, польскіх таварыстваў геадэзіі, урбаністаў, узначальваў польскае таварыства аматараў астраноміі. У 1966, 1972, 1975 и 1980 гг. атрымаў узнагароды ад розных ведамстваў, у 1976 г. быў узнагароджаны старшынёй Галоўнага ведамства геадэзіі і картаграфіі.

Член-карэспандэнт ПАН (з 1983 г.), сапраўдны член ПАН ( з 1989 г.),

Правадзейны член ПАВ (Польская акадэмія ведаў) ( з 1989 г.), ганаровы прафесар Палітэхнікі Варшаўскай, доктар honoris causa Сельскагаспадарча-тэхнічнай акадэміі ў Альштыне (1998). Аўтар болей за 260 навуковых прац па геадэзіі, сааўтар 4 патэнтаў.

Бібліяграфія:
Галоўныя працы М.І. Адляніцкага-Пачобута:

Projekt zastosowania zdjęć fotolotniczych przy pracach związanych z przebudową ustroju rolnego na terenach województw południowych (1939).
Scalenie rolne jako realizacja programowego zagospodarowania obszaru (1939).
Geodezja (1958, wiele wydań).
Planowanie osiedli wiejskich jako realizacja regionalnych planów zagospodarowania przestrzennego (1966).
Koncepcja systemu informacji kompleksowej o terenie w procesie planowania przestrzennego (1978).
Geodetic and Cartographic Problems in Country and Town Planning (1988).
Nicolaus Copernicus – Geodetist and Cartographer (1991, współautor).

Літаратура пра М.І. Адляніцкага-Пачобута:

Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Адляніцкі-Пачобут Міхаіл Ігнацьевіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.529.
Encyklopedia Krakowa. Red. prowadzący A. H. Stachowski. Kraków 2000, s. 687.
Księga wychowanków i wychowawców Akademii Górniczej w Krakowie (1919-1949). Oprac. J. Sulima-Samujłło. Kraków 1979, s. 130.
Kto jest kim w Polsce : informator biograficzny. Red. L. Mackiewicz, A. Żołna. Ed. 3. Warszawa 1993, s. 510.
Kto jest kim w Polsce : informator biograficzny. Red. zespół L. Becela [et al.]. Ed. 2. Warszawa 1989, s. 931-932.
Kto jest kim w Polsce 1984 : informator biograficzny. Red. zespół L. Becela [et al.]. Ed. 1. Warszawa 1984, s. 687-688.
Postaci AGH we wspomnieniach i anegdotach. Red. E. Konieczna. Kraków [2008], s. s. 52-56, [foto].
Prof. dr h.c. Michał Odlanicki-Poczobutt członek rzeczywisty PAN, członek czynny PAU : 90 rocznica urodzin, 65 lat pracy. Kraków 2000, 50, [72] s., [foto].
Wacławik J.: Kronika Wydziału Górniczego 1919-1999. Kraków 1999, s. 116.
Wielka Księga 85-lecia Akademii Górniczo-Hutniczej. [Oprac.] zespół aut. K. Pikoń (red. naczelny), A. Sokołowska (dyrektor projektu), K. Pikoń. Gliwice 2004, s. 255, [foto].
Współcześni uczeni polscy : słownik biograficzny. T. 3 : M — R. Red. nauk. J. Kapuścik. Warszawa 2000, s. 345-346, [foto].
Z dziejów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w latach 1919-1967. Oprac. J. Sulima-Samujłło oraz zespół aut. Kraków 1970, s. 342, 625 (Wydawnictwa Jubileuszowe 1919-1969).
Złota Księga Nauki Polskiej 1999. Red. K. Pikoń, A. Sokołowska. Gliwice 1999, s. 240-241.
У1945 г. быў Biuletyn Rektora [AGH] 1990, 1 kwietnia, s. 2-3.
Baran L. W.: Profesor Michał Odlanicki-Poczobutt Doktorem Honoris Causa Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie.Geodezja i Kartografia 1999, T. 58, z. 1-2, s. 5-7, [foto].
Bibliografia publikacji Michała Odlanickiego-Poczobutta wydanych do 31 grudnia 1989 r. Geodezja 1990, z. 107, s. 19-39.
Dziennik Polski 2004, nr 235 (6 X 2004), s. 19 [nekr.].
Gazeta Wyborcza 2004, nr 235 (6 X 2004), [dod.] Gazeta Wyborcza Kraków, s. 8 [nekr.].
Jubileusz profesora Michała Odlanickiego-Poczobutta. Biuletyn Informacyjny Pracowników AGH 2000, nr 77, s. [2] [foto].
Hycner R.: Jubileusz 90-lecia urodzin profesora Michała Odlanickiego-Poczobutta. Biuletyn Informacyjny Pracowników AGH2000, nr 77, s. 4-6, [foto].
Hycner R.: Profesor Michał Odlanicki-Poczobutt : wybitny działacz społeczny na rzecz utrwalania więzi pomiędzy Polakami na Wschodzie, a Macierzą w ramach krakowskiej pomocy Polakom w Wilnie, na Wileńszczyźnie i w innych regionach Wschodu.Biuletyn Informacyjny Pracowników AGH 1998, nr 52, s. 18-20, [foto].
Lubecki A.: Sylwetka profesora zwyczajnego Michała Odlanickiego-Poczobutta doktora honoris causa Akademii Rolniczo-Techniczej w Olsztynie. Przegląd Geodezyjny 1998, nr 5, s. 29-30, [foto].
Morawiecki M.: Uroczystość w krakowskiej Akademii Umiejętności. Biuletyn Informacyjny Pracowników AGH 1998, nr 52, s. 12.
Ney B.: 80-lecie urodzin profesora Michała Odlanickiego-Poczobutta. Przegląd Geodezyjny 1990, nr 10, s. 10-13, [foto].
Ney B.: Profesor Michał Odlanicki-Poczobutt : charakterystyka dorobku naukowego oraz działalności dydaktyczno wychowawczej… Zeszyty Naukowe. Akademia Górniczo-Hutnicza ; nr 780. [Seria] Geodezja 1981, z. 63, s. 7-19.
Ney B., Novak K.: Profesor Michał Odlanicki-Poczobutt : 80 rocznica urodzin, 55 lat pracy zawodowej i naukowej. Geodezja1990, z. 107, s. 9-17.
Pierwsi Profesorowie Honorowi Wydziału Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej Przegląd Geodezyjny 1996, nr 12, s. 28-30, [foto].
Podrzucki C.: Konwent Seniorów AGH w dwóch ostatnich kadencjach swej działalności. Biuletyn Informacyjny Pracowników AGH 2001, nr 90, s. 7-8.
Postaci AGH we wspomnieniach i anegdotach : prof. Michał Odlanicki-Poczobutt. Miesiąc w Krakowie 2009, nr 3, s. 40-41, [foto]. Wspominają: H. Brancewicz, J. Beluch, M. Milewski, A. Odlanicka-Poczobutt.
Prof. Michał Odlanicki-Poczobutt doktorem honorowym ART w Olsztynie. Biuletyn Informacyjny Pracowników AGH 1998, nr 50, s. 14.
Traczewska-Białkowa Z.: 70 urodziny Profesora Michała Odlanickiego-Poczobutta. Przegląd Geologiczny 1980, R. 28, nr 9/10, s. 328-330.
Trafas K.: Jubileusz 70-lecia urodzin Profesora Michała Odlanickiego-Poczobutta. Polski Przegląd Kartograficzny 1980, T. 12, nr 3, s. 138.
Współczesne problemy geodezji i kartografii oraz planowania przestrzennego : zeszyt poświęcony Prof. Michałowi Odlanickiemu-Poczobuttowi z okazji 70 rocznicy urodzin. Zeszyty Naukowe. Akademia Górniczo-Hutnicza ; nr 780. SeriaGeodezja 1981, z. 63, 287 s., [foto].
Michał Odlanicki-Poczobutt – Wikipedia, wolna encyklopediahttps: [Электронный ресурс]. URL: http:// pl.wikipedia.org/wiki/Michał Odlanicki-Poczobutt (Дата звароту 07.10.2017).
Odlanicki-Poczobutt, Michał (1910- ) — Geodezja. T. 1. — Kraków … – AGH [Электронный ресурс]. URL: http://winntbg.bg.agh.edu.pl/skrypty/0003/ (Дата звароту 04.09.2017).

Бібліяграфія Восіпа Міхайлавіча Кавалеўскага

Асноўныя працы В.М. Кавалеўскага:

Ковалевский, О.М. Поездка из Иркутска в Ургу / О.М. Ковалевский // Казанский Вестник. —1829. Ч. 26. Кн. 5. — С. 4—34.
Ковалевский, О.М. О Забайкальских бурятах / О.М. Ковалевский // Казанский Вестник. — 1829. Ч. 26, Кн. 7. – С. 230-245; 1830. – Ч. 28, Кн. 1. –С. 66-88; Кн. 2. – С. 146-157; Кн. З. — С. 283-301.
Ковалевский, О.М. Монгольский отшельник / О.М. Ковалевский // Казанский Вестник. -1832. — Ч. 34, Кн. 4. — С. 363-377.
Ковалевский, О.М. Содержание монгольской книги под заглавием «Море притч» / О.М. Ковалевский // Уч. Зап. Казан, ун-та. 1834. — Кн. 1. – С. 134-162; Кн. 2. – С. 236-259.
Ковалевский, О.М. О приобретениях восточных книг и рукописей для библиотеки Казанского университета / О.М. Ковалевский // Ученые записки Казан. ун-та. 1834. – Кн. 2. – С. 260-262.
Ковалевский, О.М. Каталог санскритским, монгольским, тибетским, маньчжурским и китайским книгам и рукописям, в библиотеке Императорского Казанского университета хранящимся. / О.М. Ковалевский // Ученые записки Казан, ун-та. -1834. – С. 263-299; Отд. Изд. – Казань, 1834.
Ковалевский, О.М. Буддийская космология / О.М. Ковалевский // Ученые записки Казанского университета. Казань, 1835. – Кн. 2. – С. 373-427; Кн. 4. – С. 217-289; 1837. – Кн.1. — С. 98-135.
Ковалевский, О.М. Краткая грамматика монгольского книжного языка / О.М. Ковалевский. — Казань, 1835.
Ковалевский, О.М. Монгольская хрестоматия. / О.М. Ковалевский. — Казань, 1836-1837. — T. l-3.
Ковалевский, О.М. О знакомстве европейцев с Азией. Речь, произнесенная в торжественном собрании Императорского Казанского университета. / О.М. Ковалевский. – Казань, 1837. — 15 с.
Ковалевский, О.М. Обозрение хода и успехов преподавания азиатских языков в Императорском Казанском университете до настоящего времени / О.М. Ковалевский — Казань, 1842.
Ковалевский, О.М. Монгольско-русско-французский словарь / О.М. Ковалевский. – Казань, 1844. — Т. 1; 1846. — Т. 2; 1849. — Т.3.

Літаратура пра В. М. Кавалеўскага:

Валеев, Р. М. Монголовед О. М. Ковалевский: биография и наследие (1801—1878) / Р.М. Валеев, Т.В. Ермакова, И.В. Кульганек и др. — Казань: Алма-Лит, 2004. — 288 с. — ISBN 5-98245-011-1.
Міхнюк, У.М. Кавалеўскі Восіп Міхайлавіч / У.М. Міхнюк // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. – Мінск: БелЭн. — Т. 7, 1998. — С. 392.
Старицына, П.П. Ковалевский Осип Михайлович / П.П. Старицына // Большая Советская Энциклопедия: в 30 томах. — Москва: «Советская Энциклопедия». —Т.12, 1773. — С.357.
Старицына, П.П. Ковалевский Осип Михайлович / П.П. Старицына // Советская историческая энциклопедия. — Москва. — Т.7. — 1965. — С.455.
Кавалеўскі Восіп Міхайлавіч // БелСЭ. — Мінск. — Т.5. — 1972. — С.199-200.
Міхнюк, У. Кавалеўскі Восіп Міхайлавіч / Уладзімір Міхнюк // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі.-Мінск, Т.3, 1996.-С.517-518;
Кавалеўскі Восіп // Асветнікі зямлі Беларускай: Энцыклапедычны даведнік.-Мінск, 2001.- С.191-192;
Кавалеўскі Восіп Міхайлавіч // Мысліцелі і асветнікі Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мінск, 1995.- С.443-444;
Кавалеўскі Восіп Міхайлавіч // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Бераставіцкага раёна. — Мінск: БЕЛТА, 1999.-С. 59-64;
Kowalewski Josef Szczepan (1801-78) // Mała Encykłopedia Powszechna.- Warszawa, 1974.- С.390;
Наследие монголоведа О. М. Ковалевского и современность: доклады и сообщения международной научной конференции 21—24 июня 2001 г. / Отв. ред. Р. М. Валеев, М. З. Закиев. — Казань: Изд-во КГУ, 2002. — 232 с.;
Полянская, О.Н. Профессор О.М. Ковалевский и Бурятия: (І половина ХІХ века). — Улан-Удэ, 2001.
Талько-Гринцевич, Ю. К 100-летию со дня рождения Осипа Михайловича Ковалевского / Ю. Талько-Гринцевич. -Иркутск, 1902.
Шамов, Г.В. Профессор О.М. Ковалевский: Очерк жизни и научной деятельности / Г.В. Шамов. — Казань, 1983.-113 с.;
Эпистолярное и дневниковое наследие монголоведа О.М. Ковалевского (1828-1833). — Улан-Удэ, 2008.
Kotwicz, W. Jozef Kowalewski orientalista (1801-1878) / W. Kotwicz. — Wroclaw, 1948.
Азиатский музей Ленинградское отделение Института востоковедения АН СССР. — М., 1972.
Базиянц, А.П. Лазаревский институт восточных языков. / А.П. Базиянц.- М., 1959.
Банзаров, Д. Собрание сочинений. / Д. Банзаров. — М., 1955.
Бартольд, В.В. Сочинения. / В.В. Бартольд -М.: Наука, 1966.
Батуева, Т.Б. Народы Сибири в трудах западноевропейских исследователей XVII-XIX вв. / Т.Б. Батуева. — Улан-Удэ, 1995. 106 с.
Бимбаев, Р. Монгольско-русский словарь / Р. Бимбаев. — Иркутск, 1916.
Бобровников, А.А. Грамматика монгольско-калмыцкого языка / А.А. Бобровников. -Казань, 1849.
Бобровников, А.А. Джангар. Народная калмыцкая сказка / А.А. Бобровников -Казань, 1854.
Венгеров, С.А. Критико-библиографический словарь русских писателей и ученых / С.А. Венгеров.- СПб., 1981. — Т.2.
Веселовский, Н.И. Сведения об официальном преподавании восточных языков в России / Н.И. Веселовский.- СПб., 1879.
Владимиров, В. Историческая записка о Первой Казанской гимназии. XVIII столетие / В. Владимиров.- Казань, 1867.
Восемнадцатое присуждение учрежденных П.И. Демидовым наград. -СПб., 1849.
Востоковедные исследования в Бурятии. Новосибирск, 1981.
Востоковедные фонды крупнейших библиотек Советского Союза. -М., 1963.
Ганжуров, В.Ц. Россия-Монголия: история, проблемы, современность / В.Ц. Ганжуров.- Улан-Удэ, 1997.
Гирченко, В. Русские и иностранные путешественники XVII, XVIII ипервой половины XIX веков о бурят-монголах / В. Гирченко.- Улан-Удэ, 1939.
Гольман, М.И. Изучение истории Монголии на Западе XIII середина XX веков / М.И. Гольман. -М., 1988.
Горохова Г.С. Очерки по истории Монголии в эпоху маньчжурского господства. -М., 1980.
Гуревич, Б.П. Международные отношения в Центральной Азии в XVII-1-й половине XIX вв. / Б.П. Гуревич.- М., 1979.
Дамешек, JI.M. Внутренняя политика царизма и народов Сибири XIX -начале XX веков / Л.М. Дамешек.- Иркутск, 1986.
Даревская, Е.М. Сибирь и Монголия. Очерки русско-монгольских связей в конце XIX начале XX веков / Е.М. Даревская. — Иркутск, 1994. — 400с.
Даревская, Е.М. Политические ссыльные Сибири в Монголии / Е.М. Даревская// Ссыльные революционеры в Сибири: XIX век февраль 1917 г. — Иркутск, 1974. -Вып. 2. — С. 93-94, 102.
Денисов, П.В. Никита Яковлевич Бичурин / П.В. Денисов.- Чебоксары, 1977.
Загоскин, Н.П. Биографический словарь профессоров и преподавателей Императорского Казанского университета / Н.П. Загоскин.- Казань, 1904.
Иркутская летопись (Летописи ПИ. Пежемского и В.А. Кротова) с предисловием, добавлениями и примечаниями ИИ. Серебренникова.- Иркутск, 1911.
Исследования и материалы по Монголии: Сборник статей.- Улан-Удэ, 1974.
Историко-филологический факультет Харьковского университета за первые сто лет его существования (1805-1905).- Харьков, 1908.
История Бурят-Монгольской АССР.- Улан-Удэ, 1954. — ТЛ.
История Монгольской народной республики.- М., 1983.
История Отечественного востоковедения до середины XIX века.- М.: Наука, 1990. -435с.
История Сибири: В 5 т. / Под ред. А.П. Окладникова.- Л., 1968. — Т. 1.
Казанский университет 1804-1979 годы: Очерки истории. -Казань, 1979.
Казанский университет. -М.: Планета, 1980.
Ким, Н.В. Доржи Банзаров: Биографический очерк / Н.В. Ким.- Улан-Удэ, 1992.46 с.
Конрад, Н.И. Запад и Восток: Статьи / Н.И. Конрад.- М., 1972.
Корбут, М.К. Казанский государственный университет им. В.И. Ульянова-Ленина за 125 лет 1804(5)-1929(30) / М.К. Корбут.- Казань, 1930. -Т.1.
Кудрявцев, Ф.А. Очерки по истории Бурят-Монгольского народа / Ф.А. Кудрявцев.- Иркутск, 1940.
Кузнецова, Н.А., Из истории советского востоковедения / Н.А. Кузнецова, Л.М. Кулагина.- М., 1970.
Кузьмин, Ю.В. Некоторые вопросы историографии российского монголоведения / Ю.В. Кузьмин // VI Международный конгресс монголоведов: Доклады российской делегации. -М., 1992. -4.1 История. Источниковедение. Экономика. Археология. Этнография. С. 119-125.
Кузьмин, Ю.В. Монголия и «Монгольский вопрос» / Ю.В. Кузьмин.- Иркутск, 1997. -232с.
Куликова, A.M. Востоковедение в Российских законодательных актах (конец XVII века-1917 год) / А.М. Куликова.- СПб., 1994. — 437с.
Лобачевский, Н.И. Научно-педагогическое наследие. Руководство Казанским университетом. Фрагменты. Письма / Н.И. Лобачевский. -М.: Наука, 1976.
Мазитова, Н.А. Изучение Ближнего и Среднего Востока в Казанском университете (Первая половина XIX века) / Н.А. Мазитова.- Казань, 1972. — 225с.
Манассеин, B.C. Сибирь в казанской периодической печати первой половины XIX столетия: Библиогр. указатель / В.С. Манассеин.- Иркутск, 1927. — 36с.
Материалы для библиографии Н.И. Лобачевского. Собранные и редактированные Л.Б. Модзалевским.- М.-Л., 1948.
Материалы по истории и филологии Центральной Азии. Улан-Удэ, 1965.-Вып. 2,3,5.
Мезенин, Н.А. Лауреаты Демидовской премии / Н.А. Мезенин.- Л., 1987.
Миллер, Г.Ф. История Сибири / Г.Ф. Миллер.- М.-Л., 1937. — Т.1; 1941. — Т.2.
Мирзоев, В. Историография Сибири первой половины XIX века / В. Мирзоев Кемерово, 1956.
Михайлова, С.М. Казанский университет в духовной культуре народов Востока России (XIX век) / С.М. Михайлова.- Казань, 1991. — 360с.
Назарова, Н.Н. Центральная Азия в дореволюционном отечественном востоковедении / Н.Н. Назарова.- М., 1992.
Отчет о состоянии Императорского Казанского университета за 1839-1840 годы.- Казань, 1848.
Очерки по истории русского востоковедения. 1959. — Сб. 4; 1960. -Сб. 3, 5; 1963. — Сб. 6.
Павлова, Г.Е. Организация науки в России в первой половине XIX века. -М.: Наука, 1990.
Переписка А. Гумбольта с учеными и государственными деятелями России. -М., 1962.
Петряев Е. Д. Краеведы и литераторы Забайкалья: Биобиблиографический указатель / Е.Д. Петряев. — Чита, 1981.
Пинегин, М. Казань в ее прошлом и настоящем / М. Пинегин.- СПб., 1890.
Попов, А.В. Монгольская хрестоматия для начинающих обучаться монгольскому языку / А.В. Попов. -Казань, 1837. Ч. 1,2.
Пубаев, Р.Е. Пагсам-Чжонсан памятник тибетской историографии XVIII века / Р.Е. Пубаев. — Новосибирск, 1981.
Российские монголоведы XVIII-начала XX вв. Улан-Удэ, 1997.
Санжиев, Б. Доржи Банзаров. Изучение научного наследия: К 175-летию со дня рождения / Б. Санжиев.- Иркутск, 1998.
Скачков, П.Е. Очерки истории русского китаеведения / П.Е. Скачков.- М.: Наука,1977.
Советское востоковедение. 1940. — Т.1; 1941. — Т. 2; 1945. — Т. 3, 1947. – Т. 4.
Сын Отечества. 1838. — Т. 2, отд. 3.
Труды института востоковедения.- М., 1940. — СПб.2.
Указатель библиографический по монголоведению на русском языке (1824-1960) / Сост.: Балдаев Р.Л. и Васильев Н.Н.- Л., 1962.
Улымжиев, Д.Б. Бурятский ученый-востоковед Галсан Гомбоев (1818-1863): К 175-летию со дня рождения / Д.Б. Улымжиев.- Улан-Удэ, 1993. — 34с.
Улымжиев, Д.Б. Страницы Отечественного монголоведения: Казанская школа монголоведов / Д.Б. Улымжиев.- Улан-Удэ, 1994. — 107с.
Улымжиев, Д.Б. Монголоведение в России во второй половине XIX-начале XX вв.: Петербургская школа монголоведов / Д.Б. Улымжиев.- Улан-Удэ, 1997. — 216с.
Ученые записки Казанского Императорского университета. -1834. -Кн. 1; 1848. -Ч. 2.
Формирование гуманистических традиций отечественного востоковедения (до 1917 года). -М., 1984.
Хохлов А. Н. Монголист О. М. Ковалевский: путешествие в Пекин (1830—1831) и контакты с российскими китаеведами // Неизвестные страницы отечественного востоковедения: Выпуск 2 / Сост.: В. В. Наумкин (отв. ред.), Н. Г. Романова, И. М. Смилянская; Институт востоковедения РАН, СПб. филиал Архива РАН. — М.: Восточная литература, 2004. — С. 148-172. — 512, [16] с. (в пер.)
Центральный государственный исторический архив в Ленинграде: Путеводитель / Под ред. С.Н. Валка и В.В. Бедина.- Л.: Главное архивное управление, 1956.
Чимитдоржиев, Ш.Б. Россия и Монголия / Ш.Б. Чимитдоржиев.- М.: Наука, 1987.
Шамов, Г.Ф. Роль востоковедов Казанского университета в изучении Монголии и Китая в первой половине XIX века: Автореф. дис. канд. ист. наук / Г.Ф. Шамов. Казан, гос. ун-т.- Казань,1956. -14с.
Шамов, Г.Ф. Роль Н.И. Лобачевского в создании восточного разряда в Казанском университете / Г.Ф. Шамов.- Казань, 1956.
Шаракшинова, Н.О. Монголовед Алексей Бобровников / Н.О. Шаракшинова // Байкал. -1988,- №3.-С. 131-137.
Шофман, А.С. Казанский период жизни и деятельности Доржи Банза-рова / А.С. Шофман.- Улан-Удэ, 1956. — 164с.
Шостакович, Б.С. История поляков в Сибири (XVII-XIX вв.): Учеб. Пособие / Б.С. Шостакович.- Иркутск, 1995.
Шмидт Я.И. Монгольско-немецко-российский словарь СПб., 1835.
Яхонтов, К.С. Китайские и маньчжурские книги в Иркутске / К.С. Яхонтов. -Иркутск, 1994. 140с.
Bawden, C.R. Shamans, lamas and evangelicals. The English Missionaries in Siberia. London, Boston, Melbourne and Henley.
Dugat, G. Histore des Onentalistes de L»Euroupe du XII-XIX siecle / G. Dugat. -Pans Т. 1; 1868; T.2. — 1870.
Kuczynski, A. Sybieryjskie szlaki/ A. Kuczynski.- Wroclaw, 1972.
Асалханов, И.А. Новые данные о Доржи Банзарове / И.А. Асалханов // Записки Бурят-Монгольского науч.-исслед. ин-та культуры.- Улан-Удэ, 1956. — 4.21. — С. 163-179.
Дмитриева, Т.Ф. Деятельность православной духовной миссии в Пекине и начальный этап развития российского востоковедения / Т.Ф. Дмитриева // Банзаровские чтения: К 170-летию со дня рождения Д. Банзарова.- Улан-Удэ, 1992.
Барея-Стажиньска, А. Буддииский трактат “Чихула хэрэглэгчи”: Его изучение О.М. Ковалевским и современность / А. Барея-Стажиньска // Наследие монголоведа О.М. Ковалевского и современность: доклады и сообщения международной научной конференции, 21-24 июня 2001 г.-Казань, 2002.
Грицкевич, В.П. Друг степных жителей / В.П. Грицкевич // Грицкевич, В.П. От Немана к берегам Тихого океана / В.П. Грицкевич.- Минск: «Полымя», 1986.- С.149-167.
Ефимов, Г.В. У истоков русского востоковедения / Г.В. Ефимов // Вестник Ленинградского ун-та. История, язык, литература. 1973. — Вып. 3. — С. 72-79.
Жаргалов, А.С. Доржи Банзаров о сравнительном изучении языков / А.С. Жаргалов // Банзаровские чтения. — Улан-Удэ, 1992. — С. 35-37.
Залкинд, Е.М. Проект американской экспансии в Сибири в середине XIX века / Е.М. Залкинд // Тр. Вост.-Сиб. ин-та культуры. 1968. — Вып. 5. — Серия: Историко-филологическая. — С. 97-105.
Извлечения из дневниковых записок, веденных кандидатом Ковалевским в Иркутске, по 15 число ноября 1828 года // Казанский Вестник. — 1829. -4.25, Кн. 2,3. — С.113-152; 1830. — 4.28.
Ильминский, Н.И. Воспоминания об Алексее Александровиче Бобровникове / Н.И. Ильминский // Ученые записки Казан, ун-та. 1865. — Т.1. — С. 417-450.
Именохоев, Н.В. Д. Банзаров и древнемонгольские памятники / Н.В. Именохоев // Банза-ровские чтения, посвященные 170-летию со дня рождения Д. Банзарова. -Улан-Удэ, 1992.
Ким, Н.В. У истоков русско-бурятских научных и культурных связей / Н.В. Ким // Национальная интеллигенция и духовенство: история и современность. — Улан-Удэ, 1994.
Кучиньский, А. Роль и назначение вклада поляков в познание и освоение Сибири и формирование связи с краем польской диаспоры за Уралом / А. Кучиньский // Сибирская полония: прошлое, настоящее, будущее: Матер, междунар. науч,-практ. конф. Томск, 1999.
Любимов, А. О неизвестных трудах о. Иакинфа и рукописях профессора Ковалевского, хранящихся в библиотеке Казанской Духовной Академии / А. Любимов // Записки Восточного отделения Императорского русского археологического общества. -Спб., 1908. Т.18.
Марціновіч, А.А. …І сябры стэпаў манголы / Алесь марціновіч // Марціновіч, А.А. Хто мы, адкуль мы…: Гістарычныя эсэ, нарысы: У 2 кн. / Алесь Марціновіч. — Мінск: Полымя. — Кн.1.- 1996.-С.322-342.
Михайлов, Т.М. Традиционная культура бурят: история, структура и функции / Т.М. Михайлов // Проблемы традиционной культуры народов Байкальского региона -Улан-Удэ, 1999. С. 8-10.
Ольденбург, С.Ф. Памяти Василия Павловича Васильева / С.Ф. Ольденбург // Материалы по истории и филологии Центральной Азии. Серия востоковедная. — Улан-Удэ, 1970. — Вып.4.
Панчуков, А.П. Д. Банзаров первый бурятский ученый (1822-1855) / А.П. Панчуков // Уч. зап. Бурят-Монгольского пед. ин-та им. Д. Банзарова- Улан-Удэ, 1955. -Вып. 7.
Петров, А.А. Рукописи по китаеведению и монголоведению, хранящиеся в Центральном архиве ТАССР и в библиотеке Казанского университета / А.А. Петров // Библиография Востока. — M.- JL, 1937 — Вып. 10.-С. 139-155.
Пучковский, JI.C. Некоторые вопросы научного описания монгольских рукописей / Л.С. Пучковский // Советское востоковедение. M.-JL, 1941. — Т. 2. — С. 255-283.
Пучковский, JI.C. Александр Васильевич Игумнов (1761-1834) / Л.С. Пучковский // Очерки по истории русского востоковедения. — М., 1960. — Сб. 3. — С. 166-195;
Пяткевіч, А.М. Кавалеўскі Восіп Міхайлавіч / М.М. Пяткевіч // Пяткевіч, А.М. Людзі культуры з Гродзеншчыны: Даведнік. — Гродна, 2000.- С.120.
Раднаев, В.Э. Д. Банзаров в научных изысканиях европейских ориенталистов / В.Э. Раднаев // VI Международный конгресс монголоведов: Доклады российской делегации. М., 1992. — Ч. 1. История. Источниковедение. Экономика. Археология, Этнография. — С. 161-167.
Раднаев, В.Э. Лингвистические взгляды О.М. Ковалевского / В.Э. Раднаев // VII-й Международный конгресс монголоведов.- М., 1997. -С. 145-150.
Румянцев, Г.Н. Неизвестная рукопись О.М. Ковалевского / Г.Н. Румянцев // Записки Бурят-Монгольского гос. науч. исслед. ин-та культуры и экономики. — Улан-Удэ, 1947. — Вып. VII. — С. 139-142.
Санжеев, Г.Д. Изучение монгольского языка и литературы / Г.Д. Санжаев // Тр. московского ин-та востоковедения. -М., 1947. Сб. 5.
Стариков, А.А. Восточная филология в Московском университете / А.А. Стариков // ОИРВ. -М., 1960. Сб. 3.
Тагаров, 3. Заметки о бурят-монгольской летописи «Бичихан запискэ» / З. Тагаров // Зап. Бур.-Монг. научн.-исслед. ин-та культуры.- Улан-Удэ, 1952. — Т. 15.
Улымжиев, Д.Б. Монголоведение в Бурятии / Д.Б. Улымжиев, Ш.Б. Чимитдоржиев // Бюллетень Международной ассоциации монголоведов № 1-2 (9, 10). — Улан-Батор, 1992.
Улымжиев, Д.Б. Новые, ранее неизвестные письма профессора О.М. Ковалевского / Д.Б. Улымжиев // Цыбиковские чтения 6: проблемы истории и культуры монгольских народов. — Улан-Удэ, 1993. — С.52-54.
Успенский, B.JI. Монголоведение в Казанской духовной Академии / В.Л. Успенский //Mongolica-III: Из архивов отечественных монголоведов XIX-начала XX веков.- СПб., 1994. — С.11-17.
Фролов, Е. Вильнюсский период жизни и деятельности О.М. Ковалевского / Е. Фролов // Уч. Зап. Вильнюсского ун-та. Сер. ист.-филол.- 1958. — Т.4.
Хамаганов, М.П. Д. Банзаров в оценке деятелей литературы и культуры / М.П. Хамаганов // Зап. Бурят-Монгольского пед. ин-та им. Д. Банзарова. — Улан-Удэ, 1955. — Вып. 7.
Цвірка, К. Юзаф Кавалеўскі / Кастусь Цвірка // Філаматы і філарэты: Зборнік / Укладанне, пераклад польскамоўных твораў, прадмова, біяграфічныя даведкі пра аўтараў і каментарыі К. Цвіркі.- Мінск: “Беларускі кнігазбор”, 1998.-С.323-330.
Чимитдоржиев, Ш.Б. Монголовед А.В. Игумнов / Ш.Б. Чимитдоржиев // Исследования по культуре народов Центральной Азии. — Улан-Удэ, 1980. — С. 155-160.
Чимитдоржиев, Ш.Б. Бурят-монголы и Центральная Азия / Ш.Б. Чимитдоржиев // VI Международный конгресс монголоведов: Доклады российской делегации. — М., 1992. -4.1. История. Источниковедение. Экономика. Археология. Этнография.
Шамов, Г.Ф. Монгольская кафедра Казанского университета. История открытия / Г.Ф. Шамов // Ученые записки Казанского университета им. В.И. Ульянова-Ленина. Казань, 1954. -Т.119, Кн.9. — С.171-183.
Шастина, Н.П. Из переписки О.М. Ковалевского с бурятскими друзьями / Н.П. Шастина // Советское востоковедение. — 1965. — Вып. 16.
Шастина, Н.П. В.П. Васильев как монголовед / Н.П. Шастина // Материалы по истории и филологии Центральной Азии. Серия востоковедная. — Улан-Удэ, 1970. — Вып. 4.
Шинкевич, С. Монголоведение в Польше / С. Шинкевич // Культура Монголиии в средние века и новое время (XVI-начало XX веков). — Улан-Удэ, 1986.
Шофман, А.С., Восточный разряд Казанского университета / А.С. Шофман, Г.Ф. Шамов // Очерки по истории русского востоковедения. -М, 1956. Сб.2.
Яроцкий, А.В. О деятельности П.Л. Шиллинга как востоковеда / А.В. Яроцкий // Очерки по истории русского востоковедения М., 1963. — С. 218-254.
Alexeev, К. The J. Kowaievskis collection of Chinese, Manchu, Mongolian and Tibetan books in Vilnius / K. Alexeev, K. Yachontov //Петербургское востоковедение.212-СПб., 1992. Вып. 1.
Ulymzhiev, D. O.M.Kovalewski founder of scientific Mongols Stadies in Russia./ D. Ulymzhitv. // Bulletin The iams international association for mongol studies -Ulaanbaatar, 1991.-No 2 (8).
Абрамовіч, П. Можаш ганарыцца ім, Бераставіца / П. Абрамовіч // За камунізм.- 1986.- 25 кастрычніка.- С.3.
Белабокая, М. Наш знакаміты зямляк / М. Белабокая // Бераставіцкая газета.- 2001.- 6 студзеня.- С.4.
Белокрыс, М. Новые документы о Д. Банзарове / М. Белокрыс // Байкал.- 1982. — № 3. -С. 128-130.
Васьков, О.В. Из истории Российской духовной миссии в Китае / О.В. Васьков // Дипломатический вестник.- 1997. — № 1. — С. 78-79.
Грыцкевіч, В. Удалечыні ад бацькаўшчыны / В. Грыцкевіч // Маладосць.- 1977.- №4.- С.176-183.
Грицкевич, В. Породненный с кочевниками / В. Грицкевич // Байкал.- 1974.- №5.- С.139-144.
Госць з Варшавы // Бераставіцкая газета.- 1999.- 12 мая.- С.4.
Загоскин, М. Воспоминания об Алексее Александровиче Бобровникове / М. Загоскин // Сибирский Вестник.- 1865. — № 3.
Мальдзіс, А. След, пакінуты жыццём / А. Мальдзіс // Беларусь.- 1978.- №6.- С.28.
Міхнюк, У.М. Усходазнаўца Восіп Кавалеўскі / У.М. Міхнюк, В.Ф. Шалькевіч // Весці АН БССР. Сер. Грамад. Навук.- 1985.- №5.
Орлик, О.В. Русская духовная миссия в Пекине в первые десятилетия XIX века / О.В. Орлик //Новая и новейшая история.- 1998. — № 6. — С. 138-142.
Палубінскі, А. Пакінуў яркі след / А. Палубінскі // За камунізм.- 1989.- 7 студзеня.
Пацэнка, М. В. М. Кавалеўскі / М. Пацэнка // Бераставіцкая газета.- 1998.- 5 жніўня.- С.3.
Раднаев, В.Э. Н.И. Лобачевский и Д. Банзаров / В.Э. Раднаев // Байкал.- 1992. — № 1. -С. 141-144.
Улымжиев, Д.Б. О.М.Ковалевский-основатель научного монголоведения в России / Д.Б. Улымжиев // Archiv orientalni. Praga. — 1990 — No 4. — p. 362-375.
Улымжиев, Д.Б. Учитель школы монголоведов (Об О.М. Ковалевском) / Д.Б. Улымжиев //Байкал.- 1990.-№5.-С. 138-143.
Улымжиев, Д.Б. Подвиг ученого. К 170-летию со дня рождения Доржи Банзарова (1822-1855) / Д.Б. Улымжиев //Байкал-. 1992. -№1. — С. 135-140.
Цвирка, К. В Пекин из Вильно – через Казань / Кастусь Цвирка // Беларусь.- 1999.- №8.- С.22-23.
Шаракшинова, Н.О. Монголовед Алексей Бобровников / Н.О. Шаракшинова // Байкал. -1988,- №3.- С. 131-137.
Чимитдоржиев, Ш.Б. Фонд О.М. Ковалевского в библиотеке Вильнюсского университета / Ш.Б. Чимитдоржиев // Народы Азии и Африки.- 1990. — № 2. — С. 137-140.
Яновіч, М. Восіп Кавалеўскі ля вытокаў манголазнаўства / М. Яновіч // Народная воля.- 2001.- 16 сакавіка.- С.3.
Ярмоленка, В. Вучоны-манголазнавец / Валерый Ярмоленка // Родная прырода.- 1998.- №5.- С.30.
Журнал министерства народного просвещения (ЖМНП).- СПб.- 1834. -4.1, отд. I; 1835.-4.6; 1836. -Т.10. Кн.9; 1837. — Ч.17; 1838. — Ч.19; 1843. — 4.48; 1857. — Ч. 45, отд. VI; 1874. — Ч. — С. 23.
Казанские губернские ведомости.- 1843. — № 15.
Казанские известия. -1811.-№32.
Казанский Вестник.- 1829. — Кн. 1-12; 1830. — Кн. 1-12; 1831. — Кн. 1-4, 9-12; 1832 — Кн. 1-12; 1833. Кн. 1-3, 5-7, 9-12.
Казанский Вестник. Прибавления.- 1829. — № 1-52.
Казанский Вестник. Приложения.- 1832. — №1,2, 4-11.15.
Молва.- 1833. -№ 147, 153.
Московский Вестник. -1828.-№ 14, 16.
Правда Бурятии.- 1999. — 26 июня.
Прибавления к Казанским губернским ведомостям.- 1843. — № 1, 7, 8, 9, 11, 15, 16, 19, 20, 25,26, 30,40.
Русский Вестник.- 1857. — Т. 9. — Кн. 2.
Русский зритель.- 1828. — № 9, 10.
Санкт-Петербургские ведомости.- 1830. — № 155, 156.
Ленинградское Отделение Института Востоковедения Академии Наук 1. РФ.
Архив Востоковедов Фонд 29, опись 1, дело 24, 27.
Отдел рукописей и редких книг Российской национальной библиотеки. Фонд 608. Архив И.В. Помяловского, опись 1, д. 4943.
Дневник О.М. Ковалевского с 9 октября по 11 декабря 1830 года- О путешествии в Пекин через Монголию. 76с.
Отдел рукописей и редких книг библиотеки Санкт-Петербургского университета.
Фонд О.М. Ковалевского. Дело 567, папка № 1; дело 568, папка №2 .
Отдел рукописей и редких книг научной библиотеки Казанского университета.
Фонд Н.И. Лобачевского. Записка об учреждении кафедры монгольского языка при Казанском университете, составленная экстраординарным профессором Ковалевским. — Казань, 1837.
Национальный архив Республики Татарстан (НАРТ).
Фонд 10 Казанская духовная академия,опись 1, дело 215, 243, 308, 382, 349, 450, 454, 463, 676, 692, 904, 1018, 1113, 1170, 1 175, 1297, 1301, 1388, 1389, 1960,2933,3702,3677,4086;опись 2, дело 498,10451132;опись 5, дело 871.
НАРТ. Фонд 22. Материалы татарской ратуши, опись 2, дело 289.
НАРТ. Фонд 87. Первая Казанская гимназия,д. 2416, 3035, 3202, 3232, 3342, 3445, 3475, 3606, 3667, 3744, 3805, 3835, 4260, 4575, 8989, 9556-а,
Национальный архив республики Бурятия (НАРБ). Фонд 84 Гусиноозерский дацан, опись!, дело 503;
НАРБ. Фонд 2 Селенгинская степная дума, опись 1, дело 184. Опубликованные источники
Куликова A.M. Востоковедение в Российских законодательных актах (конец XVII века-1917 год). СПб., 1994. — 437с.
Полное собрание законов Российской империи (ПСЗРИ). С.-1. -Т. 27, -№ 20598; Т. 28, №21498,21499,21500.1.
Ковалевский, Осип Михайлович :[Электронный ресурс]. URL:http: //ru.wikipedia.org/wiki (Дата звароту 04.01.2016).
Ковалевский Осип Михайлович : Руниверс :[Электронный ресурс]. URL:http:// www.runivers.ru (Дата звароту 04.01.2016).
Ковалевский Осип Михайлович, востоковед (1800-1878): [Электронный ресурс]. URL:http:// history-kazan.ru/kazan-vchera-segodnya-zavtra/istoriya-v… (Дата звароту 04.01.2016).
Ковалевский Осип Михайлович: [Электронный ресурс]. URL:http:// kpfu.ru/imoiv/etnograficheskij-muzej/…/kovalevskij-osip-mihajlovich (Дата звароту 04.01.2016).
Ковалевский Осип Михайлович: [Электронный ресурс]. URL:http:// www.rulex.ru/01110037.htm (Дата звароту 04.01.2016).
Ковалевский Осип Михайлович. Биография: [Электронный ресурс]. URL:http:// pomnipro.ru/memorypage41435/biography (Дата звароту 04.01.2016).
Ковалевский, Юзеф Щепан (Осип Михайлович): [Электронный ресурс]. URL:http:// irkipedia.ru/.(Дата звароту 04.01.2016).
Монгольская хрестоматія: [Электронный ресурс]. URL: http:// http://books.google.by/book (Дата звароту 04.01.2016).
Полянская П.И. Я. Шмидт и О.М. Ковалевский: [Электронный ресурс]. URL:http:// www.orientalstudies.ru(Дата звароту 04.01.2016).
Романчук, Г. В Берестовице был свой Ломоносов / Галина Романчук // Гродненская правда: [Электронный ресурс].URL:http:// grodnonews.by/category/istoriya/news2952.ht (Дата звароту 04.01.2016).
Полянская, О.Н. Вклад профессора О. М. Ковалевского в изучение истории и культуры монголоязычных народов Центральной Азии, I-я половина XIX века: Диссертация // Научная библиотека диссертаций и авторефератов disserCat:[Электронный ресурс]. URL:http:// www.dissercat.com/content/vklad-professora-o-m-kovalevskogo-v-izuchenie-istorii-i-kultury-mongoloyazychnykh-narodov-ts#ixzz3yJZD55EG(Дата звароту 04.01.2016).
Российское монголоведение: Хрестоматия: [Электронный ресурс]. URL: http:// books.google.by/books?isbn=5962406680 (Дата звароту 04.01.2016).

Біяграфія Восіпа Міхайлавіча Кавалеўскага

Віленскі перыяд жыцця В. М. Кавалеўскага

Імя Восіпа Міхайлавіча Кавалеўскага да нядаўняга часу было вядомым толькі вузкаму колу спецыялістаў – усходазнаўцаў і вучоных, якія займаюцца праблемамі польскага нацыянальна-вызваленчага руху, гісторыяй рускай навукі першай палавіны ХІХ ст.

Артыкулы пра Кавалеўскага ў большасці энцыклапедый не паведамляюць пра яго беларускае паходжанне. А між тым, Восіп (Юзаф) Кавалеўскі, сусветна вядомы вучоны-манголазнавец, гісторык, этнограф, асветнік і гуманіст, нарадзіўся 9 студзеня 1801 года ў Вялікай Бераставіцы ў сям’і ўніяцкага святара Міхаіла Кавалеўскага, які паходзіў з дробнапамесных дваран.

З 1808 па 1817 гг. Восіп Кавалеўскі вучыўся ў Свіслацкай гімназіі, якая знаходзілася пад апекай Віленскага ўніверсітэта і мела рэпутацыю адной з лепшых навучальных устаноў, якія ўваходзілі ў склад Віленскай навучальнай акругі. Якасць выкладання ў гімназіі, асабліва гуманітарных прадметаў, была вельмі высокай. Аб гэтым вучоны ўспамінаў пазней і гаварыў, што атрымаў добрыя веды па лацінскай, грэчаскай і польскай мовах, а таксама па гісторыі і літаратуры.
Асаблівую цікавасць гімназіст Кавалеўскі праяўляў да антычнай гісторыі і класічнай філалогіі, што і вызначыла выбар яго будучай першай спецыяльнасці.
У 1817 г. ён паступіў на факультэт літаратуры і вольных мастацтваў Віленскага ўніверсітэта, які закончыў у 1820 годзе са ступенню кандыдата філасофіі.
Падчас вучобы ва ўніверсітэце будучы вучоны не толькі паспяхова займаўся гісторыяй філалогіі і філасофіі, але і прымаў актыўны ўдзел у студэнцкім рэвалюцыйным руху. У 1817 г. ён стаў удзельнікам “Таварыства філаматаў”, а затым “Таварыства філарэтаў” (1820), якія спачатку абмяжоўваліся культурна-асветніцкімі задачамі, а затым перайшлі да актыўнай грамадзянскай пазіцыі, прапагандавалі нацыянальна-вызваленчыя ідэі, выказваліся за адмену прыгоннага права, пашырэнне палітычных свабод.
У гэты час пачалося сяброўства Восіпа Кавалеўскага з Адамам Міцкевічам. Менавіта па рэкамендацыі Міцкевіча ён стаў дзявятым членам “Таварыства філаматаў” (з 1817 г.)

У 1820 г. Восіп Кавалеўскі закончыў Віленскі ўніверсітэт са ступенню кандыдата філасофіі і быў накіраваны намеснікам выкладчыка польскай славеснасці ў Віленскую гімназію. У гімназіі ён таксама выкладаў грэчаскую і лацінскую мовы. Акрамя гэтага, Кавалеўскі валодаў яшчэ англійскай, французскай і нямецкай мовамі.

У 1823 г. выйшлі ў свет яго першыя пераклады класічных твораў “Пра высокае” рытара Д. Лонгіна і шасці кніг “Метамарфоз” П. Авідзія з каментарыямі і дапаўненнямі перакладчыка. “Метамарфозы” выдаваліся два разы і былі рэкамендаваны Віленскім універсітэтам выкладчыкам і студэнтам у якасці вучэбнага дапаможніка.

У 1823 г. тайныя таварыствы філаматаў і філарэтаў былі раскрыты царскімі ўладамі. Многія члены таварыстваў былі арыштаваны. Восіп Кавалеўскі таксама быў арыштаваны, а затым высланы ў Казань з мэтай вывучэння ўсходніх моў.

Казанскі перыяд жыцця Восіпа Міхайлавіча Кавалеўскага

З 1824 г. Восіп Кавалеўскі працуе ў Казанскім універсітэце, вывучае татарскую, арабскую і персідскую мовы, піша гісторыю Казанскага ханства.
У 1828 г. у сувязі з падрыхтоўкай да адкрыцця ў Казанскім універсітэце кафедры мангольскай славеснасці Савет універсітэта пастанавіў адправіць Восіпа Кавалеўскага і студэнта Аляксандра Папова ў навуковую камандзіроўку на 4 гады ў Іркуцк з мэтай вывучэння мангольскай мовы, гісторыі, звычаяў і рэлігіі Манголіі.

З 1828 па 1834 гг. вучоны многа вандраваў па Сібіры, Манголіі, Кітаі.
Падчас экспедыцыі па Сібіры і Манголіі Восіп Міхайлавіч вывучаў і даследаваў жыццё буратаў і манголаў, іх культуру, традыцыі, рэлігійныя вераванні.
Пасля вяртання ў Казань у 1833г. Восіп Кавалеўскі ўжо ў званні прафесара-ад’юнкта ўзначаліў новую, першую ў Еўропе, кафедру мангольскай мовы ў Казанскім універсітэце. Абагульніў вопыт сваіх даследаванняў і выдаў вучэбныя дапаможнікі “Кароткую граматыку мангольскай кніжнай мовы” (1835) і “Мангольскую хрэстаматыю” (1836).

Такія фундаментальныя творы вучонага, як “Кароткая граматыка мангольскай мовы” (1835), “Мангольская хрэстаматыя” (1836/1837), “Будыйская касмалогія”(1837), “Мангольска-руска-французскі слоўнік” у 3-х тамах (1844, 1846, 1849), рукапісная “Гісторыя манголаў” з яго шматлікімі аўтарскімі замалёўкамі, увайшлі ў залаты фонд рускага і сусветнага манголазнаўства і будалогіі.

Вучоны сыграў выключную ролю ў выкладанні мангольскай мовы ў Казанскім універсітэце і гімназіі, камплектацыі бібліятэкі рукапісамі і кнігамі, падрыхтоўцы і выданні вучэбных дапаможнікаў.

З 1833 г. ён упершыню ў Еўропе стаў весці курс мангольскай мовы ва ўніверсітэце. Адначасова з 1844 г. Восіп Міхайлавіч – дырэктар і выкладчык 2-й Казанскай гімназіі, а з 1855 па 1860 гг. — рэктар Казанскага ўніверсітэта.

На працягу дзесяці гадоў ён з’яўляўся кіраўніком школ Казанскай губерні.
Восіп Кавалеўскі ўжо ў першай палове ХІХ ст. быў агульнапрызнаным аўтарытэтам у галіне манголазнаўчых даследаванняў. Навуковая спадчына вучонага была вельмі высока ацэнена як яго сучаснікамі-ўсходазнаўцамі, так і навуковай грамадскасцю ў будучыні. Восіп Кавалеўскі з’яўляўся Ганаровым членам Азіяцкага таварыства ў Парыжы (1839), правадзейным членам Імператарскага таварыства гісторыі і старажытнасцей Расійскіх (1840), правадзейным членам Каралеўскага дацкага таварыства паўночных антыкварыяў (1844) і Віленскай археаграфічнай Камісіі (1868), членам-карэспандэнтам Пецярбургскай акадэміі навук (1837).
За ўклад вучонага ў развіццё манголазнаўства, за поспехі і дасягненні ў педагагічнай і асветніцкай дзейнасці ён быў узнагароджаны ордэнамі Святога Станіслава, Святой Ганны І ступені і Святога Уладзіміра ІІ ступені.
У 1855 г. кафедру мангольскай славеснасці з Казанскага ўніверсітэта перавялі ў Пецярбургскі ўніверсітэт. Кавалеўскага назначылі на пасаду рэктара Казанскага ўніверсітэта ў сувязі з хваробай былога рэктара І.М. Сіманава.
У пачатку 1860 г. у Казанскім універсітэце адбыліся рэвалюцыйныя студэнцкія хваляванні. За гэта Восіпа Кавалеўскага вызвалілі з пасады рэктара. Яшчэ два гады ён пражыў у Казані.

Варшаўскі перыяд жыцця Восіпа Кавалеўскага

У 1862 г. вучоны пераехаў у Варшаву. Яго запрасілі на пасаду прафесара агульнай гісторыі ў Варшаўскую Галоўную Школу, якая ў 1869 г. была пераўтворана ў Варшаўскі ўніверсітэт. Восіпа Міхайлавіча выбралі дэканам гісторыка-філалагічнага факультэта, і ў далейшым ён неаднаразова выбіраўся дэканам гэтага факультэта. Ён выкладаў курс агульнай гісторыі, хоць часам чытаў спецкурсы. Выбіраўся таксама ўніверсітэцкім суддзёй, быў пастаянным памочнікам рэктара і членам савета папячыцеляў Варшаўскай вучэбнай акругі. Але ўсходазнаўствам у Варшаве ён не займаўся.
У 1878 г. Варшаўскі ўніверсітэт адзначыў 50-годдзе навуковай і педагагічнай дзейнасці Восіпа Кавалеўскага. 28 сакавіка 1878 г. ён быў выбраны Ганаровым членам Казанскага ўніверсітэта.

7 лістапада 1878 г. Восіп Міхайлавіч зайшоў як заўсёды перад лекцыяй у бібліятэку пачытаць перыёдыку. За некалькі хвілін да лекцыі ён раптоўна памёр. Пахаванне адбылося 12 лістапада на Павонзкаўскіх могілках у Варшаве. На помніку надпіс: “Тут спачывае светлай памяці Юзаф Кавалеўскі, тайны радца і былы дэкан і прафесар Імператарскага ўніверсітэта, знакаміты арыенталіст.”
Восіп Міхайлавіч Кавалеўскі не забыты. У Манголіі ў гарах Таван Богд адна з вяршынь названа ў гонар вучонага. У Музеі гісторыі Казанскага ўніверсітэта прадстаўлена экспазіцыя, прысвечаная развіццю арыенталогіі ў Расіі і Еўропе. Экспазіцыю адкрывае галерэя партрэтаў выдатных вучоных-усходазнаўцаў, сярод якіх ёсць і партрэт Восіпа Міхайлавіча Кавалеўскага як заснавальніка першай у Еўропе кафедры мангольскай мовы.
Не забыты вучоны і на сваёй радзіме, у Вялікай Бераставіцы. Бераставіцкі край па праву ганарыцца сваім знакамітым земляком. Для ўвекавечвання памяці Восіпа Міхайлавіча Кавалеўскага рашэннем Гродзенскага аблвыканкама ў 1998 г. Бераставіцкай раённай цэнтральнай бібліятэцы прысвоена імя вучонага. Па ініцыятыве Бераставіцкага райвыканкама на будынку бібліятэкі ўстаноўлена памятная дошка.

Скарб Нямцэвічаў з в. Цецяроўка

Скарб дваранскага рода Нямцэвічаў быў знойдзены 18 жніўня 1989 года на тэрыторыі пагранзаставы Мінчыкі ваеннаслужачымі в/ч 2141 М. Каленчуком і В. Касцецкім падчас здабычы пяску на месцы былога фальварка Цецяроўка.

Скарб уяўляе сабой гістарычныя рэчы, якія збіраліся родам Нямцэвічаў на працягу двух з паловай стагоддзяў. Пачынальнікам калекцыі з’яўляўся Юліян Урсын-Нямцэвіч. У склад скарбу ўваходзілі 68 прадметаў.

Гэта сталовае срэбра, вайсковыя атрыбуты, узнагароды, ювелірныя кубкі, манеты Рэчы Паспалітай і Англіі 1920-ых, дакументы на імя польскага ротмістра Ежы Урсын-Нямцэвіча (1892-1951), апошняга ўладальніка маёнтка Цецяроўка. Скарб быў схаваны ў верасні 1939 года пасля далучэння Заходняй Беларусі да БССР.

Род Нямцэвічаў вядомы ў Беларусі. Напрыклад, Станіслаў Францішак (1753-1817) – дзяржаўны дзеяч ВКЛ, гродзенскі маршалак і губернатар. Юліян (1758-1841) – вядомы польскі пісьменнік і гісторык.

У пачатку ХХ стагоддзя Нямцэвічы парадніліся з Касакоўскімі бераставіцкай лініі і пражывалі ў маёнтку Цецяроўка. Цікавасць да гэтага роду я праявіў, вывучаючы спадчыну Касакоўскіх на Бераставіччыне. У кнізе А. Гладышчука “Нямцэвічы. Сапраўдная гісторыя” (Мінск, 2009) сустрэў пісьмо Ежы Урсын-Нямцэвіча ад 28 студзеня 1990 года, які з’яўляецца непасрэдным удзельнікам хавання памятных рэчаў пад Мінчыкамі.

Пісьмо з’явілася водгукам на публікацыю артыкула “Тайна скарбу” ў “Гродзенскай праўдзе” ад 26 жніўня 1989 года. З ліста Ежы стала вядома, што свае памятныя рэчы хавалі трое чалавек: ён сам, дзядзька-вайсковец Ежы Урсын-Нямцэвіч, уладальнік маёнтка Цецяроўка, і яго 16-гадовы сын Юзаф. Аўтар ліста меў на той час 15 год. Хавалі найбольш каштоўныя сямейныя рэліквіі. Гэта два срэбныя імянныя кубкі канца ХVII-XVIII стагоддзяў Юліяна Урсын-Нямцэвіча. Адзін з іх зроблены ў Гданьску майстрам М. Якабам і аздоблены рэльефнымі выявамі сцэн, якія датычацца святаў, звязаных з Раством Хрыстовым. У другім кубку варшаўскі майстар Т. Клімашэўскі ўмацаваў калекцыю з дваццаці манет і медалёў XIV–XVIII стагоддзяў.

Сярод вайсковых памятных рэчаў – бронзавая булава Андрэя Урсын-Нямцэвіча, камандзіра пераможнай бітвы з туркамі пад Венай у 1683 годзе. Булава сімвалічная, мае серыю партрэтаў ваяроў паміж шчытамі з пчоламі. Булава, як джала, напамінае ворагам аб небяспецы. Ёсць тут і рынграф афіцэрскі XVIII ст. часоў паўстання Тадэвуша Касцюшкі (1794 г.), ад’ютантам якога быў Юліян Урсын-Нямцэвіч. На бронзавай шчытападобнай пласціне награвіраваны польскі арол у кароне з медальёнам на грудзях.

У мінчыцкай калекцыі таксама тры ўзнагароды – знакі палкоў войска Польскага 1920-1929 гадоў, якія належалі ротмістру Ежы Урсын-Нямцэвічу, апошняму ўладальніку Цецяроўкі. Сталовае срэбра – прыданае Людвікі Марыі Касакоўскай (1893-1978), жонкі ротмістра Ежы Урсын-Нямцэвіча і старэйшай дачкі ўладальніка маёнтка ў Вялікай Бераставіцы Юзафа Касакоўскага (1866-1917). Лепшым узорам высомастацкай вытанчанай работы сярод сталовых прадметаў з’яўляецца збан туалетны, срэбны з ванначкай.

Вялікая выстава скарбаў будзе цікавая не толькі для гісторыкаў і апантаных краязнаўцаў, але і для шырокага кола дапытлівых жыхароў Бераставіччыны.

Бібліяграфія:

Втарушын, А. «Хтосьці хавае, хтосьці знаходзіць…» / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 2018. — 8 жніўня (№ 62). — С. 4. ББК 644.1+99

У артыкуле расказваецца пра скарбы, якія былі знойдзены ў Мінчыках Бераставіцкага раёна.

Аляксееў, Аляксандр Аляксеевіч. Спадчына Беларусі.Скарбы : альбом / А.А. Аляксееў, А.В.Лукашэвіч. — Мн. : Мiн. ф-ка каляр. друку, 2007. – 319 с. ББК 85.12(4Беи)1я6

Какие клады хранят в Гродненском историко-археологическом музее и какова их ценность? // Гродзенская праўда. — 2021. — 21 января.: Электронный ресурс: URL: https://grodnonews.by/ news/kultura/ kakie_klady_khranyat_v_grodnenskom_istoriko_arkheologicheskom_muzee_i_kakova_ikh_tsennost.html. — Дата доступа: 24.05.23 г.

Ключ от Гродно, самые ценные клады Принеманья, бюро последнего короля Речи Посполитой. В Новом замке открыли уникальную экспозицию // Гродзенская праўда. — 202-. — 4 ноября.: Электронный ресурс:URL: https://grodnonews.by/news/kultura/klyuch_ot_grodno_samye_bolshie_klady_prinemanya_byuro_poslednego_korolya_rechi_pospolitoy_v_novom_zamke_otkryli_unikalnuyu_ekspozitsiyu.html. — Дата доступа: 24.05.23 г.

Скарбы Панямоння са збораў дзяржаўных музеяў Гродзенскай вобласці [Выяўленчы матэрыял] = Сокровища Понеманья из собраний государственный музеев Гродненской области = The treasures of Paniamonnie from the collections of state museums of Hrodna region : [альбом / рэдактары-складальнікі: А. В. Русачак, В. В. Аніська, К. У. Арабей ; рэдкалегія: В. А. Лісковіч і інш.] ; фота: С. А. Кічук і інш.]. — Мінск : СтройМедиаПроект, 2017. — 421, [2] с. ББК 79.1(4Беи)л6

Я познаю мир. Клады и сокровища: детская энциклопедия / авт.-сост. Л.Б. Сумм.- М. : Астрель, 2005. — 396 с.

Скарб з Вялікай Бераставіцы

Шмат яшчэ гістарычных скарбаў утойвае наша бераставіцкая зямля. І здараецца, вестуны тых далёкіх часоў праяўляюць свой воблік для будучыні.
У 2007 г. раённы краязнаўчы музей папоўніўся адметным скарбам. Наш зямляк з Бераставіцы, які жыве ў г. Гродна (прозвішча і адрас ён не назваў), перадаў 60 манет 1659-1666 гадоў. Яны захоўваліся ў гліняным збанку ў зямлі на працягу трох з паловай стагоддзяў. Скарб быў выкапаны падчас земляных работ на агародзе каля Вялікай Бераставіцы. Івану Руткоўскаму, навуковаму супрацоўніку музея ўдалося вызначыць, што гэта “шэлегі” альбо па-іншаму “соліды” часоў Вялікага Княства Літоўскага. У народзе іх яшчэ называлі “барацінкамі” ад прозвішча Бараціні Ціт Лівій (1617-1681), італьянца па паходжанні, які быў у той час арандатарам Кракаўскага манетнага двара, буйнейшага ў Рэчы Паспалітай. Пастанову аб чаканцы шэлегаў Варшаўскі сейм прыняў 22 сакавіка 1659 г. І манеты чаканілі да 1666-га года з партрэтам польскага караля Яна ІІ Казіміра. Частка перададзеных нам манет — з медзі, частка — са сплаву медзі з серабром.
З 2014 года манетны скарб выстаўлены ў экспазіцыі Музея Вавёркі ў Вялікай Бераставіцы.
Як нам паведамілі археолагі, такія скарбы на Беларусі сустракаюцца часта. А вось на Бераставіччыне падобныя знаходкі здараюцца рэдка.

Бібліяграфія:

Руткоўскі, І. Скарб знайшлі ў Бераставіцы / Іван Руткоўскі // Бераставіцкая газета. — 2007. — 26 верасня. — С. 6.

Могільнік культуры шарападобных амфар каля в. Малыя Ёдкавічы

Малыя Ёдкавічы, археалагічны помнік — могільнік культуры шарападобных амфар (2-я пал. 3-га тыс. да н. э.) каля в. Малыя Ёдкавічы Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці. Быў размешчаны на паўд-зах. ускраіне вёскі. У час распрацоўкі пясчанага кар’ера знойдзены косці, гліняны посуд, каменныя і касцяныя вырабы. У 1971 г. К. Т. Кавальская даследавала рэшткі пахавання ў каменнай скрыні і сабрала артэфакты пад сценкай кар’ера. Знойдзены вузкае шліфаванае долата з крэменю, касцяное долата, 2 іклы дзіка, цэлая і фр-ты 2 амфар, шыракагорлая амфара, арнаментаваная па шыйцы авальнымі ямкавымі наколамі і адбіткамі лінейнага штампа.

Археалагічная культура шарападобных амфар, культура познанеалітычных плямён, якія ў 3-м тыс. да н. э. жылі на тэр. цэнтр і ўсх. Германіі, Польшчы, Чэхіі, на пн-усх Румыніі, у лесастэпавай частцы Правабярэжнай Украіны, на З. Беларусі. Падзялялася на групы і варыянты. Насельніцтва займалася сельскай гаспадаркай і паляваннем. Іх селішчы размяшчаліся на берагах рэк. Жытлы наземныя, слупавой канструкцыі, часам шматкамерныя з каменнымі або глінянымі агнішчамі; месцамі сустракаюцца паўзямлянкі. Побач з жытламі гаспадарчыя ямы. Пахавальны абрад — трупапалажэнне ў неглыбокіх ямах, абкладзеных каменнымі плітамі або валунамі, часам няпоўнае трупаспаленне. Пахавальны інвентар прадстаўлены каменнымі і касцянымі прыладамі працы, керамікай, упрыгожаннямі. Месцамі над пахаваннямі насыпалі курганы. Былі пахаванні індывідуальныя і групавыя, часам у іх знаходзяць рэшткі буйных рагатых жывёл. Сустракаюцца і асобныя рытуальныя пахаванні жывёл. Для керамікі характэрны амфары з шарападобным корпусам і вертыкальным венчыкам, разнастайныя гаршкі, кубкі, міскі, арнаментаваныя пераважна ў верхняй частцы адбіткамі лінейнага штампа, шнура, насечкамі, наколкамі. Сярод прылад працы і зброі — крамянёвыя сякеры-кліны і долаты, касцяныя нажы і долаты, верацёнападобныя наканечнікі стрэл. Для ўпрыгожанняў характэрны бурштынавыя вырабы, аздобы з косці і гліны. На тэрыторыі Беларусі носьбіты гэтай культуры праніклі на познім этапе яе развіцця. Найбольш вядомыя помнікі — могільнікі Краснасельскі (Ваўкавыскі раён) і Малыя Ёдкавічы (Бераставіцкі раён).

Бібліяграфія:

Археалогія Беларусі : энцыклапедыя. У 2 т. Т. 2. Л — Я / рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. — Мінск : БелЭн, 2011. — 464 с.; іл.

Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь / склад. В.Я. Абламскі, І.М. Чарняўскі, Ю.А. Барысюк. – Мінск : БЕЛТА, 2009. – 684 с.: іл

Кавальская, К, Чарняўскі М. Старажытнае пахаванне // ПГКБ. 1988. № 4.

Свешников, И. К. Культура шаровидных амфор. М., 1983; Чарняўскі М. М. Культура шарападобных амфар // Археалогія Беларусі. Мн., 1997. Т. 1.

Каменны могільнік у вёсцы Клепачы

За 0,2 км на поўдзень ад вёскі, на ўзвышаным правым беразе р. Свіслач, ва ўрочышчы Царковішча. Захавалася каля 10 магіл яцвяжскага паходжання (14 — 16 ст). Выявіў у 1937 г. А. Лявіцкі, абследаваў у 1984 г. Я. Г. Звяруга. На некаторых камянях ёсць крыжападобныя знакі. Раскопкі не праводзіліся.

Бібліяграфія:

Гарады і вёскі Беларусі. Т.9. Кн.I. Гродзенская вобласць : энцыклапедыя / Нацыянальная акадэмія навук Беларусі ; редкалегія У. У. Андрыевіч і інш.. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя iмя Пятруся Броўкi, 2016. — 844 с. ББК 63.3(4Беи)я2

Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь / склад. В.Я.Абламскі, І.М.Чарняўскі, Ю.А.Барысюк. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684с. ББК 79.0(4Беи)я2

Збор помнiкаў гiсторыi i культуры Беларусi. Гродзенская вобласць / АН БССР, Iн-т мастацтвазнаўства, этнаграфii i фальклору; рэдкал.: С.В.Марцэлеў i iнш. — Мінск: БелСЭ, 1986. — 370с. ББК 63.3(4Беи)

Турок, Л. Археалагічныя помнікі Бераставіцкага раёна / Людміла Турок // Бераставіцкая газета. — 2023. — 20 ліпеня. — С. 6.

Гаршок са скарбам в. Жукевічы (Алекшыцкі сельскі савет)

Улетку 1968 г. два школьнікі знайшлі на раллі каля в. Жукевічы Бераставіцкага раёна гліняны гаршчок са скарбам. Колькі там было манет, цяпер невядома, бо скарб трапіў у Гродна і разышоўся сярод калекцыянераў. Дацэнту Белдзяржуніверсітэта В. М. Рабцэвічу ўдалося сабраць усяго 8 дэнарыяў.

У захаванай частцы скарбу манеты розных рымскіх правіцеляў: Адрыяна, Антаніна Пія, Фаўстыны Малодшай, Люцыя Вера, Люцыла, Камода і Септымія Севера. Паколькі манеты моцна пашкоджаны, пасціраліся, можна меркаваць, што яны былі схаваны не пазней, чым у першай цвэрці ІІІ ст. н. э.

“Паводле складу манет і часу захавання Жукевіцкі скарб можна было б залічыць да зусім ардынарных знаходак для заходніх абласцей СССР, — адзначае ў сваёй рабоце “Склад рымскіх манет” кандыдат гістарычных навук, супрацоўнік Інстытута гісторыі Акадэміі навук Украіны У. А. Анохін. Але цікавасць выклікае другое, бо антычныя манеты ў Беларусі знаходзілі рэдка.

Гэта меркаванне пацвярджае і дацэнт БДУ В. М. Рабцэвіч, які ў кнізе “Пра што расказваюць манеты” піша: “Першыя манеты, як вынік знешніх эканамічных сувязей усходнееўрапейскіх плямён, з’явіліся на зямлі сучаснай Беларусі ў канцы ІІ — пачатку ІІІ ст. н. э. Да цяперашняга часу тут зарэгістравана 34 адзінакавыя знаходкі і 12 скарбаў (у тым ліку і Жукевічы), якія далі навуцы больш 2 тысячы антычных манет…”.

Чым вызначана з’яўленне рымскіх манет на Бераставіччыне? Хутчэй за ўсё гэта вынік інтэнсіўнай здабычы і вывазу бурштыну ў Рымскую імперыю з Прыбалтыкі. У той час таксама вывозілася пэўная прадукцыя промыслаў або сельскай гаспадаркі, а яе кошт часткова пагашаўся рымскай манетай. Грошы не адпавядалі ў той час сваёй сапраўднай функцыі, а выступалі тут як натуральная каштоўнасць — срэбра. Магчыма, яно абслугоўвала ў асноўным гандлёвыя зносіны толькі паміж племянной знаццю і рымскімі купцамі. Да таго ж скарб знойдзены на тэрыторыі, звязанай з басейнам Нёмана, ніжняе цячэнне якога ўваходзіць у арэал прыбалтыйскага распаўсюджвання антычных манет.

Бібліяграфія:

Археалогiя, нумiзматыка i геральдыка Беларусi : энцыклапед. даведнiк / мастак Я.Ф.Леўчанка. — Мінск : Гал.рэд.Беларускай Савецкай Энцыклапедыі, 1979. — 200с. — ( Энцыклапедычная бібліятэчка «Беларусь»)

Бектинеев, Ш. И. Денежное обращение на территории Беларуси в IX—XVI веках: нумизматические исследования / Ш. И. Бектинеев; [научный редактор О. Н. Левко]; Национальная академия наук Беларуси, Институт истории. — 2-е изд. — Минск: Беларуская навука, 2018. — 508, [1] с. ББК 65.262.6(4Беи)

Гулецкi, Дзмiтрый Уладзiмiравiч. Манеты беларускай даўніны / Дзмітрый Гулецкі. — Мн.: Беларусь, 2007. — 159с. ББК 63.2(4Беи)

Калеснік, Л. Р. Ад Алекшыц да Эйсмантаў: час, прастора, лёсы / Леанід Калеснік. — Мінск: Колорград, 2020. — 272 с. ББК 63.3(4Беи)

Кузнецова, Н. А. Исчезнувшие монеты: [повесть] / Наталия Александрова Кузнецова. — Москва: Эксмо, 2019. — 192 с. — (Черный котенок. Новое улучшенное оформление) ББК 84(2=411.2)6

Лук’яненка, У. Манеты расказваюць / Лук’яненка У. // Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 26.

Орлов, Александр Петрович. Монеты. Путеводитель начинающего коллекционера / А.П. Орлов. — Мн.: Мин. ф-ка цв. печати, 2007. – 168 с. ББК 63.2

Прошлое в монетах: памятные монеты 1832-1991 гг. / Т. А. Аглинцева, Е. Н. Кукушкина, Г. М. Сухонос и др. — Москва: Финансы и статистика, 1994. — 288 с ББК 63.2

Рябцевич, Валентин Наумович. Нумизматика Беларуси / В. Н. Рябцевич. — Мн.: Полымя, 1995. — 687с.

Семар, Геннадий Мигранович. Среди монет: кн.для уч-ся сред.и ст.классов. / Г. М. Семар. — М.: Просвещение, 1990. — 111с.

Щелоков, Александр Александрович. Свидетели истории: история денежных знаков / А.А.Щелоков.- М. : Мол.гвардия, 1987.- 191с.

Вёска Муравана

Сядзіба Солтанаў у вёсцы Муравана Бераставіцкага раёна

Праграма “Падарожжа Дылентанта”. Муравана, вёска Бераставіцкага раёна

Гісторыя сядзібы Солтанаў у вёсцы Муравана

Аграгарадок Малая Бераставіца

Малая Бераставіца, аграгарадок

Праграма “Надзея на сяло”23.11.2021. аг. Малая Бераставіца

Праграма “Падарожжа Дылетанта”. Малая Бераставіца

Аграгарадок Алекшыцы

РСУП «Алекшыцы»

РСУП «Алекшыцы». Земляробства

РСУП «Алекшыцы». Жыватнаводства

Гісторыя праваслаўнай царквы ў аг. Алекшыцы

Візіт Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у РСУП «Алекшыцы»

Надзея на сяло. Алекшыцы 19.10.2021

Сям’я Кудлаш. Алекшыцы. Уладар сяла. 2022

Аграгарадок Масаляны

Праграма “Падарожжа Дылетанта”. Аграгарадок Масаляны Бераставіцкага раёна.

Праграма “Надзея на сяло” 21.12.2021.

Праграма “Надзея на сяло” 27.08.2018.

Праграма «У аб’ектыве натураліста”. Парк Масаляны

Аграгарадок Стары Дворац

Праграма “У абъектыве натураліста”. Стары Дворац, аграгарадок Бераставицкага раёна

У аграфірме “Стары Дворац” прайшлі “Зажынкі — 2022”

Стары Дворац, аграгарадок Бераставіцкага раёна

Аграгарадок Макараўцы

Праграма “Камень. Нажніцы. Папера”

Аграгарадок Пагранічны

Праграма “Надзея на сяло”. аг. Пагранічны Бераставіцкага раёна

Аграгарадок Пагранічны з вышыні птушынага палёту

Вёска Лішкі

Гісторыя вёскі Лішкі Бераставіцкага раёна

Гісторыя вёскі Лішкі Бераставіцкага раёна. Сядзіба Дэ Верыёнаў

Праграма “Камень. Нажніцы. Папера”. Вёска Лішкі Бераставіцкага раёна

Здымкі дронам. Вёска Лішкі Бераставіцкага раёна

Уладар сяла. Сям’я Карповіч з вёскі Лішкі Бераставіцкага раёна

Аграгарадок Кватары

Падарожжа па аг. Кватары

Родная вёска Кватары

Фільм пра Кватары

Аграгародок Канюхі

Сям’я Пяцельчыц. Аграгарадок Канюхі

Вёска Калеснікі

Аграгарадок Пархімаўцы

Праграма “Надзея на сяло” 25.01.2022г.

Мая малая радзіма Пархімаўцы

Вёска Плябанаўцы

Вёска Трахімы

Вёска Сарасекі

Вёска Паплаўцы

Паплаўцы, вёска Бераставіцкага раёна. Сям’я Лабойка

Вёска Жорнаўка

Вёска Глебавічы

Аграгарадок Вялікія Эйсманты

аграгарадок Вялікія Эйсманты (26.06.2020)

Гісторыя Вялікіх Эйсмантаў. Частка 1

Гісторыя Вялікіх Эйсмантаў. Частка 2

Мая Краiна Вялікія Эйсманты

Герой нашага часу

Надзея на сяло. Вялікія Эйсманты (01.04.2019)

Надзея на сяло. Вялікія Эйсманты. Частка 2 (14.03.2023)

Вялікія Эйсманты. Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі і Святога Яна Непамука

Летка Іван Антонавіч

Летка Іван Антонавіч (нар. 14.06.1935 г. у в. Масаляны — пам. 23.08.1999 г. у Маскве) – беларускі паэт, член Саюза пісьменнікаў СССР (1978), майстар вершаванай споведзі і гутарковай лірыкі беларускай паэзіі. Нарадзіўся ў шматдзетнай сялянскай сям’і (8 дзяцей) Антона Васілевіча, удзельніка Кастрычніцкай рэвалюцыі, Першай сусветнай і грамадзянскай вайны, і Соф’і Васільеўны Леткі. Іван нарадзіўся самым апошнім у сям’і. Да 1939 г. бацькі працавалі на прыватнай зямлі масалянскай сядзібы барона Яна Біспінга (1880-1940).

Маці, якой тады ўжо было 44 гады, пасля родаў хварэла і неўзабаве памерла. У 1941 годзе загінуў бацька. За выхаваннем маленькага Івана ўзялася старэйшая сястра Зіна. У 1954 г. Іван Летка скончыў Масалянскую сямігадовую школу і пераехаў у Маскву да брата, дзе паступіў у медыцынскае вучылішча. Адтуль прызваны ў Савецкую Армію. У 1957 г. дэмабілізаваўся і працаваў грузчыкам на бетонным заводзе ў Маскве, маляром-дэкаратарам у Цэнтральным тэатры Савецкай Арміі, кавалём на аўтазаводзе імя Ліхачова. У 1959 г. ажаніўся з Браніславай Іосіфаўнай, нараджаюцца дочкі Алёна (у 1961 г.) і Святлана (у 1963 г.).

У 1961 годзе Іван Летка паступіў на завочнае аддзяленне Літаратурнага інстытута і ў 1967 г. паспяхова абараніў дыплом. Напісаў свой першы зборнік вершаў на беларускай мове «Тры крокі ад сонца» (М. 1967). Вучобу сумяшчаў з працай на аўтазаводзе ім.Ліхачова. З 1971 працаваў майстрам, намеснікам начальніка цэха па вытворчасці, начальнікам участка, інжынерам па кадрах. У 1985 годзе выйшаў на пенсію. Узнагароджаны ордэнам Працоўнай Славы ІІІ ст. (1977), медалём «Ветэран працы».

Цяга да паэтычнага слова, да народнай беларускай песні абудзілася ў Івана Леткі ў дзяцінстве і школьныя гады. Першы верш “На радзіме” Івана Леткі апублікаваны ў газеце “Чырвоная змена” (1959), пасля чаго яго вершы сталі часта з’яўляцца на старонках беларускіх перыядычных выданняў, гучалі па радыё. У 1960 годзе ў часопісе “Полымя” надрукавана падборка вершаў з прадмовай Р. Бярозкіна. Летка — аўтар зборнікаў паэзіі на беларускай мове: “Тры крокі ад сонца” (1967), “Тры крылы” (1970),”Грамы на зімоўцы” (1974),”Агні ў пралетах” (1991), паэмы “Каліноўцы” (1973), прысвечанай нацыянальна-вызваленчаму руху 1863 г. на Беларусі. Тэма прыроды, паэтызацыя стваральнай працы. Гісторыя і сучаснасць — асноўныя матывы лірыкі паэта. Яркая метафарычная вобразнасць спалучаецца ў яго апавядальна-спакойным рытмічным ладам. Памёр паэт 23 жніўня 1999 года ў Маскве.

Бібліяграфія:

Беларускія пісьменнікі: Бібліягр. слоўнік. У 6 т. Лазарук—Перкін / Ін-т літ. імя Я. Купалы АН Рэспублікі Беларусь, Беларус. Энцыкл.; пад рэд. А. В. Мальдзіса; рэдкал.: І. Э. Багдановіч і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — С. 30—31.
Яны нарадзіліся на Бераставіччыне // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 536.
Пяткевіч А.М. Людзі культуры з Гродзеншчыны: даведнік. Гродна 2000г.-354с.
Гурыновіч Ул. Трывалы сплаў. Паэт Іван Летка. За камунізм. 1.05.1976, с.4
Втарушын А. Паэтычнае слова Іваны Леткі Да 85-годзе з дня нараджэння. Бераставіцкая газета, N87. 6.11.2020, с.4
Энцыклапедія літаратуры і мастацтва Беларусі: у 5 т. Т.3 Мінск, БСЭ імя П. Броўкі, 1986 — 751с.

Паэзія Івана Леткі:

Летка, І. Бераставіцкі бальшавік: паэзія / Іван Летка // ЛіМ. — 1981. — 7 жн. — С. 6.
Летка, І. Вячэрняя змена; На глыбах бетону; Лясы; Першы снег: паэзія / Іван Летка // ЛіМ. — 31 жн. — 1984. — С. 4.
Летка, І. “Жывуць драпежныя звяры…”: паэзія / Іван Летка // Полымя. — 1967. — № 6. — С. 11.
Летка, І. Ільіча я ведаю жывога: паэзія / Іван Летка // Чырвоныя лісткі календара. — Полымя. — № 4. — 1966. — С. 9.
Летка, І. Край васільковага лета…/ Іван Летка // ЛіМ. — 26 жніўня 1959. — С. 6.
Летка, І. Лётаюць сэрцы / Іван Летка // ЛіМ. — 20 ліпеня 1959. —С. 5.
Летка, І. Мастаўляны: паэзія / Іван Летка // Беларускі каляндар. — 1971. — С. 13.
Летка, І. На радзіме: паэзія / Іван Летка // Чырвоная змена. — 12 лютага. — 1959. — С. 8.
Летка, І. Пейзажы: паэзія / Іван Летка // Гродзенская праўда. — 26 верасня. — 1964. — С. 11.
Летка. І. Сокал: паэзія / Іван Летка // Полымя. — № 7. — 1960. — С. 8.
Летка, І. Спадчына: паэзія / Іван Летка // Полымя. — 1981. — № 6.
Летка І.А. Тры крокі ад сонца. Зборнік вершаў. Мінск 1967 — 63с.
Летка І.А. Тры верасні: вершы. Мінск 1970 — 68с.
Летка І.А. Грамы на зімоўцы. Зборнік вершау і паэм. Мінск 1974 — 78с.
Летка І.А. Агні ў пралетах. Зборнік вершаў. Мінск 1991 — 102с.

Святлана Пракопік

Нарадзілася на Урале ў Пермскай вобласці 21 чэрвеня 1958 года ў звычайнай працоўнай сям’і. У дзяцінстве была дапытлівай дзяўчынкай, мела прагу да вершаскладання і малявання. Вырасла на Сказах Бажова і, праз гады, свой першы рукапісны зборнік не выпадкова назвала «Малахітавая шкатулка». Дзяўчынку з дзяцінства атачала незвычайна прыгожая прырода. Шмат пазней, у аўтабіяграфічнай паэме «Лёс мой – чаромха» Святлана напіша пра гэта так:

Там лесу смарагдавай грывай
Абдымаюць абшары палёў.
… Пунсовы колер сунічнай паляны
Сіні водбліск нябёсаў у васільках…

У 1968 годзе сям’я пераехала на Паўночны Каўказ у горад Прахладны. Там скончыла сярэднюю школу, і не паступіўшы ў інстытут, пайшла працаваць на завод. Дзяўчыне хацелася чагосьці новага ў жыцці, самастойнасці, рамантыкі. У 1977 годзе Святлана з’ехала ў г. Цюмень. Там выйшла замуж за беларуса, нарадзіла дзвюх дачок. А ў 1988 годе лёс занёс яе на радзіму мужа. На Бераставіччыну. З тых часоў Беларусь стала яе другой радзімай, родным домам. У пэўны перыяд жыцця яна зразумела, што паэзія — гэта стан душы і пачуццяў, спосаб пераадолення шматлікіх цяжкасцяў, сустрэтых на яе жыццёвым шляху.
Быў перыяд, прызнаецца Святлана Валянцінаўна, калі вершы пачалі прыходзіць да мяне радзей і радзей. Падрасталі дачушкі, было шмат клопатаў.
Але тое, што табе наканавана, рана ці позна ўсё роўна вернецца да цябе. Так было і ў Святланы: пасля даволі працяглага маўчання паэзія ў яе душы загучала зноў. І вершы, нібы вада ў разводдзе, паліліся яшчэ больш моцным патокам. Яна пісала аб жыцці. Пра каханне. Аб прыгажосці прыроды.
Яе настаўнікамі былі ў той час Карнегі, Сінельнікаў і іншыя аўтары, якія прымушаюць прыпыніцца ў гэтым жыцці і задумацца. І вершы яе набывалі ўсё больш філасофскі сэнс. Аўтар прыйшла да высновы: усе цяжкія павароты лёсу і ўсе беды, што здараюцца з намі, – гэта ўрокі, з якіх абавязкова трэба здабываць карысць. А самае галоўнае ў жыцці — быць карыснай іншым.
Святлане пашанцавала нарэшце знайсці працу па душы: яна ўладкавалася ў трыкатажны цэх раённага Дома быту. Вязаць жаночыя сукенкі, касцюмы, дзіцячую вопратку жанчыне вельмі падабалася, а яшчэ яе рукі ўспомнілі, як калісьці яны ўмелі маляваць. Святлане даверылі ўпрыгожваць рэчы ручной вышыўкай, і гэта было для яе сапраўднае шчасце! З зачараваннем яна стварала малюнкі і затым вышывала па іх ўзоры.
Аўтара Святлану Пракопік добра ведаюць аматары паэзіі Бераставіччыны. Яе вершы ўжо шмат гадоў наша газета друкуе ў сваёй «Літаратурнай старонцы» і яны заўсёды знаходзяць станоўчы водгук у чытачоў. Аўтар чытае свае творы са сцэны раённага цэнтра культуры і народнай творчасці. Яна з’яўляецца членам клуба творчых людзей «Бераставіцкае зямляцтва» аддзела па правядзенні культурных мерапрыемстваў і развіцці народнай творчасці гэтага цэнтра.
Вершы нашага аўтара друкавала абласная газета «Міліцэйскі Веснік», яны гучалі і ў некаторых перадачах раённага і нават рэспубліканскага радыё.

Бібліяграфія:
Артыкулы пра Святлану Пракопік
Драпеза, М. Светлана Прокопик: «Свою жизнь я могу по стихам пролистать»: [Электронный ресурс] / Мария Драпеза // Бераставіцкая газета.— 2015. — 4 снежня.URL: http://www.beresta.by/?p=35365
Паэзія Святланы Пракопік
Драпеза, М. Литературная страничка: [Элетронный ресурс] / Мария Драпеза // Бераставіцкая газета. — 2011. — 16 мая.URL: http://www.beresta.by
Знакомьтесь: берестовицкая поэтесса Светлана Прокопик: [Электронный ресурс] // Бераставіцкая газета. — 2010. — 21 снежня.URL: http://www.beresta.by/?p=3456
Літаратурная старонка «Бераставіцкай газеты» [Элетронны рэсурс] // Бераставіцкая газета. — 09.04.2012.URL: http://www.beresta.by/?p=11069
“Мая малая радзіма”. Бераставічане дзеляцца думкамі аб сваіх родных мясцінах [Электроны рэсурс] // Бераставіцкая газета. — 2018. — 22 красавіка.URL:http:// www.beresta.by/?p=64613
Прокопик, С. Безысходность. На мельнице. Весеннему теплу еще не время// Бераставіцкая газета. — 2015. — 11 красавіка (№ 28). — C. 5.
Прокопик, С. Белое стихотворение. Приоткрытая дверь. Февраль // Бераставіцкая газета. — 2013. — 5 лютага (№ 10). — C.8.
Прокопик, С. Грехи : поэзия / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета.— 2018. — 16 чэрвеня (№ 47). — С. 7.
Прокопик, С. Дыхание осени поздней / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета. — 2017. — 30 верасня (№77). — С. 11.
Прокопик, С. Еще один год / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета.— 2017. — 30 снежня (№103). — С. 7.
Прокопик, С. Из чаши мудрости. Два лика любви. Леди Реальность. Не оставляйте счастье// Бераставіцкая газета. — 2012. — 10 студзеня (№ 3). — C.4.
Прокопик, С. Мальчишки уходили на войну. Письмо искало адресата// Бераставіцкая газета. — 2011. — 17мая (№ 38). — C.4.
Прокопик, С Межсезонье.Я ангела рисую // Бераставіцкая зазета. — 2010. — 14верасня (№ 72). — C. 6.
Прокопик, С. Новые стихи Светланы Прокопик: [Электронный ресурс] / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета. — 04.04.2011.URL: http:// www.beresta.by/?p=5507
Прокопик, С. Новый год; Трамвай желаний; Осень жизни; Нашим матерям // Бераставіцкая газета. — 2010. — 21снежня (№ 100). — C. 6.
Прокопик, С Одинокая странница.Заколдованный принц. Краски акварельные // Бераставіцкая газета. — 2010. — 1 чэрвеня (№ 42). — C.6.
Прокопик, С. Одиночество вдвоем. Любовь// Бераставіцкая газета. — 2015. — 31 студзеня (№ 8). — C. 13.
Прокопик, С. Совушка [Электронный ресурс] / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета. — 2015. — 20 сакавіка.URL: http://www.beresta.by/
Прокопик, С. Самая, самая [Электронный ресурс] / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета. — 2010. — 12 кастрычніка.URL: http://www.beresta.by/?p=2191
Прокопик, С. Судьбы причудливы узоры / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета.— 2017. — 30 снежня (№ 103). — С. 7.
Прокопик, С. Тропинка судьбы// Бераставіцкая газета. — 2006. — 6 мая. — С. 2.
Прокопик, С. Тысяча и одна ночь; Одиночество; «Прошлое тянется шлейфом обид…»// Берастав.газ. — 2005. — 13 крас.(№27). — С.5.
Прокопик, С. Я окунаюсь в осень / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета.— 2017. — 30 верасня (№ 77). — С. 11.
Святой Валентин поможет в исполнении желаний [Электронный ресурс] // Бераставіцкая газета. — 2011. — 11 лютага. URL: http://www.beresta.by/?p=4521

Станкевіч Канстанцін Канстанцінавіч

Кастусь Станкевіч нарадзіўся 6 верасня 1944 года ў вёсцы Навасёлкі Алекшыцкага сельскага савета, што на Бераставіччыне. Скончыўшы з сярэбраным медалём Масалянскую адзінаццацігодку, паступіў на фізіка-матэматычны факультэт Гродзенскага дзяржаўнага педінстытута імя Я. Купалы. Але ж пасля двух курсаў быў прызваны на тэрміновую ваенную службу, якую праходзіў чатыры гады на Чырвонасцяжным Паўночным Флоце. Атрымаўшы дыплом, выкладаў дакладныя дысцыпліны ў школах Бераставіцкага і Лідскага раёнаў. Літаратурай цікавіўся, калі быў яшчэ студэнтам. Наведваў літаратурнае аб’яднанне, якім кіравалі Васіль Быкаў і Аляксей Карпюк. У 1984 г. на месца матэматыкі прыйшла журналістыка. Працаваў загадчыкам аддзела Іўеўскай раённай газеты. Затым перайшоў на такую ж пасаду ў “Воранаўскую газету”, дзе вядзе аддзел сельскай гаспадаркі і сацыяльных праблем. Адначасова з’яўляецца ўласным карэспандэнтам па Гродзенскай вобласці рэспубліканскай газеты “Транспартны веснік”. Член беларускага Саюза журналістаў з 1986 года. Вершы друкуюцца ў “Настаўніцкай газеце”, “Беларускай ніве”, “Гродзенскай праўдзе”, іншых перыядычных выданнях, змяшчаюцца ў калектыўных зборніках. У 2004 годзе выйшаў зборнік апавяданняў, фельетонаў і вершаў “Берёзка моя в голубой косынке”.
Бібліяграфія:
Вершы К. Станкевіча
Станкевіч, К. Абеліскі // Бераставіцкая газета. — 2015. — 16 мая (№ 38). — C. 7 ББК Б81
Станкевіч, К. Вялікдзень : [паэзія] / Кастусь Станкевіч // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 красавіка (№ 31). — С. 11. ББК 81
Станкевіч, К. Ёлачкі-прынцэсы / Канстанцін Станкевіч // Бераставіцкая газета. — 2017. — 30 снежня (№103). — С. 7. ББК 81
Станкевіч, К. Ёлачкі шчаслівыя. Песня аб Бераставіцы. Мяцеліца. Прызнанне // Бераставіцкая газета. — 2016. — 16 студзеня (№ 3). — C. 7. ББК Б81
Станкевіч, К. Лебедзь, рак і шчупак // Бераставіцкая газета. — 2012. — 10 красавіка (№ 29). — C.4. ББК Б81
Станкевіч, К. На Купалле. Беларусі. Спроведзь // Бераставіцкая газета. — 2010. — 1 чэрвеня (№ 42). — C.6. ББК Б81
Станкевіч, К. На радзіму : верш / Кастусь Станкевіч // Бераставіцкая газета. — 2024. — 21 лютага (№ 8). — С. 4. ББК 81
Станкевіч, К. Сюды я ў думках залятаю… / Кастусь Станкевіч // Бераставіцкая газета. — 2021. — 28 жніўня (№ 67). — С. 6. ББК 81
Станкевіч, К. Творчасць. Зарадка. Прыгажосць. Белы танец // Бераставіцкая газета. — 2015. — 31 студзеня (№ 8). — C. 13. ББК Б81
Станкевіч, К. Успамін // Бераставіцкая газета. — 2011. — 17мая (№ 38). — C.4 ББК Б81
Станкевіч, К. Цешчына педагогіка // Бераставіцкая газета. — 2015. — 11 красавіка (№ 28). — C. 5. ББК Б81

Пракопік Святлана

Нарадзілася на Урале ў Пермскай вобласці 21 чэрвеня 1958 года ў звычайнай працоўнай сям’і. У дзяцінстве была дапытлівай дзяўчынкай, мела прагу да вершаскладання і малявання. Вырасла на Сказах Бажова і, праз гады, свой першы рукапісны зборнік не выпадкова назвала «Малахітавая шкатулка». Дзяўчынку з дзяцінства атачала незвычайна прыгожая прырода. Шмат пазней, у аўтабіяграфічнай паэме «лёс мой – чаромха» Святлана напіша пра гэта так:

Там лесу смарагдавай грывай

Абдымаюць абшары палёў.

… Пунсовы колер сунічнай паляны

Сіні водбліск нябёсаў

у васільках…

У 1968 годзе сям’я пераехала на Паўночны Каўказ у горад Прахладны. Там скончыла сярэднюю школу, і не паступіўшы ў інстытут, пайшла працаваць на завод. Дзяўчыне хацелася чагосьці новага ў жыцці, самастойнасці, рамантыкі. У 1977 годзе Святлана з’ехала ў г. Цюмень. Там выйшла замуж за беларуса, нарадзіла дзвюх дачок. А ў 1988 годе лёс занёс яе на радзіму мужа. На Бераставіччыну. З тых часоў Беларусь стала яе другой радзімай, родным домам. У пэўны перыяд жыцця яна зразумела, што паэзія — гэта стан душы і пачуццяў, спосаб пераадолення шматлікіх цяжкасцяў, сустрэтых на яе жыццёвым шляху.

Быў перыяд, прызнаецца Святлана Валянцінаўна, калі вершы пачалі прыходзіць да мяне радзей і радзей. Падрасталі дачушкі, было шмат клопатаў.

Але тое, што табе наканавана, рана ці позна ўсё роўна вернецца да цябе. Так было і ў Святланы: пасля даволі працяглага маўчання паэзія ў яе душы загучала зноў. І вершы, нібы вада ў разводдзе, паліліся яшчэ больш моцным патокам. Яна пісала аб жыцці. Пра каханне. Аб прыгажосці прыроды.

Яе настаўнікамі былі ў той час Карнегі, Сінельнікаў і іншыя аўтары, якія прымушаюць прыпыніцца ў гэтым жыцці і задумацца. І вершы яе набывалі ўсё больш філасофскі сэнс. Аўтар прыйшла да высновы: усе цяжкія павароты лёсу і ўсе беды, што здараюцца з намі, – гэта ўрокі, з якіх абавязкова трэба здабываць карысць. А самае галоўнае ў жыцці — быць карыснай іншым.

Святлане пашанцавала нарэшце знайсці працу па душы: яна ўладкавалася ў трыкатажны цэх раённага Дома быту. Вязаць жаночыя сукенкі, касцюмы, дзіцячую вопратку жанчыне вельмі падабалася, а яшчэ яе рукі ўспомнілі, як калісьці яны ўмелі маляваць. Святлане даверылі ўпрыгожваць рэчы ручной вышыўкай, і гэта было для яе сапраўднае шчасце! З зачараваннем яна стварала малюнкі і затым вышывала па іх ўзоры.

Аўтара Святлану Пракопік добра ведаюць аматары паэзіі Бераставіччыны. Яе вершы ўжо шмат гадоў наша газета друкуе ў сваёй «Літаратурнай старонцы» і яны заўсёды знаходзяць станоўчы водгук у чытачоў. Аўтар чытае свае творы са сцэны раённага цэнтра культуры і народнай творчасці. Яна з’яўляецца членам клуба творчых людзей «Бераставіцкае зямляцтва» аддзела па правядзенні культурных мерапрыемстваў і развіцці народнай творчасці гэтага цэнтра. Святлана Валянцінаўна-жаданы госць у клубе «паклічу сяброў» пры раённай бібліятэцы імя А. М. Кавалеўскага, на пасяджэннях міні-праекта пажылых людзей «свет захапленняў».

Вершы нашага аўтара друкавала абласная газета «міліцэйскі Веснік», яны гучалі і ў некаторых перадачах раённага і нават рэспубліканскага радыё.

Бібліяграфія:

Артыкул пра Святлану Пракопік

Драпеза, М. Светлана Прокопик: «Свою жизнь я могу по стихам пролистать»: [Электронный ресурс] / Мария Драпеза // Бераставіцкая газета.— 2015. — 4 снежня.URL: http://www.beresta.by/?p=35365

Паэзія Святланы Пракопік

Драпеза, М. Литературная страничка: [Элетронный ресурс] / Мария Драпеза // Бераставіцкая газета. — 2011. — 16 мая.URL: http://www.beresta.by
Знакомьтесь: берестовицкая поэтесса Светлана Прокопик: [Электронный ресурс] // Бераставіцкая газета. — 2010. — 21 снежня.URL: http://www.beresta.by/?p=3456
Літаратурная старонка «Бераставіцкай газеты» [Элетронны рэсурс] // Бераставіцкая газета. — 09.04.2012.URL: http://www.beresta.by/?p=11069
“Мая малая радзіма”. Бераставічане дзеляцца думкамі аб сваіх родных мясцінах [Электроны рэсурс] // Бераставіцкая газета. — 2018. — 22 красавіка.URL:http:// www.beresta.by/?p=64613
Прокопик, С. Безысходность. На мельнице. Весеннему теплу еще не время// Бераставіцкая газета. — 2015. — 11 красавіка (№ 28). — C. 5.
Прокопик, С. Белое стихотворение. Приоткрытая дверь. Февраль // Бераставіцкая газета. — 2013. — 5 лютага (№ 10). — C.8.
Прокопик, С. Грехи : поэзия / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета.— 2018. — 16 чэрвеня (№ 47). — С. 7.
Прокопик, С. Дыхание осени поздней / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета. — 2017. — 30 верасня (№77). — С. 11.
Прокопик, С. Еще один год / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета.— 2017. — 30 снежня (№103). — С. 7.
Прокопик, С. Из чаши мудрости. Два лика любви. Леди Реальность. Не оставляйте счастье// Бераставіцкая газета. — 2012. — 10 студзеня (№ 3). — C.4.
Прокопик, С. Мальчишки уходили на войну. Письмо искало адресата// Бераставіцкая газета. — 2011. — 17мая (№ 38). — C.4.
Прокопик, С Межсезонье.Я ангела рисую // Бераставіцкая зазета. — 2010. — 14верасня (№ 72). — C. 6.
Прокопик, С. Новые стихи Светланы Прокопик: [Электронный ресурс] / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета. — 04.04.2011.URL: http:// www.beresta.by/?p=5507
Прокопик, С. Новый год; Трамвай желаний; Осень жизни; Нашим матерям // Бераставіцкая газета. — 2010. — 21снежня (№ 100). — C. 6.
Прокопик, С Одинокая странница.Заколдованный принц. Краски акварельные // Бераставіцкая газета. — 2010. — 1 чэрвеня (№ 42). — C.6.
Прокопик, С. Одиночество вдвоем. Любовь// Бераставіцкая газета. — 2015. — 31 студзеня (№ 8). — C. 13.
Прокопик, С. Совушка [Электронный ресурс] / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета. — 2015. — 20 сакавіка.URL: http://www.beresta.by/
Прокопик, С. Самая, самая [Электронный ресурс] / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета. — 2010. — 12 кастрычніка.URL: http://www.beresta.by/?p=2191
Прокопик, С. Судьбы причудливы узоры / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета.— 2017. — 30 снежня (№ 103). — С. 7.
Прокопик, С. Тропинка судьбы// Бераставіцкая газета. — 2006. — 6 мая. — С. 2.
Прокопик, С. Тысяча и одна ночь; Одиночество; «Прошлое тянется шлейфом обид…»// Берастав.газ. — 2005. — 13 крас.(№27). — С.5.
Прокопик, С. Я окунаюсь в осень / Светлана Прокопик // Бераставіцкая газета.— 2017. — 30 верасня (№ 77). — С. 11.
Святой Валентин поможет в исполнении желаний [Электронный ресурс] // Бераставіцкая газета. — 2011. — 11 лютага. URL: http://www.beresta.by/?p=4521

Летка Іван Антонавіч