У бібліятэчны кіназал філіяла «Малабераставіцкая інтэграваная сельская бібліятэка» прыйшлі вучні сёмага класа разам з настаўнікам на прагляд дакументальнай кінастужкі «Азарычы», да 80-годдзя з часу заснавання «Азарычскага лагера смерці», у рамках Дзяржпраекта «Генацыд беларускага народа.” Нікога не за ставіла абыякавым убачанае і пачутае на экране. Незабыўны след заставіла вайна ў сэрцы кожнага беларуса. Памяць гучыць набатам, як напамін жывым: ніколі не забудзем! Пакуль мы помнім — мы жывём! Падрастаючае пакаленне павінна ясна сабе ўяўляць, што такое фашызм праз кнігі і фільмы, праз успаміны сведкаў… Пасля прагляду кінастужкі разам з бібліятэкарам абмеркавалі яго. Узнікла шмат пытанняў, на якія вучні атрымалі адказы. Дапаўненнем да мерапрыемства стала знаёмства з матэрыяламі на кніжнай выставе «Памяць у сэрцы гучыць». У памяць усіх закатаваных фашыстамі ў гады вайны запалілі лампадку памяці і пастаялі ў хвіліне маўчання.
ПЛАН
работы государственного учреждения культуры
«Берестовицкая районная библиотека имени О.М.Ковалевского»
на декабрь 2024 года
Форма и название мероприятия
Дата проведения
Место проведения
Ответственный
Час здоровья «Береги себя для жизни»
01.12 12.30
Филиал «Стародворецкая сельская библиотека»
Багданович Л.Н.
Игра-размышление «СПИД: опасно не знать»
01.12 14. 00
Филиал «Массолянская интегрированная библиотека-клуб»
Каневская И.Г.
День доброты «Согреем душу тёплым словом»
03.12 11.30
Берестовицкая районная библиотека имени О.М.Ковалевского
Левкович Н.А.
Просмотр видеоролика «СПИД – это опасно! Не рискуй напрасно»
03.12 14.30
Филиал «Малоберестовицкая интегрированная сельская библиотека»
Хлебникова З.Я.
Урок милосердия «Мир не обойдётся без меня»
04.12 12.30
Филиал «Стародворецкая сельская библиотека»
Багданович Л.Н.
Час общения «По дороге добра»
04.12 14.00
Филиал «Конюховская интегрированная сельская библиотека»
Прохор Н.А.
Актуальный диалог «Выбор есть – он за тобой»
04.12 15.00
Филиал «Олекшицкая сельская библиотека»
Приходько С.Н.
Урок библиотечной культуры «Библиотека, книга, я – вместе верные друзья»
06.12 12.25
Филиал «Пограничная сельская библиотека»
Васько Е.В.
Урок доброты «С поклоном и любовью»
06.12 15.00
Филиал «Массолянская интегрированная библиотека-клуб»
Каневская И.Г.
Час книжных развлечений «Письмо Деду Морозу»
06.12 16.20
Филиал «Малоберестовицкая интегрированная сельская библиотека»
Хлебникова З.Я.
Операция «Украсим библиотеку к Новому году»
08.12 14.00
Филиал «Кваторская интегрированная сельская библиотека»
Максимюк И.Н.
Правовая игра «Все мы разные, все мы равные»
11.12 12.45
Филиал «Массолянская интегрированная библиотека-клуб»
Каневская И.Г.
Устный журнал «Профилактика СПИД/ВИЧ»
11.12 14.15
Филиал «Пограничная сельская библиотека»
Васько Е.В.
Урок информационной культуры «Книги-энциклопедии»
11.12.16.20
Филиал «Малоберестовицкая интегрированная сельская библиотека»
Хлебникова З.Я.
Час правовых знаний «Путешествие в страну Прав и обязанностей»
12.12 12.25
Филиал «Пограничная сельская библиотека»
Васько Е.В.
Урок информационной культуры «Азбука твоей библиотеки»
12.12 14.00
Филиал «Конюховская интегрированная сельская библиотека»
Прохор Н.А.
Обмен мнениями «Что интересное читали?»
13.12 11.00
Филиал «Стародворецкая сельская библиотека»
Багданович Л.Н.
Презентация книжной фотовыставки «Уроки памяти»
13.12 14.30
Филиал «Малоберестовицкая интегрированная сельская библиотека»
Хлебникова З.Я.
Игра «Что? Где? Когда?»
14.12 15.00
Филиал «Кваторская интегрированная сельская библиотека»
Максимюк И.Н.
Новогоднее путешествие «Волшебница-зима»
18.12 11.00
Филиал «Олекшицкая сельская библиотека»
Приходько С.Н.
Новогодний вояж «Новый год шагает по планете»
18.12 11.00
Филиал «Пограничная сельская библиотека»
Васько Е.В.
Праздничная игровая программа «Время счастливое новогоднее»
18.12 11.30
Берестовицкая районная библиотека имени О.М.Ковалевского
Орловская Н.А.
Конкурсно-игровая программа «К нам приходит Новый год»
19.12 11.30
Берестовицкая районная библиотека имени О.М.Ковалевского
Лагода Д.З.
Новогоднее ассорти «Давайте верить в чудеса»
19.12 14.00
Филиал «Конюховская интегрированная сельская библиотека»
Прохор Н.А.
Конкурсно-игровая программа «Этот чудесный Новый год»
20.12 12.30
Берестовицкая районная библиотека имени О.М.Ковалевского
Лагода Д.З.
Библиотечный вечер «Чудесный лекарь моей души»
20.12 15.00
Филиал «Пограничная сельская библиотека»
Васько Е.В.
Час интересных встреч «Новогодний БУМ»
20.12 16.20
Филиал «Малоберестовицкая интегрированная сельская библиотека»
Хлебникова З.Я.
Весёлый калейдоскоп по сказкам «Зимние приключения»
21.12 15.00
Филиал «Кваторская интегрированная сельская библиотека»
Максимюк И.Н.
Обзор произведений о войне «Иван Чигринов и киноэпос войны»
24.12 14.30
Филиал «Малоберестовицкая интегрированная сельская библиотека»
Хлебникова З.Я.
Посиделки «В гостях у самовара»
26.12 16.00
Филиал «Пархимовская интегрированная сельская библиотека»
Найда О.А.
Час игры «Снежная нежная сказка зимы»
27.12 16.00
Филиал «Олекшицкая сельская библиотека»
Приходько С.Н.
Сказочное путешествие «Круиз по океану Жизни на материк Здоровья»
27.11 16.00
Филиал «Пархимовская интегрированная сельская библиотека»
Найда О.А.
Книжный карнавал «Звёзд на небе хоровод – это праздник Новый год!»
28.12 12.00
Филиал «Массолянская интегрированная библиотека-клуб»
Каневская И.Г.
Церковь Святителя Николая Чудотворца
Согласно архивным документам, хранящимся в Российском Государственном историческом архиве, первое упоминание о православной церкви в местечке Берестовица относится ко 2-ой половине 17 века. Первая церковь была униатской, построена из дерева. Службу вёл священник Теодор Заневский (умер в 1696 году). После 1839 года униатская церковь в Великой Берестовице присоединена к русской православной церкви.
Из инвентаря Великоберестовицкой православной церкви 1847 г. следует, что старая церковь в Великой Берестовице была перестроена из дерева в 1818 г. До 1850 года службу проводил священник Николай Вощеллович. Однако к началу 1850-х годов церковь пришла в упадок, и в 1854 году Литовская духовная консистория подняла вопрос по строительству новой каменной церкви в Великой Берестовице. 12 октября 1854 года владелец Великой Берестовицы граф Станислав Осипович Коссаковский (1795-1872), польский дипломат на Российской службе, сенатор и тайный советник, составил обязательство, в котором обязался “…произвести постройку новой церкви в Большой Берестовице в течение трёх лет на месте старой деревянной церкви…”
23 декабря 1854 года Гродненским архитектором Яковом Фардоном был составлен проект и его смета по строительству новой Великоберестовицкой церкви. В 1858 году Гродненское губернское правление напомнило графу С.О. Коссаковскому его обязательство, после чего граф начал вести активную подготовку к строительству. Строительная комиссия одобрила смету на сумму 2 356 рублей 33 копейки.
В 1859 году старая деревянная церковь во имя Святого Николая была разобрана, а из оставшегося после разборки материала была возведена часовня на православном кладбище, где временно проводилась служба. В 1860 году на месте деревянной церкви началось строительство новой каменной церкви, которое растянулось на 8 лет. Финансирование строительных работ производилось графом С.О. Коссаковским. Также к заслугам графа относится пожертвование земли и дома перед церковью для народного училища, в котором преподавали местные священники. В строительстве церкви приняли активное участие жители Большой Берестовицы и близлежащих деревень: Шелепки, Карповцы, Пархимовцы, Мошны, Жабры. Крестьяне помогали рабочей силой, хотя и здесь были определенные проблемы и трудности.
Время Польского мятежа 1863-1864 годов остановило строительство. Затем нехватка материалов и перерывы в финансировании привели к смене архитекторов. Вместо Якова Фардона в сентябре 1864 г. назначен Осип Михаэлис. В 1865 году граф С.О. Коссаковский прекратил финансирование строительства церкви из-за того, что его старый родовой костёл Визитации Пресвятой Девы Марии в Великой Берестовице передали православному духовенству после событий Польского мятежа 1863-1864 годов. Дальнейшее финансирование по строительству церкви Святого Николая производил Гродненский уездный комитет по сооружению православных церквей. Из Ведомости о ходе работ за октябрь 1866 года следует, что наружное строительство церкви было завершено. Оставалось лишь возвести пол и иконостас, который был окончен в мае 1868 года.
22 мая по церковному календарю ежегодно отмечается праздник перенесения мощей Святого Николая Чудотворца в итальянский город Бари. В период празднования Великоберестовицкий священник Онуфрий Шеметилло в 1868 году освятил церковь Святого Николая Чудотворца в присутствии большого количества прихожан, священнослужителей из соседних парафий и города Гродно. Так перед жителями местечка предстал новый долгожданный храм. К концу 1868 года также завершено строительство ворот с колокольней.
Церковь Святого Николая Чудотворца – памятник архитектуры ретроспективно-русского стиля. Здание имеет центральный и крестообразный кубический объем, в середине которого крест завершается двухярусным четырехгранным световым барабаном с луковичным куполом. Фасады разделены арочными оконными проёмами в килевидных карнизах, опоясанными профилированными карнизами и угловатыми лопатками.
За время деятельности храма Святого Николая Чудотворца в нем служили многие священники. В XVII веке – Теодор Заневский, в XVIII веке – Теодор Канцевич, Фома Вощеллович, в XIX веке – Николай Вощеллович (сын Фомы), Онуфрий Шеметилло, Антоний Будзилович, при котором была возведена каменная ограда на кладбище в 1880-90-х годах. Могила А. Будзиловича сохранилась и находится на церковной территории.
Особого внимания заслуживает диакон Константин Волынцевич (1836 — 1906), уроженец Большой Берестовицы, прослуживший церкви Святого Николая Чудотворца 56 лет, за что в 1890 году был награжден серебряной медалью «За усердие». Сын К. Волынцевича Павел (1875 — 1962) тоже стал священником в Узмёнах (Миорский район, Витебская область) и выдающимся фотографом первой половины ХХ века. На своих снимках он отразил архитектурные памятники, пейзажи, быт и культуру крестьян белорусских деревень начала ХХ века.
Отдельно стоит имя настоятеля Свято-Николаевского храма Геннадия Гаховича (1897-1966), который начал службу в Большой Берестовице в 1938 году. У отца Геннадия было трое детей. В годы Великой Отечественной войны в семье священника воспитывался сын офицера Советской Армии Александр Белов, мать которого погибла во время бомбежки поезда у деревни Девятки. Для всей семьи было большим риском растить ребенка советского офицера во время немецкой оккупации. В 1944 году, после освобождения Беларуси, отец и сын встретились. Став взрослым, Саша Белов часто приезжал к отцу Геннадию и всегда был благодарен этой семье за его спасение. Также священник, рискуя жизнью, помогал партизанам продуктами и медикаментами. После войны отец Геннадий еще почти двадцать лет своей жизни – до 1962 года – посвятил служению в церкви.
В 1950-1960-е годы советское правительство решительно повело борьбу против религии. В 1962 году храм был закрыт, а церковное имущество было передано на хранение в Массолянскую церковь. Долгое время в здании Святониколаевской церкви размещались склады, мастерские, проводились сварочные работы, покраска и другие виды работ, которые не могли не отразиться на состоянии храма. Возвращенное в 1989 году здание храма нуждалось в ремонте.
Время возрождения церкви наступило 24 февраля 1990 года, когда над Большой Берестовицей вновь зазвонили колокола церкви Святого Николая Чудотворца. 9 апреля 1990 года настоятелем храма был назначен протоиерей Виталий Яромич, который возглавляет приход до настоящего времени. За эти годы батюшка сумел сплотить прихожан и создал в общине дружескую атмосферу взаимного доверия и мира, чем снискал у верующих заслуженное уважение.
Заботами и трудами настоятеля и прихожан храм постепенно благоустраивался. Были подведены вода и природный газ, установлено автономное газовое отопление. В 1998 году сделан и установлен новый резной иконостас, а в 1999 году изготовлены пять напольных киотов. Восстановлена каменная ограда вокруг храма. В 2008 году выполнены работы по реконструкции колокольни, на нее был поднят новый купол и водружен освященный крест. В 2009-2010 годах проведена реконструкция кровли храма также с установкой нового купола и креста, установлена новая дубовая входная дверь, заменены окна, сделан ремонт фасада и уложены новые полы в храме, построена купель для крещения взрослых.
При храме под руководством матушки Галины Яромич действует воскресная школа, где с ранних лет детей знакомят с христианскими ценностями, прививают любовь к Богу, Отечеству и родителям, учат быть добрыми, трудолюбивыми, доброжелательными, приходить на помощь слабым и нуждающимся, помнить о предках и традициях. Налажены также катехизические курсы для взрослых, открыта библиотека духовной литературы. Прихожане принимают участие в жизни церкви.
Визитная карточка храма – это хор, который действует с 1992 года. Наряду со взрослыми певцами в нем состоят учащиеся и выпускники воскресной школы. Регентом хора 20 лет является Вера Яромич. Хор является постоянным участником всех богослужений в храме, приходских мероприятий, принимает участие в районных мероприятиях. В репертуаре хора богослужебные песнопения, традиционные христианские песни, колядки, канты. Ежегодно и успешно коллектив принимает участие в Фестивале православных песнопений «Коложский благовест». Хор храма Святителя Николая Чудотворца отличает высокий уровень исполнительского мастерства, о чем свидетельствуют многочисленные победы в конкурсах и фестивалях, в том числе и международного уровня. В январе 2022 года хор занял 1-е место во флешмобе рождественских песен и колядок на призы Патриаршего Экзарха всея Беларуси Вениамина.
Бібліяграфія:
Втарушын, А. Праваслаўная святыня Бераставіцы / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 2013. — 21 снежня (№101). — С.8.
Вялікая Бераставіца і ваколіцы / галоўны рэдактар Уладзімір Шпарло — Брэст: ТАА “Рэкламна-інфармацыйнае агенцтва “Вечерний Брест», 2011. — 96 стар.: ил.
З гісторыі архітэктурных помнікаў Бераставіччыны // Памяць: Гіст-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 559.
Койта, К. З гісторыі архітэктурных помнікаў Бераставіччыны / Казімір Койта // . Памяць: Гіст-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 558.
Кулагін, А.М. Праваслаўныя храмы Беларусі / А.М. Кулагін; фатограф А.Л. Дыбоўскі. — Мінск: Бел.Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2008. — 488 с.: іл.
Пацэнка М.І. Царква Святога Мікалая Цудатворцы ў Вялікай Бераставіцы. Старонкі гісторыі з серыі «Помнікі гісторыі і культуры Бераставіччыны» Гістарычны нарыс/Мікалай Пацэнка//Вялікая Бераставіца.- 2018. — с.24.
УЛАДАЛЬНІКІ ВЯЛІКАЙ БЕРАСТАВІЦЫ З ХVI ПА ХХ ст.
З канца 15 ст. па 1506 г. — бераставіцкія землі належылі каралю польскаму і вялікаму князю Літоўскаму Аляксандру Казіміравічу Ягелону (1461-1506).
ХАДКЕВІЧЫ
З 1506 па 1549 гг. мястэчка Бераставіца і навакольныя вёскі (Рудава, Паплаўцы, Спудзілаўцы, Селянікі, Канюхі і Кавалі) перайшлі ва ўласнасць Аляксандра Іванавіча Хадкевіча (1475-1549), ваяводы Навагрудскага, які атрымаў бераставіцкія землі ад польскага караля Аляксандра за верную і самаадданую службу каралю.
З 1550 па 1569 гг. Бераставіцай валодаюць сыны А.І.Хадкевіча — Рыгор Аляксандравіч (каля 1500-1572), гетман ВКЛ і Юрый Аляксандравіч каля (1509 — 1569), кашталян трокскі.
З 1569 года Бераставіцай валодаюць дзеці Юрыя Хадкевіча:
Канстанцін Юр’евіч Хадкевіч, Ежы Юр’евіч Хадкевіч, генеральны стараста жмудскі і Геранім Юр’евіч Хадкевіч, кашталян віленскі і стараста брэст-літоўскі, які ў 1615 годдзе з’явіўся фундатарам касцёла Звеставання Найсвяцейшай Панны Марыі ў Вялікай Бераставіцы (касцёл пабудаваны з дрэва).
З 1617 па 1652 гг. Бераставіца знаходзіцца ва ўласнасці Крыштафа Хадкевіча (каля 1590-1652), ваяводы віленскага, сына Гераніма Хадкевіча. Пры Крыштафе з’яўляецца драўдляны палац Хадкевічаў у Вялікай Бераставіцы.
З 1652 па 1660 гг. Бераставіцай валодае Ян Казімір Хадкевіч (1616-1660), кашталян віленскі, сын Крыштафа Хадкевіча. Ян Казімір меў чатырох дзяцей: двух сыноў Ежы і Мікалая, якія памерлі ў юнацкім узросце ад чумы 1653 гг. і дзвух дачок Ганну і Тэрэзу.
МНІШКІ
З 1661 па 1693 гг. Бераставіца з навакольнымі вёскамі пераходзіць ва уласнасць Ежы Яна Вандаліна Мнішка (каля 1630-1693), ваяводы валынскага, пасля жаніцьбы ў 1661г. на Ганне Хадкевіч, дачцэ Яна Казіміра Хадкевіча і Сафіі Пац. Ежы Ян Мнішак стаў фундатарам будаўніцтва драўлянага касцёла ў Рудаве — месца культу абраза Божай Маці Рудавай.
З 1693 г. Бераставіцай валодаюць сыны Ежы Мнішка: Якуб (?-1700), стараста краснастаўскі і Юзаф (1670-1747), маршалак вялікі каронны.
З 1700 па 1747 гг. Бераставіца знаходзіцца ва ўласнасці Юзафа Вандаліна Мнішка (1670-1747) маршалка вялікага кароннага, кашталяна кракаўскага. Юзаф — буйнешы магнат Рэчы Паспслітай, мецэнат Рэчы Паспалітай, мецэнат, які ахвяраваў грошы на будаўніцтва ў Бераставіцы новага мураванага касцёла замест згарэлага драўлянага ў 1741 г., вядомага пад назвай касцёл Звеставання Найсвяцейшай Панны Марыі.
З 1747 па 1774 гг. Бераставіцай валодае старэйшы сын Юзафа — Ежы Аўгуст Вандалін Мінішак (1715-1778), маршалак надворны каронны і кашталян кракаўскі. Па ініцыятэве Ежы Аўгуста мястэчка Бераставіца атрымала Магдэбургскае права 2 жніўня 1754 г. і статус Вялікая Бераставіца з гербам «Вавёрка» і ратушай.
1 снежня 1774 г. дачка Ежы Аўгуста — Юзэфіна Амелія Мнішак (1752-1798) выйшла замуж за графа Станіслава Фелікса Патоцкага, ваяводу рускага, якому ўнесла ў якасці пасагу вялікую Бераставіцу з навакольнымі вёскамі. Юзэфіна Амелія ў 1793 годзе ахвяравала грошы на будаўніцтва школы і шпіталя для хворых і убогіх пры мясцовым касцёле Найсвяцейшай Панны Марыі.
ПАТОЦКІЯ
З 1774 па 1793 гг. мястэчка Вялікая Бераставіца знаходзіцца ва ўласнасці Станіслава Фелікса Патоцкага (1752-1805), ваяводы рускага, генерала кароннай артылерыі. Станіслаў і Юзэфіна Патоцкія мелі 11 дзяцей. Сярод іх сярэдняя дачка Людвіка Патоцкая (1778-1850) 11 лютага 1793 г. выйшла замуж за Юзафа Дамініка Касакоўскага, вялікага лоўчага ВКЛ, і ўнесла Вялікую Бераставіцу ў якасці пасагу роду Касакоўскіх.
КАСАКОЎСКІЯ
З 1793 па 1840 Бераставіцай валодае Юзаф Дамінік касакоўскі (1771-1840), вялікі лоўчы ВКЛ, палкоўнік войска Польскага.У 1800-1810 гг. Юзаф Каксакоўскі стаў фундатарам будаўніцтва першага мураванага палаца — рэзідэнцыі Касакоўскіх у Вялікай Бераставіцы.
З 1840 па 1872 гг. Вялікая Бераставіца знаходзіцца ва ўласнасці Станіслава Шчэнснага Касакоўскага (1795-1872), польскага дыпламата на расійскай службе, сенатара і тайнага радцы, сына Юзафа Дамініка Касакоўскага. У 1858-1865 гг. Станіслаў Шчэнсны фундаваў будаўніцтва мураванай царквы Святога Мікалая ў Вялікай Бераставіцы.
З 1872 па 1905 гг. маёнтак у вялікай Бераставіцы знаходзіцца ва ўладанні Юзафа Касакоўскага (1866-1917), сына Станіслава Казіміра Касакоўскага. У 1908-1912 гг. Юзаф Касакоўскі разам з жонкай Марыяй стаў фундатарам будаўніцтва новага касцёла Пераўтварэння Божага ў Вялікай Бераставіцы (другі касцёл у мястэчку).
З 1917 па 1939 гг. маёнткам у Вялікай Бераставіцы валодае Станіслаў Касакоўскі (1901-1961), польскі калекцыянер-нумізмат і філатэліст, сын Юзафа Касакоўскага. Станіслаў Касакоўскі з’явіўся апошнім уладальнікам маёнтка ў Вялікай Бераставіцы.
У верасні 1939 г. Вялікая Бераставіца ўвайшла ў склад БССР.
У гэтым годзе мы адзначаем 100-гадовы юбілей Івана Пятровіча Шамякіна. Яго творчасць вызначаецца рамантычнай акрыленасцю, высокай мастацкай культурай, патрыятычным пафасам, гуманістычным гучаннем. Online-акцыя «Чытаем Шамякіна разам» – гэта даніна памяці славутаму пісьменніку – класіку беларускай літаратуры XX стагоддзя.
Соламава Вольга Восіпаўна
(29.05.1920 – 02.02.1944)
Недалёка ад вёскі Казённая Жорнаўка знаходзіцца тое месца, дзе прыняла апошні бой з фашыстамі партызанка з Лашы – Вольга Соламава. Адсюль яна, дваццацічатырохгадовая дзяўчына, зрабіла свой апошні крок – у бессмяротнасць.
Помнік В.Соламавай ў в. Жорнаўка
Ці то ў летнюю спёку,
ці ў сцюжу зімой
Ля Жорнаўкі вёскі ў полі
Узвышаецца помнік
над мірнай зямлёй,
Самотны ў ціхім наваколлі.
Ён вырас, дзе бой
партызанка вяла...
Настаўніца,
з Лашы дзяўчына,
Дзе ў бітве бясстрашнай
жыццё аддала,
Каб вольнай квітнела краіна...
(Апанас Цыхун)
Вольга Соламава нарадзілася 18 мая 1920 года ў вёсцы Лаша, што знаходзіцца недалёка з аднаго боку ад Індуры і Луцкаўлян, з другога боку – ад Свіслачы, Сухой Даліны і Квасоўкі. У сям’і было шасцёра дзяцей, Вольга сярод іх была старэйшай. Так ужо вялося тады ў сялянскіх шматдзетных сем’ях: на старэйшых лажыліся клопаты па нагляду за меншымі, ім прыходзілася раней за іншых паспытаць смак батрацкага хлеба. Гэты лёс не мінуў і Вольгу. Прыходзілася глядзець за брацікамі і сястрычкамі, адначасова спалучаць гэта з вучобай у польскай школе. У бацькі было толькі 3,5 гектара зямлі, таму старэйшай дачцы прыйшлося ў раннім узросце дапамагаць не толькі на бацькоўскім палетку, але наймацца на працу да мясцовых памешчыкаў і асаднікаў.
Землякі з суседняй вёскі Сухая Даліна, якія добра памяталі Вольгу і яе бацькоў, успаміналі.
Аляксандр Гайдук – якому тады споўнілася 65 гадоў – гаварыў:
— У бацькі Вольгі было мала зямлі. Гэта застаўляла яго працаваць днём і ноччу. Рана сталі яму дапамагаць дзеці і ў першую чаргу старэйшая дачка Вольга. У час жніва яна наймалася да паноў і падпанкаў і ўсё жніво не разгінала спіны, працуючы з сярпом на збожжавых палетках. На вечарынках яна была жыццярадасная, вясёлая, галасістая, дзве прыгожыя касы вельмі пасавалі да яе, прыварожвалі мясцовых кавалераў. Але яна аднолькава адносілася да ўсіх, нікому не аддавала перавагі …
Восіп Любчынскі дапоўніў:
— Яе бацька, мой цёзка, нягледзячы на сваю беднасць і на тое, што ў Лашы і ў навакольных вёсках быў актыўны нацыянальна-вызваленчы рух, да палітыкі быў раўнадушны. Яны з жонкай чамусьці любілі чырвоны колер, і, можа, таму шылі сукенкі для сваіх дачушак з чырвонага палатна. Менавіта ў такой сукеначцы па святочных днях бегала па вёсцы і Волечка, а яшчэ ў яе быў прыгожы чырвоны каптурык. Можа, таму яе ў дзяцінстве называлі “бальшавічкай”…
— Адкуль у іх сям’і гэтае расійскае прозвішча …Соламавы?
— Ніякія яны не Соламавы. Называлася і пісалася сям’я пры польскім часе, як і многія іншыя, Салома… У нас у навакольных вёсках прозвішчы ўсе мужыцкія: Бык, Кароўка, Барáн, Салома… Потым пры “першых” Саветах некаторыя гарадскія сталі пісацца Быкавымі, Кароўкінымі, Бáрынамі ці Бараноўскімі… Сем’і, у якіх прозвішча было да вайны Салома, пасля вайны сталі пісацца Салáма. А Вольга ў партызанах, напэўна, стала называцца Сóламава …
Так гаварылі і блізкія Вольгіны родзічы. Яны таксама думалі, што ўсё пайшло ад партызанскіх часоў… Архівы былі тады недаступны…
…Нягледзячы на ўсе жыццёвыя пера-петыі, Вольга закончыла 5 класаўпольскай школы, сфарміравалася, як маладзёжны лідэр, някепска навучылася пісаць па-руску.
Усё гэта ёй спатрэбілася ў недалёкім будучым. У верасні 1939 года Заходняя Беларусь была далучана да БССР. На Гродзеншчыну прыйшло новае жыццё: пачынаецца калектывізацыя, арганізоўваюцца першыя калгасы, адчыняюцца школы, клубы, хаты-чытальні. У грамадска-палітычным жыцці прымае актыўны ўдзел і Вольга. Яна арганізоўвае ў Лашы гурток мастацкай самадзейнасці. У Лашанскім самадзейным гуртку адны і тыя ж самыя юнакі і дзяўчаты – хто што ўмеў – і спявалі, і танцавалі, і выконвалі драматычныя ролі ў спектаклі па п’есе Я.Купалы “Паўлінка”. Галоўную ролю – Паўлінкі — моладзь без усякіх спрэчак аддала Вользе. А вось на выкананне іншых быў нават своеасаблівы конкурс…
Першы канцэрт самадзейных артыстаў адбыўся ў студзені 1940 года ў памяшканні мясцовай школы. А потым было выступленне на раённым аглядзе (тады называлася “алімпіяда”) мастацкай самадзейнасці, а потым і на абласным – у Беластоку (у 1939-1941 гг. Гродзеншчына ўваходзіла ў склад Беластоцкай вобласці з цэнтрам у Беластоку). Гродзенская гарадская газета дала высокую ацэнку выступленням лашанскіх артыстаў, асобна была адзначана Вольга Соламава. Добра адазвалася аб самадзейных артыстах і беластоцкая абласная газета “Вольная праца”. Словам, арганізацыйныя здольнасці Вольгі былі заўважаны і высока ацэнены ўжо тады. 24 сакавіка 1940 года ў Заходняй Беларусі праводзіліся выбары ў Вярхоўны Савет СССР і Вярхоўны Савет БССР. Таму, напэўна, невыпадкова Вольга была ўключана ў склад участковай камісіі.
Пасля выбараў лашанскай “Паўлінцы” прапанавалі вучыцца на шасцімесячных настаўніцкіх курсах, якія дзейнічалі пры нядаўна створаным Гродзенскім педагагічным вучылішчы. Адкрываліся новыя школы, чакаць настаўнікаў з дыпломамі не было часу. Вольга з задавальненнем прымае гэтую прапанову і з галавой акунаецца ў вучобу: пасля польскай школы патрэбна было асвойваць прадметы пачатковай школы на беларускай і рускай мовах, вывучаць асновы педагогікі, методыку навучання ў пачатковых класах і многае іншае.
Пераехаўшы на вучобу ў Гродна, Вольга спачатку жыла ў сваякоў, а потым перайшла ў інтэрнат. Вірлівае студэнцкае жыццё спачатку яе аглушыла гарадской мітуснёй і штодзённым клопатам пра “хлеб надзённы”, а потым Вольга прыстасавалася, як кажуць, уцягнулася ў вучобу, гарадскі побыт і ўжо марыла ў будучым паступіць у педагагічнае вучылішча на поўны курс дзённага аддзялення.
7 мая 1940 года яшчэ адна значная падзея здарылася ў жыцці: яе прынялі ў камсамол. У той час гэта было адметнай падзеяй для маладых людзей, тым больш, калі чалавек (няважна, ці гэта юнак, ці дзяўчына) быў патрыётам Савецкай краіны. Пасля заканчэння курсаў “Паўлінцы” прапанавалі застацца ў Гродне, але яна хацела паспрабаваць сябе ў сельскай школе. Яе накіравалі на працу ў пачатковую школу ў вёску Іванаўцы Падліпскага сельсавета Гродзенскага раёна.
У вёсках Падліпскага сельсавета яшчэ і цяпер жыве некалькі чалавек, якія памятаюць настаўніцу Вольгу Восіпаўну Соламаву (у Заходняй Беларусі ў пераважнай большасці былі Восіпы, а не Іосіфы, і па сцвярджэнні жыхароў Лашы бацьку Вольгі называлі Восіп, хаця ў анкеце яна ўжо піша на расійскі лад – Іосіфаўна).
У архіве ёсць дакументы, напісаныя рукой Вольгі Соламавай (аўтабіяграфія, Лісток па ўліку кадраў), і афіцыйныя дакументы: характарыстыка райкома партыі, рэкамендацыя бюро райкома партыі. У гэтых дакументах, якія адносяцца да 1940 года, прозвішча Вольгі пішацца на рускі манер: Соламава… Метамарфоза пераўтварэння аднаго ў другое, напэўна, застанецца загадкай назаўсёды. Можна меркаваць, што пры афармленні дакументаў на шасцімесячныя курсы які-небудзь чыноўнік з русіфікатарскімі замашкамівырашыў перахрысціць Вольгу. (У тыя часы гэта бывала досыць часта). А можа ёй, натуры, бясспрэчна, рамантычнай і гераічнай, хацелася адарвацца ад “мужыцкай” асновы і ўзляцець з новым прозвішчам птушкай увысь, пад аблокі… Яна пазней, у 1944 годзе, і ўзляціць… у бессмяротнасць.
Запомнілася Вольга многім жыхарам Іванаўцаў зноў-такі сваёй знешняй прываблівасцю, прыгожымі, ладнымі косамі, сваёй зграбнай постаццю і пастаяннай ветлівасцю. Сама з вёскі, яна была не фанабэрыстая, вельмі таварыская. Хутка знайшла агульную мову як з вучнямі, так і дарослымі. Успамінаюць такі выпадак. Хтосьці са школьнікаў зімой прастудзіўся і захварэў: вядома ж, зімы ў тыя гады былі і марозныя, і снежныя. А жыў хлапчук на хутары, кіламетры за 2 ад самой вёскі. Так, Вольга кожны дзень,нягледзячы на тое, што снегу было па калена, на працягу тыдня хадзіла пасля заняткаў да яго, рыхтавала з ім урокі. Успамінаюць многае… Цяжкім ярмом для тагачасных вяскоўцаў была “добраахвотная” падпіска на Дзяржаўную трохпрацэнтную пазыку. Гэта яна толькі так прыгожа называлася “добраахвотнай”, а была прымусова-абавязковай. Праводзілася яна ў Іванаўцах вясной 1941 года. Наехала начальства з раёна, нават міліцыянеры з бліскучымі рамнямі цераз плячо і з пісталетам на баку. Спачатку сабралі сход, доўга тлумачылі, абяцалі, пагражалі — толькі некалькі чалавек падпісалася… Назаўтра пайшлі па хатах — зноў мала дабавілася падпісчыкаў.
І не таму, што вяскоўцы не хацелі дапамагчы сваім сціплым узносам Савецкай дзяржаве, а таму, што і на гэты сціплы ўзнос не хапала грошай. Хтосьці параіў начальству ўзяць у камісію па арганізацыі пазыкі маладую настаўніцу. Кажуць, Вольга спачатку заўпарцілася, а потым выставіла ўмову: у вёсцы Іванаўцы не павінна быць людзей з раёна. Яна паспрабуе справіцца з гэтым заданнем, па тым часе нялёгкім і адказным, адна. І папрасіла для гэтага тыдзень. І справілася…
З хаты ў хату хадзіла настаўніца, тлумачыла, агітавала, прасіла, угаворвала,нават сваю невялікую зарплату ў доўг прапаноўвала… Не было з яе боку толькі аднаго – пагрозаў… Даручэнне ўлады было выканана. Вёска Іванаўцы першая і адна з нямногіх у Гродзенскім раёне выканала заданне па колькасці ахопу падпісчыкаў іпа суме грошай, што паступілі ў фонд пазыкі. Аўтарытэт настаўніцы ў вяскоўцаў, асабліва ў моладзі, быў вялікі. Яна была не толькі настаўніцай, але і спявачкай, і танцоркай, і дэкламатарам, і завадзілай, словам, тым, каго любяць і паважаюць маладыя. Было складана, але яна стварыла камсамольскую арганізацыю ў вёсцы і ўзначаліла яе. Раённыя ўлады рэкамендавалі маладую настаўніцу ў дэпутаты. Беластоцкага абласнога Савета дэпутатаў працоўных. Восенню 1940 года яе выбіраюць дэпутатам абласнога Савета. Самуіл Якаўлевіч Шварцман, які ў 1943-44 гадах быў камісарам партызанскага атрада “Звязда”, у 1940-41 гадах таксама быў дэпутатам Беластоцкага абласнога Савета Самуіл Якаўлевіч Шварцман, які ў 1943-44 гадах быў камісарам партызанскага атрада “Звязда”, у 1940-41 гадах таксама быў дэпутатам Беластоцкага абласнога Савета. Ён расказваў, што Вольга Соламава пасябравала з Любоўю Восіпаўнай Прытыцкай, сястрой Сяргея Восіпавіча Прытыцкага, якая таксама была дэпутатам, з іншымі дэпутатамі, хутка асвоілася і актыўна ўключылася ў дэпутацкую працу. Запомнілася яму выступленне Вольгі на сесіі, на якой абмяркоўвалася становішча ў народнай адукацыі і культуры. Спачатку Вольга гаварыла пра школьныя праблемы: не хапае падручнікаў, сшыткаў, бацькі дзяцей часта не пускаюць у школу. Але адным пытаннем яна раптам заставіла ўсіх схамянуцца: “Чаму на вёсцы ў большасці адкрываюць не беларускія, а рускія школы? Пры Польшчывыкладанне ў школах вялося на польскай мове, а цяпер у болшасці школ на рускай. Чаму?”
Прадстаўнік з Мінска бесцырымонна перабіў яе рэплікай: “Да потому, дорогой товарищ, что русский язык является для всех народов Советского Союза родным языком”. На што Вольга рэзка адказала: “Для ўсіх можа і з’яўляецца, а для нашых дзяцей “ён цяжка даступны”, як замежная мова… Родная мова для нашых дзяцей – беларуская, яна бліжэй да польскай і да вясковай і дзецям лягчэйшая і больш даступная”.
У першыя дні вайны Вольга Соламава паспела разам з некаторымі настаўнікамі эвакуіравацца. Трапіла ў Мардовію, працавала ў школе. І ўжо ў 1942 годзе ў Беларускі штаб партызанскага руху, у Цэнтральны Камітэт камсамола неаднаразова паступалі просьбы накіраваць яе на фронт або ў тыл ворага. У адным са сваіх пісьмаў яна пісала:
Помнік В. Соламавай на яе радзіме ў в. Лаша
“Я не могу быть в стороне от той борьбы, какую ведут наши доблестные солдаты и героические белорусские партизаны с врагом…”
У другім пісьме гаварылася: “Моя родная Беларусь, мой родной край, где остались мои родители, мои братья и сёстры, горит в огне, заливается кровью… Может быть уже нет их в живых… Ведь фашисты не щадят семьи, в которых были депутаты, комсомольцы… Я должна быть вместе со своим народом…”
Нарэшце яе настойлівасць перамагла. Спачатку яе выклікалі на гутарку ў раённы цэнтр у ваенкамат і райком камсамола, а потым у Маскву, у ЦК камсамола, затым у Беларускі штаб партызанскага руху. Тут яна сустрэлася з земляком Сяргеем Восіпавічам Прытыцкім, які доўга гутарыў з ёю.
Было вырашана накіраваць Вольгу на падрыхтоку ў спецшколу для работы яе ў тыле ворага.
Безумоўна, спецшкола нічым не была падобна на школу ў звычайным разуменні цывільных людзей. Тут вучылі многаму, што магло спатрэбіцца за лініяй фронту: канспірацыі і падрыўной справе, агітацыйнай рабоце і рукапашнаму бою, уменню метка страляць, скакаць з парашутам і, калі таго запатрабуюць абставіны, уменню мужна … ўміраць.
Спецшкола знаходзілася недалёка ад Мурама, у Арэхаўцы. Тут і сустрэў Вольгу Соламаву Аляксандр Шварцман, з якім яны былі знаёмы па дэпутацкай дзейнасці ў Беластоцкім абласным Савеце дэпутатаў. Тут жа быў Міхаіл Казакоў, былы старшыня гарадскога камітэта фізкультуры ў Беластоку, а цяпер камандзір спецгрупы.
А.Я. Шварцман
“Вольга Соламава, па ўспамінах таго ж Аляксандра Шварцмана, вельмі блізка здружылася з былой студэнткай Маскоўскага інстытута аўтамабільнай прамысловасці Янінай Брун, са студэнтам з Гомельшчыны, радыстам Раманам Ярыга, шахцёрам з Урала, снайперам Пятром Ануфрыевым, якія таксама рыхтаваліся для партызанскай барацьбы ў Беларусі. Тады яшчэ ніхто не ведаў, што яны сустрэнуцца ў Ліпічанскай пушчы, толькі будуць у розных атрадах”.
Увосень 1942 года спецшколу перабазіравалі на станцыю Сходня пад Масквой. І зноў вучоба, пастаянныя трэніроўкі з поўнай выкладкай: гэта значыць з аўтаматам, гранатамі, толам і г.д.
Сяргей Восіпавіч Прытыцкі пасля вайны гаварыў:
“…гэта была школа для сапраўдных мужчын,але і яны не ўсе яе вытрымлівалі… У гэтай школе праходзілі спецпадрыхтоўку жанчыны, якія мужна вытрымлівалі ўсё… І марш з поўнай выкладкай на 15-20 кіламетраў, і скачкі з парашутам, і многае іншае…”
Т.М. Стрыжак
Былы сакратар Беластоцкага падпольнага абкома камсамола Трафім Мікалаевіч Стрыжак успамінаў, што яшчэ дапрыбыццяВольгі Соламавай у Ліпічанскую пушчу ён атрымаў радыёграму з Беларускага штаба партызанскага руху за подпісам начальнік штаба П.З. Калініна і першага сакратара ЦК ЛКСМБ М.В.Зімяніна. У ёй гаварылася, што ў Ліпічанскую пушчу “командирована боевая комсомолка Ольга Соломова, родом из-под Гродно, которая хорошо знает местность, традиции и обычаи местного населения. Она утверждена помощником уполномоченного ЦК комсомола по Белостокскойобласти…”
Пасля прыбыцця на месца прызначэння ў Ліпічанскую пушчу, у месцараспалажэнне брыгады Аляксандра Неўскага, дзе знаходзіўся і падпольны абком партыі і абком камсамола, Вольга праз некалькі дзён дабілася, каб яе ўзялі на баявое заданне. Яна ў складзе партызанскіх груп некалькі разоў хадзіла на чыгунку Ліда — Баранавічы, Масты — Ваўкавыск, Масты — Ліда, дзе прымала ўдзел у падрыве варожых эшалонаў. Былы камандзір роты партызанскага атрада “Звязда”, баявыя групы якога дзейнічалі і на Бераставіччыне, сакратар падпольнага Крынкаўскага райкома камсамола М.В.Шышкін успамінаў:
М.В. Шышкін
— Першая мая сустрэча з Вольгай Соламавай адбылася ў лістападзе 1943 года ў Ліпічанскай пушчы, дзе базіраваўся падпольны абком камсамола. Выклікаў мяне сакратар абкома Т.М.Стрыжак. Акрамя яго ў зямлянцы былі рэдактар маладзёжнай газеты “Малады партызан” Якаў Качан і чарнавокая дзяўчына сярэдняга росту у салдацкай гімнасцёрцы, туга перацягнутай партупеяй, і ў кірзавых ботах. Гэта і была Вольга Соламава. Энергічная, жыццярадасная, яна хутка збліжалася з людзьмі, і яны хіліліся да яе…Вольга разам з партызанамі хадзіла на баявыя заданні на чыгунку, прымала ўдзел у баях з фашысцкімі гарнізонамі. Асабліва вызначылася яна ў прапагандысцкай рабоце сярод насельніцтва. Не зважаючы на небяспеку, яна з іншымі партызанамі і ў адзіночку хадзіла ад вёскі да вёскі, ад хутара да хутара, распаўсюджвала лістоўкі, падымала моладзь на барацьбу, расказвала пра навіны з фронту.
Як успамінаў рэдактар падпольнай партызанскай газеты “Молодой партизан”, член падпольнага Беластоцкага абкома камсамола Якаў Качан, партызанскай брыгады, карыстаючыся тым, што Вольга добра ведала польскую мову і сама была мясцовая, пасылала яе для правядзення разведвальнай і агітацыйнай работы, арганізацыі падпольных камсамольскіх і антыфашысцкіх груп у раёны вакол Гродна: Сапоцкінскі, Гродзенскі, Крынкаўскі, Дамброўскі, Аўгустоўскі…
1 лістапада 1943 года Вольгу зацвердзілі “секретарем Гродненского подпольного горкома комсомола и за ней закрепили Гродненский, Скидельский, Сапоцкинский, Домбровский и Августовский районы для проведения подпольной работы среди молодёжи и оказания практической помощи подпольным райкомам”.
У адным з данясенняў на імя Т.М.Стрыжака яна паведамляе, што “установила связь с членами ВЛКСМ в 5районах, организовала 6 подпольных комсомольских организаций, 2 антифашистских комитета, создала диверсионную группу из местного актива… ”
У аналагічным данясенні ад 5 студзеня 1944 года – за месяц да гібелі — Вольга паведамляе:“Немцы засылают подвидом партизан банды. Они грабятнаселение, а потомещёдоносят немцамна преданных советскойвласти людей…В районе Гродно дополнительно организовано 4 подпольных комсомольских организации в следующих населенных пунктах: в деревне Казённая Жорновка из 3 человек, в деревне Конюхи из 4 человек…”
У наступным данясенні паведамляецца:
“… Первичная подпольная комсомольская организация из д.Жорновка порезала связь на шоссе Белосток Гродно…Комсомольцы установили связь с комсомольским и советским активом в районе Домброво… Туда была доставлена подпольная литература…”
Помнік В. Соламавай, в Жорнаўка
Прыводзіцца спіс падпольных камсамольскіх груп, арганізаваных у час апошняга паходу, і іх кіраўнікоў. Побач з іншымі называюцца групы: у вёсцы Казлы з 3-х чалавек на чале з Аўдзіевічам Міхаілам, у Магілянах з 3-х чалавек на чале з Дзейкалам Паўлам, у Жорнаўцы з 3-х чалавек на чале з Кандрусевічам Міхаілам.
Якаў Качан, рэдактар падпольнай партызанскай газеты “Молодой партизан”, у пасляваенных публікацыях
пісаў: “У той час суровых выпрабаванняў, калі штодзённа, штогадзінна, штохвілінна смерць хадзіла за кожным па пятах, людзі аставаліся людзьмі. Яны любілі і ненавідзелі, плакалі ад гора і шчыра радаваліся маленькім радасцям, кахалі, жаніліся і нават у партызанскім лагеры нараджалі дзяцей. З таварышамі, сябрамі, каханымі і на смяротна небяспечныя заданні хадзілі больш упэўненымі ў вернасці адзін аднаму. Мы неяк са Стрыжаком заўважылі, што там, куды ішла Вольга, стараўся быць побач з ёй Васілій Бібіч, член Гродзенскага падпольнага райкома партыі, прыгожы, статны хлопец з далёкага Урала, дужы і мужны партызан. І ў гэтым ні камандаванне партызанскай брыгады, ні партыйныя, ні камсамольскія органы не бачылі крыміналу: Вользе ўжо было 24 гады, а Васіль нават крыху быў старэйшы за яе. Партызаны па-добраму зайздросцілі ім і пасля вызвалення сабіраліся ўсе разам справіць партызанскае вяселле. Але не суджана было гэтаму здзейсніцца…”
…У канцы студзеня 1944 года Вольга Соламава з групай партызан, сярод якіх быў і М.В.Шышкін, які пасля вайны жыў у Вялікай Бераставіцы, выйшлі з Ліпічанскай пушчы ў напрамку Масты-Воўпа-Луна-Індура. У Жорнаўку партызаны прыйшлі ноччу другога лютага. Спыніліся ў хаце сувязнога Антона Антонавіча Мілашэўскага. Крыху адпачыўшы, М.В.Шышкін са сваёй групай накіраваўся на Крынкі, група В.П.Сахарава пайшла на Сакулку, а Соламава разам з Бібічам пакуль засталіся. Яны планавалі яшчэ сустрэцца з моладдзю вёскі, пагутарыць, наладзіць новыя сувязі, а потым – так было загадана камандаваннем — трэба было дабірацца да Сапоцкіна, Дамброва і да самога Аўгустова.
Помнік В. Соламавай, в. Канюхі
Успамінаў жыхар вёскі Жорнаўка Фама Іванавіч Жук:
— Я раніцай малаціў у гумне збожжа. Раптам пачуў стрэлы і аўтаматныя чэргі. Выглянуў і ўбачыў, што дзве постаці пабеглі да лесу, а ў вёску з розных бакоў едуць на санях немцы…
Партызаны, адбегшы крокаў пяцьсот ад вёскі, залеглі ў лагчыне, каля асушальнай канавы, і пачалі адстрэльвацца: нямецкія кулі не давалі магчымасці ім дабрацца да лесу, які ўжо быў недалёка. Першым загінуў Бібіч, а Вольга Соламава, параненая, адстрэльвалася. Каб не трапіць ворагу жывой, апошнюю кулю яна выпусціла сабе ў сэрца… Ёй было тады 24 гады … Вечна маладой, адсюль, ад Жорнаўкі, яна ўвайшла ў бессмяротнасць.
Смерць Вольгі ўскалыхнула партызан. Яе ведалі, любілі, паважалі. Па партызанскіх атрадах пракацілася хваля мітынгаў, сходаў, суровых клятваў: адпомсцім за нашуВольгу. І паляцелі пад адхон варожыя эшалоны, запалалі масты і склады, з новай сілай загрымелі выбухі ў гарнізонах: “За нашу Вольгу…”
Людская памяць, не паддаючыся часу, захоўвае светлы і гераічны вобраз мужнай партызанкі з Лашы Вольгі Соламавай. Пра яе складаюць вершы і песні, расказваюць легенды… Кожную раніцу, пачынаючы з вясны і да позняй восені, жыхароў Гродна ўрачыста вітае гудок цеплахода. Гэта “ВольгаСоламава” разам з невялікім экіпажам радуецца новаму дню, запрашае на прагулку па Нёмане. А па вуліцах імя Вольгі Соламавай у Гродне і Вялікай Бераставіцы спяшаюцца людзі: дарослыя – на працу, школьнікі – у школу, а зусім маленькія – у садзік. Жыццё працягваецца…
На радзіме Вольгі , у вёсцы Лаша, і каля помніка В.Соламавай ля Канюхоўскай сярэдняй школы часта выстрайваюцца школьнікі на лінейкі. Юнацтва рапартуе гераіні пра свае справы….
А майскім вечарам, калі наваколле патанае ў белым вэлюме расцвіўшых садоў, часта можна бачыць, як перад гэтымі помнікамі на хвілінку – другую прыпыняюцца, узяўшыся за рукі, закаханыя пары… Што яны думаюць, аб чым мараць, што абяцаюць адзін аднаму?.. Можа, зрабіць жыццё яшчэ больш прыгожым, аб чым марыла і Вольга. Можа, узляцець птушкамі пад воблакі, чаго так хацела Вольга. Што ж, моладзі юнацтву дарога ўсюды адкрыта… За гэта і аддала сваё жыццё Вольга Соламава.
Імем Вольгі Соламавай названа адна з вуліц у вялікай Бераставіцы.
Бібліяграфія:
Соламава Вольга Іосіфаўна // Беларусь у вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 : энцыклапедыя. – Мінск : БелЭн, 1990. – С. 571.
Соломова Ольга Иосифовна (1920—1944) // Их именами названы…: энциклопедический справочник / БедСЭ; редкол.: И.П. Шамякин (гл. ред.) и др. – Минск, 1987. – С. 567—568.
Плешавеня, А. М. Партызанка Вольга [Соламава] / А. М. Плешавеня // Памяць : гісторыка-дакум. Хроніка горада Гродна / рэд. кал. : Г. П. Пашкоў, Я. М. Жабрун, І. П. Крэнь і інш. – Мінск, 1999. – С. 412—414.
Долготович, Б. Д. Соломова Ольга Иосифовна [1920—1944] / Долготович Б. Д. Почетные граждане белорусских городов: биографический справочник / Б. Д. Доготович. – Минск, 2008. – С. 205.
Ермашкевіч, Б. І. Соламава Вольга Іосіфаўна / Браніслаў Ермашкевіч // Ермашкевіч Б. І. Водсвет далёкіх дзён : да 70–годдзя Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне / Браніслаў Ермашкевіч. – Гродна, 2015. – С. 150–160.
Партызанка Вольга [Соламава] // Гродна ў гады Вялікай Айчыннай вайны (1941—1945) : да 50-годдзя Вялікай Перамогі / пад рэд. І. П. Крэнь і інш. – Гродна, 1995. – С. 109—110.
Пацэнка. М. І. Партызанка з Лашы Вольга Соламава / М. І. Пацэнка. – Вялікая Бераставіца, 2009. – С. 16.
Байгот, Ж. Музей имени Ольги Соломовой [в гимназии № 3 г. Гродно] / Жанна Байгот; фото // Гродзенская праўда. – 2015. – 21 сакавіка. – С. 7.
Веселуха, Е. Боевое прошлое и мирные победы: [об увековечении в названиях улиц и музеев имени героя Великой Отечественной войны Ольги Соломовой] / Екатерина Веселуха // Гродзенская праўда. – 30 студзеня (№ 9). – С. 6–7.
Мурина, С. Девушку прозвали Церетели: [об Ольге Соломовой] / Светлана Мурина // Гродзенская праўда. – 2014. – 5 лютага. – С. 8.
Мурина, С. Памяти Ольги Соломовой [1920–1944] / Светлана Мурина // Гродзенская праўда. – 2012. – 12 верасня. – С. 32.
Ольге Соломовой, человеку и теплоходу // Гродзенская праўда. – 2018. – 27 октября (№ 68). – С. 6.
Соломова Ольга Иосифовна [Электронный ресурс] // Почётные граждане – Гродненский городской исполнительный комитет: официальный интернет–портал. – Режим доступа: http://grodno.gov.by/ru/main.aspx?guid=2071. – Дата доступа: 27.01.2020.
Соломова Ольга [Электронный ресурс] // Википедия: свободная энциклопедия. – Электрон. дан. – [Б.м.], 2015. – Режим доступа: https://ru.wikipedia.org/wiki/Соломова,_Ольга_Иосифовна. – Дата доступа: 27.07.2019.
Соломова Ольга Иосифовна [Электронный ресурс] // Will–remember.ru Живы, пока о них помнят…: [сайт]. – Режим доступа: http://will-remember.ru/familii_na_s/solomova_olga_iosifovna.htm. – Дата доступа: 27.07.2019.
Соломова Ольга Иосифовна [Электронный ресурс] // Помни Про: электронный мемориал. – Режим доступа: http:// pomnipro.ru/ memorypage31245/biography. – Дата доступа: 27.07.2019.
ФІЛЬМЫ ПРА ВЯЛІКУЮ БЕРАСТАВІЦУ
Уладзімір Сямёнавіч Караткевіч — класік беларускай літаратуры, паэт, празаік, драматург, кінасцэнарыст, публіцыст, перакладчык. Ён, бадай, адна з найбольш вядомых постацей у беларускай літаратуры другой паловы ХХ ст. Яго таленавітасць, эрудзіраванасць, патрыятызм з’явіліся той асновай, на якой грунтуюцца творчыя здабыткі пісьменніка. «Выхоўваць любоў да нацыянальнай культуры можна адным толькі спосабам: выхаваннем у чалавеку гордасці за свой народ і яго дзеянні ў гісторыі», — гаварыў Уладзімір Караткевіч. Яго называюць бацькам беларускай гістарычнай раманістыкі.
Урывак з твора Уладзіміра Караткевіча «Чорны замак Альшанскі» Сенкевіч Яўген Іванавіч аг.Алекшыцы
Урывак з нарыса «Белавежская пушча» Уладзіміра Караткевіча
Анастасія Свёкла
г.п.Вялікая Бераставіца
Урывак з паэмы «Пра Явар і Каліну» Мядзведзеў Яўген аг.Малая Береставіца
Уладзімір Караткевіч «Каложа»
Жанна Матысік
г.п.Вялікая Бераставіца
Уладзімір Караткевіч «На Беларусі Бог жыве»
Прымак Дарына
аг.Канюхі
Уладзімір Караткевіча «Бабіна лета»
студэнт 5 курса ГДАУ Руслан Хлебнікаў
Уладзімір Караткевіч «***Блякла-сіняе неба і чырвань галін»
Алеся Сяргейчык
аг.Малая Береставіца
Уладзімір Караткевіч «***Страціў лес свой зімні чуб»
Дзіяна Грышкевіч
аг.Малая Береставіца
Уладзімір Караткевіч «Чортаў скарб»
Дзянісік Паліна
аг.Пагранічны
Уладзімір Караткевіч «Бацькаўшчына»
Карпач Маргарыта
аг.Алекшыцы
Чытаем Мележа разам
Кандрат Крапіва
“EVENT-чытанні” (чытанне з нагоды): творы пісьменнікаў-юбіляраў 2022 года”
Вялікім здабыткам раённай бібліятэкі з’яўляюцца літаратурныя творы сталых жыхароў Бераставіччыны. Падчас урачыстага сходу, прысвечанага 35-годдзю Бераставіцкай раённай арганізацыі “Беларускае грамадскае аб’яднанне ветэранаў”, працавала кніжная выстава “Творчае жыццё нашых ветэранаў”, якую падрыхтавалі супрацоўнікі Бераставіцкай раённай бібліятэкі. Выстава прапанавала ўдзельнікам святочнай сустрэчы пазнаёміцца з вершамі, апавяданнямі, краязнаўчымі работамі і нарысамі нашых знакамітых бераставічан-ветэранаў. Гэта Мікалай Пацэнка, Мікалай Зданчук, Канстанцін Богуш, Галіна Румак, Марына Дзегцярова, Ала Лагада, Канстанцін Станкевіч, Сяргей Габрусевіч, Святлана Пракопік і інш. На працягу многіх гадоў выданнем зборнікаў твораў нашых аўтараў займаецца аддзел маркетынгу Бераставіцкай раённай бібліятэкі імя В.М.Кавалеўскага.
У межах акцыі “Чытаем разам” бібліятэкар філіяла “Масалянская інтэграваная сельская бібліятэка” наведала мясцовую школу з гучнымі чытанні “Паэзіі цудоўны свет”. Дзеці даведаліся, што паэтычныя творы беларускіх пісьменнікаў прымушаюць па-новаму бачыць свет, рабіць нечаканыя адкрыцці і насычацца эмоцыямі і пачуццямі. Дзеці чыталі вершы Я. Коласа, Ул. Мазго, Ул. Марчука, А. Зэкава і інш.
“Сэрца зямлі маёй” – пад такой назвай у Бераставіцкай раённай бібліятэцы прайшло літаратурнае знаёмства з творчасцю беларускай пісьменніцы, публіцыста і аўтара твораў дзяцей і юнацтва Галіны Ануфрыеўны Васілеўскай (15.01.1927 – 06.10.2017) з нагоды яе 95-гадовага юбілею. Бібліятэкар коратка расказала дзецям аб жыццёвым і творчым лёсе пісьменніцы і пазнаёмила з выданнямі, прадстаўленымі на аднайменнай кніжнай выставе.
Абласны фотакрос «Я-падарожнік, я-краязнаўца»
Чэлендж «Класічна…Патрыятычна»: Гродзеншчына чытае Я.Купалу і Я. Коласа
User Comments
Скарб з Вялікай Бераставіцы
Шмат яшчэ гістарычных скарбаў утойвае наша бераставіцкая зямля. І здараецца, вестуны тых далёкіх часоў праяўляюць свой воблік для будучыні.
У 2007 г. раённы краязнаўчы музей папоўніўся адметным скарбам. Наш зямляк з Бераставіцы, які жыве ў г. Гродна (прозвішча і адрас ён не назваў), перадаў 60 манет 1659-1666 гадоў. Яны захоўваліся ў гліняным збанку ў зямлі на працягу трох з паловай стагоддзяў. Скарб быў выкапаны падчас земляных работ на агародзе каля Вялікай Бераставіцы. Івану Руткоўскаму, навуковаму супрацоўніку музея ўдалося вызначыць, што гэта “шэлегі” альбо па-іншаму “соліды” часоў Вялікага Княства Літоўскага. У народзе іх яшчэ называлі “барацінкамі” ад прозвішча Бараціні Ціт Лівій (1617-1681), італьянца па паходжанні, які быў у той час арандатарам Кракаўскага манетнага двара, буйнейшага ў Рэчы Паспалітай. Пастанову аб чаканцы шэлегаў Варшаўскі сейм прыняў 22 сакавіка 1659 г. І манеты чаканілі да 1666-га года з партрэтам польскага караля Яна ІІ Казіміра. Частка перададзеных нам манет — з медзі, частка — са сплаву медзі з серабром.
З 2014 года манетны скарб выстаўлены ў экспазіцыі Музея Вавёркі ў Вялікай Бераставіцы.
Як нам паведамілі археолагі, такія скарбы на Беларусі сустракаюцца часта. А вось на Бераставіччыне падобныя знаходкі здараюцца рэдка.
Бібліяграфія:
Руткоўскі, І. Скарб знайшлі ў Бераставіцы / Іван Руткоўскі // Бераставіцкая газета. — 2007. — 26 верасня. — С. 6.
Ежы Аўгуст Вандалін Мнішак
Ежы Аўгуст Вандалін – прадстаўнік польскага магнацкага роду Мнішкаў з уласным гербам “Сяміпер’е” пакінуў у Вялікай Бераставіцы значную спадчыну, якая стала падмуркам у станаўленні Бераставіцы як мястэчка з гандлёвым і рэлігійным цэнтрам на заходняй ускраіне ВКЛ.
Нарадзіўся Ежы Аўгуст у Дрэздэне ў 1715 годзе, быў старэйшым сынам Юзафа Вандаліна Мнішка (1670 – 1747), маршалка вялікага кароннага і кашталяна Кракаўскага і яго другой жонкі Канстанцыі Тарла. Ежы Аўгуст атрымаў хатняе выхаванне, з 1726 года яго настаўнікам стаў ксёндз ордэна піяраў Дыметрыуш Кола, вядомы гісторык, аўтар трактата па геральдыцы (1747). Бацька клапаціўся аб кар’еры свайго сына, павёў яго на дзяржаўную службу, у 1729 годзе перадаў Ежы Аўгусту стараства санацкае.
Служба на першай пасадзе лоўчага кароннага ў 1732-1736 гг. прынесла Ежы Аўгусту Ордэн Белага Арла — вышэйшай узнагароды Рэчы Паспалітай. У 1736 годзе ён бярэ шлюб з Біхільдай Шэмбек, дачкой канцлера Яна Шэмбека, падарожнічае па Заходняй Еўропе (Дрэздэн, Прага, Вена, Рым). Вяртаецца з жонкай у Гданьск, дзе будуе маёнтак. Потым пад наглядам бацькі Юзафа Мнішка кар’ера сына рашуча пайшла ўгару. Ежы Аўгуст атрымлівае пасады падкаморнага ВКЛ у 1736-1742 гг., маршалка надворнага кароннага ў 1742 годзе, генеральнага старасты вялікапольскага ў 1757 годзе. Але кар’ерны рост не спрыяў сямейнаму шчасцю Е.А.Мнішка. На 24 годзе жыцця памірае бяздзетная жонка Біхільда. Праз два гады, у 1750 годзе, Ежы Аўгусту пашанцавала прасіць рукі графіні Марыі Амеліі Бруль (1736 – 1772), дачкі першага міністра Саксоніі Генрыха Бруля. Пасля доўгіх роздумаў бацькі згадзіліся. Марыя Амалія нарадзіла Ежы Мнішку доўгачаканае дзіця – дзяўчынку Юзафіну (1752 – 1798), будучую ўладальніцу Бераставіцы (у 1774 годзе).
У палітычным жыцці Е.А. Мнішак падтрымліваў караля Аўгуста ІІІ, адчуваў апеку яго міністра графа Генрыха Бруля. У 1745 годзе Ежы Аўгуст заручыўся падтрымкай імператрыцы Лізаветы Пятроўны, за што атрымаў Ордэн Святога Андрэя Першазванага. Змагаўся супраць уплыву партыі Чартарыйскіх пры каралеўскім двары. Е.А.Мнішак быў праціўнікам абрання Станіслава Аўгуста на польскі трон. Але пацярпеў паражэнне і ў знак пратэсту пакінуў дзяржслужбу ў канцы 1767 года. Жыў у сваёй рэзідэнцыі ў Дуклі (Падкарпацкае ваяводства, Польшча).
У 1773 годзе Ежы Аўгуст згадзіўся выконваць абавязкі кашталяна кракаўскага. Ён вёў мецанацкую дзейнасць, узнаўляў касцёлы і палацы ў Варшаве і Гданьску, Дэмбліне і Дуклі. Напрыклад, у 1755 годзе для жыхароў вёскі Беска Санацкага павету ён будуе касцёл Узвіжання Святога Крыжа – помнік драўлянага дойлідства Польшчы, які захаваўся да нашых дзён. Ежы Аўгуст валодае шматлікімі стараствамі як на тэрыторыі Польшчы, так і сучаснай Беларусі – гэта Крычаўскае на Магілёўшчыне, Бераставіцкае на Гродзеншчыне. Як уладальнік Вялікай Бераставіцы Ежы Аўгуст спрыяў росквіту гэтага мястэчка. Ён завяршыў будаўніцтва мураванага касцёла Найсвяцейшай Панны Марыі, распачатае яго бацькам у 1742 годзе замест згарэлага драўлянага. Сёлета гэты помнік архітэктуры позняга барока адзначае 400-годдзе з часу заснавання (1615). Пры касцёльным двары адкрыў Е.А. Мнішак швейную майстэрню па вырабу рэлігійнага адзення, упрыгожанага вышыўкай з шаўковых нітак і тасьмы, якія прывозіліся з радзівілаўскіх мануфактур. Прыкладам можа быць рэлігійнае адзенне (арнат канца ХVІІІ ст.), выстаўленае ў музеі Вавёркі ў Вялікай Бераставіцы (на фота).
Ежы Аўгуст Вандалін стаў ініцыятарам надання Вялікай Бераставіцы Магдэбургскага права ў 1754 годзе, абраў тэматыку месніцкага герба “Вавёрка”. І, нарэшце, фундаваў будаўніцтва ў мястэчку ратушы з гандлёвымі радамі па праекту нямецкага архітэктара Я.Г. Клема (каля 1710-1777). Так Бераставіца стала гандлёвым месцам, праз якое праходзілі гандлёвыя шляхі з Гродна да Свіслачы, з Беластока да Ваўкавыска праз Крынкі.
У сваёй любімай рэзідэнцыі ў Дуклі Ежы Аўгуст перабудаваў стары замак у новы прыгожы палац з тэатрам і паркам. Там заснаваў масонскую ложу, аднавіў кляштар бернардынаў, фінансаваў яркія набажэнствы ў гонар Св. Яна Непамука і выставіў шмат фігур гэтага святога ў сваіх уладаннях. У свой час была капліца са статуяй Св. Яна Непамука і ў Вялікай Бераставіцы.
Памёр Ежы Аўгуст Мнішак 15 кастрычніка 1778 года ў Дуклі, дзе і пахаваны ў парафіяльным касцёле Св. Марыі Магдалены побач з каханай жонкай Марыяй Бруль.
Бібліяграфія:
1.Бантыш-Каменский Д. Н. Историческое собрание списков кавалерам четырёх российских императорских орденов. — М., 1814. — С.96, 193.
Втарушын, А. Паспрыяў росквіту мястэчка Бераставіца / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 2015. — 23 мая (№ 40). — С. 8.
Втарушын, А. Сем пёраў страуса для Бераставіцы. Да 350-годдзя з часу валодання Вялікай Бераставіцай родам Мнішкаў / Андрэй Втарушын. — Вялікая Бераставіца. — 2011. — С. 44.
Кавалеры императорского ордена Святого Александра Невского, 1725—1917. Биобиблиографический словарь в трех томах. Т.1. — М., 2009. — С.263-264.
Пазнякоў, В. Мнішкі / В. Пазнякоў // Энцыклапедыя ВКЛ у 2 тамах. — Мн., 2007. — Т. 2. — С. 318—319.
Aleksander Kraushar, Książę Repnin i Polska, t. I, Warszawa 1900, s. 389.
Barczyk, A. Rezydencie rodu Mniszchow w czasach saskich. Lodz – Warshawa. 2021 – s. 613.
Henryk Schmitt, Dziej panowania Stanisława Augusta, t. I, Lwów 1886, s. 107.
Polski Slownik Biografizny. Tom XXI/ 3. Z. 90. Wroclaw. 1976 (Mniszech I. A.)
Костные останки мамонта из д. Грицевичи
Уникальный экспонат прописался в фондах Свислочского историко-краеведческого музея. Здесь хранятся костные останки настоящего мамонта, который обитал на берестовицкой земле 10 — 15 тысяч лет назад. 26 августа 1992 года кость мамонта обнаружил заведующий участком колхоза «Пограничный» Берестовицкого района Пётр Семёнович Лизунков. Найдена она была в глее при очистке озера в деревне Грицевичи на глубине трех метров. До сих пор остаются загадкой причина смерти этого мамонта, его возраст и вес. По этому поводу можно строить лишь предположения. Однако найденная кость еще раз подтверждает вывод исследователей о широком распространении мамонтов на территории Западной Беларуси. Можно с уверенностью говорить о том, что и наши края были обитаемы в далеком прошлом – в архаичные времена задолго до появления человека здесь жили мамонты.
Петр Лизунков, сейчас он пенсионер, но все еще трудится – агрономом в КСУП «Берестовицкая сельхозтехника». Хозяин интересной находки рассказывает:
«Мы чистили озеро, сапропель перевозили (применяли его на полях как удобрение). И в какой-то момент увидел в отвале что-то наподобие бревна. Взял в руки и понял, что это все-таки не бревно, а костные останки. Очистил кость от сапропелевых масс и решил сдать в Берестовицкий музей, но единственный государственный музей в нашей местности был только в Свислочи. Хорошо, что экспонат сохранился. Пусть дети приходят, смотрят…»
Экспонат действительно уникален и является очень ценным для любого музея. Так как кость оригинальная, а не муляж, ведь зачастую в экспозициях музеев те или иные периоды представлены слепками, моделями. Кость берестовицкого мамонта длиной около 70 сантиметров, диаметром около 15 сантиметров и весом более 10 килограммов, которую сегодня может увидеть каждый посетитель Свислочского районного музея, принадлежит ископаемому животному. А озеро, которое сохранило для нас этот экспонат, – искусственный водоем летней резиденции в Клепачах «Симфоны», бывшего владельца местечка Свислочь, земли которой принадлежали знаменитому магнатскому роду Тышкевичей. Один из них являлся граф Винцент Тышкевич (1757-1816), который женился в 1778 г. на племяннице последнего короля Речи Посполитой Станислава Понятовского Терезе. Графине приглянулись местные пейзажи. Так в Клепачах, что недалеко от Грицевичей, появилась резиденция свислочских магнатов. К сожалению, имение не сохранилось, но осталась зарисовка художника Наполеона Орды, которая хранится в Краковском музее. Болотистая местность дала возможность обустроить здесь и озеро. Расширили его водами протекающей рядом реки Свислочь. Там, на дне водоема, кость и сохранилась. Сохранилась хорошо. Думается, этому поспособствовали илистые отложения. А в начале 90-х сюда пришли экскаваторы, чтобы очистить озеро от загрязнений. Вообще, эта берестовицкая местность очень интересная. Там много археологических памятников, таких как каменные могилы ятвяжского происхождения (14 — 16 вв.) и др. Недалеко от реки Свислочь, протекающей в Берестовицком районе (д. Малые Едковичи), обнаружена стоянка первобытного человека каменного века, которая внесена в Государственный список историко — культурных ценностей РБ.
Библиография:
Археалогія Беларусі. У 4 т. Т. 1. Каменны і бронзавы вякі / Э. М. Зайкоўскі, У. Ф. Ісаенка, А. Г. Калечыц [і інш.] ; пад рэд. М. М. Чарняўскага, А. Г. Калечыц. — Мінск : Бел. навука, 1997. — 424 с. ; іл.
Турко, Н. Находка родом из Ледникового периода / Наталья Турко; фото авт. // Свіслацкая газета. — 2023. — 12 крас. — С. 1, 5. ББК 653
Турок, Л. Археалагічныя помнікі Бераставіцкага раёна / Людміла Турок // Бераставіцкая газета. — 2023. — 20 ліпеня. — С. 6.
Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь / склад. В.Я. Абламскі, І.М. Чарняўскі, Ю.А. Барысюк. – Мінск : БЕЛТА, 2009. – 684 с.: іл.
Бягучы каляндар на 2015 год створаны на аснове кнігі “Памяць” Бераставіцкага раёна, “Летапіснай хронікі Бераставіччыны”, тэматычнай папкі “Знакамітыя людзі Бераставіччыны”, фактаграфічнай картатэкі “Славутыя імёны Бераставіччыны”. Папка і картатэка змяшчаюць звесткі энцыклапедычных выданняў: Беларуская энцыклапедыя: У 18 т..-Мн.: БелЭн., 1996-2003.- Т. 1-16; Беларусь: Энцыкл. давед.-Мн.: БелЭн., 1995; Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. – Мн.: БелЭн., 1993-2001.- Т. 1-6; Мысліцелі і асветнікі Беларусі. Х-ХІХ стст.: Энцыкл. давед.- Мн.:Бел.Эн., 1995; Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т.- Мн.: БелСЭ, 1984-1987; Беларускія пісьменнікі: Бібліягр. слоўн.: У 6 т.- Мн.: БелЭн., 1992-1995; Пяткевіч А. Людзі культуры з Гродзеншчыны: Давед.- Гродна, 2000, а таксама матэрыялаў з электронных рэсурсаў.
Адбор юбілейных дат рабіўся ў адпаведнасці са значнасцю для гісторыі, эканомікі і культуры краю. Для персаналій юбілейнымі вырашана лічыць: 60, 65, 70 … і далей гадоў. Указваюцца сувязі дзеячоў з Бераставіччынай. Даты даюцца па новаму стылю, геаграфічныя аб’екты – згодна сучаснаму адміністрацыйна-тэрытарыяльнаму дзяленню.
Спадзяёмся, што наш каляндар будзе карысным і цікавым для шырокага кола чытачоў, краязнаўцаў, бібліятэкараў і ўсім тым, хто цікавіцца гісторыяй роднага краю.
540 гадоў з дня нараджэння Хадкевіча Аляксандра Іванавіча (1475-1549), дзяржаўнага дзеяча ВКЛ, ваяводы Навагародскага, маршалка гаспадарскага, мецэната, першага ўладальніка Бераставіцы ў 1506 – 1549 гг.
515 гадоў з дня нараджэння Хадкевіча Рыгора Аляксандравіча (каля 1500 – 12.11.1572), гетмана Вялікага княства Літоўскага, удзельніка Інфлянцкай вайны з Масковіяй (1564-1583), другога сына ваяводы Навагародскага А.І.Хадкевіча, уладальніка Бераставіцы ў 1550 – 1569 гг.
465 гадоў з часу стварэння акта падзелу радавых уладанняў А.І. Хадкевіча (1550 г.), ваяводы навагародскага, уладальніка Бераставіцы ў 1506 – 1549 гг., паміж яго сынамі Рыгорам, Геранімам і Юрыем. Бераставіца перайшла ва ўласнасць Юрыя і Рыгора . А з 1570 г. яе уладальнікамі сталі дзеці Юрыя Хадкевіча (к. 1509-1569), ад якога бярэ пачатак бераставіцкая лінія Хадкевічаў.
425 гадоў з дня нараджэння Хадкевіча Крыштофа (каля 1590-1652), дзяржаўнага і ваеннага дзеяча Вялікага Княства Літоўскага, кашталяна трокскага (1633—1636 гг.), віленскага (1636—1642 гг.), ваяводы віленскага з 1642 г., старасты гродзенскага, бабруйскага, крэўскага, уладальніка Вялікай Бераставіцы ў 1617 -1652 гг. Пры Крыштофе ў мястэчку з’яўляецца драўляны палац Хадкевічаў.
420 гадоў з дня смерці Хадкевіча Ежы Юр’евіча (? – 26.10.1595, Бераставіца), дзяржаўнага дзеяча Вялікагакняства Літоўскага, маршалка Трыбунала Літоўскага, старасты жмудскага, уладальніка Бераставіцы да 1595 г., пахаванага ў склепе касцёла Звеставання Панны Марыі.
400 гадоў з часу асвячэння (1615) касцёла Звеставання Панны Марыі ў Вялікай Бераставіцы, помніка архітэктуры позняга барока, фундатарам якога быў Геранім Хадкевіч (1565 – 1617), кашталян віленскі і стараста брэст-літоўскі, уладальнік Вялікай Бераставіцы ў 1595-1617 гг. Касцёл у 1615 г. быў пабудаваны з дрэва і асвячоны віленскім біскупам Бенедыктам Войнам (?-1615).
385 гадоў з дня нараджэння Мнішка Ежы Яна Вандаліна (каля 1630-1693), дзяржаўнага дзеяча Рэчы Паспалітай, кашталяна санацкага (з 1678 г.), ваяводы валынскага (1684-1692), уладальніка Вялікай Бераставіцы ў 1661-1693 гг., фундатара будаўніцтва драўлянага касцёла ў Рудаве – месце культу абраза Божай Маці Рудавай.
345 гадоў з дня нараджэння Мнішка Юзафа Вандаліна (1670-1747), дзяржаўнага дзеяча і буйнейшага магната Рэчы Паспалітай, маршалка вялікага кароннага, кашталяна кракаўскага, мецэната, уладальніка Вялікай Бераставіцы ў 1700-1747 гг., які ахвяраваў грошы на будаўніцтва ў Бераставіцы новага мураванага касцёла замест згарэлага ў 1741 г. драўлянага
305 гадоў з дня нараджэння Клема Яна Генрыха (каля 1710-1777), нямецкага архітэктара эпохі барока, які працаваў у Рэчы Паспалітай, аўтара праекта ратушы з гандлёвымі радамі ў Вялікай Бераставіцы ў 1754-1755 гг.
300 гадоў з дня нараджэння Мнішка Ежы Аўгуста Вандаліна (1715-1778), дзяржаўнага дзеяча Рэчы Паспалітай, маршалка надворнага кароннага і кашталяна кракаўскага, уладальніка Вялікай Бераставіцы ў 1747-1774 гг. і ініцыятара надання Вялікай Бераставіцы Магдэбургскага права ў 1754 г
290 гадоў з часу надання Бераставіцы статуса мястэчка (горада) (1725 г.) каралём Рэчы Паспалітай Аўгустам ІІ Моцным (1670-1733).
265 гадоў назад (1750 г.) граф Тадэуш Дунін-Юндзіл (каля 1720 – 1771) пачаў будаўніцтва палаца ў Мураванай Бераставіцы. Будаўніцтва завяршыў яго сын Францішак Дунін-Юндзіл, падкаморы гродзенскі, маршалак шляхты Гродзенскага павета.
235 гадоў з дня нараджэння Анацэвіча Ігната Сымонавіча (1780, в. Малая Бераставіца – 18.02.1845), прафесара Віленкага універсітэта, вядомага гісторыка, археолага, архівіста.
230 гадоў з дня нараджэння Бароўскага Каспара (1785, Гродзеншчына-1854, Беласток), беларускага мастака і графіка, настаўніка малявання ў гімназіях Мінска і Беластока. У 1835 г. выканаў рэлігійныя карціны для касцёла Св. Яна Непамука і Панны Марыі ў Вялікіх Эйсмантах.
230 гадоў з дня нараджэння Ельскага Людвіка (1785, в. Масаляны – 08.08.1843), дзяржаўнага дзеяча Каралеўства Польскага, прэзідэнта Польскага банка (1828), намесніка міністра скарбу ў час паўстання 1830-1831 гг.
220 гадоў з дня нараджэння Касакоўскага Станіслава (1795-1872), польскага дыпламата на расийскай службе, сенатара, тайнага радцы, літаратара, егіптолага-аматара, калекцыянера і мастака, уладальніка Вялікай Бераставіцы ў 1840 – 1872 гг., фундатара будаўніцтва царквы Святога Мікалая ў Вялікай Бераставіцы (1868).
220 гадоў з часу асвячэння (1795 г.) Крыжаўзвіжанскага касцёла ў вёсцы Макараўцы, які быў пабудаваны з дрэва на сродкі Людвіка і Канстанцыі Панцежынскіх, уладальнікаў сядзібы Уснар Драўляны. Крыжаўзвіжанскі касцёл – помнік архітэктуры ранняга класіцызму.
215 гадоў з дня нараджэння Кавалеўскага Восіпа Міхайлавіча (28.12.1800), Вялікая Бераставіца – 1878, Варшава), вядомага польскага і расійскага гісторыка, філолага-усходазнаўца, заснавальніка навуковага манголазнаўства, перакладчыка, прафесара Пецярбургскай Акадэміі Навук.
215 гадоў назад (1800 г.) Ю.Д. Касакоўскі (1771 – 1840), вялікі лоўчы ВКЛ, ўладальнік мястэчка ў 1793 -1840 гг., пачаў будаўніцтва радавой рэзідэнцыі – першага мураванага палаца ў Вялікай Бераставіцы. Аднапавярховы палац у класічным стылі быў завершаны ў 1810-х гг. (не захаваўся)
215 гадоў назад (каля 1800 г.) была пабудавана капліца на каталіцкіх могілках у Вялікай Бераставіцы, помнік драўлянай архітэктуры, выкананы ў стылі ўсходняга шатровага дойлідства. Помнік існаваў да 1978 г. Не захаваўся.
165 гадоў з часу асвячэння (1850 г.) касцёла ў імя Марыі і Св. Яна Непамука ў Вялікіх Эйсмантах. Пасля чарговага пажару касцёл быў адноўлены ў камені ксяндзом Міхалам Сезянеўскім ў 1843 – 1850 гг. і з’яўляецца помнікам архітэктуры неакласічнага стылю.
165 гадоў з пачатку будаўніцтва (1850 г.) касцёла Св. Антонія ў Малой Бераставіцы па праекту гродзенскага інжынера Нардштэйна (1851), які выправіў першапачатковы план будаўніцтва касцёла гродзенскага каморніка Малевіча (1850). Фундатарам будаўніцтва стаў Антон Ваўкавіцкі, прадвадзіцель Сакольскага дваранства, уладальнік маёнтка ў Малой Бераставіцы.
155 гадоў назад (1860 г.) завершана будаўніцтва неагатычнай капліцы ў Масалянах. Фундатаркай будаўніцтва стала Ганна Наталля Біспінг-Кіцкая (1801 – 1888), польская пісьменніца і ўладальніца маёнтка ў Масалянах.
155 гадоў назад (1860 г.) пачата будаўніцтва мураванай царквы Святога Мікалая Цудатворцы ў Вялікай Бераставіцы па праекту архітэктара Я. Фардона (1854 г.). Будаўніцтва фундаваў граф Станіслаў Шчэнсны Касакоўскі (1795-1872), уладальнік Бераставіцы. Царква асвечана ў кастрычніку 1868 г. і з’яўляецца помнікам архітэктуры рэтраспектыўнага рускага стылю.
145 гадоў назад (пач. 1870-х гг.) у краі паявіліся першыя фельчары, якія аказвалі медыцынскую дапамогу насельніцтву і былі ў яго на службе па вольным найме: паміж сялянамі воласці або некалькіх вёсак і медыцынскімі фельчарамі заключаўся дагавор, у якім прадугледжваліся ўмовы і памеры аплаты фельчара грашыма і натурай, а таксама яго абавязкі перад насельніцтвам.
120 гадоў з дня нараджэння Кавалені Аляксандра Дзмітрыевіча (1895, в. Кашанцы – 27.08.1937), беларускага археолага, навуковага супрацоўніка Інстытута гісторыі АН Беларусі (1932-37). Даследаваў стаянкі палеаліту (Бердыж, Юравічы), гарадзішчы ў Тураве, працаваў над археалагічнай картай Беларусі. На падставе неабгрунтаваных абвінавачванняў рэпрэсіраваны і расстраляны. Рэабілітаваны пасмяротна ў 1958 г.
115 гадоў з часу стварэння (1900 г.) праекта палаца Касакоўскіх “Новы замак” у стылі эпохі Рэнесанс польскім архітэктарам Юліушам Васюцінскім. “Новы замак” — помнік архітэктуры канца ХІХ – пачатку ХХ стагоддзяў, не захаваўся (разабраны ў канцы 40-х гг. ХХ ст.)
110 гадоў назад памёр Касакоўскі Станіслаў Казімір (1837-1905), дзяржаўны і грамадскі дзеяч Каралеўства Польскага, вядомы гісторык і генеалог, піянер фатаграфіі ў Польшчы, уладальнік маёнтка ў Вялікай Бераставіцы з 1872 па 1905 гг.
105 гадоў з дня нараджэння Адляніцкага-Пачобута Міхаіла Ігнацьевіча (31.03.1910, в. Пачобуты — 2004), вядомага вучонага, доктара геадэзіі, прафесара, правадзейнага члена Польскай Акадэміі Навук, ганаровага старшыні Камітэта геадэзіі ПАН.
100 гадоў назад (верасень 1915г.) Бераставіччына была акупіравана войскамі кайзераўскай Германіі падчас Першай Сусветнай вайны. Акупацыя прадаўжалася да 1919 г.
95 гадоў з дня нараджэння Варанецкага Андрэя Максімавіча (19.02.1920, в. Дубраўка Пухавіцкага раёна Мінскай вобл. – 14.01.1972), Героя Сацыялістычнай Працы (1966 г.), старшыні праўлення калгаса “Гвардыя” ў 1953-1972 гг. (з 1972 – калгаса імя Варанецкага).
85 гадоў з дня нараджэння Бароўскага Міхаіла Іванавіча (1930, в. Плюскалаўцы — 2001), доктара філасофскіх навук (1985), прафесара Беларускага інстытута фізічнай культуры (1989).
80 гадоў з дня нараджэння Леткі Івана Антонавіча (14.06.1935, маёнт. Масаляны – 23.08.1999), беларускага паэта, члена Саюза пісьменнікаў Расіі (1978 г.).
80 гадоў з дня нараджэння Машко Івана Рыгоравіча (н. У 1935 г., в. Сыраежкі), дэпутата Вярхоўнага Савета БССР 9, 12, 13-га скліканняў, дэлегата ХХVІ – ХХVІІІ з’ездаў КПСС і ХІХ Усесаюзнай партканферэнцыі, у 1990-1996 гг. – намесніка старшыні Гродзенскага абласнога Савета дэпутатаў.
75 гадоў з дня нараджэння Заламая Уладзіміра Аляксандравіча (н.07.01.1940, в. Канчаны), дзяржаўнага дзеяча Беларусі, 1990-1994 гг. – намесніка Старшыні Савета Міністраў БССР, дзяржаўнага сакратара па справах СНГ, з 1994 г. –старшыні Брэсцкага аблвыканкама, народнага дэпутата СССР (1983-1992), з 1996г. – члена Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь, з 2000г. — кіраўніка аддзялення пасольства Рэспублікі Беларусь у Расіі ў Калінінградзе, з 2008 г. – генеральнага дырэктара ААА “Балтыйская гандлёвая кампанія”.
75 гадоў з дня нараджэння Мароза Аркадзія Іосіфавіча (н. у 1940 г., в. Траццякі), навукоўца, кандыдата эканамічных навук (1978 г.), дацэнта (1973 г.), члена-карэспандэнта Беларускай інжынернай акадэміі (1996 г.).
65 гадоў з дня нараджэння Кругліка Уладзімірва Міхайлавіча (1950 , в. Пархімаўцы – 03.04 2014), савецкага і расійскага ваеначальніка, з 1983 г. – памочніка начальніка Палітупраўлення пагранічных войскаў КДБ СССР па камсамольскай рабоце, з 1992 – начальніка Упраўлення выхаваўчай работы Федэральнай пагранічнай службы Расіі, намесніка дырэктара Федэральнай пагранічнай службы Расіі (1998 – 2003), генерала-палкоўніка (1999) ў адстаўцы.
75 гадоў назад (красавік 1940 г.) была створана Бераставіцкая МТС (дырэктар Цітовіч), дзейнасць якой спыніла Вялікая Айчынная вайна. Адноўлена ў 1945 г.
75 гадоў назад (1940 г.) у раёне пачала фарміравацца сістэма паштовай сувязі, якая аб’ядноўвала 6 паштовых аддзяленняў і якую ўзначаліў Карольчык.
75 гадоў назад (люты – сакавік 1940 г.) у вёсках Гольні, Масаляны, Ярмолічы, Кудрычы і іншых створаны першыя на Бераставіччыне калгасы.
75 гадоў назад (студзень – красавік 1940 г.) створана гандлёвая арганізацыя (райсаюз) на чале з Жызнеўскім. Пасля вайны пачала працаваць з 18 жніўня 1944 г.
75 гадоў назад (1940 – 1941) у Вялікай Бераставіцы пачаў дзейнічаць масласырзавод, які ў Вялікую Айчынную вайну быў разбураны фашыстамі, адноўлены ў 1945 г.
75 гадоў назад (красавік 1940 г.) была створана Бераставіцкая МТС (дырэктар Цітовіч), дзейнасць якой спыніла Вялікая Айчынная вайна. Адноўлена ў 1945 г.
75 гадоў назад (1940 г.) у раёне пачала фарміравацца сістэма паштовай сувязі, якая аб’ядноўвала 6 паштовых аддзяленняў і якую ўзначаліў Карольчык.
75 гадоў назад (люты – сакавік 1940 г.) у вёсках Гольні, Масаляны, Ярмолічы, Кудрычы і іншых створаны першыя на Бераставіччыне калгасы.
75 гадоў назад (студзень – красавік 1940 г.) створана гандлёвая арганізацыя (райсаюз) на чале з Жызнеўскім. Пасля вайны пачала працаваць з 18 жніўня 1944 г.
70 гадоў назад (1945 г.) для аховы лясоў на тэрыторыі раёна створана лясніцтва. Першы ляснічы – М. Г. Кананчук.
70 гадоў назад (студзень – ліпень 1945 г.) у раёне арганізаваны калгасы “Перамога” (в. Стары Дворац) і “Кастрычніцкая рэвалюцыя” (в. Людвінова), а таксама адноўлены калгас “1-е Мая” (в. Вайцехаўшчына).
70 гадоў назад (1945 г.) створана раённае нарыхтоўчае кааператыўна-прамысловае прадпрыемства па закупу прадуктаў, бульбы і агародніны ў насельніцтва. Першы дырэктар – В.А. Палуян.
70 гадоў назад (восень 1945 г.) пачала дзейнічаць санэпідэмслужба раёна, якую ўзначаліла К.А. Мацапура
65 гадоў з дня нараджэння Коханава Анатолія Паўлавіча (н. 23.02.1950 г., в. Замакроўе Рагачоўскага р-на Гомельскай вобл.), заслужанага работніка сельскай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь, з 1979 па 2012 гг. старшыні СВК “Малабераставіцкі элітгас”, з 2012 г. – дэпутата Палаты прадстаўнікоў Нацыянальга Сходу Рэспублікі Беларусь па Мастоўскай выбарчай акрузе №56. Узнагароджаны орэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга і ордэнам Пашаны.
Складальнік В.І. Чыкун
Рэдактар С.В. Станкевіч
Адказны за выпуск Т.Д. Марцішэвіч
Падпісана да друку 15.11.2014 года
Тыраж 20 экз.
Сінагога (1837-1940г.)
У 1867 г. па перапісе насельніцтва ў Бераставіцы налічвалася 1127 ізраелітаў (70%) насельніцтва. У мястэчку быў свой Хэдэр (яўрэйская школа). У другой палове 19 ст. (1837 г.) у Бераставіцы пабудавалі сінагогу (па вуліцы Беластоцкай). Цяпер Савецкая. Прыкладна там, дзе ў нашы дні размяшчаецца тыльная частка бераставіцкага кінатэатра, некалі стаяў невялікі драўляны “шцібл” – яўрэйскі малітоўны дом. Гэта была адна з трох сінагог мястэчка. Жыхары старэйшага ўзросту казалі, што побач з ёю, на самым павароце вуліцы, толькі з унутранага боку, знаходзіўся дом рабіна гэтай самай сінагогі, Сучасная забудова цалкам змяніла аблічча гэтай частцы гарадскога пасёлка, зрэшты, як і многіх іншых месцаў. Будынак быў каменны, двухпавярховы. На першым паверсе стаяў алтар. Стаялі лавы і агароджаны закуток, дзе маліліся жанчыны. На другім паверсе быў купал з акенцамі. Багаслужэнне было да 1940 года. У 1940 годзе мясцовыя улады зачынілі малітвены дом. У гады вайны падчас адступлення немцаў пажар знішчыў значную частку Вялікай Бераставіцы. Зачапіў агонь і старажытную сінагогу. Згарэлі дах і іншыя драўляныя канструкцыі. А вось мураваныя сцены ўцалелі. Нейкі час пасля вызвалення тэрыторыі ад немцаў абгарэлая камяніца стаяла некранутай, пакуль тагачаснае кіраўніцтва раёна не звярнула на яе ўвагу і не прыняло рашэнне выкарыстаць пашкоджаны будынак пад клуб.Да серэдзіны 50-х гадоў ХХ ст. непадалёку ад праваслаўных могілак — былі іудзейскія. Немцы вывезлі ўсіх яўрэяў і знішчылі, а вось могілкі не пасмелі разбурыць. Гэта было зроблена ў сталінскія часы.
На гэтым здымку, зробленым у першыя пасляваенныя гады, відаць частка бераставіцкай мураванай сінагогі, якая знаходзілася на цяперашняй вуліцы Савецкай. Зараз на месцы сінагогі стаіць будынак Бераставіцкага РДК — цэнтр народнай творчасці. (фота з сямейнага альбома Мар’яна Баера)
Бібліяграфія:
Лушчык, С. Вуліца Перэца. Ці была яна ў Бераставіцы? / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 23.09.2011. — С. 8.
Лушчык, С. Даваенны «штэтл», або Некалькі гісторый з жыцця бераставіцкіх яўрэяў / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 31.07.2012. — С. 12.
Лушчык, С. Як у Бераставіцы будавалі клуб / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 11.09.2014. — С. 6.
Руткоўскі, І. Бераставіцкая сінагога / Іван Руткоўскі // Бераставіцкая газета. — 06.04.2006 — С. 5.
Хилюта, С. На берестовицкой земле — спустя 75 лет / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 13.12.2014. — С. 10.
Бібліяграфія Восіпа Міхайлавіча Кавалеўскага
Асноўныя працы В.М. Кавалеўскага:
Ковалевский, О.М. Поездка из Иркутска в Ургу / О.М. Ковалевский // Казанский Вестник. —1829. Ч. 26. Кн. 5. — С. 4—34.
Ковалевский, О.М. О Забайкальских бурятах / О.М. Ковалевский // Казанский Вестник. — 1829. Ч. 26, Кн. 7. – С. 230-245; 1830. – Ч. 28, Кн. 1. –С. 66-88; Кн. 2. – С. 146-157; Кн. З. — С. 283-301.
Ковалевский, О.М. Монгольский отшельник / О.М. Ковалевский // Казанский Вестник. -1832. — Ч. 34, Кн. 4. — С. 363-377.
Ковалевский, О.М. Содержание монгольской книги под заглавием «Море притч» / О.М. Ковалевский // Уч. Зап. Казан, ун-та. 1834. — Кн. 1. – С. 134-162; Кн. 2. – С. 236-259.
Ковалевский, О.М. О приобретениях восточных книг и рукописей для библиотеки Казанского университета / О.М. Ковалевский // Ученые записки Казан. ун-та. 1834. – Кн. 2. – С. 260-262.
Ковалевский, О.М. Каталог санскритским, монгольским, тибетским, маньчжурским и китайским книгам и рукописям, в библиотеке Императорского Казанского университета хранящимся. / О.М. Ковалевский // Ученые записки Казан, ун-та. -1834. – С. 263-299; Отд. Изд. – Казань, 1834.
Ковалевский, О.М. Буддийская космология / О.М. Ковалевский // Ученые записки Казанского университета. Казань, 1835. – Кн. 2. – С. 373-427; Кн. 4. – С. 217-289; 1837. – Кн.1. — С. 98-135.
Ковалевский, О.М. Краткая грамматика монгольского книжного языка / О.М. Ковалевский. — Казань, 1835.
Ковалевский, О.М. О знакомстве европейцев с Азией. Речь, произнесенная в торжественном собрании Императорского Казанского университета. / О.М. Ковалевский. – Казань, 1837. — 15 с.
Ковалевский, О.М. Обозрение хода и успехов преподавания азиатских языков в Императорском Казанском университете до настоящего времени / О.М. Ковалевский — Казань, 1842.
Ковалевский, О.М. Монгольско-русско-французский словарь / О.М. Ковалевский. – Казань, 1844. — Т. 1; 1846. — Т. 2; 1849. — Т.3.
Літаратура пра В. М. Кавалеўскага:
Валеев, Р. М. Монголовед О. М. Ковалевский: биография и наследие (1801—1878) / Р.М. Валеев, Т.В. Ермакова, И.В. Кульганек и др. — Казань: Алма-Лит, 2004. — 288 с. — ISBN 5-98245-011-1.
Міхнюк, У.М. Кавалеўскі Восіп Міхайлавіч / У.М. Міхнюк // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. – Мінск: БелЭн. — Т. 7, 1998. — С. 392.
Старицына, П.П. Ковалевский Осип Михайлович / П.П. Старицына // Большая Советская Энциклопедия: в 30 томах. — Москва: «Советская Энциклопедия». —Т.12, 1773. — С.357.
Старицына, П.П. Ковалевский Осип Михайлович / П.П. Старицына // Советская историческая энциклопедия. — Москва. — Т.7. — 1965. — С.455.
Кавалеўскі Восіп Міхайлавіч // БелСЭ. — Мінск. — Т.5. — 1972. — С.199-200.
Міхнюк, У. Кавалеўскі Восіп Міхайлавіч / Уладзімір Міхнюк // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі.-Мінск, Т.3, 1996.-С.517-518;
Кавалеўскі Восіп // Асветнікі зямлі Беларускай: Энцыклапедычны даведнік.-Мінск, 2001.- С.191-192;
Кавалеўскі Восіп Міхайлавіч // Мысліцелі і асветнікі Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мінск, 1995.- С.443-444;
Кавалеўскі Восіп Міхайлавіч // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Бераставіцкага раёна. — Мінск: БЕЛТА, 1999.-С. 59-64;
Kowalewski Josef Szczepan (1801-78) // Mała Encykłopedia Powszechna.- Warszawa, 1974.- С.390;
Наследие монголоведа О. М. Ковалевского и современность: доклады и сообщения международной научной конференции 21—24 июня 2001 г. / Отв. ред. Р. М. Валеев, М. З. Закиев. — Казань: Изд-во КГУ, 2002. — 232 с.;
Полянская, О.Н. Профессор О.М. Ковалевский и Бурятия: (І половина ХІХ века). — Улан-Удэ, 2001.
Талько-Гринцевич, Ю. К 100-летию со дня рождения Осипа Михайловича Ковалевского / Ю. Талько-Гринцевич. -Иркутск, 1902.
Шамов, Г.В. Профессор О.М. Ковалевский: Очерк жизни и научной деятельности / Г.В. Шамов. — Казань, 1983.-113 с.;
Гирченко, В. Русские и иностранные путешественники XVII, XVIII ипервой половины XIX веков о бурят-монголах / В. Гирченко.- Улан-Удэ, 1939.
Гольман, М.И. Изучение истории Монголии на Западе XIII середина XX веков / М.И. Гольман. -М., 1988.
Горохова Г.С. Очерки по истории Монголии в эпоху маньчжурского господства. -М., 1980.
Гуревич, Б.П. Международные отношения в Центральной Азии в XVII-1-й половине XIX вв. / Б.П. Гуревич.- М., 1979.
Дамешек, JI.M. Внутренняя политика царизма и народов Сибири XIX -начале XX веков / Л.М. Дамешек.- Иркутск, 1986.
Даревская, Е.М. Сибирь и Монголия. Очерки русско-монгольских связей в конце XIX начале XX веков / Е.М. Даревская. — Иркутск, 1994. — 400с.
Даревская, Е.М. Политические ссыльные Сибири в Монголии / Е.М. Даревская// Ссыльные революционеры в Сибири: XIX век февраль 1917 г. — Иркутск, 1974. -Вып. 2. — С. 93-94, 102.
Конрад, Н.И. Запад и Восток: Статьи / Н.И. Конрад.- М., 1972.
Корбут, М.К. Казанский государственный университет им. В.И. Ульянова-Ленина за 125 лет 1804(5)-1929(30) / М.К. Корбут.- Казань, 1930. -Т.1.
Кудрявцев, Ф.А. Очерки по истории Бурят-Монгольского народа / Ф.А. Кудрявцев.- Иркутск, 1940.
Кузнецова, Н.А., Из истории советского востоковедения / Н.А. Кузнецова, Л.М. Кулагина.- М., 1970.
Кузьмин, Ю.В. Некоторые вопросы историографии российского монголоведения / Ю.В. Кузьмин // VI Международный конгресс монголоведов: Доклады российской делегации. -М., 1992. -4.1 История. Источниковедение. Экономика. Археология. Этнография. С. 119-125.
Улымжиев, Д.Б. Монголоведение в России во второй половине XIX-начале XX вв.: Петербургская школа монголоведов / Д.Б. Улымжиев.- Улан-Удэ, 1997. — 216с.
Формирование гуманистических традиций отечественного востоковедения (до 1917 года). -М., 1984.
Хохлов А. Н. Монголист О. М. Ковалевский: путешествие в Пекин (1830—1831) и контакты с российскими китаеведами // Неизвестные страницы отечественного востоковедения: Выпуск 2 / Сост.: В. В. Наумкин (отв. ред.), Н. Г. Романова, И. М. Смилянская; Институт востоковедения РАН, СПб. филиал Архива РАН. — М.: Восточная литература, 2004. — С. 148-172. — 512, [16] с. (в пер.)
Центральный государственный исторический архив в Ленинграде: Путеводитель / Под ред. С.Н. Валка и В.В. Бедина.- Л.: Главное архивное управление, 1956.
Чимитдоржиев, Ш.Б. Россия и Монголия / Ш.Б. Чимитдоржиев.- М.: Наука, 1987.
Шамов, Г.Ф. Роль востоковедов Казанского университета в изучении Монголии и Китая в первой половине XIX века: Автореф. дис. канд. ист. наук / Г.Ф. Шамов. Казан, гос. ун-т.- Казань,1956. -14с.
Шамов, Г.Ф. Роль Н.И. Лобачевского в создании восточного разряда в Казанском университете / Г.Ф. Шамов.- Казань, 1956.
Яхонтов, К.С. Китайские и маньчжурские книги в Иркутске / К.С. Яхонтов. -Иркутск, 1994. 140с.
Bawden, C.R. Shamans, lamas and evangelicals. The English Missionaries in Siberia. London, Boston, Melbourne and Henley.
Dugat, G. Histore des Onentalistes de L»Euroupe du XII-XIX siecle / G. Dugat. -Pans Т. 1; 1868; T.2. — 1870.
Kuczynski, A. Sybieryjskie szlaki/ A. Kuczynski.- Wroclaw, 1972.
Асалханов, И.А. Новые данные о Доржи Банзарове / И.А. Асалханов // Записки Бурят-Монгольского науч.-исслед. ин-та культуры.- Улан-Удэ, 1956. — 4.21. — С. 163-179.
Дмитриева, Т.Ф. Деятельность православной духовной миссии в Пекине и начальный этап развития российского востоковедения / Т.Ф. Дмитриева // Банзаровские чтения: К 170-летию со дня рождения Д. Банзарова.- Улан-Удэ, 1992.
Барея-Стажиньска, А. Буддииский трактат “Чихула хэрэглэгчи”: Его изучение О.М. Ковалевским и современность / А. Барея-Стажиньска // Наследие монголоведа О.М. Ковалевского и современность: доклады и сообщения международной научной конференции, 21-24 июня 2001 г.-Казань, 2002.
Грицкевич, В.П. Друг степных жителей / В.П. Грицкевич // Грицкевич, В.П. От Немана к берегам Тихого океана / В.П. Грицкевич.- Минск: «Полымя», 1986.- С.149-167.
Ефимов, Г.В. У истоков русского востоковедения / Г.В. Ефимов // Вестник Ленинградского ун-та. История, язык, литература. 1973. — Вып. 3. — С. 72-79.
Жаргалов, А.С. Доржи Банзаров о сравнительном изучении языков / А.С. Жаргалов // Банзаровские чтения. — Улан-Удэ, 1992. — С. 35-37.
Залкинд, Е.М. Проект американской экспансии в Сибири в середине XIX века / Е.М. Залкинд // Тр. Вост.-Сиб. ин-та культуры. 1968. — Вып. 5. — Серия: Историко-филологическая. — С. 97-105.
Извлечения из дневниковых записок, веденных кандидатом Ковалевским в Иркутске, по 15 число ноября 1828 года // Казанский Вестник. — 1829. -4.25, Кн. 2,3. — С.113-152; 1830. — 4.28.
Именохоев, Н.В. Д. Банзаров и древнемонгольские памятники / Н.В. Именохоев // Банза-ровские чтения, посвященные 170-летию со дня рождения Д. Банзарова. -Улан-Удэ, 1992.
Ким, Н.В. У истоков русско-бурятских научных и культурных связей / Н.В. Ким // Национальная интеллигенция и духовенство: история и современность. — Улан-Удэ, 1994.
Кучиньский, А. Роль и назначение вклада поляков в познание и освоение Сибири и формирование связи с краем польской диаспоры за Уралом / А. Кучиньский // Сибирская полония: прошлое, настоящее, будущее: Матер, междунар. науч,-практ. конф. Томск, 1999.
Любимов, А. О неизвестных трудах о. Иакинфа и рукописях профессора Ковалевского, хранящихся в библиотеке Казанской Духовной Академии / А. Любимов // Записки Восточного отделения Императорского русского археологического общества. -Спб., 1908. Т.18.
Марціновіч, А.А. …І сябры стэпаў манголы / Алесь марціновіч // Марціновіч, А.А. Хто мы, адкуль мы…: Гістарычныя эсэ, нарысы: У 2 кн. / Алесь Марціновіч. — Мінск: Полымя. — Кн.1.- 1996.-С.322-342.
Михайлов, Т.М. Традиционная культура бурят: история, структура и функции / Т.М. Михайлов // Проблемы традиционной культуры народов Байкальского региона -Улан-Удэ, 1999. С. 8-10.
Ольденбург, С.Ф. Памяти Василия Павловича Васильева / С.Ф. Ольденбург // Материалы по истории и филологии Центральной Азии. Серия востоковедная. — Улан-Удэ, 1970. — Вып.4.
Панчуков, А.П. Д. Банзаров первый бурятский ученый (1822-1855) / А.П. Панчуков // Уч. зап. Бурят-Монгольского пед. ин-та им. Д. Банзарова- Улан-Удэ, 1955. -Вып. 7.
Петров, А.А. Рукописи по китаеведению и монголоведению, хранящиеся в Центральном архиве ТАССР и в библиотеке Казанского университета / А.А. Петров // Библиография Востока. — M.- JL, 1937 — Вып. 10.-С. 139-155.
Пучковский, JI.C. Некоторые вопросы научного описания монгольских рукописей / Л.С. Пучковский // Советское востоковедение. M.-JL, 1941. — Т. 2. — С. 255-283.
Пучковский, JI.C. Александр Васильевич Игумнов (1761-1834) / Л.С. Пучковский // Очерки по истории русского востоковедения. — М., 1960. — Сб. 3. — С. 166-195;
Пяткевіч, А.М. Кавалеўскі Восіп Міхайлавіч / М.М. Пяткевіч // Пяткевіч, А.М. Людзі культуры з Гродзеншчыны: Даведнік. — Гродна, 2000.- С.120.
Раднаев, В.Э. Д. Банзаров в научных изысканиях европейских ориенталистов / В.Э. Раднаев // VI Международный конгресс монголоведов: Доклады российской делегации. М., 1992. — Ч. 1. История. Источниковедение. Экономика. Археология, Этнография. — С. 161-167.
Раднаев, В.Э. Лингвистические взгляды О.М. Ковалевского / В.Э. Раднаев // VII-й Международный конгресс монголоведов.- М., 1997. -С. 145-150.
Румянцев, Г.Н. Неизвестная рукопись О.М. Ковалевского / Г.Н. Румянцев // Записки Бурят-Монгольского гос. науч. исслед. ин-та культуры и экономики. — Улан-Удэ, 1947. — Вып. VII. — С. 139-142.
Санжеев, Г.Д. Изучение монгольского языка и литературы / Г.Д. Санжаев // Тр. московского ин-та востоковедения. -М., 1947. Сб. 5.
Стариков, А.А. Восточная филология в Московском университете / А.А. Стариков // ОИРВ. -М., 1960. Сб. 3.
Тагаров, 3. Заметки о бурят-монгольской летописи «Бичихан запискэ» / З. Тагаров // Зап. Бур.-Монг. научн.-исслед. ин-та культуры.- Улан-Удэ, 1952. — Т. 15.
Улымжиев, Д.Б. Монголоведение в Бурятии / Д.Б. Улымжиев, Ш.Б. Чимитдоржиев // Бюллетень Международной ассоциации монголоведов № 1-2 (9, 10). — Улан-Батор, 1992.
Улымжиев, Д.Б. Новые, ранее неизвестные письма профессора О.М. Ковалевского / Д.Б. Улымжиев // Цыбиковские чтения 6: проблемы истории и культуры монгольских народов. — Улан-Удэ, 1993. — С.52-54.
Успенский, B.JI. Монголоведение в Казанской духовной Академии / В.Л. Успенский //Mongolica-III: Из архивов отечественных монголоведов XIX-начала XX веков.- СПб., 1994. — С.11-17.
Фролов, Е. Вильнюсский период жизни и деятельности О.М. Ковалевского / Е. Фролов // Уч. Зап. Вильнюсского ун-та. Сер. ист.-филол.- 1958. — Т.4.
Хамаганов, М.П. Д. Банзаров в оценке деятелей литературы и культуры / М.П. Хамаганов // Зап. Бурят-Монгольского пед. ин-та им. Д. Банзарова. — Улан-Удэ, 1955. — Вып. 7.
Цвірка, К. Юзаф Кавалеўскі / Кастусь Цвірка // Філаматы і філарэты: Зборнік / Укладанне, пераклад польскамоўных твораў, прадмова, біяграфічныя даведкі пра аўтараў і каментарыі К. Цвіркі.- Мінск: “Беларускі кнігазбор”, 1998.-С.323-330.
Чимитдоржиев, Ш.Б. Монголовед А.В. Игумнов / Ш.Б. Чимитдоржиев // Исследования по культуре народов Центральной Азии. — Улан-Удэ, 1980. — С. 155-160.
Чимитдоржиев, Ш.Б. Бурят-монголы и Центральная Азия / Ш.Б. Чимитдоржиев // VI Международный конгресс монголоведов: Доклады российской делегации. — М., 1992. -4.1. История. Источниковедение. Экономика. Археология. Этнография.
Шамов, Г.Ф. Монгольская кафедра Казанского университета. История открытия / Г.Ф. Шамов // Ученые записки Казанского университета им. В.И. Ульянова-Ленина. Казань, 1954. -Т.119, Кн.9. — С.171-183.
Шастина, Н.П. Из переписки О.М. Ковалевского с бурятскими друзьями / Н.П. Шастина // Советское востоковедение. — 1965. — Вып. 16.
Шастина, Н.П. В.П. Васильев как монголовед / Н.П. Шастина // Материалы по истории и филологии Центральной Азии. Серия востоковедная. — Улан-Удэ, 1970. — Вып. 4.
Шинкевич, С. Монголоведение в Польше / С. Шинкевич // Культура Монголиии в средние века и новое время (XVI-начало XX веков). — Улан-Удэ, 1986.
Шофман, А.С., Восточный разряд Казанского университета / А.С. Шофман, Г.Ф. Шамов // Очерки по истории русского востоковедения. -М, 1956. Сб.2.
Яроцкий, А.В. О деятельности П.Л. Шиллинга как востоковеда / А.В. Яроцкий // Очерки по истории русского востоковедения М., 1963. — С. 218-254.
Alexeev, К. The J. Kowaievskis collection of Chinese, Manchu, Mongolian and Tibetan books in Vilnius / K. Alexeev, K. Yachontov //Петербургское востоковедение.212-СПб., 1992. Вып. 1.
Ulymzhiev, D. O.M.Kovalewski founder of scientific Mongols Stadies in Russia./ D. Ulymzhitv. // Bulletin The iams international association for mongol studies -Ulaanbaatar, 1991.-No 2 (8).
Абрамовіч, П. Можаш ганарыцца ім, Бераставіца / П. Абрамовіч // За камунізм.- 1986.- 25 кастрычніка.- С.3.
Белабокая, М. Наш знакаміты зямляк / М. Белабокая // Бераставіцкая газета.- 2001.- 6 студзеня.- С.4.
Белокрыс, М. Новые документы о Д. Банзарове / М. Белокрыс // Байкал.- 1982. — № 3. -С. 128-130.
Васьков, О.В. Из истории Российской духовной миссии в Китае / О.В. Васьков // Дипломатический вестник.- 1997. — № 1. — С. 78-79.
Грыцкевіч, В. Удалечыні ад бацькаўшчыны / В. Грыцкевіч // Маладосць.- 1977.- №4.- С.176-183.
Грицкевич, В. Породненный с кочевниками / В. Грицкевич // Байкал.- 1974.- №5.- С.139-144.
Госць з Варшавы // Бераставіцкая газета.- 1999.- 12 мая.- С.4.
Загоскин, М. Воспоминания об Алексее Александровиче Бобровникове / М. Загоскин // Сибирский Вестник.- 1865. — № 3.
Мальдзіс, А. След, пакінуты жыццём / А. Мальдзіс // Беларусь.- 1978.- №6.- С.28.
Міхнюк, У.М. Усходазнаўца Восіп Кавалеўскі / У.М. Міхнюк, В.Ф. Шалькевіч // Весці АН БССР. Сер. Грамад. Навук.- 1985.- №5.
Орлик, О.В. Русская духовная миссия в Пекине в первые десятилетия XIX века / О.В. Орлик //Новая и новейшая история.- 1998. — № 6. — С. 138-142.
Палубінскі, А. Пакінуў яркі след / А. Палубінскі // За камунізм.- 1989.- 7 студзеня.
Пацэнка, М. В. М. Кавалеўскі / М. Пацэнка // Бераставіцкая газета.- 1998.- 5 жніўня.- С.3.
Раднаев, В.Э. Н.И. Лобачевский и Д. Банзаров / В.Э. Раднаев // Байкал.- 1992. — № 1. -С. 141-144.
Улымжиев, Д.Б. О.М.Ковалевский-основатель научного монголоведения в России / Д.Б. Улымжиев // Archiv orientalni. Praga. — 1990 — No 4. — p. 362-375.
Улымжиев, Д.Б. Подвиг ученого. К 170-летию со дня рождения Доржи Банзарова (1822-1855) / Д.Б. Улымжиев //Байкал-. 1992. -№1. — С. 135-140.
Цвирка, К. В Пекин из Вильно – через Казань / Кастусь Цвирка // Беларусь.- 1999.- №8.- С.22-23.
Шаракшинова, Н.О. Монголовед Алексей Бобровников / Н.О. Шаракшинова // Байкал. -1988,- №3.- С. 131-137.
Чимитдоржиев, Ш.Б. Фонд О.М. Ковалевского в библиотеке Вильнюсского университета / Ш.Б. Чимитдоржиев // Народы Азии и Африки.- 1990. — № 2. — С. 137-140.
Яновіч, М. Восіп Кавалеўскі ля вытокаў манголазнаўства / М. Яновіч // Народная воля.- 2001.- 16 сакавіка.- С.3.
Ленинградское Отделение Института Востоковедения Академии Наук 1. РФ.
Архив Востоковедов Фонд 29, опись 1, дело 24, 27.
Отдел рукописей и редких книг Российской национальной библиотеки. Фонд 608. Архив И.В. Помяловского, опись 1, д. 4943.
Дневник О.М. Ковалевского с 9 октября по 11 декабря 1830 года- О путешествии в Пекин через Монголию. 76с.
Отдел рукописей и редких книг библиотеки Санкт-Петербургского университета.
Фонд О.М. Ковалевского. Дело 567, папка № 1; дело 568, папка №2 .
Отдел рукописей и редких книг научной библиотеки Казанского университета.
Фонд Н.И. Лобачевского. Записка об учреждении кафедры монгольского языка при Казанском университете, составленная экстраординарным профессором Ковалевским. — Казань, 1837.
Национальный архив Республики Татарстан (НАРТ).
Фонд 10 Казанская духовная академия,опись 1, дело 215, 243, 308, 382, 349, 450, 454, 463, 676, 692, 904, 1018, 1113, 1170, 1 175, 1297, 1301, 1388, 1389, 1960,2933,3702,3677,4086;опись 2, дело 498,10451132;опись 5, дело 871.
НАРТ. Фонд 22. Материалы татарской ратуши, опись 2, дело 289.
Полянская П.И. Я. Шмидт и О.М. Ковалевский: [Электронный ресурс]. URL:http:// www.orientalstudies.ru(Дата звароту 04.01.2016).
Романчук, Г. В Берестовице был свой Ломоносов / Галина Романчук // Гродненская правда: [Электронный ресурс].URL:http:// grodnonews.by/category/istoriya/news2952.ht (Дата звароту 04.01.2016).
Полянская, О.Н. Вклад профессора О. М. Ковалевского в изучение истории и культуры монголоязычных народов Центральной Азии, I-я половина XIX века: Диссертация // Научная библиотека диссертаций и авторефератов disserCat:[Электронный ресурс]. URL:http:// www.dissercat.com/content/vklad-professora-o-m-kovalevskogo-v-izuchenie-istorii-i-kultury-mongoloyazychnykh-narodov-ts#ixzz3yJZD55EG(Дата звароту 04.01.2016).
Імя Восіпа Міхайлавіча Кавалеўскага да нядаўняга часу было вядомым толькі вузкаму колу спецыялістаў – усходазнаўцаў і вучоных, якія займаюцца праблемамі польскага нацыянальна-вызваленчага руху, гісторыяй рускай навукі першай палавіны ХІХ ст.
Артыкулы пра Кавалеўскага ў большасці энцыклапедый не паведамляюць пра яго беларускае паходжанне. А між тым, Восіп (Юзаф) Кавалеўскі, сусветна вядомы вучоны-манголазнавец, гісторык, этнограф, асветнік і гуманіст, нарадзіўся 9 студзеня 1801 года ў Вялікай Бераставіцы ў сям’і ўніяцкага святара Міхаіла Кавалеўскага, які паходзіў з дробнапамесных дваран.
З 1808 па 1817 гг. Восіп Кавалеўскі вучыўся ў Свіслацкай гімназіі, якая знаходзілася пад апекай Віленскага ўніверсітэта і мела рэпутацыю адной з лепшых навучальных устаноў, якія ўваходзілі ў склад Віленскай навучальнай акругі. Якасць выкладання ў гімназіі, асабліва гуманітарных прадметаў, была вельмі высокай. Аб гэтым вучоны ўспамінаў пазней і гаварыў, што атрымаў добрыя веды па лацінскай, грэчаскай і польскай мовах, а таксама па гісторыі і літаратуры. Асаблівую цікавасць гімназіст Кавалеўскі праяўляў да антычнай гісторыі і класічнай філалогіі, што і вызначыла выбар яго будучай першай спецыяльнасці. У 1817 г. ён паступіў на факультэт літаратуры і вольных мастацтваў Віленскага ўніверсітэта, які закончыў у 1820 годзе са ступенню кандыдата філасофіі. Падчас вучобы ва ўніверсітэце будучы вучоны не толькі паспяхова займаўся гісторыяй філалогіі і філасофіі, але і прымаў актыўны ўдзел у студэнцкім рэвалюцыйным руху. У 1817 г. ён стаў удзельнікам “Таварыства філаматаў”, а затым “Таварыства філарэтаў” (1820), якія спачатку абмяжоўваліся культурна-асветніцкімі задачамі, а затым перайшлі да актыўнай грамадзянскай пазіцыі, прапагандавалі нацыянальна-вызваленчыя ідэі, выказваліся за адмену прыгоннага права, пашырэнне палітычных свабод. У гэты час пачалося сяброўства Восіпа Кавалеўскага з Адамам Міцкевічам. Менавіта па рэкамендацыі Міцкевіча ён стаў дзявятым членам “Таварыства філаматаў” (з 1817 г.)
У 1820 г. Восіп Кавалеўскі закончыў Віленскі ўніверсітэт са ступенню кандыдата філасофіі і быў накіраваны намеснікам выкладчыка польскай славеснасці ў Віленскую гімназію. У гімназіі ён таксама выкладаў грэчаскую і лацінскую мовы. Акрамя гэтага, Кавалеўскі валодаў яшчэ англійскай, французскай і нямецкай мовамі.
У 1823 г. выйшлі ў свет яго першыя пераклады класічных твораў “Пра высокае” рытара Д. Лонгіна і шасці кніг “Метамарфоз” П. Авідзія з каментарыямі і дапаўненнямі перакладчыка. “Метамарфозы” выдаваліся два разы і былі рэкамендаваны Віленскім універсітэтам выкладчыкам і студэнтам у якасці вучэбнага дапаможніка.
У 1823 г. тайныя таварыствы філаматаў і філарэтаў былі раскрыты царскімі ўладамі. Многія члены таварыстваў былі арыштаваны. Восіп Кавалеўскі таксама быў арыштаваны, а затым высланы ў Казань з мэтай вывучэння ўсходніх моў.
Казанскі перыяд жыцця Восіпа Міхайлавіча Кавалеўскага
З 1824 г. Восіп Кавалеўскі працуе ў Казанскім універсітэце, вывучае татарскую, арабскую і персідскую мовы, піша гісторыю Казанскага ханства. У 1828 г. у сувязі з падрыхтоўкай да адкрыцця ў Казанскім універсітэце кафедры мангольскай славеснасці Савет універсітэта пастанавіў адправіць Восіпа Кавалеўскага і студэнта Аляксандра Папова ў навуковую камандзіроўку на 4 гады ў Іркуцк з мэтай вывучэння мангольскай мовы, гісторыі, звычаяў і рэлігіі Манголіі.
З 1828 па 1834 гг. вучоны многа вандраваў па Сібіры, Манголіі, Кітаі. Падчас экспедыцыі па Сібіры і Манголіі Восіп Міхайлавіч вывучаў і даследаваў жыццё буратаў і манголаў, іх культуру, традыцыі, рэлігійныя вераванні. Пасля вяртання ў Казань у 1833г. Восіп Кавалеўскі ўжо ў званні прафесара-ад’юнкта ўзначаліў новую, першую ў Еўропе, кафедру мангольскай мовы ў Казанскім універсітэце. Абагульніў вопыт сваіх даследаванняў і выдаў вучэбныя дапаможнікі “Кароткую граматыку мангольскай кніжнай мовы” (1835) і “Мангольскую хрэстаматыю” (1836).
Такія фундаментальныя творы вучонага, як “Кароткая граматыка мангольскай мовы” (1835), “Мангольская хрэстаматыя” (1836/1837), “Будыйская касмалогія”(1837), “Мангольска-руска-французскі слоўнік” у 3-х тамах (1844, 1846, 1849), рукапісная “Гісторыя манголаў” з яго шматлікімі аўтарскімі замалёўкамі, увайшлі ў залаты фонд рускага і сусветнага манголазнаўства і будалогіі.
Вучоны сыграў выключную ролю ў выкладанні мангольскай мовы ў Казанскім універсітэце і гімназіі, камплектацыі бібліятэкі рукапісамі і кнігамі, падрыхтоўцы і выданні вучэбных дапаможнікаў.
З 1833 г. ён упершыню ў Еўропе стаў весці курс мангольскай мовы ва ўніверсітэце. Адначасова з 1844 г. Восіп Міхайлавіч – дырэктар і выкладчык 2-й Казанскай гімназіі, а з 1855 па 1860 гг. — рэктар Казанскага ўніверсітэта.
На працягу дзесяці гадоў ён з’яўляўся кіраўніком школ Казанскай губерні. Восіп Кавалеўскі ўжо ў першай палове ХІХ ст. быў агульнапрызнаным аўтарытэтам у галіне манголазнаўчых даследаванняў. Навуковая спадчына вучонага была вельмі высока ацэнена як яго сучаснікамі-ўсходазнаўцамі, так і навуковай грамадскасцю ў будучыні. Восіп Кавалеўскі з’яўляўся Ганаровым членам Азіяцкага таварыства ў Парыжы (1839), правадзейным членам Імператарскага таварыства гісторыі і старажытнасцей Расійскіх (1840), правадзейным членам Каралеўскага дацкага таварыства паўночных антыкварыяў (1844) і Віленскай археаграфічнай Камісіі (1868), членам-карэспандэнтам Пецярбургскай акадэміі навук (1837). За ўклад вучонага ў развіццё манголазнаўства, за поспехі і дасягненні ў педагагічнай і асветніцкай дзейнасці ён быў узнагароджаны ордэнамі Святога Станіслава, Святой Ганны І ступені і Святога Уладзіміра ІІ ступені. У 1855 г. кафедру мангольскай славеснасці з Казанскага ўніверсітэта перавялі ў Пецярбургскі ўніверсітэт. Кавалеўскага назначылі на пасаду рэктара Казанскага ўніверсітэта ў сувязі з хваробай былога рэктара І.М. Сіманава. У пачатку 1860 г. у Казанскім універсітэце адбыліся рэвалюцыйныя студэнцкія хваляванні. За гэта Восіпа Кавалеўскага вызвалілі з пасады рэктара. Яшчэ два гады ён пражыў у Казані.
Варшаўскі перыяд жыцця Восіпа Кавалеўскага
У 1862 г. вучоны пераехаў у Варшаву. Яго запрасілі на пасаду прафесара агульнай гісторыі ў Варшаўскую Галоўную Школу, якая ў 1869 г. была пераўтворана ў Варшаўскі ўніверсітэт. Восіпа Міхайлавіча выбралі дэканам гісторыка-філалагічнага факультэта, і ў далейшым ён неаднаразова выбіраўся дэканам гэтага факультэта. Ён выкладаў курс агульнай гісторыі, хоць часам чытаў спецкурсы. Выбіраўся таксама ўніверсітэцкім суддзёй, быў пастаянным памочнікам рэктара і членам савета папячыцеляў Варшаўскай вучэбнай акругі. Але ўсходазнаўствам у Варшаве ён не займаўся. У 1878 г. Варшаўскі ўніверсітэт адзначыў 50-годдзе навуковай і педагагічнай дзейнасці Восіпа Кавалеўскага. 28 сакавіка 1878 г. ён быў выбраны Ганаровым членам Казанскага ўніверсітэта.
7 лістапада 1878 г. Восіп Міхайлавіч зайшоў як заўсёды перад лекцыяй у бібліятэку пачытаць перыёдыку. За некалькі хвілін да лекцыі ён раптоўна памёр. Пахаванне адбылося 12 лістапада на Павонзкаўскіх могілках у Варшаве. На помніку надпіс: “Тут спачывае светлай памяці Юзаф Кавалеўскі, тайны радца і былы дэкан і прафесар Імператарскага ўніверсітэта, знакаміты арыенталіст.” Восіп Міхайлавіч Кавалеўскі не забыты. У Манголіі ў гарах Таван Богд адна з вяршынь названа ў гонар вучонага. У Музеі гісторыі Казанскага ўніверсітэта прадстаўлена экспазіцыя, прысвечаная развіццю арыенталогіі ў Расіі і Еўропе. Экспазіцыю адкрывае галерэя партрэтаў выдатных вучоных-усходазнаўцаў, сярод якіх ёсць і партрэт Восіпа Міхайлавіча Кавалеўскага як заснавальніка першай у Еўропе кафедры мангольскай мовы. Не забыты вучоны і на сваёй радзіме, у Вялікай Бераставіцы. Бераставіцкі край па праву ганарыцца сваім знакамітым земляком. Для ўвекавечвання памяці Восіпа Міхайлавіча Кавалеўскага рашэннем Гродзенскага аблвыканкама ў 1998 г. Бераставіцкай раённай цэнтральнай бібліятэцы прысвоена імя вучонага. Па ініцыятыве Бераставіцкага райвыканкама на будынку бібліятэкі ўстаноўлена памятная дошка.
Скарб Нямцэвічаў з в. Цецяроўка
Скарб дваранскага рода Нямцэвічаў быў знойдзены 18 жніўня 1989 года на тэрыторыі пагранзаставы Мінчыкі ваеннаслужачымі в/ч 2141 М. Каленчуком і В. Касцецкім падчас здабычы пяску на месцы былога фальварка Цецяроўка.
Скарб уяўляе сабой гістарычныя рэчы, якія збіраліся родам Нямцэвічаў на працягу двух з паловай стагоддзяў. Пачынальнікам калекцыі з’яўляўся Юліян Урсын-Нямцэвіч. У склад скарбу ўваходзілі 68 прадметаў.
Гэта сталовае срэбра, вайсковыя атрыбуты, узнагароды, ювелірныя кубкі, манеты Рэчы Паспалітай і Англіі 1920-ых, дакументы на імя польскага ротмістра Ежы Урсын-Нямцэвіча (1892-1951), апошняга ўладальніка маёнтка Цецяроўка. Скарб быў схаваны ў верасні 1939 года пасля далучэння Заходняй Беларусі да БССР.
Род Нямцэвічаў вядомы ў Беларусі. Напрыклад, Станіслаў Францішак (1753-1817) – дзяржаўны дзеяч ВКЛ, гродзенскі маршалак і губернатар. Юліян (1758-1841) – вядомы польскі пісьменнік і гісторык.
У пачатку ХХ стагоддзя Нямцэвічы парадніліся з Касакоўскімі бераставіцкай лініі і пражывалі ў маёнтку Цецяроўка. Цікавасць да гэтага роду я праявіў, вывучаючы спадчыну Касакоўскіх на Бераставіччыне. У кнізе А. Гладышчука “Нямцэвічы. Сапраўдная гісторыя” (Мінск, 2009) сустрэў пісьмо Ежы Урсын-Нямцэвіча ад 28 студзеня 1990 года, які з’яўляецца непасрэдным удзельнікам хавання памятных рэчаў пад Мінчыкамі.
Пісьмо з’явілася водгукам на публікацыю артыкула “Тайна скарбу” ў “Гродзенскай праўдзе” ад 26 жніўня 1989 года. З ліста Ежы стала вядома, што свае памятныя рэчы хавалі трое чалавек: ён сам, дзядзька-вайсковец Ежы Урсын-Нямцэвіч, уладальнік маёнтка Цецяроўка, і яго 16-гадовы сын Юзаф. Аўтар ліста меў на той час 15 год. Хавалі найбольш каштоўныя сямейныя рэліквіі. Гэта два срэбныя імянныя кубкі канца ХVII-XVIII стагоддзяў Юліяна Урсын-Нямцэвіча. Адзін з іх зроблены ў Гданьску майстрам М. Якабам і аздоблены рэльефнымі выявамі сцэн, якія датычацца святаў, звязаных з Раством Хрыстовым. У другім кубку варшаўскі майстар Т. Клімашэўскі ўмацаваў калекцыю з дваццаці манет і медалёў XIV–XVIII стагоддзяў.
Сярод вайсковых памятных рэчаў – бронзавая булава Андрэя Урсын-Нямцэвіча, камандзіра пераможнай бітвы з туркамі пад Венай у 1683 годзе. Булава сімвалічная, мае серыю партрэтаў ваяроў паміж шчытамі з пчоламі. Булава, як джала, напамінае ворагам аб небяспецы. Ёсць тут і рынграф афіцэрскі XVIII ст. часоў паўстання Тадэвуша Касцюшкі (1794 г.), ад’ютантам якога быў Юліян Урсын-Нямцэвіч. На бронзавай шчытападобнай пласціне награвіраваны польскі арол у кароне з медальёнам на грудзях.
У мінчыцкай калекцыі таксама тры ўзнагароды – знакі палкоў войска Польскага 1920-1929 гадоў, якія належалі ротмістру Ежы Урсын-Нямцэвічу,
апошняму ўладальніку Цецяроўкі. Сталовае срэбра – прыданае Людвікі Марыі Касакоўскай (1893-1978), жонкі ротмістра Ежы Урсын-Нямцэвіча і старэйшай дачкі ўладальніка маёнтка ў Вялікай Бераставіцы Юзафа Касакоўскага (1866-1917). Лепшым узорам высомастацкай вытанчанай работы сярод сталовых прадметаў з’яўляецца збан туалетны, срэбны з ванначкай.
Вялікая выстава скарбаў будзе цікавая не толькі для гісторыкаў і апантаных краязнаўцаў, але і для шырокага кола дапытлівых жыхароў Бераставіччыны.
Бібліяграфія:
Втарушын, А. «Хтосьці хавае, хтосьці знаходзіць…» / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 2018. — 8 жніўня (№ 62). — С. 4. ББК 644.1+99
У артыкуле расказваецца пра скарбы, якія былі знойдзены ў Мінчыках Бераставіцкага раёна.
Аляксееў, Аляксандр Аляксеевіч. Спадчына Беларусі.Скарбы : альбом / А.А. Аляксееў, А.В.Лукашэвіч. — Мн. : Мiн. ф-ка каляр. друку, 2007. – 319 с. ББК 85.12(4Беи)1я6
Какие клады хранят в Гродненском историко-археологическом музее и какова их ценность? // Гродзенская праўда. — 2021. — 21 января.: Электронный ресурс: URL: https://grodnonews.by/ news/kultura/ kakie_klady_khranyat_v_grodnenskom_istoriko_arkheologicheskom_muzee_i_kakova_ikh_tsennost.html. — Дата доступа: 24.05.23 г.
Скарбы Панямоння са збораў дзяржаўных музеяў Гродзенскай вобласці [Выяўленчы матэрыял] = Сокровища Понеманья из собраний государственный музеев Гродненской области = The treasures of Paniamonnie from the collections of state museums of Hrodna region : [альбом / рэдактары-складальнікі: А. В. Русачак, В. В. Аніська, К. У. Арабей ; рэдкалегія: В. А. Лісковіч і інш.] ; фота: С. А. Кічук і інш.]. — Мінск : СтройМедиаПроект, 2017. — 421, [2] с. ББК 79.1(4Беи)л6
Я познаю мир. Клады и сокровища: детская энциклопедия / авт.-сост. Л.Б. Сумм.- М. : Астрель, 2005. — 396 с.
Могільнік культуры шарападобных амфар каля в. Малыя Ёдкавічы
Малыя Ёдкавічы, археалагічны помнік — могільнік культуры шарападобных амфар (2-я пал. 3-га тыс. да н. э.) каля в. Малыя Ёдкавічы Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці. Быў размешчаны на паўд-зах. ускраіне вёскі. У час распрацоўкі пясчанага кар’ера знойдзены косці, гліняны посуд, каменныя і касцяныя вырабы. У 1971 г. К. Т. Кавальская даследавала рэшткі пахавання ў каменнай скрыні і сабрала артэфакты пад сценкай кар’ера. Знойдзены вузкае шліфаванае долата з крэменю, касцяное долата, 2 іклы дзіка, цэлая і фр-ты 2 амфар, шыракагорлая амфара, арнаментаваная па шыйцы авальнымі ямкавымі наколамі і адбіткамі лінейнага штампа.
Археалагічная культура шарападобных амфар, культура познанеалітычных плямён, якія ў 3-м тыс. да н. э. жылі на тэр. цэнтр і ўсх. Германіі, Польшчы, Чэхіі, на пн-усх Румыніі, у лесастэпавай частцы Правабярэжнай Украіны, на З. Беларусі. Падзялялася на групы і варыянты. Насельніцтва займалася сельскай гаспадаркай і паляваннем. Іх селішчы размяшчаліся на берагах рэк. Жытлы наземныя, слупавой канструкцыі, часам шматкамерныя з каменнымі або глінянымі агнішчамі; месцамі сустракаюцца паўзямлянкі. Побач з жытламі гаспадарчыя ямы. Пахавальны абрад — трупапалажэнне ў неглыбокіх ямах, абкладзеных каменнымі плітамі або валунамі, часам няпоўнае трупаспаленне. Пахавальны інвентар прадстаўлены каменнымі і касцянымі прыладамі працы, керамікай, упрыгожаннямі. Месцамі над пахаваннямі насыпалі курганы. Былі пахаванні індывідуальныя і групавыя, часам у іх знаходзяць рэшткі буйных рагатых жывёл. Сустракаюцца і асобныя рытуальныя пахаванні жывёл. Для керамікі характэрны амфары з шарападобным корпусам і вертыкальным венчыкам, разнастайныя гаршкі, кубкі, міскі, арнаментаваныя пераважна ў верхняй частцы адбіткамі лінейнага штампа, шнура, насечкамі, наколкамі. Сярод прылад працы і зброі — крамянёвыя сякеры-кліны і долаты, касцяныя нажы і долаты, верацёнападобныя наканечнікі стрэл. Для ўпрыгожанняў характэрны бурштынавыя вырабы, аздобы з косці і гліны. На тэрыторыі Беларусі носьбіты гэтай культуры праніклі на познім этапе яе развіцця. Найбольш вядомыя помнікі — могільнікі Краснасельскі (Ваўкавыскі раён) і Малыя Ёдкавічы (Бераставіцкі раён).
Бібліяграфія:
Археалогія Беларусі : энцыклапедыя. У 2 т. Т. 2. Л — Я / рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. — Мінск : БелЭн, 2011. — 464 с.; іл.
Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь / склад. В.Я. Абламскі, І.М. Чарняўскі, Ю.А. Барысюк. – Мінск : БЕЛТА, 2009. – 684 с.: іл
Свешников, И. К. Культура шаровидных амфор. М., 1983; Чарняўскі М. М. Культура шарападобных амфар // Археалогія Беларусі. Мн., 1997. Т. 1.
Каменны могільнік у вёсцы Клепачы
За 0,2 км на поўдзень ад вёскі, на ўзвышаным правым беразе р. Свіслач, ва ўрочышчы Царковішча. Захавалася каля 10 магіл яцвяжскага паходжання (14 — 16 ст). Выявіў у 1937 г. А. Лявіцкі, абследаваў у 1984 г. Я. Г. Звяруга. На некаторых камянях ёсць крыжападобныя знакі. Раскопкі не праводзіліся.
Бібліяграфія:
Гарады і вёскі Беларусі. Т.9. Кн.I. Гродзенская вобласць : энцыклапедыя / Нацыянальная акадэмія навук Беларусі ; редкалегія У. У. Андрыевіч і інш.. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя iмя Пятруся Броўкi, 2016. — 844 с. ББК 63.3(4Беи)я2
Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь / склад. В.Я.Абламскі, І.М.Чарняўскі, Ю.А.Барысюк. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684с. ББК 79.0(4Беи)я2
Збор помнiкаў гiсторыi i культуры Беларусi. Гродзенская вобласць / АН БССР, Iн-т мастацтвазнаўства, этнаграфii i фальклору; рэдкал.: С.В.Марцэлеў i iнш. — Мінск: БелСЭ, 1986. — 370с. ББК 63.3(4Беи)
Турок, Л. Археалагічныя помнікі Бераставіцкага раёна / Людміла Турок // Бераставіцкая газета. — 2023. — 20 ліпеня. — С. 6.
“Гузік” графа Касакоўскага
Ці задумваемся мы над тым, якую цікавую спадчыну заставілі нашы продкі ў нашых родных мясцінах? Ходзячы па будзёнай Бераставіцы мы яе не заўважаем і, сапраўды, патрэбен зрок дзіцяці, каб адкрыць нешта незвычайнае. Яшчэ ў дзяцінстве, блукаючы каля сённяшняга раённага шпіталя і, шукаючы першыя веснавыя кветкі, я выпадкова сутыкнулася з нечым, што вельмі ўразіла мяне. Тады я пабегла дамоў і зашчабятала сваёй матулі, што знайшла камень-гузік, вельмі вялікі і непадобны на іншыя. Матуля не паверыла мне, мабыць я была яшчэ зусім маленькай у яе вачах, хоць мне і было на той час 10 год. З цягам часу я забыла аб знаходцы, а, калі вучылася на ІІ курсе ГрДУ, то прыгадала аб гэтым. Я не магла паверыць у тое, калі зноў убачыла сваімі ўласнымі вачамі гэты “зузік”, што праз такі вялікі адрэзак часу ён заставаўся ляжаць на сваім месцы.
Камень, эліпсавіднай формы, аздоблены тонка выкананым узорам. Мае дзве неглыбокія адтуліны, якія сімметрычна размешчаны на цэнтральнай частцы прадмета. Прыблізна адносіцца да ХІХ стагоддзя. Знойдзены недалёка ад маёнтка Касакоўскіх. Мабыць, гэты камень ўвасабляе сабою частку нейкай архітэктурнай кампазіцыі маёнтка, існаваўшай, на маю думку, у часы Напалеона.
Сядзіба Касакоўскіх знаходзілася на тэрыторыі сучаснай раённай бальніцы, складалася з старога і новага палацаў, парку. Стары палац складаўся з двух будынкаў — каменнага, які адносіцца да пачатку ХІХ стагоддзя, і драўлянага, пабудаванага ў ХVІІ стагоддзі. Новы палац пабудаваны ў 1900 г. У сядзібе захоўвалася многа каштоўнасцей: напалеонаўскія дары, карцінная галерэя, мэбля розных эпох, бібліятэка, нумізматычная калекцыя.
P.SДадзены артыкул быў надрукаваны невядомым аўтарам ў студзені-лютым 2003 года ў краязнаўчым часопісе Янус (№ 1-2), які выдаваўся на той момант школьным краязнаўчым таварыствам Вялікаэйсмантаўскай сярэдняй школы. На сёняшні час месцазнаходжанне каменя не вядома.
Бібліяграфія:
Археалагічныя знаходкі ў Алекшыцах. “Гузік графа Касакоўскага // Янус. — 2003. — № 1—2. — С. 5.
Гаршок са скарбам в. Жукевічы (Алекшыцкі сельскі савет)
Улетку 1968 г. два школьнікі знайшлі на раллі каля в. Жукевічы Бераставіцкага раёна гліняны гаршчок са скарбам. Колькі там было манет, цяпер невядома, бо скарб трапіў у Гродна і разышоўся сярод калекцыянераў. Дацэнту Белдзяржуніверсітэта В. М. Рабцэвічу ўдалося сабраць усяго 8 дэнарыяў.
У захаванай частцы скарбу манеты розных рымскіх правіцеляў: Адрыяна, Антаніна Пія, Фаўстыны Малодшай, Люцыя Вера, Люцыла, Камода і Септымія Севера. Паколькі манеты моцна пашкоджаны, пасціраліся, можна меркаваць, што яны былі схаваны не пазней, чым у першай цвэрці ІІІ ст. н. э.
“Паводле складу манет і часу захавання Жукевіцкі скарб можна было б залічыць да зусім ардынарных знаходак для заходніх абласцей СССР, — адзначае ў сваёй рабоце “Склад рымскіх манет” кандыдат гістарычных навук, супрацоўнік Інстытута гісторыі Акадэміі навук Украіны У. А. Анохін. Але цікавасць выклікае другое, бо антычныя манеты ў Беларусі знаходзілі рэдка.
Гэта меркаванне пацвярджае і дацэнт БДУ В. М. Рабцэвіч, які ў кнізе “Пра што расказваюць манеты” піша: “Першыя манеты, як вынік знешніх эканамічных сувязей усходнееўрапейскіх плямён, з’явіліся на зямлі сучаснай Беларусі ў канцы ІІ — пачатку ІІІ ст. н. э. Да цяперашняга часу тут зарэгістравана 34 адзінакавыя знаходкі і 12 скарбаў (у тым ліку і Жукевічы), якія далі навуцы больш 2 тысячы антычных манет…”.
Чым вызначана з’яўленне рымскіх манет на Бераставіччыне? Хутчэй за ўсё гэта вынік інтэнсіўнай здабычы і вывазу бурштыну ў Рымскую імперыю з Прыбалтыкі. У той час таксама вывозілася пэўная прадукцыя промыслаў або сельскай гаспадаркі, а яе кошт часткова пагашаўся рымскай манетай. Грошы не адпавядалі ў той час сваёй сапраўднай функцыі, а выступалі тут як натуральная каштоўнасць — срэбра. Магчыма, яно абслугоўвала ў асноўным гандлёвыя зносіны толькі паміж племянной знаццю і рымскімі купцамі. Да таго ж скарб знойдзены на тэрыторыі, звязанай з басейнам Нёмана, ніжняе цячэнне якога ўваходзіць у арэал прыбалтыйскага распаўсюджвання антычных манет.
Бібліяграфія:
Археалогiя, нумiзматыка i геральдыка Беларусi : энцыклапед. даведнiк / мастак Я.Ф.Леўчанка. — Мінск : Гал.рэд.Беларускай Савецкай Энцыклапедыі, 1979. — 200с. — ( Энцыклапедычная бібліятэчка «Беларусь»)
Бектинеев, Ш. И. Денежное обращение на территории Беларуси в IX—XVI веках: нумизматические исследования / Ш. И. Бектинеев; [научный редактор О. Н. Левко]; Национальная академия наук Беларуси, Институт истории. — 2-е изд. — Минск: Беларуская навука, 2018. — 508, [1] с. ББК 65.262.6(4Беи)
Гулецкi, Дзмiтрый Уладзiмiравiч. Манеты беларускай даўніны / Дзмітрый Гулецкі. — Мн.: Беларусь, 2007. — 159с. ББК 63.2(4Беи)
Калеснік, Л. Р. Ад Алекшыц да Эйсмантаў: час, прастора, лёсы / Леанід Калеснік. — Мінск: Колорград, 2020. — 272 с. ББК 63.3(4Беи)
Кузнецова, Н. А. Исчезнувшие монеты: [повесть] / Наталия Александрова Кузнецова. — Москва: Эксмо, 2019. — 192 с. — (Черный котенок. Новое улучшенное оформление) ББК 84(2=411.2)6
Лук’яненка, У. Манеты расказваюць / Лук’яненка У. // Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 26.
Прошлое в монетах: памятные монеты 1832-1991 гг. / Т. А. Аглинцева, Е. Н. Кукушкина, Г. М. Сухонос и др. — Москва: Финансы и статистика, 1994. — 288 с ББК 63.2
Рябцевич, Валентин Наумович. Нумизматика Беларуси / В. Н. Рябцевич. — Мн.: Полымя, 1995. — 687с.
Семар, Геннадий Мигранович. Среди монет: кн.для уч-ся сред.и ст.классов. / Г. М. Семар. — М.: Просвещение, 1990. — 111с.
Щелоков, Александр Александрович. Свидетели истории: история денежных знаков / А.А.Щелоков.- М. : Мол.гвардия, 1987.- 191с.
Верхаўлянскае свяцілішча
Значную цікавасць у плане вывучэння змены рэлігій на ўсходніх межах Гродзеншчыны ўяўляе сабой свяцілішча каля в. Верхаўляны Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці.
Помнік яшчэ ў 1895 г. згадваўся ў «Археалагічнай карце Гродзенскай губерні» Ф. Пакроўскага, а ў 1973 г. абследаваўся Я. Звяругам, які склаў ягоны план. У 1986 і 1996 гг. свяцілішча вывучалася аўтарам. У час даследаванняў 1986 г. было ўстаноўлена, што па асаблівасцях будовы (малыя памеры пляцоўкі і размяшчэнне рова паміж валам і пляцоўкай) помнік не адрозніваецца ад гарадзішчаў-свяцілішчаў Смаленшчыны і Паўночнай Букавіны. У тым жа годзе быў закладзены шурф памерамі 2х2 м у цэнтры пляцоўкі, а таксама тры шурфы ў рове (у паўднёвай, паўночнай і ўсходняй частках).
У паўднёвым і ўсходнім шурфах на глыбіні з 0,35-0,40 м да 0,6 м на мацерыку залягала выбрукоўка з дробных і буйных камянёў.
Гарадзішча-свяцілішча размешчана за 0,23 км на паўднёвы ўсход ад в. Верхаўляны, на марэнным узгорку, за 0,7 км на поўдзень ад месца, дзе з сажалкі выцякае ручай, адзін з прытокаў ракі Верацейкі, якая ўпадае ў Свіслач Нёманскую. Раней на месцы сажалкі была крыніца. Яшчэ да нядаўняга часу там ляжаў вялізны камень. Існавала павер’е, што калі прыняць гэты камень, то крыніца разальецца і затопіць вёску. Згодна легендзе, у крыніцы аднойчы ўтапіўся сын ведзьмы. За гэта ведзьма заткнула крыніцу мяшком з воўнай. Аналогіі гэтай легендзе вядомыя і ў іншых мясцінах Беларусі.
Мясцовая назва свяцілішча — «Гарадзішча». Па легендзе, раней на ім стаяла царква, якая потым правалілася пад зямлю. За 0,5-0,7 км на паўднёвы ўсход адтуль знаходзіцца поле, на якім асабліва часта (як лічаць мясцовыя жыхары) б’е ў час навальніцы пярун. «Гарадзішча» мае ў цэлым круглую форму. Пляцоўка дыяметрам каля 7 м абкружана амаль з усіх бакоў ровам, які ніжэй за яе на глыбіню ад 0,5 да 1,2 м, а ў паўночным рове нават больш 2 м. Вышыня вала адносна цэнтра пляцоўкі дасягае 1,6-2,9 м.
Уваход на пляцоўку свяцілішча з паўночна-заходняга боку, дзе паніжэнне вала злучана з пляцоўкай земляной перамычкай. Падобная перамычка ёсць і з паўночна-ўсходняга краю пляцоўкі і вядзе да пашкоджанай часткі вала. Магчыма, гэта перамычка больш позняга паходжання і насыпана за кошт паўночнай, найбольш шырокай і глыбокай часткі рова.
У 1996 г. раскоп на пляцоўцы меў плошчу 88 кв. м і заходзіў на паўднёвы схіл, а некаторыя квадраты размяшчаліся ў рове. За 4 м на захад ад паўночна-заходняга кута гэтага раскопа, паблізу ад увахода на свяцілішча была закладзена прарэзка вала даўжынёй 8 м і шырынёй 2 м. З паўночнага ўсходу да прарэзкі вала былі прырэзаны 4 квадраты і такім чынам утварыўся яшчэ адзін раскоп плошчай 32 кв. м.
Таўшчыня культурнага пласта (разам з дзёрнам) у раскопе на пляцоўцы вагаецца ад 0,14 да 0,28 м, а ў сярэднім складае 0,20-0,22 м. На схіле пляцоўкі ён патанчаецца да 0,1 м, а ў рове дасягае 0,53 м. Культурны пласт складаецца з цёмна-шэрага да чорнага пяску. У паўночна-заходняй частцы раскопа ў культурным пласце трапляюцца камяні-валуны дыяметрам 0,1-0,2 м. Там, дзе паўднёва-заходнія квадраты раскопа заходзяць у роў, у ніжняй частцы культурнага пласта залягае дробнае вуголле.
У плане яна хутчэй за ўсё авальнай формы. Акрамя яе, у мацерыку раскопа на пляцоўцы было яшчэ 28 ям і ямак розных памераў, дыяметрам ад 0,1 да 1,74 м і глыбінёй ад 0,05 да 0,46 м. На пляцоўцы ў шэрагу месцаў размешчаны выбрукоўкі з валунных камянёў (найбольш выразна выдзяляюцца тры выбрукоўкі). Дыяметр валуноў — ад 0,05-0,07 да 0,25-0,32 м. Таўшчыня культурнага пласта пад камянямі — каля 0,06-0,08 м. Адлегласць паміж камянямі дасягае 0,15-0,20 м. Камяні не маюць слядоў абпаленасці. У рове суцэльнай выбрукоўкі, як пры шурфоўцы 1986 г., выявіць не ўдалося. Пры прарэзцы вала выявілася, што максімальная яго вышыня адносна мацерыка дасягае 1,76-1,80 м. На мацерыку прасочваецца прапластак пахаванай глебы (цёмна-шэрага гумусаванага пяску) магутнасцю 0,04-0,06 м. Пры прарэзцы вала на глыбіні 0,2-0,6 м трапляліся фрагменты ганчарскай керамікі Х-XII ст.ст., што можа сведчыць пра храналогію падсыпкі вала. Усяго на пляцоўцы знойдзена 124 абломкі ганчарскай керамікі, у тым ліку 16 фрагментаў венчыкаў. З тых фрагментаў, якія паддаюцца датаванню, 9 адносяцца да X-XI ст.ст., 7— да XII ст., 2 абломкі — да XIV-XV ст.ст. і 2фрагменты — да XVI — пачатку XVII ст.ст. 3 Кераміка больш позніх стагоддзяў (прынамсі, венчыкі) адсутнічае цалкам. Пры раскопках свяцілішча выяўлена 319 крэмняў, пераважная частка іх без апрацоўкі.
Турок, Л. Археалагічныя помнікі Бераставіцкага раёна / Л. Турок // Бераставіцкая газета. — 2017. — 20 ліпеня.: Электронны рэсурс: https://www.beresta.by/54037/. — Дата доступа: 24.05.23. г.
Бераставіцкая кафля
У многіх старажытных гарадах Беларусі была развіта вытворчасць кафлі. Гэта керамічны выраб для абліцоўкі і дэкаратыўнага аздаблення печаў, камінаў, архітэктуры. Кафля вядома на Беларусі з 14 ст. Яна знойдзена ў беларускіх гарадах і мястэчках, дзе былі замкі, палацы, кляштары, сядзібы. У навуковай літаратуры Беларусі апісаны звыш 30 гарадоў, дзе была выяўлена археолагамі кафля і керамічная аздоба камінаў. Кафля атрымала назву па месцы знаходкі. Напрыклад, кафля Лідская, Гродзенская, Полацкая, Мірская, Заслаўская і інш. Да гэтага ліку можна дадаць і Вялікую Бераставіцу.
Цікавая знаходка зроблена падчас будаўніцтва дарогі вакол Бераставіцкага возера. На старажытнай частцы Вялікай Бераставіцы, там, дзе ўзвышаецца стары касцёл кармелітаў і заканчваецца былы гаспадарчы двор Мнішкаў (зараз масласырзавод) быў знойдзены фрагмент кафлі (на здымку). На пласціне памерам 10,5 х 10 см захаваўся рэльефны малюнак паўкруглай разеткі з двумя пялёсткамі і стылізаваная расліна – падвоеная лілія ў картушы. Яна нагадвае герб “Газдава”, альбо сімвал улады з пучком маланак “Трызубец”. Мяркуемая аздоба печы Бераставіцкай ратушы адбылася ў 1755 – 1760 гг. Будынак ратушы быў разбураны ў гады Вялікай Айчыннай вайны (1941 – 1945). Каменны друз і асколкі збудавання перавезены праз Ратушную плошчу для ўмацавання берагоў з боку старога касцёла.
Адваротны бок фрагмента кафлі мае ляпную фармоўку з квадратным вусцем. Гэтая акалічнасць у дадатак з невысокай якасцю рэльефу падказваюць аб мясцовай вытворчасці кафлі. Знойдзены фрагмент Бераставіцкай кафлі паліваны зялёным эмалем. Гэты колер быў распаўсюджаны на тэрыторыі Беларусі ў 17 – пач.18 ст. Рэканструкцыя фрагмента кафлі па вертыкальнай і гарызантальнай восі дае памер пласціны 20 х 20 см, які адпавядае паліванай кафлі на Беларусі ў 17 – 18 ст. (Нарыклад, Мінская кафля і Мірская кафля).
На Бераставіцкай кафлі адсутнічае рамка. Гэта стылевы прызнак кафлі 17 – пач.18 ст., які называецца “дывановы”. Арнамент яго складаецца з некалькіх частак, аб’яднаных адным малюнкам стылізаванага ўзора. (Напрыклад, Віцебская кафля, Лідская кафля).
Выява геральдычнай ліліі на Бераставіцкай кафлі мае падабенства з гербам “Газдава” роду Пацаў. Адзін з яго прадстаўнікоў звязаны з гісторыяй Вялікай Бераставіцы ХVII ст. Гэта Сафія Пац (?- 1665), падканцлерка літоўская, жонка Яна Казіміра Хадкевіча (1616 – 1660), апошняга ўладальніка Вялікай Бераставіцы з роду Хадкевічаў. Сафія Пац была апякункай старога касцёла Звеставання, якому фундавала вялікі звон у 1661 г. У тым жа годзе яна выдала замуж сваю дачку Ганну Хадкевіч за ваяводу валынскага Ежы Яна Мнішка. Магнацкі род Мнішкаў узвысіў Бераставіцу да статуса “Вялікая” праз Магдэбургскі Прывілей 1754 г., аднавіў у мурах касцёл Звеставання Панны Марыі. У часы Мнішкаў дзейнічаў гаспадарчы двор з майстэрнямі па вуліцы Луненскай (зараз вул. Дзяржынскага). Двор знаходзіўся на тым месцы, якое цяпер займае Бераставіцкі масласырзавод. Гэта старажытная частка Вялікай Бераставіцы і месца знаходкі Бераставіцкай кафлі, якая адпавядае часу вытворчасці 17 – 18 ст.
На жаль, на тэрыторыі Вялікай Бераставіцы не вяліся археалагічныя даследаванні. Толькі выпадковыя знаходкі жыхароў адкрываюць нам страчаную спадчыну Бераставіччыны. Гэтаму спрыяе Год гістарычнай памяці, прасякнуты словамі нашага гісторыка з Малой Бераставіцы Ігната Анацэвіча: “Гісторыя запальвае ў сумленных сэрцах агонь любові да роднага краю”.
Бібліяграфія:
Втарушын, А. Бераставіцкая кафля XVII — XVIII стагоддзяў / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 2022. — 30 верасня (№ 75). — С. 12. ББК 99
Антонава, Г. Уладар чатырох стыхій / Галіна Антонава // Культура. — 2021. — 11 верасня (№ 37). — С. 12. ББК 74
Пра Сяргея Нагаева, майстра керамічных вырабаў з г. Смаргоні Гродзенскай вобласці.
Беларуская кераміка: альбом / аўт. тэксту i склад. В.Г. Гаўрылаў. — Мінск: Беларусь, 1984. — 175 с.
Белявец, А. Керамічны выраб (імбрык) / падрыхтавала Алеся Белявец // Мастацтва. — 2019. — № 2. — С. 6—7. ББК 85.125(4Беи)
Врублевская, Т. Под роспись: керамическое производство под Кореличами может стать знаковой точкой туристических маршрутов / Татьяна Врублевская // Советская Белоруссия. — 2020. — 20 ноября. — С. 13. ББК 74
Елатомцева, Ирина Михайловна. Шедевры мировой керамики: исторические метаморфозы стилистики / И. М. Елатомцева. — Минск : Беларусь, 2008. – 287 с.
Ковальчук, Л. Н. Майолика: [хрупкая вечность] / Л. Н. Ковальчук; [фото Ю. А. Войны, О. А. Климовича]. — Минск: Беларусь, 2022. — 62, [1] с. — (Энциклопедия народного мастера) ББК 85.125
Мартинкевич, А. Viva, керамика! / Алла Мартинкевич; фото Александра Кушнера // Советская Белоруссия. Спецвыпуск. Октябрьскому району Минска — 80 лет. — 2018. — 15 марта. — С. 12. ББК 35.41(4Беи)
Мачабели, Кити Георгиевна. Алде Какабадзе: керамика: альбом / К. Мачабели.- М. : Советский художник, 1981. — 14с. — (Мастера советского искусства).
Сямёнава, А. Сонца на талерцы: кераміка Уладзіміра Кандрусевіча ў мемарыяльным музеі-майстэрні Заіра Азгура / Алена Сямёнава // Мастацтва. — 2021. — № 1. — С. 6—7. ББК 85.125(4Беи)
Алекшыцкае гарадзішча
Алекшыцкае гарадзішча, размешчана за 1 км на ўсход ад вёскі Алекшыцы, з правага боку ад дарогі на г. Гродна, у забалочанай мясцовасці, вядомай пад назвай Альшчына. Гарадзішча ўяўляе сабой узвышаную пляцоўку ў форме чатырохвугольніка, тры бакі якога складаюць кожны па 150 м, а чацвёрты — 130 м. Пляцоўка арыентавана па дыяганалях. З трох бакоў (паўночна-ўсходняга, паўднёва-заходняга) да яе прымыкае балота. Уздоўж чацвёртага боку (паўночна-заходняга) прасочваецца роў шырынёй да 10 м. Уезд на пляцоўку ў выглядзе прамога насыпу даўжынёй каля 90 м знаходзіцца з паўднёвага захаду. З процілеглага боку (паўночнага захаду) праз роў таксама праходзіць праезд, больш вузкі, чым першы. На вуглах пляцоўкі ёсць выступы прамавугольнай ці блізкай да прамавугольнай формы. Тры з іх маюць памеры 10х20 м, чацвёрты (усходні) — 20х20 м. Паміж выступамі ўздоўж паўднёва-заходняга боку пляцоўкі размешчана сажалка прамавугольнай формы памерам 60х20 м. Адкрыта гарадзішча Ф. В. Пакроўскім у канцы ХІХ стагоддзя, абследавана Я. Г. Звяругам у 1973 г. Гарадзішча адносіцца да тыпу сярэдневяковых умацаванняў.Бібліяграфія:
Археалагічныя помнікі. Алекшыцкае гарадзішча // Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 24.
Археалогія Беларусі: Энцыклапедыя у 2-х т. Т.1. А-К / рэдкал. Т.І.Бялова і інш. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя iм.П.Броўкi, 2009. — 496 с. ББК 63.4(4Беи) я2
Віцязь, С. П. Ураджэнцы Беларусі ў сусветнай археалогіі / Сяргей Віцязь; Вольга Мядзведзева, Людміла Дучыц // Беларускі гістарычны часопіс. — 2022. — № 9. — С. 59—67. ББК 63.4
Дикая, А. Основоположник белорусской археологии (к 150-летию со дня рождения Д.И. Довгялло) / Алла Дикая; Наталья Боровикова // Бібліятэчны свет. — 2018. — № 6. — С. 25—27. ББК 63.3(4Беи)
Калеснік, Л. Р. Ад Алекшыц да Эйсмантаў: час, прастора, лёсы / Леанід Калеснік. — Мінск : Колорград, 2020. — 272 с. ББК 63.3(4Беи)
Турок, Л. Археалагічныя помнікі Бераставіцкага раёна / Людміла Турок // Бераставіцкая газета. — 2017. — 20 ліпеня. — С. 11.
Імгла над возерам.Пунцовы ранак. Каштанаў шум.Сцюдзоная крыніца. Кудзеля выбеленых сонцам хмарак. Усё гэта ты , мая Бераставіца. Мільёны кветак. тысячы людзей. Лясныя сцежкі. Спелыя чарніцы. Бусліны клёкат. Звонкі салавей. І зноў жа ты, мая Бераставіца. І колькі б потым не прайшло гадоў, І дзе б не давялося пасяліцца, Усё ж вяртацца буду зноў і зноў У любую Бераставіцу.
Так пранікнёна і з любоў’ю піша пра родную зямлю мясцовая паэтэсса Наталля Бутава. Паэтэсса паказала ў гэтым вершы адданасць і духоўную прывязанасць да роднай зямлі. У яе радках – пяшчотная прачуласць, глыбокая пашана, вялікая любоў да сваіх родных мясцін, прыроды, да мясцовых жыхароў. Можа таму старажылы і называюць сваю Бераставіцу ні казённым словам “пасёлак”, а ласкавым і патаемным – “мястэчка”. Бо гэта іх роднае “месцечка”, якое абжывалі іх дзяды і прашчуры на працягу многіх стагоддзяў…
Як сведчыць гісторыя, на Бераставіччыне, не было сусветна вядомых падзей. Але наш край мае сваю слаўную гісторыю, дзе з сівой даўніны жылі людзі, якія працавалі, кахалі, нараджалі дзяцей, абаранялі сваю зямлю ад ворагаў як з захаду, так і з усходу, як з поўначы, так і з поўдня. Знойдзеныя археолагамі каля вёскі Малыя Ёдкавічы знаходкі сведчаць, што на Бераставіччыне людзі жылі да нашай эры. Ужо тады яны ўмелі рабіць каменныя прылады працы, вырабляць посуд, апрацоўваць крэмень. Ганчарнае рамяство атрымала сваё далейшае развіццё ў XI – XII ст. Аб гэтым сведчаць раскопкі каля вёскі Верхаўляны, на тэрыторыі свяцілішча, якое з’яўляецца помнікам язычніцкага культу.
І на месцы Вялікай Бераставіцы жыццё пачалося на некалькі стагоддзяў раней, чым аб гэтым сведчаць пісьмовыя дакументы, вядомыя сучаснікам. Вось што апавядае аб гэтым легенда, якая з пакалення ў пакаленне перадаецца сярод жыхароў Вялікай Бераставіцы:
“Даўно гэта было, можа тысяча гадоў таму назад, а можа i болей. I наша мясцоваць тады была зусім іншай, тут нельга было прайсці пехатой, не тое што на кані пераехаць. Ды i коней тады яшчэ ў нашых мясцінах не было, не ведалі ix нашыя продкі. Затое лясы навокал такія стаялі, што крыкнеш з раніцы — да вечара рэха на абшарах гуляе, асесці не можа. А звяр’я усялякага, птушак самых дзівосных было гэтулькі, што лічыць не пералічыць. 3 голаду не памрэш… I рэчка ў той час працякала праз наш край не раўня цяперашняй: шырокая, паўнаводная. Калі стаіш на адным беразе, то другі бераг ледзь відаць было. I не было тады ў яе ні назвы, ні імя. А жылі на яе берагах мужныя, працавітыя людзі. Мужчыны паляваць на звера хадзілі, а жанчыны за гаспадаркай прыглядвалі ды са шкураў адзенне i абутак шылі. I жылі дзесці ў гэтых краях прыгожы, ростам ладны i да работы здатны юнак, якога ўсе празвалі за яго прыгажосць i статнасць Бераст. А ў суседняй сям’і жыла не менш прыгожая, увішная i да сямейных клопатаў спраўная дзяўчына з прыгожым імем Тавіца. 3 дзяцінства ведалі яны адзін аднаго, i калі прыспела часіна, то й мілавацца сталі. Такое ўжо каханне ў іх распачалося, што i расказаць пра яго цяжка. Глядзяць людзі, зайздросцяць. Кожны, вядома, маладосць сваю прыгадвае. Не адна сляза скацілася на грудзі ў мужчын i жанчын. Усе было б добра, ды бацькі дзяўчыны ніяк не маглі пагадзщца на ix шлюб. I тады вырашылі маладыя: трэба ўцякаць i шукаць сабе новае месца для сумеснага сямейнага жыця. Познім вечарам, калі месяц за хмаркі схаваўся, Бераст i Тавіца селі ў човен i паплылі ўніз па рэчцы шукаць сабе прытулку для сямейнага шчасця. На досвітку хлопец i дзяўчына падплылі да берага. Знайшлі на пагорку ўтульнае мястэчка, перакусілі, чым бог паслаў ды й задрамалі. А калі прачнуліся, дык раніца светлая навокал праменні рассыпала, нібы ад вогнішча вугольчыкі раскідала. Тавіца працёрла вочы i прашаптала: — Любы мой, прыгажосць навокал якая. Глядзі… Азірнуўся Бераст i сказаў: — Такой удалай мясціны не кожны можа знайсці. Усе для жыцця ёсць: i лес i рэчка побач, i луг зялёны. А што яшчэ людзям для жыцця патрэбна?..3 таго часу, не разгінаючыся, сталі працаваць Бераст i Тавіца, спяшаліся, каб да маразоў сякое-такое жыллё збудаваць. Праз некалькі гадоў гэтую мясціну нельга было пазнаць, так распрацавалі i змянілі яе муж з жонкай. А тут i дзеткі пайшлі, ды й здругіх куткоў люд прыблудны стаў пасяляцца. I сталі месца тое называць па імёнах першых пасяленцаў: Бераст i Тавіца. Бе-рас-тавіца….” Легенда легендай, але вось нядаўна ў Бераставіцы знойдзена каменная сякера, якую навукоўцы адносяць за трэцяга тысячагоддзя да нашай эры. У Гродзенскім гісторыка-археалагічным музеі знаходзяцца ганчарныя вырабы, бранзалеты, завушніцы, якія знойдзены ў Бераставіцы (мяркуецца, пры будаўніцтве новага касцёла) і адносяцца да XI – XII стагоддзяў ( іх перадаў у музей граф Касакоўскі). Але так ужо агульнапрынята, што ўзрост гарадоў і вёсак адлічваецца ад часу іх першага ўпамінку ў гістарычных дакументах. З тых пісьмовых крыніц, што вядомы сёння даследчыкам, упершыню ўпамінаецца Бераставіца з навакольнымі вёскамі ў 1506 годзе ў Грамаце Вялікага князя Літоўскага, караля Польшчы Аляксандра Ягелончыка аб падараванні гэтых паселішчаў і земляў Аляксандру Хадкевічу, вядомаму дзяржаўнаму дзеячу таго часу, за службу Айчыне. ДАРАВАЛЬНАЯ ГРАМАТА (ПРЫВІЛЕЙ) КАРАЛЯ ПОЛЬСКАГА I ВЯЛІКАГА КНЯЗЯ ЛІТОЎСКАГА АЛЯКСАНДРУ ХАДКЕВІЧУ НА ВАЛОДАННЕ ВЯЛІКАЙ БЕРАСТАВІЦАЙ I ІНШЫМІ ЗЕМЛЯМІ 12 ліпеня 1506 г. Мы, Аляксандр, ласкаю божай кароль Польскі, Вялікі князь Літоўскі, Pycкi, князь Прускі, Замойскі i іншых зямель i народаў гэтай Граматай пацвярджаем сваім подданным i ix будучым нашчадкам, каму ведаць гэта захочацца, вялікія заслугі продкаў вяльможнага пана Aляксандра Хадкевіча перад Айчынай, i яго бацькі перад уладаром нашым светлай памяці яго міласці каралём Kaзiмipaм, якім яны аддана i верна служылі, не шкадуючы жывата свайго i ciл свaix. Ушаноўваючы яго верную i самаадданую службу каралю, Вялікаму князю Літоўскаму i Айчыне i каб надалей ён ахвотна рабіў гэта i, жадаючы яго за такую службу ўзнагародзіць, мы падаравалі яму Радаўляны, Паплаўчаны, Спудзвілавічы з усімі ў гэтых сёлах людзьмі, што ў Бераставіцы сядзяць, i таксама Селянікі, i Канюхі, i Кавалі i людзьмі, якія ў гэтых сёлах жывуць, з усімі тых людзей ворыўнымі землямі, i барамі, i лясамi, і дубравамі, i звярынымі ўгоддзямі, i птушынымі ловамі, i сенажацямі, а таксама з рэкамі і ручаямі, з вадаёмамі i азёрамі рыбнымі, i мельніцы з іх рыштункамі, i бабрыныя гоны з грашовай данінай i мядовым, i бабрыным, i куніцавым дзяклом i з усімі іншымі выгадамі, якія могуць быць… Даравалі i гэтым пісьмом нашым на вякі запісваем тыя памянёныя сёлы: Радаўляны, Паплаўчаны i Спудзвілавічы i людзей ycix гэтых сёл, вольных i цяглавых, i Селянікі, i Канюхі, i Кавалі, i тыя людзі, што ў Бераставіцы сядзяць, іх землі ўсё пану Аляксандру Хадкевічу i будучым ix нашчадкам i ix блізкім родзічам на часы вечныя належаць. Яны маюць права гэтыя сёлы, i людзей, i ix зeмлi з ix гаспадаркай прадаць, падараваць, абмяняць, расшырыць для свайго карыстання, як захочацца iм i ix нашчадкам. Пры напісанні Граматы прысутнічалі пан Рады нашай, Маршалак дворны, уладар Бельскі i Уценскі князь Mixaiл Глінскі, ваявода Полацкі пан Cтaнicлaў Глябoвiч i іншыя паны Рады нашай. А для лепшай пэўнасці i большай цвёрдасці i пячатку нашу прыклалі да пісьма нашага. Пicaнa ў Biльнi ў лета сем тысяч чатырнаццатае месяца ліпеня, на дваццаты дзень індыкат дзевяты.
У ліпені 1563 года ўжо яго сыну, Вялікаму старасце Вялікага княства Літоўскага, Рыгору Хадкевічу “за успешно проведенные переговоры о перемирии с Великим князем Московским, которые он вёл с большим риском и государственной мудростью” пераходзяць у пажыццёвае валоданне “фальварак Клепачы з пабудовамі, землямі і царквой, што знаходзяцца пры ім”, а таксама навакольныя вёскі. У 1588 годзе ў час інвентарызацыі каралеўскіх і вялікакняжацкіх уладанняў, да якіх адносіліся і некаторыя бераставіцкія вёскі, даецца падрабязная сацыяльна-эканамічная характарыстыка становішча сялян вёсак Кавалі, Валотынь, Рымуцеўцы, Каенеўцы, Князевічы, Грайна, Одла і іншых. Можна лічыць, што гэта першае ўпамінанне гэтых вёсак у пісьмовых дакументах. На карце Вялікага княства Літоўскага, выдадзенай упершыню ў 1613 годзе, Бераставіца ўжо пазначана як мястэчка Гродзенскага павета , якое знаходзіцца на перакрыжаванні важнейшых тагачасных гандлёвых шляхоў.Афіцыйна мястэчкам стала паводле прывілея Аўгуста ІІ у 1725 г. Як сцвярджаюць хронікі, у 1615 годзе ў мястэчку па фундацыі Гераніма Хадкевіча пабудаваны касцёл, які быў асвечаны ў імя Прасвятой Дзевы Марыі. У пачатку 1800-х гадоў пры касцёле была адкрыта парафіяльная школа, у якой вучыліся дзеці мясцовай шляхты, мяшчан і сялян. Як адзначаў расійскі даследчык П.В.Баброўскі, гэта была першая школа такога тыпу на Гродзеншчыне. Частым госцем нашага мястэчка быў знакаміты прадстаўнік роду Хадкевічаў, праслаўлены ваенаначальнік свайго часу, Вялікі гетман Вялікага княства Літоўскага, герой вайны Рэчы Паспалітай са шведамі Ян Караль Хадкевіч. Ён у 1621 годзе яшчэ разграміў і войска Асманскай імперыі ў бітве пад Хацінам (цяпер Украіна) і гэтым выратаваў Заходнюю Еўропу ад асманскага нашэсця і распаўсюджвання на хрысціянскіх землях іслама. За гэта ён атрымаў нават падзяку ад папы рымскага. І так упадабаў Вялікі гетман новы храм і гэтае мястэчка з такім ласкавым жаночым імем Бераставіца, а легенда апавядае — не толькі мястэчка, але ўпадабаў і бераставічанку – што завяшчаў пасля сваёй смерці (ці пагібелі пад час бітвы) пахаваць сваё сэрца ў саркафагу ў скляпеннях храма. Што, як сцвярджаюць шматлікія гістарычныя крыніцы, і было зроблена ў 1621 годзе пасля яго смерці пад тым жа Хацінам. У 1754 г. Вялікая Бераставіца атрымала Магдэбурскае права, гэта значыць права на самакіраванне, а разам з ім герб з выявай вавёркі і адпаведныя льготы для жыхароў мястэчка. Была пабудавана ратуша. Бераставіччына, як і ўся Беларусь, спрадвеку была арэнай крывавых канфліктаў, жорсткага супрацьстаяння розных дзяржаў. І заўсёды цярпела ад забойстваў, пажараў, рабаўніцтва, гвалту наш бераставіцкі люд. Так было і ў час вайны Рэчы Паспалітай са Швецыяй у 1600-1629 гг. (бітва каля Малой Бераставіцы), і ў час вайны Расіі са Швецыяй (бой каля в.Краснае), і ў расійска-польскія войны. Крывавая драма разыгралася ў Вялікай Бераставіцы 19 верасня 1794 года. У баі вайсковых падраздзяленняў царскай арміі з паўстанцамі Тадэвуша Касцюшкі, якімі камандаваў палкоўнік Хлівінскі, загінула больш за 200 чалавек. У гэтай бітве, прымаў удзел камандзір экскадрона,маёр князь Пётр Баграціён. Той самы Баграціён, што камандаваў рускай арміяй у 1812 годзе ў вайне з французамі і штаб якога стаяў на пачатку вайны ў Ваўкавыску.
У 1863 паўстанне Кастуся Каліноўскага таксама захапіла Вялікую Бераставіцу. Сам Кастусь Каліноўскі нарадзіўся ў в. Мастаўляны (цяпер Польшча) Галынкаўскай воласці, яе цэнтр знаходзіўся ў Бераставіцкай Галынцы, у дзяцінстве неаднаразова бываў у Бераставіцы на яе славутых кірмашах, ды і за абноўкамі разам з бацькам сюды часцяком прыяджаў. Таму што ў бераставіцкіх крамах і тавару было багата і выбар быў разнастайны, ды і местачковыя гандляры давалі тавар у крэдыт. А ў пачатку 1860-ых гадоў у нашым мястэчку ў Каліноўскага былі патаемныя сустрэчы са сваімі паплечнікамі-аднадумцамі, паэтам Феліксам Ражанскім і настаяцелем касцёла Прасвятой Дзевы Марыі ксёндзам Ігнаціем Казлоўскім. Менавіта яны дапамагалі Каліноўскаму арганізоўваць выданне і распаўсюджванне першай беларускай рэвалюцыйнай газеты “Мужыцкая праўда”. Некаторыя даследчыкі выказваюць меркаванне, што яе першыя нумары друкаваліся ў Вялікай Бераставіцы ў скляпеннях таго самага касцёла. Нездарма ж Віленская следчая камісія па справах паўстанцаў, а потым і ваенна-палявы суд, завочна прыгаварылі Ігнація Казлоўскага да смяротнага пакарання. Гістарычныя крыніцы, французскія, нямецкія, польскія ваенныя пахаванні сведчаць аб тым , што на “ нашай зямлі” праходзілі жорсткія баі і ў час вайны з Напалеонам, і ў першую сусветную вайну, і ў 1920 годзе пад час савецка-польскай вайны. У ліпені 1920 года, калі часці Чырвонай Арміі вызвалілі Бераставіччыну ад польскіх легіянераў, тут былі арганізаваны рэўкомы, якія прыступілі да арганізацыі савецкай улады. Беззямельныя і малазямельныя сяляне надзяляліся зямлёй, ствараліся першыя сельскагаспадарчыя камуны, арганізоўвалася школьная сістэма. Але нядоўга трымалася савецкая ўлада на Бераставіччыне. У верасні 1920 года часці Чырвонай Арміі, пасля паражэння пад Варшавай, вымушаны былі адступаць. Камандаванне Заходняга фронту на чале з Тухачэўскім прыняло рашэнне замацавацца на рубяжы ракі Свіслач, сканцэнтраваўшы тут некалькі дывізій, і даць рашучы бой легіянерам, а затым перайсці ў контрнаступленне. Чатыры дні ішлі баі паміж варожымі бакамі на лініі Каласы — Клепачы – Гарбачы – Кватары –Паўлюшкі – Вялікая Бераставіца – Карпаўцы – Малая Бераставіца… У іх з абодвух бакоў удзельнічала некалькі пяхотных дывізій, артылерыя, кавалерыя і нават авіяцыя.
Як сведчаць гістарычныя мемуары, салдаты як з аднаго, так і з другога боку праяўлялі мужнасць і гераізм, кожны змагаючыся за сваю праўду. Вышэй пералічаныя населеныя пункты, захлістываючыся ад агню і дыму, на працягу дня некалькі разоў пераходзілі з рук у рукі. Па сведчанню польскіх ваенных спецыялістаў таго часу, баі пад Бераставіцай у савецка-польскай вайне 1920 года былі значнай аперацыяй, як з тактычнага так і стратэгічнага пункту гледжання для абодвух бакоў. З савецкага боку тут ўпершыню на Заходнім фронце прымала ўдзел нават авіяцыя. Мужнасць як савецкіх, так і польскіх салдат заслугоўвае павагі і добрай людской памяці.
У 1921-1939 гадах, калі Заходняя Беларусь уваходзіла ў склад Польшчы, на Бераставіччыне дзейнічалі нацыянальна-асветніцкія і нацыянальна-вызваленчыя арганізацыі Беларускай сялянска-работніцкай грамады, Таварыства беларускай школы, падпольныя Бераставіцкі, Алекшыцкі, Галынкаўскі райкомы КПЗБ (Камуністычная партыя Заходняй Беларусі) і КСМЗБ (Камуністычны саюз моладзі Заходняй Беларусі), якія абуджалі нацыянальную самасвядомасць грамадства, прапагандавалі нацыянальную культуру, змагаліся за сацыяльныя правы і нацыянальнае вызваленне, за ўз’яднанне з БССР. З Вялікай Бераставіцай, вёскамі Жабры, Жукевічы, Кавалі, Карпаўцы, Малая Бераставіца цесна звязаны пачатак падпольнай рэвалюцыйнай дзейнасці Сяргея Восіпавіча Прытыцкага. У 1930-1933гг. ён, тады сакратар падпольных Крынкаўскага раённага, Гродзенскага акруговага камітэтаў КСМЗБ, неаднаразова бываў тут, сустракаўся з людзьмі, праводзіў інструктыўныя нарады з падпольшчыкамі, арганізоўваў маёўкі і палымяна выступаў на іх. У раёне і сёння жывуць людзі, якія сустракаліся з ім і добра памятаюць яго. У верасні 1939 года Заходняя Беларусь уз’ядналася з БССР. 15 студзеня 1940 года разам з іншымі ўтвораны Крынкаўскі раён, які ўваходзіў у склад Беластоцкай вобласці (утворана 4 снежня 1939 года). У яго ўвайшла амаль уся тэрыторыя цяперашняга раёна (Кватарскі і Грыцавіцкі сельсаветы ўваходзілі ў склад Свіслацкага раёна).
Пачалося будаўніцтва савецкага ладу жыцця. Адкрываліся школы, амбулаторыі, бальніцы , малазямельныя і беззямельныя сяляне надзяляліся зямлёй. Пачалася калектывізацыя. У лютым-сакавіку 1940 года створаны калгасы ў вёсках Гольні, Кудрычы, Масаляны, Ярмолічы. У маі 1941 года ў раёне было 22 калгасы. Для аказання ім дапамогі ў правядзені сельскагаспадарчых работ на базе маёнтка Малая Бераставіца створана МТС ( машына — трактарная станцыя). У маі – чэрвені гэтага ж года некалькі калгасаў раёна, а таксама асобных перадавікоў гаспадарак прымалі ўдзел ва Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўцы. 22 чэрвеня 1941 года – трагічны дзень, які паставіў крывавую кропку над мірным, поўным надзей і спадзяванняў жыццём.У першыя гадзіны вайны на ваенны аэрадром у Кватарах і чыгуначную станцыю Бераставіца пасыпаліся варожыя бомбы.У час вайны на Бераставіччыне дзейнічалі асобныя аператыўныя і дыверсійныя групы партызанскіх атрадаў “Звязда”, “Камсамол Беларусі”, імя Матросава, імя Каліноўскага партызанскай брыгады імя Кастуся Каліноўскага, партызанская група “Гроза”, падпольны Крынкаўскі райкам камсамола. Наш рэгіён часткова таксама ўваходзіў у зону дзеянняў падпольных Гродзенскага і Свіслацкага райкамаў партыі. У зоне дзеяння Гродзенскага падпольнага гаркама камсамола, які ўзначальвала бясстрашная камсамолка-партызанка з вёскі Лаша Вольга Соламава, быў не толькі горад Гродна, але і тэрыторыя Гродзенскага, Скідзельскага, Сапоцкінскага і Крынкаўскага раёнаў. 2 лютага 1944 года ў баі з нямецкімі захопнікамі каля вёскі Жорнаўка Вольга Соламава гераічна загінула. 20 ліпеня 1942 года немцы спалілі вёску Верхаўляны, а мужчын вывезлі ў Беласток і расстралялі. У першы год акупацыі сотні яўрэяў, якія жылі ў Бераставіцы і асобных вёсках, фашысты сагналі ў гета, а потым вывезлі і знішчылі. Такі лёс напаткаў многіх жыхароў Бераставіччыны. Сотні нашых землякоў загінула і на франтах Вялікай Айчыннай вайны. Іх памяць увекавечана ў помніках і абелісках, на Сцяне Памяці ў райцэнтры. 16 ліпеня 1944 года Бераставіччына была вызвалена ад нямецкіх акупантаў. Пачалося аднаўленне разбуранай гаспадаркі. Органы раённай улады спачатку размясціліся ў Крынках, а ў жніўні пераехалі ў Бераставіцу. У гэтым жа месяцы пачынаецца работа па аднаўленні хлебапякарні, рамонту бальніц, школ, прымаецца рашэнне аб выданні раённай газеты. 20 верасня гэтага ж года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР створаны Гродзенская вобласць і Бераставіцкі раён. Вялікай падмогай сельскай гаспадарцы стала аднаўленне ў Малой Бераставіцы ў верасні 1944 года МТС, у якой спачатку было толькі некалькі трактараў і адзін камбайн. У Белым Дворку адкрылася раённая бальніца, пачаліся работы па адбудове разбуранных у час вайны маслазавода і электрастанцыі ў Бераставіцы, Айцоўскага спіртзавода. Для больш эфектыўнай работы мясцовай прамысловасці ў снежні 1944 года арганізаваны райпрамкамбінат, у структуру якога ўвайшлі млыны, швейныя, абутковыя, сталярныя і іншыя майстэрні. У гэтым жа годзе адноўлены першы пасляваенны калгас “Кастрычніцкая рэвалюцыя” у в. Людзвінова. У 1945 годзе ў вёсцы Стары Дворац утвораны калгас, які назвалі яго “Перамога”. У той жа час у Старым Дворцы арганізаваны дзіцячы дом для сірот, у якім на дзяржаўным забеспячэнні знаходзілася больш за 100 дзяцей. У 1945 годзе ў сувязі з падпісаннем паміж СССР і Польскай Народнай Рэспублікай пагаднення аб свабодным выездзе палякаў у Польшчу, а беларусаў – у БССР дзесяткі і сотні сямей выехалі з родных месцаў як у Польшчу, так і Беларусь. У 1947 годзе Указам Прэзыдыума Вярхоўнага Савета БССР Вялікай Бераставіцы надаецца статус гарадского пасёлка. У той жа год пачынаецца яшчэ адно, больш жорсткае перасяленне, якое закранула жыхароў прыгранічных вёсак. Там ужо ніхто не цікавіўся іх жаданнем. У сувязі з падпісаннем дагавора аб дэмаркацыі савецка-польскай граніцы сотні сем’яў перасяляліся з Галынкі, Рудаўлян, Уснара Дальнага і іншых пагранічных вёсак. Пасля вайны, ў першую пяцігодку, актыўна праводзілася калектывізацыя, якая была ў асноўным завершана ў 1950 годзе. У раёне было арганізавана больш за 70 калгасаў, ледзь не ў кожнай вёсцы – калгас. У пачатку 50-х гадоў пачалося іх узбуйненне. У 1953 годзе іх заставалася 16. Сельскагаспадарчая вытворчасць стала больш эфектыўнай. Ужо ў 1958 годзе ў раёне на 4 цэнтнеры павялічылася ўраджайнасць зерневых і склала 15 цэнтнераў з гектара, а ў саўгасе “Бераставіцкі” (цэнтр-Масаляны) – 19 цэнтнераў. У два разы павялічыліся надоі і ў сярэднім склалі 1940 кілаграмаў ад каровы. Мяса рэалізавана 840 тон, што на 415 тон больш, чым у 1953 годзе. 13 лютага 1960 года да Бераставіцкага раёна далучаны Грыцавіцкі і Кватарскі сельсаветы, якія ўваходзілі ў склад Свіслацкага раёна. А 25 снежня 1962 года Бераставіцкі раён ліквідаваны, а яго тэрыторыя далучана да Свіслацкага раёна. 30 ліпеня 1966 года раён адноўлены. У гэты год на палях раёна атрымана збожжавых па 10,3 , бульбы – 109, цукровых буракоў – 240 цэнтнераў з гектара, а ў калгасах “Гвардыя” (цэнтр – в. Вялікія Эйсманты), імя Леніна (цэнтр – в. Алекшыцы), саўгасе “Бераставіцкі” ураджайнасць зерневых склала 13-15 цэнтнераў. Гэта былі параўнаўча высокія паказчыкі сярод іншых раёнаў У гэтым жа годзе раён выйшаў пераможцам у рэспубліканскім сацыялістычным спаборніцтве і быў узнагароджаны пераходным Чырвоным сцягам ЦК КПБ і Савета Міністраў БССР, а старшыні калгаса “Гвардыя” А.М.Варанецкаму прысвоена ганаровае званне Героя Сацыялістычнай Працы. У 1967 годзе гэты калгас узнагароджаны вышэйшай дзяржаўнай узнагародай СССР – ордэнам Леніна. Штогод узрастала эфектыўнасць народнай гаспадаркі, паспяхова выконваліся эканамічныя і сацыяльныя планы. Раён неаднаразова ўзнагароджваўся Ганаровымі граматамі і Дыпломамі, пераходнымі Чырвонымі сцягамі ЦК КПСС, Савета Міністраў СССР, ВЦСПС і ЦК ВЛКСМ, а таксама ЦК КПБ, Савета Міністраў БССР, Белсаўпрофа і ЦК ЛКСМБ, Ганаровымі граматамі Вярхоўнага Савета БССР, аналагічнымі ўзнагародамі абласнога ўзроўню. Працоўныя калектывы заносіліся на Усесаюзную і Рэспубліканскую Дошкі гонару.
У пачатку 1980-х гадоў раён, як і іншыя рэгіёны рэспублікі, у сілу вядомых абставін, звязаных з распадам СССР, пачаў страчваць свае пазіцыі ў сацыяльна-эканамічным развіцці. Але пачынаючы з другой палавіны 90-х і асабліва ў апошнія гады мінулай пяцігодкі аб’ёмы сельскагаспадарчай вытворчасці пачалі ўзрастаць. Па многіх паказчыках раён заняў прызавое месца сярод лідэраў не толькі ў вобласці, але і ў рэспубліцы. Знамянальным у гэтым плане быў 2004 год, калі паказчыкі ў сельскагаспадарчай вытворчасці перавысілі узровень самых спрыяльных гадоў савецкага часу. Аналізуючы ў цэлым вынікі мінулай пяцігодкі, можна адназначна сказаць, што 2001-2005 гады для Бераставіччыны былі пяцігодкай шматгранных станоўчых змен. Раён неаднаразова займаў першыя месцы ў вобласці і рэспубліцы, узнагароджваўся за высокія паказчыкі ў сацыяльна-эканамічным развіцці. У 2002 годзе – першае месца ў аграпрамысловым комплексе рэспублікі і першае месца ў вобласці па прамысловасці, транспарту і развіццю сферы паслуг. У 2004 годзе на рэспубліканскім фестывалі-кірмашы “Дажынкі — 2004” раён узнагароджаны Ганаровым дыпломам, як пераможца рэспубліканскага спаборніцтва сярод раёнаў Гродзеншчыны па ўборцы збожжавых і зернебабовых культур. У 2005 годзе Бераставіцкаму раёну прысуджана першае месца ў рэспубліканскім спаборніцтве за высокую культуру земляробства. У прамысловасці тэмп росту аб’ёмаў вытворчасці за пяцігодку павялічыўся на 77,5 працэнта. З году ў год пашыраецца асартымент выпускаемай прадукцыі, паляпшаецца яе якасць. Бераставіччыну ў розны час наведвалі вядомыя палітычныя і дзяржаўныя дзеячы Беларусі. Тут бывалі К.Т.Мазураў (1-ы сакратар ЦК КПБ у 1956-65 гг.), П.М.Машэраў (1-ы сакратар ЦК КПБ у 1965-80гг.), С.В.Прытыцкі (сакратар ЦК КПБ, намеснік старшыні Савета Міністраў, Старшыня Прэзідыўма Вярхоўнага Савета БССР у 1968-71гг.), Г.С.Таразевіч (Старшыня Прэзідыўма Вярхоўнага Савета БССР у 1985-89гг.), Ц.Я. Кісялёў (Старшыня Савета Міністраў БССР у 1959-78гг.), А.Н. Аксёнаў (Старшыня Савета Міністраў БССР у 1978-83 гг., 1-ы сакратар ЦК КПБ у 1980-1983 гг.). Двойчы раён наведаў Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнка. На Бераставіччыне бывалі Патрыярх усяе Русі Алексій II, Патрыяршы Экзарх усяе Беларусі, Мітрапаліт Мінскі і Слуцкі Філарэт. У гасцях у бераставіцкіх працаўнікоў былі вядомыя выканаўцы: Віктар Вуячыч, Яраслаў Еўдакімаў, Тамара Раеўская, вакальна-інструментальны ансамбль “Песняры” пад кіраўніцтвам Уладзіміра Мулявіна (1977г.) вядомыя пісьменнікі: Васіль Быкаў, Аляксей Карпюк, Рыгор Барадулін, Сяргей Грахоўскі, Анатоль Астрэйка, Генадзь Дзмітрыеў, Леанід Дайнэка, Яўгенія Янішчыц; кампазітары: Ігар Лучанок, Леанід Захлеўны; і іншыя.
Бераставічына мая, Бераставіца! Да болю любы і радзімы край… Дзіўлюся і ніяк не надзівіцца На твой зямны і непаўторны рай…
Сяргей Габрусевіч
Нарадзіўся 9 верасня 1936 г. у вёсцы Верхаўляны Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці. Вышэйшую адукацыю атрымаў на гісторыка-філалагічным факультэце (рускае аддзяленне) Гродзенскага педагагічнага інстытута імя Янкі Купалы. Падчас вучобы ўзначальваў камітэт камсамола інстытута (1962-1963), працаваў лабарантам кафедры педагогікі. У 1964-1965 гадах, калі быў студэнтам дзённай формы навучання, загадваў вучэбнай часткай інстытута. Пасля заканчэння інстытута – асістэнт кафедры філасофіі і палітычнай эканоміі, аспірант кафедры дыялектычнага матэрыялізму Беларускага ўніверсітэта. Аспірантуру скончыў датэрмінова і ў 1970 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю “Развіццё У.І. Леніным марксісцкага вучэння аб практыцы як крытэрыі ісціны ў пазнанні сацыяльных з’яў”.У 90-я гады мінулага і пачатку гэтага стагоддзя прафесар С.А. Габрусевіч плённа працаваў на глебе нацыянальнай культуры. З’яўляўся членам Прэзідыума Беларускага Фонду культуры, старшынёй Гродзенскага абласнога аддзялення Беларускага Фонду культуры. У 1994-1995 гадах заснаваў і рэдагаваў гісторыка-культурны часопіс “Свіцязь”, у якім друкаваліся матэрыялы па гісторыі культуры Гродзеншчыны і культуры беларускага замежжа. Аўтар больш за 100 навуковых прац па тэорыі пазнання, тэорыі і гісторыі беларускай культуры. Сярод навуковых прац прафесара С.А. Габрусевіча вылучаюцца манаграфіі “Гродна . Гістарычна-эканамічны нарыс”, “Гродзенскі дзяржаўны Універсітэт імя Янкі Купалы” , “Прафесар Ігнат Анацэвіч. Жыццё і спадчына”, а таксама вучэбныя дапаможнікі “Ад дзелавой гульні да прафесійнай творчасці” , “Педагагічная практыка студэнтаў”, “Гісторыя беларускай культуры” і іншыя. Член рэдкалегіі “Весніка ГрДУ імя Янкі Купалы”, часопіса “Роднае слова”, член Вучонага Савета ўніверсітэта і Савета аб’яднання кафедраў сацыяльна-гуманітарных навук. Званне Ганаровага прафесара Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы прысвоена ў 2006 годзе. Пайшоў з жыцця 21 кастрычніка 2013 года. У 2015 годдзе выйшаў зборнік вершаў Сяргея Аляксандравіча на рускай мове «…Это край мой до боли знакомый», у якім змешчана больш за 20 лірычных вершаў прафесара Габрусевіча С.А. Яго вершы напоўнены шчырасцю, легкім подыхам ветру і светлай верай у будучыню.
МОЯ ДЕРЕВНЯ (деревня Верховляны)
Иные любят
Сказочные страны
И города,
Которым сотни лет.
А я люблю
Деревню Верховляны.
Милей её
На свете места нет.
Здесь старый пруд
Осокою заштопан.
И вязы лица
Моют синевой.
Здесь «божий храм»
Давным-давно заброшен,
И верят слову
Партии родной.
И земляки мои
В большом почёте.
Оно понятно,
Ведь в округе всей,
Нет равных им
В веселье и работе,
И нет им равных
Мастеров полей.
Иные любят
Сказочные страны
И города,
которым сотни лет,
А я люблю
Деревню Верховляны,
Её людей,
Её зовущий свет.
Дегтярёва Марина Александровна
Дегтярёва Марина Александровна, учитель математики, педагог – организатор, поэтесса. Родилась 04.07.1952г. в г.п.Большая Берестовица Гродненской области.
В 1969 году закончила Большеберестовицкую среднюю школу и поступила в Гродненский институт им.Я.Купалы на физико-математический факультет, который окончила в 1975г. Работала учителем математики в Октябрьской СШ им.А.Р.Соловья на Гомельщине в 1975 -1986гг. В г.п.Октябрьский вышла замуж за Дегтярёва Николая Михайловича (1955 – 1995). В семье родились двое сыновей: Сергей и Александр.
В феврале 1986г. Марина с семьёй вернулась на родину – в Большую Берестовицу, где принята на работу организатором внеклассной и внешкольной воспитательной работы в Большеберестовицкую СШ им.С.О.Притыцкого. С 1994г. преподавала математику.
С 1987г. возглавила школьный клуб «Поиск», который занимается поиском имён погибших воинов в годы ВОВ (1941 – 1945) на территории Берестовицкого района. Участвовала в создании историко-документальной хроники «Памяць. Бераставіцкі раён». (Мн., 1999).
За поисковую работу награждена медалями «60 лет Победы в Великой Отечествен награждена медалями «60 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941 – 1945гг.» (2005г.) и «70 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941 – 1945гг.» (2015г.).
С 2007г. Дегтярева М.А. – педагог дополнительного образования Большеберестовицкой СШ им.С.О.Притыцкого, продолжает работу школьного клуба «Поиск» по настоящее время.
В 2010г. увлеклась литературным творчеством, начала писать стихи на русском языке. Первые стихи посвящены были своей семье: детям, мужу, родителям, любимой работе, друзьям.
Постепенно тематика увеличилась, благодаря накопленному жизненному опыту и педагогической работе. Стихи об искусстве, природе, ветеранах Великой Отечественной войны, о Родине написаны в простой сказительной форме, не требующей рифмы. Стихи наполнены благодарностью и уважением, которые несёт нам человек – учитель, наставница добрых дел.
Время своей жизни Марина Дегтярёва назвала счастливым. Поэтому первый сборник стихов поэтесса назвала «Счастливое время» (2022). Сборник вышел в честь 70-летнего юбилея Марины Дегтярёвой, которая решила открыть нам свой мир увлечений – поэзию. ной войне 1941 – 1945гг.» (2005г.) и «70 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941 – 1945гг.» (2015г.).
С 2007г. Дегтярева М.А. – педагог дополнительного образования Большеберестовицкой СШ им.С.О.Притыцкого, продолжает работу школьного клуба «Поиск» по настоящее время.
В 2010г. увлеклась литературным творчеством, начала писать стихи на русском языке. Первые стихи посвящены были своей семье: детям, мужу, родителям, любимой работе, друзьям.
Постепенно тематика увеличилась, благодаря накопленному жизненному опыту и педагогической работе. Стихи об искусстве, природе, ветеранах Великой Отечественной войны, о Родине написаны в простой сказительной форме, не требующей рифмы. Стихи наполнены благодарностью и уважением, которые несёт нам человек – учитель, наставница добрых дел.
Время своей жизни Марина Дегтярёва назвала счастливым. Поэтому первый сборник стихов поэтесса назвала «Счастливое время» (2022). Сборник вышел в честь 70-летнего юбилея Марины Дегтярёвой, которая решила открыть нам свой мир увлечений – поэзию.
СЧАСТЛИВОЕ ВРЕМЯ
Какое счастье просто жить!
Смотреться в синеву озёр.
И слушать пенье птиц.
Пройти тропинкой росной по утру.
Вздохнуть.
В душу себе вдруг заглянуть.
И вспомнить детство
вновь и вновь,
Как мимолётное виденье,
Как музыку и прозу, и любовь.
Как вальс и танго танцевали,
И в парке лебедем плыли.
И возраст свой не ощущали,
А души рядышком были.
И чувства те я сохраню:
за это жизнь я люблю.
ГАЛІНА РУМАК (ЖЫВІЦА)
Нарадзілася 26 снежня 1958 г. на Ляхавіччыне ў в. Крывое Сяло. Дзяцінства і юнацтва прайшло на хутары пры лесе, пасля заканчэння школы вучылася ў Пінскім педвучылішчы. Затым – на філфаку ў Белдзяржуніверсітэце. Энергічная, цікаўная да ўсяго Галіна імкнулася паспрабаваць сябе ў многім. У паэзіі. У песенным выкананні. Працавала нейкі час настаўніцай пачатковых класаў на Ляхавіччыне, потым у Пінску. І была салісткай народнага ансамбля “Палескія світанкі”. Аб`ездзіла з гэтым калектывам усю Беларусь, гастраляваў ансамбль і ў Польшчы, Германіі, Францыі, Грэцыі, Канадзе, іншых краінах свету. Пашчасціла асабіста сустрэцца з многімі вядомымі музыкантамі – Цітовічам, Дрынеўскім, Семянякам, Захлеўным. Жывіца – дзявочае прозвішча, якое стала і творчым псеўданімам. Вершы паэтэсы прыцягваюць, чаруюць не толькі прыгажосцю роднай мовы, але і надзвычайнай меладычнасцю. У 2011 годзе Галіна Жывіца выдала першы паэтычны зборнік “Вачыма берасцянкі”. Вершы друкавала ў газетах “Наша ніва”, “Настаўніцкая газета”, “Краязнаўчая газета”, штотыднёвіку “Літаратура і мастацтва”, часопісе “Роднае слова”, калектыўным зборніку “Голос надежды”, бераставіцкай і ваўкавыскай раённых газетах.
НЕГЛЕДЗЯЧЫ НА ...
Ён некалі прыйдзе, прызначаны дзень,
што стане падзеяй між іншых падзей –
і ў сэрцы зімою настане вясна…
Дзякую, лёс мой, нягледзячы на…
Што даў наталіцца каханнем і болем,
шукаць і знайсці, і застацца сабою,
што добра вядома сяброўства цана,
дзякуй, мой лёсе, нягледзячы на…
За шчасце і слёзы, за горыч і смех,
за спёку і лівень, за сонца і снег,
за ўсё, што ўжо выпала зведаць спаўна,
дзякую долі, нягледзячы на…
За тое, што сталі дарослымі дзеці,
за ночы без сну, і за сны на дасвецці,
за стому ў рабоце з відна да цямна
шчыры мой дзякуй, нягледзячы на…
За водар лясны, за шаўкі мурагу,
за тое, што я ўжо змагла і змагу,
што спее на полі маім збажына,
дзякуй вялікі, нягледзячы на…
За ўчора і заўтра, бясконцасць дарог,
за сілу, што даў мне бацькоўскі парог,
хоць вымавіць нехта: — Якога ражна
тут дзякаваць лёсу, нягледзячы на?..
А я запярэчу: — Удачы не знаць,
як лёсу дазволіць сябе шкадаваць.
У поспеху перадумова адна:
устояць у бойцы з “нягледзячы на …”
Дык дзякуй, жыццё, за тваю паўнату,
за слодыч быцця і за гаркату.
То вып’ем напоўнены келіх да дна
За ўсё, што завецца “нягледзячы на…”
КАСТУСЬ БОГУШ
ЭКСТРАСЕНС
Алёна прыехала ў вёску па размеркаванні. Пасля заканчэння тэхнікума яе накіравалі бібліятэкарам у Пялушкі. Пасада абавязала Алёну ведаць усё насельніцтва абслугоўваемых трох вёсак. Пагэтаму, пасля вувучэння бібліятэчнага фонду, дзяўчына вырашыла абыйсці усе дамы трох вёсак і затрачвала на гэта па тры-чатыры гадзіны штодня. Распытвала, якая літаратура цікавіць жыхароў, прыносіла ім кнігі для чытання. Такім чынам, ужо праз тры месяцы ўсе ведалі Алёну – бібліятэкарку. Шумна стала і ў бібліятэцы. Увесь час цяпер тут таўкліся дзеці, па вечарах было паўнютка моладзі, асабліва хлопцаў. Нават тыя, хто амаль ніколі не адкрывалі кнігу, сталі заядлымі кнігаманамі. Але асабліва выдзяляўся сярод кавалераў Толік Кавун. Не прайшло і паўгода, як згулялі вяселле. Анатоль, ходзячы на працу да жонкі, стаў прызвычайвацца да кніг, паступіў завочна ў тэхнікум механіка. Спачатку яму дапамагала Алена, а потым, дзякуючы сваёй прыроднай адаронасці, хлопец вучыўся сам і закончыў тэхнікум на выдатна. Калгас выдзеліў маладым двухпакаёвую кватэру з ўсімі зручнасцямі. Толіка паставілі механікам у гаражы. А механік ён быў сапраўды адмысловы. З дзяцінства хлопец любіў розныя жалязякі. Спачатку ў дрывотніку, а потым у гаражы было месца дзе Анатоль вечна нешта кляпаў , выточваў, падганяў розныя дэталі. Аднавяскоўцы ведалі аб гэтым захапленні і ў Кавуна заўжды былі заказы на розную бытавую тэхніку, дзеці звярталіся да яго са зломанымі цацкамі, веласіпедамі, самакатамі; мужчыны звярталіся за дапамогай па рамонце больш складанай тэхнікі – матацыклаў і аўтамабіляў. І ўсё нічога, але вось толькі адна закавыка была ў паводзінах механіка, ён не браў платы за выкананую работу. Вось гэта і прывяло да непрадбачных выпрабаванняў.
У гаражы, дзе была майстэрня Толіка, пастаянна круціліся памагатыя, з ліку вясковых выпівох. Тут заўсёды можна было выпіць на “халяву”. За работу з майстрам, у асноўным , разлічваліся спіртным, а сам ён гарэлкі не браў у рот. На рабоце ў калгасе Толіка адзначалі, як добрага арганізатара вытворчасці, а як пра спецыяліста – дык няма чаго і гаварыць.
Як кіраўніка, выдатнага спецыяліста, яго пастаянна сталі запрашаць на розныя мерапрыемствы. Ні адно вяселле, хрэсьбіны, провады ў войска, ні адзін юбілей не абходзіўся без прысутнасці механіка. І ўжо ён навучыўся гаварыць тасты, а раз паднімаў чарку, то стаў і патроху выпіваць. Далей – болей. Пачаў патроху “прыкладвацца” у сваім гаражы, потым на рабоце і ў выніку, за п’янку пайшоў на “павышэнне”. Было ў яго падпарадкаванні пятнаццаць чалавек, а стала шэсцьдзесят … галоў. Адправілі Кавуна пасвіць калгасны статак. Але гарэлку піць ён не перастаў. Алёна не ведала што рабіць. Адно толькі суцяшала яе, што не завялі дзяцей, бо ўжо намервалася разводзіцца.
Але, як кажуць, не было шчасця – няшчасце памагло. Было ў паводзінах Толіка яшчэ адна закавыка. У якім выглядзе не прыходзіў да дому, павінен быў залезці ў ванну. Спачатку нічога, а з цягам часу стаў там і засыпаць. Для Алёны гэта было яшчэ адной бядой. Не дай Бог захлябнецца ў вадзе. Пастаянна старалася будзіць мужа, каб ішоў на ложак, а калі не атрымоўвалася, наглядала пакуль спаў, хаця сама і не высыпалася.
І вось аднойчы, у чарговы раз, Толік з’явіўся дамоў амаль “ніякі”. Сёння, як зразумела з яго “тулмачэнняў” жонка, ён напіўся на хаўтурах; дапамагаў аднавяскоўцу забраць памерлую бабулю з моргу, а потым на пахаванні. І, як заўсёды, палез у ванну. Праз некалькі хвілін адтуль ужо даносіўся храп.
“Заўтра ў райцэнтры семінар, я зноўку не высплюся і буду выглядзець, як аблезлая курыца,” — гаротна думала жанчына, седзячы на кухні. Потым зайшла ў ванну, патрэсла мужа за плечы, але гэта нічога не дало. Раптам яна падумала! Адкрыла зліўную адтуліну ў ванне і вада пачала выцякаць, потым выключыла святло і пайшла спаць.“Цяпер не ўтопіцца,” — заспакоена падумала жанчына. Прачнуўся Кавун пад ранак.
— Дзе гэта я? – падумаў ён памацаўшы вакол сябе. – Няўжо зноў “галюнікі”? Сцены побач гладкія і халодныя, сам голы, як бізун, — замітусіліся думкі ў галаве. І тут ён успомніў, як дапамагаў забіраць бабулю з бальніцы. “Няўжо морг!” – пахаладзеў Толік і заенчыў.
Алёна прачнулася ад нечалавечага крыку. Кінулася да ваннай, уключыла святло і ледзь не рассмяялася. Муж, са збялелым тварам, з шырока раскрытымі,як блюдцы, вачыма стаяў на каленях у ванне і ціха скуголіў: “Не буду, больш ні грама не буду”.
Цяпер у сям’і Кавуноў лад і спакой. Падрастае двое дзетак. Анатоль — механік, паважаны чалавек. А пра тыя некалькі гадоў успамінае з неахвотай. Жонку называе з любоўю не іначай, як “мой каханы экстрасэнс”.
Сакавік 2007 год
ХМЯЛЬНОЕ ПІВА
Раніцай сабраўшыся ў гаражы, хлопцы наперабой, адзін перад другім, успаміналі, што ў іх адбылося “пасля учарашняга”.
— Мая прамаўчала, але кішэні ператрэсла, цяпер “голы васэр”, – пачаў Вацэк Прылепа.
— Казаў табе, аддай заначку мне. Мая ніколі па кішэнях не шнырыць, — азваўся Мірон Макарэц.
— Правільна, твая не трасе кішэняў, ды ты сам наўрат ці данёс бы грошы да дому.
Паміж сябрамі ўзнікла “пікіроўка” словамі – хто каго ямчэй “падколе”.
— Няма нам пра што пікавацца, — прабурчэў Мацей Савіцкі.
— Э, паслухай, а чаго ты такі нямоглы, — пераключыўся на Мацея Вацэк, — хіба ўсю ноч не спаў.
— Ды не, справа ў тым, што наждака не маю.
— А прычым тут наждак, — спытаў Мірон.
— А пры тым, што пілаваць, ім хутчэй і зручней, чым напільнікам.
— Мацейка, не гавары загадкамі. Раскажы ў чым справа, а мы паслухаем, — адчуўшы “сенсацыю” падлабуніўся да Мацея Вацэк.
— Ат, хіба вы не ведаеце маю “змяю”. Учора ўвечары, “пасля гэтага”, я адчыняю дзверы ў кватэру, а яна да мяне з кіпцюрамі да твару. Во, бачыце, і адмеціну заставіла, — Мацей крануў абдзертае вуха. – Як пачаў я ёй спілоўваваць напільнікам, уручную, яе манікюр, то нейкі час верашчала, а потым супакоілася. Вось да двух гадзін ночы і правалэндаўся. Пагэтаму і не выспаўся.
— А як у цябе справы, Яша, — звярнуўся да Яшкі Арцюха нехта з прысутных, — учора “хмяльнога” піва не купляў?
— А дзе ж яго купіш, калі вы без мяне ўчора ўсё аформілі.
— Што гэта за піва такое “хмяльное”? – спытаў Максім. Ён толькі ўчора ўладкаваўся на працу ў гараж і не ведаў усіх шафёрскіх “прыколаў”.
— Хадзі да мяне, раскажу, — азваўся з-пад машыны, якую рамантаваў, Мірон Макарац. – Тыдняў два таму назад, пасля работы, мы вырашылі трошкі “пасядзець”. Прычына знайшлася, знайшлося і “гаручае”. І вось, калі ў нас засталося зусім нямнога, з рэйса прыехаў Яшка Арцюх. Мы яму прапанавалі, але ён спачатку адмовіўся. Баяўся сваёй “кобры”. Мы пачалі ўгаворваць. Яша згадзіўся.
— Толькі сядзець з вамі не буду. Наліваеце шклянку “пад рубчык”, глыну і пабягу да дому, можа не пазнае.
Так і зрабілі. Яшка сербануў паўнюткую шклянку, кінуў у рот скрыглік сала с хлебам, паклаў у кішэню бутэльку піва, якую прывёз з сабою і рушыў да дзвярэй.
— Яша, а можа яшчэ? — прапанаваў нехта.
Яшка, трымаючыся за клямку прыпыніўся на хвіліну, потым вярнуўся да стала, глынуў яшчэ такую самую дозу і подбегам падаўся да дому.
— Ну хоць адзін раз вярнуўся як чалавек, — здаволена сустрэла яго жонка. – “Поле цудаў” пачынаецца. Ідзі глядзі і будзем вячэраць.
— Я піва бутэльку прынёс, можа будзеш? –спытаў Яша.
— Ды не. Ідзі глядзі тэлевізар і пі сваё піва.
Хуценька разбуўшыся Яшка ўключыў тэлевізар, сеў на канапу і, прапанаваўшы Якубовічу тост, выпіў бутэльку піва.
Калі праз нейкі час жонка намагалася паклікаць Яшу, які вярнуўся з работы “Як чалавек”, вячэраць, гаспадар быў “ніякі”. Так на канапе і праспаў да раніцы.
— Ну бабанькі, не ведаю, што за піва цяпер прадаюць. Мой учора бутэльку як выпіў, дык ледзь на раніцы дабудзілася, — расказвала на рабоце Яшына жонка на наступны дзень.
І ужо ў каторы раз, усе хто быў у гаражы зайшліся вясёлым рогатам. Здаецца пэўна, што праз нейкі час, тут народзіцца чарговая байка пра “наждак”.
Красавік 1999 год
СЯБРОЎСТВА
Бацька Колі збіраў у вёсцы малако. Кожную раніцу, ледзь толькі пачне шарэць на ўсходзе неба, ён адкрываў склеп, выносіў на вуліцу мернік, абвязваў марляй малочныя бітоны, падрыхтоўваў маленькія бутэлечкі для проб і пачынаў прыёмку.
Першая заўсёды ў даёнцы малако прыносіла баба Настуля. Жылі яны дзедам на другім канцы вёскі і карову трымалі. Той мінула ўжо восем гадоў, пара і замяніць, але старыя разумелі, што прывыкаць да другой каровы позна, ды і малака іхняя Чарнуха давала ўдосталь. Хапала для сябе і здавалі кожны дзень па дзесяць літраў.
За бабай Настуляй пацягнуліся іншыя жанчыны. Хто прыносіў пяць, хто тры літры. Малако вылівалі ў мернік, а потым пералівалі ў бітоны. Тата занатоўваў у ведамасць колькасць здадзенага малака і рабіў адзнакі ў кніжках, якія прыносілі з сабою жанчыны. Час ад часу ён шкляной трубкай набіраў з мерніка малако і адліваў яго ў бутэлечкі для пробы.
Усё гэта любіў назіраць Коля ў тыя ранкі, калі тата, паддаўшыся на яго просьбы, браў сына з сабой. Але не дзеля гэтых назіранняў прасіўся ён у бацькі.
Калі пачыналі выганяць кароў на пашу, бацька гаварыў:
— Ну што, Мікалай, пара збірацца.
Тата закрываў бітоны, ставіў іх на воз, а хлопчык ухапіўшы вуздэчку, шпарка ляцеў на круговіну, дзе пасвіліся коні. На лузе ляжаў туман і спіны коней ледзь-ледзь узвышаліся над яго шэранню. Але хлопчык здалёк пазнаваў Шпака, які быў замацаваны за бацькам. Ды і конь, пачуўшы хлопчыка, падымаў галаву і лёгка іржаў. Для такой сустрэчы ў Колі заўсёды быў падрыхтаваны акраец хлеба, пасыпаны соллю.
Пачаставаўшы любімца, Коля надзяваў вуздэчку, здымаў з пярэдніх ног Шпака путы і падводзіў яго да вялікага каменя. Прыемна размясціўшыся на шырокай спіне каня, Коля паволі рушыў у вёску. Тут іх чакаў тата. Напаіўшы Шпака калодзежнай вадой, ён запрагаў яго і вёз здаваць малако.
А больш усяго любіў Коля выводзіць Шпака на пашу. Калі здаўшы малако тата прыязджаў дадому, Коля ўжо чакаў з акрайцам хлеба. Пачаставаўшы Шпака, хлопчык дапамагаў выпрагчы каня з аглабель. Тата падсаджваў Колю на яго шырокую спіну і той ехаў на пашу. Коля ведаў, што тыя месцы дзе пасецца табун ужо выедзены, трава там ператоптаная і таму накіроўваўся на палявыя абмежкі, да кустоў і няўдобіц, якіх было шмат на палях. Хлопчык бачыў, што трава ў гэтых месцах вельмі падабаецца Шпаку і як мог дагаджаў сябру.
Саслізнуўшы са спіны каня, ён адпускаў яго пасвіцца, а сам узяўшы канец ляйчыны ў руку, лажыўся у траву і аддаваўся марам. Здаралася Коля засынаў. І тады Шпак будзіў яго, лёгка тогаючы за адзежу.
Аднойчы, калі тата прыехаў дадому, Коля ўбачыў, што ў воз запрэжаны другі конь: высокі, худы.
— Знаёмся, гэта Шуляк, — сказаў тата і растлумачыў: — У Шпака адарвалася падкова і ён недзе параніў нагу. Малако пакуль буду вазіць на гэтым кані.
Тата распрог каня, вывеў яго за ваколіцу і, спутаўшы, адпусціў пасвіцца. Коля зайшоў у хату, адрэзаў акраец хлеба, крута пасыпаў яго соллю і падаўся за ваколіцу.
— Трэба ўстановіць сяброўскія адносіны з Шуляком, — вырашыў ён.
Конь скуб траву і касавурыўся на падыходзячага Колю. Калі хлопчык наблізіўся, Шуляк адвярнуўся да яго задам.
— Кось, кось, Шулячок, — ласкава прамоўвіў Коля і працягнуў руку з акрайцам.
Маланкай мільганулі заднія капыты каня, і хлопчык, адчуўшы рэзкі боль у жываце, адляцеў на некалькі метраў.
Ачнуўся хлопец на ложку ў сваёй хаце. На жываце ляжаў цёплы кампрэс, а побач стаяла заплаканая мама. У хату ўвайшоў тата.
— Заўтра ж скажу заатэхніку, каб здаў гэтага Шуляка на бойню, — сказаў ён, — не ты першы такім чынам “пазнаёміўся” з ім.
— Не трэба, тата. Мы з ім пасябруем. Ён добры конь, але не мая сапраўднага сябра, — са слязьмі на вачах прамовіў хлопчык.
Люты 1989 год
СМЕРЦЬ КАЗЫ
Адбылося гэта гадоў мо з дваццаць таму. За праўдзівасць гэтай гісторыі я адказваю і магу нават прадставіць сведак. Ды вы і самі згодзіцеся, калі паслухаеце далей.
Каза Мілка была малочнай пароды. Штодня яна давала 4-5 літраў малака. А якое малако. Галоўнае што лячэбнае. І вось не стала Мілкі. Гаспадар, начальнік чыгуначнай станцыі Канстанцінаў, на знаходзіў сабе месца. Няма Мілкі. Павесілася Мілка. Ды яшчэ пры якіх абставінах… Але ўсё па парадку.
У той дзень Васільевіч, гаспадар казы, вёў яе на дзённую дойку. Трэба сказаць, што звычайна Канстанцінаў прывозіў Мілку на матацыкле. Садзіў яе ў каляску, надзяваў шлем, каб “гаішнікі” не чапляліся і вёз яе дамоў. Казе гэтыя невялікія падарожжы падабаліся. І трэба ж было здарыцца, што ў той дзень паламаўся матацыкл. Вось і вёў Васільевіч Мілку на абарожку пешшу.
З гэтай нагоды мы можам зрабіць выснову, што выпадковасці адыгрываюць вялікую ролю ў жыцці. Выпадкова зламаўся матацыкл, выпадкова Васільевіч спазніўся на пераезд, выпадкова там сабраліся ўсе ўдзельнікі прыгоды.
Калі начальнік з казой падышоў да пераезда, той ужо быў зачынены. У гэты час заўжды ўзважвалі саставы вугалю, які перагружалі на станцыі. Васільевіч ведаў, што гэтая працэдура зойме хвілін трыццаць, не меней. А абходзіць поезд з пяцідзесяці вагонаў па рэйках, ды яшчэ з казой, не хацелася. Тое, што пераезд на працяглы час закрываўся, падцвердзіць могуць многія. Нават старшыня калгаса імя Чарняхоўскага, калі спазняўся на нараду ў райком партыі апраўдваўся: “Мікалай Міхайлавіч, пераезд быў закрыты. Прыйшлося варочацца і ехаць праз Грыцавічы”. І сакратар верыў яму, бо сам аднойчы папаў у падобную сітуацыю.
Дык вось, ведаючы, што чаканне некалькі зацягнецца, Канстанцінаў прывязаў казу да шлагбаўма, адышоў трохі ў бок і прысеўшы на невялікі бетонны слупок, закурыў. У гэты час да пераезда на сваім “Усходзе” падляцеў Грыша Лыч, па мянушцы “Лычык”. Пагазаваўшы, ён некалькі разоў таргануўся туды-сюды, заглушыў матацыкл і наважыўся чакаць. Паступова каля шлагбаўма пачала збірацца чарга. За “Лычыкам” пад’ехаў Нупрэевіч. Ён на возе, абсталяваным спецыяльнай будкай, вазіў хлеб з чыгуначнай хлебапякарні. Следам пад’ехаў на “Жыгулях” намеснік старшыні калгаса Васькін, за ім яшчэ некалькі машын. Усё гэта назіраў без цікавасці Васільевіч, седзячы на слупку. Але далейшыя падзеі абвастрылі сітуацыю і выклікалі павышаную цікавасць начальніка.
Конь Нупрыевіча, перабіраючы вялікімі губамі, скубануў “Лычыка” за плячо. На хлопцы была зялёная кашуля і жывёліна пэўна прыняла адзенне за траву. Кашуля трэснула і раз’ехалася ад пляча да паясніцы. Ад нечаканасці той аж падскочыў на сядзенні. Потым злез з матацыкла і пайшоў да Нупрыевіча. Той драмаў, седзячы на козлах. “Лычык” у роспачы тузануў дзеда за нагу, на што той машынальна адрэгаваў, сцебануўшы хлапца пугай. Паміж імі пачалася сварка. “Лычык” абвінавачваў Нупрыевіча, на што той адказваў афарызмамі, што яшчэ больш злосціла хлопца.
Нарэшце, махнуўшы рукой, “Лычык” рушыў да матацыкла. А Васькін, высунуўшы з форткі “Жыгуля” крыкнуў: “ Хлопец, чаго ты да дзеда ўчапіўся. Кашулю ж табе конь парваў”. У гэты час “Лычык” праходзіў каля галавы каня. Пачуўшы апошнія словы намесніка, ён у роспачы з’ездзіў каню ў пысу. Той у аглоблях рвануўся назад. Доўгая разворка воза амаль наскрозь прапарола Васькіна “Жыгулі”. Зацікаўлены Канстанцінаў трымаўся за жывот ад смеху і не заўважаў, як падняўся шлагбаўм, да якога была прывязана каза.
А малака яна давала многа.
Верасень 1999
МЕХАНІК
Коля вельмі любіў коней. Асабліва свайго Варанка. Але ў вёсцы арганізаваўся калгас і коней сабралі ў калгасную канюшню. Пры гэтым прысутнічаў налогава інспектар з райцэнтра Мамека. Хлопчык палічыў яго асноўным віноўнікам таго, што не стала Варанка ў хляве і вельмі таго не ўзлюбіў. Доўга яшчэ хадзіў ён на стайню і падкормліваў свайго любімага каня.
Але прайшоў час і ў калгас пачала паступаць тэхніка. З’явіўся гусенічны трактар, прыцягнулі “лендлізаўскія” аўтамабілі. “Студабекер” калгасныя умельцы аднавілі і ён выконваў такую-сякую работу, праўда не доўга, а легкавы “Дождж” так і застаўся іржавець. Вось гэтыя амерыканскія машыны і сталі ўлюблёным месцам гульняў Колі і яго сяброў. Дзе толькі не “пабывалі”,куды толькі не “з’ездзілі”, чаго не “перавезлі” хлапчукі ў час сваіх гульняў. З гэтага часу Коля ўлюбіўся ў тэхніку і марыў, што ён будзе механікам, як дзядзька Кастусь, калі вырасце. Але верхам задавальнення і гонару было праехацца ў кабіне “палутаркі” з механікам. Колькі было радасці ў хлопчыка, калі седзячы на мяккім сядзенні ён назіраў, як дзядзька націскаў на розныя педалі і кіраваў машынай.
Толькі адно дрэнна, што гэта любоў Колі да тэхнікі нярэдка заканчвалася знаёмствам з бацькавай папругай. Але хто вінаваты, што многія часткі густа змазаны салідолам, які не выціраецца з адзежы.
Аднойчы падвячорак Коля сядзеў у хаце перад вокнамі і сумна пазіраў на дарогу. Надвор’е не спрыяла дзіцячым гульням… Да самага абеду дзяжыў дождж і вада стаяла ў каляінах. Вазы, запрэжаныя худымі калгаснымі коньмі ледзь-ледзь пераадольвалі лужыну, якая разлілася насупраць хаты. Коля ведаў, што ў гэтай лужы была вялікая яміна. Цяпер яна была запоўнена вадой. Ведалі аб гэтым і возчыкі, пагэтаму лужыну яны пераадольвалі асцярожна, мінаючы яму. Але вось на рэзвым жарэбчыку, запрэжаным у брычку, на дарозе паказаўся Мамека, якога хлопчык вельмі не любіў. Прадчуваючы цікавае, Коля прыціснуўся носам да шыбы. Жарэбчык ускочыў у лужыну, у бакі паляцелі кроплі вады, Мамека тузануў за лейцы, махнуў пугай і … задраўшы ўгару ногі пляснуў спіной у лужу. Калясо брычкі трапіла ў яміну і брычка перавярнулася. Хлопчык заходзіўся ад смеху назіраючы, як стаяў увесь мокры агент, чакаючы, пакуль мужчыны выцягнуць брычку.
Коля яшчэ выціраў выступіўшыя ад смеху слёзы, калі заўважыў, што да лужыны набліжаецца новы калгасны “газік”.
— Шафёр з другой вёскі, пра яміну не ведае, — мільганула думка ў хлопчыка, — трэба папярэдзіць.
Але выскачыўшы на падворак, ён учабыў, што ўжо позна. Правым пярэднім колам машына моцна сядзела ў яме. Коля вярнуўся ў хату, абуў гумовыя боты і пайшоў да машыны. Вакол яе хадзіў шафёр – малады хлопец Вася і на ўсе лады паносіў дарогу.
— Трэба было правей брацца, – сказаў Коля.
— Ідзі ты ведаеш куды? Указчык смаркаты, — агрызнуўся шафёр.
— Чаго лаешся на дзіця? Праўду ён кажа, — прагаварыў калгасны рахункавод, дзядзька Сямён выходзячы з-за машыны. Гэта яму везлі дамоў торф.
— Ды я так. Слухай, Коля, — раптам папрасіў Вася, — збегай на калгасны двор, знайдзі дзядзьку Кастуся і скажы, каб прыслаў трактар.
— Добра, — выгукнуў хлопчык і пабег.
— Няхай трос возьме, — наўздагон крыкнуў Вася.
Праз якія паўгадзіны прыйшоў трактар, на якім прыехаў і Коля. Мужчыны пачалі раіцца, як лепш выцягаць машыну.
— Толькі назад, — аўтарытэтна заявіў Вася.- Калі пацягнем уперад задняе кола абавязкова пападзе ў гэтую чортаву яму. Яшчэ машыну перавернем.
Механізатары ніяк не маглі прымацаваць трос. І тут на дапамогу прыйшоў Коля. Ён збегаў дадому і прынёс кавалак дроту. Машыну выцягнулі, трактар паехаў. Вася пахадзіў вакол “газіка”, пазаглядаў туды-сюды і прамовіў:
— Ну што, дзядзька Сямён, будзем чакаць пакуль трохі падсохне. Другі раз у гэтую пастку я не палезу.
Вася, кінь ты гэтыя думкі, у мяне паліць няма чым печы, а гэтае мора можа і за месяц не высахне, — бездапаможна прамовіў рахункавод.
— Паслухайце, — звярнуўся да мужчын Коля, — тут можна праехаць, я пакажу. І ён пайшоў наперадзе машыны, паказваючы шафёру, як пераадолець лужыну.
-Ну малайчына, ну выручыў, – шчыра падзякавалі дарослыя.
— Калі жадаеш, магу пракатнуць, – прапанаваў Вася.
Яшчэ б Коля не жадаў. Гэтая прапанова ажыццяўляла даўняе жаданне ўсіх вясковых хлапчукоў.
“Вось пазайздросціць Ваня, калі заўтра даведаецца,” – думаў Коля, залазячы ў машыну.
Выгружаць торф дапамагалі мясцовыя вясковыя хлопцы. Калі работа была зроблена, гаспадыня запрасіла ўсіх на вячэру. Забраў Вася з сабой і Колю. За сталом хлопчык стаў галоўным героем, калі дзядзька Сямён расказаў, як ён дапамог выцягнуць машыну, а потым правёў праз лужыну. За гэта гаспадыня, цётка Альжбета, наліла герою нейкага салодкага пітва. Ад з’едзенага і выпітага Колю пачаў агортваць сон.
У гэты час, у Пялушках, Колю не дачакаліся на вячэру. Бацькі паслалі сястру хлопчыка Таню, каб яна аббегла яго сяброў. Неўзабаве Таня вярнулася і сказала, што сёння хлопчыкі не гулялі разам, бо ішоў дождж. Тата з мамай спалохаліся не на жарт. Прыбеглі дзядуля з бабуляй. Паднялі на ногі ўсю вёску і толькі позна вечарам дабраліся да дзядзькі Кастуся. Механік і сказаў, дзе можа быць хлопчык.
А хлопцы, павячэраўшы, сталі запрашаць Вася на вячоркі. Шафёр адказваўся, як мог. Але законы гасціннасці не дазвалялі моладзі прыняць адказ госця.
— Пайшлі, трохі пазабавімся, можа патанцуем, ды і наогул, пагутарым, — угаворвалі яны.
— А Зіна Кірэева будзе? – спытаў Вася.
— Недзе яна дзенецца, — засмяяліся малайцы.
— Ну добра, — згадзіўся шафёр і звярнуўся да Колі. – Ты паеў? Тады ідзі ў машыну і чакай.
Чакаць прыйшлося доўга. Коля, стаміўшыся, ажно задрамаў у кабіне. Прачнуўся , калі пачуў каля машыны галасы. Гэта Вася развітваўся з дзяўчынай.
-Прачынайся Мікола, рушым дадому, — узбуджана выгукнуў шафёр. – Як ты тут, не змерз?
— Нічога, — сонна буркнуў Коля.
Да Пялушак яны даехалі хутка.
— Хто гэта не спіць у такі час?- здзівіўся Вася, калі перад вёскай машыну пачалі спыняць мужчына і жанчына.
— Гэта мае тата і мама, — пазнаў хлопчык.
— Вязеш майго героя? – спытаў тата.
— Тут ён, — адказаў шафёр, адкрываючы дзверкі.
Тата з мамай моўчкі ўціснуліся ў кабіну, гэтак жа моўчкі даехалі да дому, дзе іх чакалі бабуля з дзедам.
— Пачнецца “баня”, – сумна вырашыў Коля.
— Міхась, не чапай ты яго. Няхай ідзе спаць, позна ўжо, — звярнуўся да таты дзядуля.
— Я яго ўлажу спаць, — пагрозліва адказаў тата, расшпільваючы папругу…
Прачнуўся Коля позна, сонца ўжо ярка свяціла ў вакно, пазяхнуў і стаў з прыемнасцю ўспамінаць учарашняе падарожжа. Аб тым, што было потым ён не думаў. Ну што ж такога. Вінаваты, вось і атрымаў. Толькі чаму зусім не было балюча, калі сцёбаў яго тата папругай?
— Прачнуўся, падарожнік? – запытаў з усмешкай дзед, уваходзячы ў пакой, — адзявайся і пойдзем снедаць.
— Дзядуля ласкава пагладзіў хлопчыка па галаве і Коля заўважыў на яго руках пісакі ад татавай дзягі.
— Дык вось, чаму мне не балела. Дзядуля падстаўляў рукі пад татаву папругу, — здагадаўся ўнук.
— А праўда я буду механікам, калі вырасту, — прашаптаў хлопчык, пяшчотна цалуючы дзедавы рукі.
— Абавязкова, унучак, — ласкава адказаў дзед.
Кастрычнік 1997 год
БАРАНЧЫК
Коля і Ваня – дваюрадныя браты. І сябравалі яны, як кажуць, вадой не разальеш. Але завадатарам усіх спраў заўсёды быў Коля. Гэта ён прыдумваў розныя свавольствы, планаваў паходы ў чужыя сады і агароды за агуркамі, морквай ці яблыкамі. Праўда за такія выхадкі яму нярэдка даставалася ад бацькі.
Раз у месяц у іх кампаніі кіраваў Ваня. І было гэта тады, калі бацька Вані атрымоўваў палучку. У тыя пяцідзесятыя гады працаваў ён на станцыі машыністам і ў дзень палучкі прыносіў дамоў розныя прысмакі: рыбныя кансервы, якіх ніколі не было ў доме Колі, пячэнне, цукеркі і ліманад. У гэты дзень хлапчукі выконвалі работу, якую атрымліваў ад бацькі Ваня: складалі дровы, мялі падворак, сушылі сена. Ваня адразу ўсе прысмакі не аддаваў, але рабіў гэта не дзеля выгады, а хацеў, каб Коля як мага больш бавіўся з ім.
Любімым месцам, дзе хлапчукі вялі гамонку, складалі планы быў дрывотнік. Аднойчы, у час такога “пасяджэння”, Ваня сказаў:
— Каб у мяне былі грошы, я купіў бы веласіпед.
— А мяне навучыў бы ездзіць на ім, — спытаў Коля.
— Ну, каб яшчэ паламаў.
— Не дасі і не трэба. А я зараз пайду катацца на веласіпедзе, — абурыўся Коля. Ён устаў з калоды, на якой сякуць дровы і пайшоў да дзеда. У яго быў стары польскі “ровар”. Дзеда ў хаце не было, а веласіпед стаяў замкнёны.
— Вось цяпер я пакатаюся, — радасна выгукнуў Коля, выводзячы “ровар” з хлява.
— Ды ты ж не ўмееш, — вымавіў сябра.
— А ты навошта. Трымай, каб я не падаў.
Але аказваецца не так проста справіцца з веласіпедам. Ён віхляў у бакі, не хацеў каціцца. Падаў.
— Слухай, давай з горкі, — прапанаваў Ваня.
Усцягнуўшы веласіпед на ўзгорак. Коля загадаў сябру трымаць яго, а сам асядлаў машыну.
— Ну, паехалі! — выгукнуў ён.
Ваня злёгку падштурхнуў веласіпед і той пакаціўся з горкі ўсё хутчэй і хутчэй.
— Тармазі, тармазі, — крычаў Ваня, — я не паспяваю за табой.
Але спыніць машыну Коля не мог: тармазоў у “ровары” не было. І Ваня, не паспяваючы за веласіпедам, адпусціў яго.
— Усё едзеш адзін, — крыкнуў Ваня.
— Ура, такі навучыўся ездзіць, – узрадавана закрычаў Коля.
І ў гэты момант веласіпед вільнуў у бок, пярэдняе кола ўрэзалася ў вялікі камень, а хлопчык, пераляцеўшы праз руль, утыркнуўся носам у дарожны пыл. Борздзенька падхапіўшыся, ён падбег да веласіпеда. Пярэдняе кола выгнулася накшталт лічбы “восем” і ніяк не пракручвалася.
— Давай хутчэй пацягнем назад, — загадаў ён Вані.
З цяжкасцю зацягнуўшы веласіпед у хлеў, хлопчыкі вярнуліся у свой “штаб”.
— І зноў папруга, — спачувальна прамовіў Ваня.
— Трэба было мацней трымаць веласіпед, — абурыўся Коля.
— А ты чаму не тармазіў. Я ж крычаў табе.
— Ат, што тут гаварыць. Зрабілі шкоду – прыдзецца адказваць, — у роспачы вымавіў Коля.
— А давай скажам, што не мы, — кінуў выратавальную думку Ваня.
Сябры дамовіліся маўчаць аб тым, што здарылася. Але не мінавала ўвечары бацькава папруга таго месца, якое заўсёды адказвала за свавольствы Колі. І зноў, у каторы раз адбыўся чарговы ўрок “выхавання”.
Коля не разумеў, чаму бацька не “выхоўваў” такім чынам Ваню, а праводзіў з сынам доўгія гутаркі, пасля якіх хлопец плакаў і доўга не згаджаўся на сябравы выдумкі.
Але аднойчы і Ваня атрымаў лупцоўку, праўда ад дзеда. І ўсяму віной яго шавялюра. У хлопчыка віліся валася і мянушка “Баранчык” не давала яму спакою. Гэта і стала тэмай іх размовы на адным з “ пасяджэнняў”.
— Ты змачы валасы вадой і яны выпрасцяцца, – раіў Коля брату.
— Дык не надоўга. Высахнуць і закруцяцца яшчэ больш.
-Тады чым-небудзь такім, каб доўга не сохла. Напрыклад алеем,- гнуў сваю лінію Коля.
— А дзе ты яго возьмеш, таго алею, — у роспачы вымавіў Ваня.
Гэтую размову Коля ўспомніў на другі дзень, калі прыйшоў да Вані. У хаце ён застаў дзеда Васіля, які насіў у руках бутэльку з-пад алею і шукаючы некага заглядаў у шафу, пад ложкі, пры гэтым буркацеў сабе пад нос:
— Ах ты нягоднік. Гэта ж трэба, столькі масла
сапсаваў і ўсё на галаву. Заўтра ж абстрыгу нагола.
Коля заўважыў адкрытае вакно і, усё зразумеўшы, паціхеньку рушыў у дрывотнік. На вялікай калодцы сядзеў Ваня і хітра ўсміхаючыся, расчэсваў грэбенем валасы.
Вечарам ён пазнаёміўся з дзедавай папругай, а на заўтра бліскацеў голай галавой. Але “баранчыкам” болей Ваню не называлі.
Май 1990 год
АГУРКІ Ў МАСЛЕ
Бацькі Колі працавалі ў калгасе. Вядома ж якія заробкі былі ў калгасах у пяцідзесятыя гады: за дзень працадзень. А ў канцы года на яго давалі пяць капеек і трыста грамаў збожжа. Выратоўвала свая гаспадарка. Жылі яны не сказаць каб кепска – хлеба хапала заўсёды. А вось масла, яйкі – гэта ўсё на кірмаш. На ўтаргаваныя грошы куплялі і адзенне, і абутак. А некаторыя ў вёсцы жылі зусім бедна, галадалі.
Кожны тыдзень маці біла масла. Яна налівала смятану ў бойку, прасоўвала праз дзірачку ў накрыўцы тронак і закрывала бойку. Рухаючы тронак уверх-уніз, яна боўтала смятану, ад чаго збівалася масла. Але гэта не так проста: тут патрэбны сіла і спрыт. Смятана густая і рука хутка нямее, або баўтанеш замоцна і праз дзірку у накрыўцы вылятае у вочы і на адзежу смятана. Коля умеў біць масла, але доўгі працэс нудзіў яго. Рухаючы тронак, ён пальцам другога знімаў з яго смятану і аблізваў. Налізаўшыся такім чынам смятаны, Коля пачынаў ныць:
— Мам, у мяне ужо рукі баляць.
— Што, ужо налізаўся смятаны, свавольнік, — казала маці і сядала біць масла сама. Збіўшы, яна лыжкай вымала масла з бойкі у вялікую міску і добра прамывала яго. Пасля гэтага клала масла ў кілаграмовую форму, каб у нядзелю несці на базар, а астаткі даставаліся дзецям. Масла маці хавала ў куфар, які стаяў у каморы.
Аднойчы ў суботу, пад вечар , Коля забег дамоў, каб чаго-небудзь перакусіць. Акраец хлеба ён знайшоў пад рушніком на стале. Ды што адзін хлеб. Хлопец успомніў пра масла.
“ Наскрабу з галушкі трохі на хлеб, маці і не заўважыць, не першы раз,” — разважаў ён, несучы міску з маслам у хату. Не паспеў пачаць гэтую “аперацыю”, як заўважыў на падворку маці. Несці масла ў камору было ўжо позна. Аглянуўшыся, Коля схапіў міску і сунуў яе пад ложак.
— Што ты тут робіш? — спытала ўваходзячы ў хату маці.
— Ды вось, хлеба адрэзаў, — буркнуў Коля і бокам выслізнуў з хаты.
Пра масла ён успомніў раніцай, калі пачуў размову маці з бацькам, аб тым, што нехта ўкраў з куфра міску з маслам. Паціху вылезшы з-пад коўдры, хлопчык заглянуў пад ложак. Міска стаяла на месцы, але пустая.
“ Куды ж магло дзецца масла,” — у роспачы падумаў ён. І тут яго позірк упаў на ката, які аблізваючыся выцягнуўся на лаўцы.
— Ну, пачакай, нягоднік, няхай толькі атрымаю наганяй, я з табой разлічуся.
Міску маці знайшла праз некалькі дзён, мыючы падлогу. Сваё Коля атрымаў, але злосць на ката ў яго прайшла.
Кожную восень бацька атрымоўваў у калгасе цукар.Торбу з цукрам заўсёды падвешвалі за печкай на бэльцы, каб не адсырэў.
У нядзелю тата з маці паехалі на кірмаш. З сабой яны ўзялі Таню сястру Колі. Той патрэбна было купіць які-небудзь абутак. Застаўшыся адзін, Коля соваўся туды-сюды па хаце. На вуліцу ісці не хацелася – не спрыяла надвор’е, і як заўсёды, захацелася чаго-небудзь смачнага. Убачыўшы торбу з цукрам, ён успомніў размову з сябрамі: “Ведаеш, які смачны сіроп з цукру з вадой”.
“ Дык у чым жа справа. Цукар ёсць, вада ёсць, кубак таксама. Але як яго зняць з бэлькі,” — разважаў хлопчык і прыдумаў.
Ён збегаў пад паветку, узяў вудзільна і вярнуўся ў хату. Торба была сшыта з даматканага палатна і пароць яе было нялёгка. Але нарэшце тоненькі струменьчык цукру пацёк з торбы. Коля падставіў кубак і хутка ён напоўніўся да паловы. Тут хлопчык жахнуўся. Ён глянуў у гару, на дзірку ў торбе, на кубак, які напаўняўся цукрам і зразумеў, што трапіў у цяжкае становішча.
“Што рабіць, цукар жа высыпаецца на падлогу. Дзірку я заткнуць не змагу,” — мітусіліся думкі ў галаве. Але выхад знайшоў. Сарваў з падушкі навалачку і падставіў пад струменьчык. На душы ў яго палягчала і слёзы самі пацяклі з вачэй. Раз-пораз ён макаў палец у цукар і аблізваў яго. Але цукар уперамешку са слязьмі быў не надта смачны.
А вось той выпадак з агуркамі не забудзецца яму ніколі. Справа ў тым, што бацькі ад’язджаючы кудысьці ў госці, пакінулі Таню і Колю адных. З яды, акрамя супу, хлеб і чатыры лыжкі масла. Старэйшая Таня прапанавала нажарыць на масле грэнак з хлеба. Коля згадзіўся.
— Тады ідзі і распалі вогнішча, прынясі некалькі цаглін, каб паставіць патэльню. Смажыць будзем на вуліцы, — загадала сястра.
— А сама не можаш, — выпаліў Коля.
— Добра, я ўсё зраблю сама. Але грэнак ты не паспрабуеш, — абурылася Таня.
Яна нарэзала лустачкамі хлеб і пачала абсмажваць яго. Ад патэльні ішоў такі прыемны пах, што ў Колі пацяклі слюнкі.
“ Пачакай жа, згатую і я што-небудзь смачнейшае, чым ты,” — думаў хлопчык, ходзячы вакол хаты. І тут ён заўважыў у кошыку свежыя агуркі. Маці ўчора выбрала іх на агародзе.
Коля парэзаў кружочкамі агуркі і пачаў абсмажваць іх ў масле.
-Дурань, што ты робіш? Ты ж іх есці не будзеш, толькі масла сапсуеш, — угаворвала брата Таня.
— Не лезь, не твая справа. Сам скажу, сам і есці буду, — агрызнуўся Коля.
Агуркоў ён насмажыў цэлую міску. Можа смажыў бы і яшчэ, але не стала масла. Усеўшыся ў цяньку, Коля паставіў перад сабой міску з агуркамі і, узяўшы скрыглік, адправіў яго ў рот. Але павёўшы некалькі разоў сківіцамі, ён перастаў жаваць, азірнуўся па баках і выплюнуў смажаны агурок.
З-за фіранкі выглядала Таня і курчылася ад смеху. З гэтага часу ў доме, калі не ўдавалася якая-небудзь страва гавораць і цяпер: “Агуркі ў масле”.
Сакавік 1989 год
ПЕРШЫ ТЭЛЕВІЗАР
Вечарэла. З усходу на вёску рухалася шэрань – пачынала цямнець. Але на захадзе яшчэ высвечвалася шырокая светлая палоска. Наступаў незаўважны момант барацьбы святла з цемрай, у якой апошняя перамагала. Палоска свету на захадзе гасла і гасла. Раптам святло прападала, пасля чаго рэзка апускалася цемень. Але ў летнія дні яна не была вельмі густой. З неба адсвечвалі зоркі, з-за далёкіх хмар прабліскваў месяц.
Павячэраўшы няхітрай вясковай ядой – бульбай з квасам, мужчыны выходзілі на лаўку “каля Піліпа”, каб перакурыць перад сном, перакінуцца словамі. Папыхквалі цыгаркі, іх агеньчыкі раз-пораз высвечвалі твары вяскоўцаў. І цякла, цякла нетаропкая гутарка пра ураджай жыта, пар новы самалёт, што прызямліўся на аэрадроме побач з вёскай, пра Хрушчова і кукурузу, пра Васілёву карову, якая прывяла двойню. Пра ўсё гаварылі “каля Піліпа”. І ніхто не задаваўся пытаннем, ці даўно пайшла гэтая “завядзёнка”, бо пачатку яе ніхто не памятаў. Але наступаючыя цывілізацыя сур’ёзна ўдарыла па многагадовай звычцы мужчын, пачала змяняць нетаропкі, размерны лад жыцця вяскоўцаў. І тут не абходзілася без якіх-небудзь “выкрунтасаў” , здарэнняў, аб якіх вёска не забыла і да цяперашняга часу.
Скажам, працаваў у калгаснай канторы рахункаводам Сцяпан Карчэўскі. Невысокага росту, лысаваты і хударлявы — ён быў блізарукі і калі працаваў з паперамі, адзяваў акуляры. Пры размове з калегамі альбо наведвальнікамі Сцяпан падымаў акуляры на лоб. Доўга смяяліся з Карчэўскага ў канторы, калі, аднойчы, падняўшы акуляры на лоб, ён хадзіў па памяшканні, лапаў па сталах, мацаў пад бумагамі, шморгаў шуфлядамі і пры гэтым барматаў:
— А моцны мой божа, дзе ж мае акуляры.
Мянушка “моцны мой божа” прыклеілася з таго часу да Сцяпана. У свой час ён скончыў некалькі класаў гімназіі і лічыўся у вёсцы грамацеем. Па гэтаму , калі у сяло правялі радыё, ён першым купіў дынамік, які называўся “Север”. І гэтае набыццё змяніла характар вячэрніх збораў вяскоўцаў. Вечарам многія спяшаліся як мага хутчэй “аходзіцца”, каб пайсці на “Север”- паслухаць радыё. Збіраліся сюды не толькі мужчыны, але і жанчыны, і дзеці. “Моцны мой божа” адчыняў вакно, выстаўляў дынамік і ўсе слухалі, аб чым там гаварылася, якія песні пеліся. Аднак праз некалькі месяцаў “Север” з’явіўся яшчэ ў некалькіх хатах. Зборкі пачаліся драбніцца, перайшлі непасрэдна ў хаты і “каля Піліпа” зноў пачалі збірацца мужчыны, каб перакурыць і абмеркаваць пачутае з “Севера”.
Праз некалькі гадоў у вёску правялі электрычнасць. Праўда, як і радыё, не ўсе пусцілі ў хату “Анцыхрыста”. І тут адзначыўся “Гарадскі”. Гэты чалавек некалькі гадоў папрацаваў у Ваўкавыску на чыгунцы. Аднойчы фанабэрыста адарваўся ад “дзярэўні” і за ім усталявалася мянушка “Гарадскі”. Дык вось, калі ў вёсцы паявілася электрычнасць, ён першым купіў тэлевізар. Вёску гэтая падзея ўскалыхнула па сапраўднаму. Хата “Гарадскога” была невялікая і многа людзей умесціць не магла, па гэтаму быў складзены ўмоўны графік наведвання тэлевізара, у якім улічвалася і колькасць членаў сям’і, якая прыходзіла, і нават “габарыты” гледачоў. Трэба адзначыць, што ў той час працягласць перадач была не вельмі вялікая, недзе з дзевятнаццаці да дваццаці двух гадзін. Сям’я “Гарадскога” цярпела гэтыя пастаянныя наведванні, але цешча гаспадара не была гэтым здаволена. Гарбатая, сагнутая хваробай у клюку, гэтая жанчына жвава рухалася, упраўляючыся па гаспадарцы і пры гэтым не прамінала бурчаць:
— Столькі грошай выкінулі на гэтую “бандуру”, а не шануеце. Гэтак усёй вёскай хутка выглядзіце увесь тэлевізар і самім не будзе чаго паглядзець.
І гэты момант, калі яе прароцтва збылося, настаў.
Аднойчы, у нядзельку, некалькі мужчын на раніцы сабраліся “каля Піліпа”, пакурылі, успомнілі кіно, якое учора глядзелі у “Гарадскога”. І тут Валодзік Парэцкі ўнёс прапанову:
— Мужчыны, а давайце сходзім да “Гарадскога”, бо вечарам нас не пусцяць. Прапанову падтрымалі. Прыйшлі, расселіся. Гаспадар уключыў тэлевізар, але там нічога не паказвалі.
— Во, загукала цешча “Гарадскога”, ці ж я не казала! Усё выглядзелі. Цяпер не толькі людзям, але і сабе не будзе чаго паглядзець.
Непаразуменне высветлілася ўжо вечарам. Але гэтую прыгоду памятаюць у вёсцы і цяпер.
Май 1998 год
ЯК ВАСІЛЬКО ПІВА НАПІЎСЯ
Цёплы летні вечар. Пасля спякотнага дня ўсё навокал адпачывае. У вясковых падворках чуваць гукі тугіх струменняў малака – гаспадыні дояць кароў. Мужчыны, аходаўшыся, збіраюцца на лаўцы каля Піліпа, каб выкурыць нанач па цыгарэце, абмяняцца ўражаннямі пройдзенага дня і наогул правесці свой паўсядзённы вячэрні “мацыён”.
Гаворка спачатку ідзе аб склаўшымся эканамічным становішчы, растучых цэнах. Потым ідуць шматлікія ўспаміны-параўнанні “А памятаеце…”, «А я вось помню…» і гэтак далей. Паступова змяркаецца зусім. І вось толькі відаць агеньчыкі папыхкваючых цыгарэт. Размова набывае весялейшы напрамак, пераходзіць непасрэдна на асобы.
— Міхась, раскажы, як ты падгульнуў у Беластоку, — просіць суседа Змітрок Цубін.
— Адстань, лепей раскажы сам, колькі разоў сватаўся да Марылі, — адмахваецца той.
— Мужчыны, хто малодшы, схадзіце за вадой,- адзываецца Валодзік Парэцкі.
— Што, зноў беларуская хвароба «смага», — смяецца Міхась.
— Во мужыкі, — выгукнуў Васілько Беліца, — хочаце паслухаць, як пазаўчора ў Бераставіцы піва папіў.
— Ну, ну, раскажы, — зацікавіліся мужчыны, ладней рассядаючыся на лаўцы. Васілько падняўся з лаўкі і сеў на камень, наперадзе ўсіх. Звычайна тут садзіўся той, хто апавядаў самыя цікавыя гісторыі.
— Ну, дык слухайце. Прыкладна месяц таму назад вазіў я ў Бераставіцу прадаваць парасяты. Базару там няма, усе будуць недзе пад Старынцамі. А гандлююць парасятамі на стаянцы каля возера. Парасяты я прадаў хутка, яшчэ была цемнавата. З пакупніком паўшчувалі, што няма дзе і барыш выпіць. Ён мне паказаў на памяшканне за возерам, каля суда і кажа: “Гэта пабудавалі піўбар. Піва будуць з Гродна прывозіць. Кажуць вельмі смачнае. Адкрываюць бар у наступную суботу. Прыязджай, то і барыш вып’ем. Падзякаваў я гэтага чалавека, запрог каня і паехаў да хаты.
А пазаўчора Маня выправіла мяне ў Бераставіцу па лякарства. Зайшоў я ў аптэку, аддаў рэцэпт, а мне сказалі, што лякарства прыгатуюць толькі к шасці гадзінам. Падумаў я і вырашыў чакаць, усероўна дзень згублены. Праходзячы каля возера, я заўважыў натоўп людзей каля бара і ўспомніў, як нахвальваў мне мой пакупнік піва. Дай, думаю, паспрабую. Бачу дзверы расчыніліся і ўсе рынуліся ў памяшканне. Трохі счакаўшы, зайшоў і я. Стаў у чаргу і цярпліва чакаю піва. А чарга амаль не рухаецца. То той падыдзе, то другі, а некаторыя ужо па другім заходзе з трохлітровымі слоікамі робяць. Нарэшце падышла і мая чарга.
— Налі мне паспрабаваць кубачак – папрасіў я ў маладзіцы, што расчырванеўшыся стаяла на тым баку прылаўка. А яна глядзіць на мяне і нічога не гаворыць. Я вырашаў, што яна думае быццам у мяне няма грошай і паказваю ёй пяцьдзесятку, што дала мне Маня.
— А ў што я вам налью, дзядзечка, — пытаецца яна,- трэба свой посуд.
І тут толькі я зразумеў, чаму ўсе ходзяць са слоікамі. А ззаду напірае чырвонаморды дзяціна з двума трохлітровымі слоікамі.
— Дзед, на замінай. Тут каласнікі гараць, тушыць трэба, а ты байкі травіш.
Адышоў я ад прылаўка, азірнуўся і бачу, што адзін такі хударлявы сіваваты, з чырвоным носам заканчвае апаражняць трохлітровік. Падышоў я да яго і пытаюся, каб даў пакарыстацца.
— Я табе парожні, а ты мне поўны, — адказвае.
Ну, думаю, дарагое піва выйдзе і выйшаў з бару. Азірнуўся і успомніў, што недалёка жыве адзін знаёмы, неяк разам ляжалі ў бальніцы. Схадзіў да яго, пазычыў літровы слоік і зноўку пайшоў у бар. Вельмі ўжо захацеў я паспрабаваць таго гродзенскага піва. Прыйшоў туды – чарга не вельмі вялікая. Ну, думаю, цяпер пап’ю , ды і з’ем чаго, бо ўжо часу было каля трох дня. Пастаяў я з паўгадзіны. Да прылаўка засталося чалавекі чатыры, як буфетчыца гучна аб’явіла: “Усё, бар зачыняецца на абедзенны перапынак да семнаццаці гадзін.” Тыя, хто сядзеў за столікамі пабралі свае слоікі і падаліся на вуліцу. Прышлося выходзіць і мне.
— Лякарства будзе гатова ў шэсць гадзін. Бар адчыняецца ў пяць і працуе да васьмі, хоць і прыйду да дому позна, але гэтага піва паспрабую, — гэтыя думкі пракруціліся ў маёй чаропцы. Ды так захацелася таго піва што не вытрымаць. Хіба толькі так мяне цягнула да Мані, калі я сватаўся да яе. Праўда тады я свайго дабіўся. (Мужчыны дружна зарагаталі).
У пяць гадзін вечара я ўжо быў у першым дзесятку ў чарзе. Калі пачалі прадаваць піва, я зразумеў, што да шасці гадзін да прылаўка не даб’юся. Заняў чаргу, а сам хутчэй у аптэку. Хвілін за пятнаццаць вярнуўся. Заходжу ў бар і бачу, што чаргі няма. Я да прылаўка, а буфетчыца развяла рукамі: “ Усё, піва закончылася”. Выйшаў я з бара, каля калонкі папіў вады і, клянучы ўсё на свеце, падаўся дадому. Калі выходзіў з Бераставіцы, сустрэў таго пакупніка, што купіў у мяне парасяты.
-Здароў дзядок. Дзякуй за парасяты. Вельмі добра ядуць, хутка правяцца, — загаманіў ён, — пайшлі я табе за гэта піва зафундую.
— Пайшоў ты к д’яблу са сваім півам, — закрычаў я на яго і рушыў далей.
Нічога не зразумеўшы чалавек застаўся стаяць з раскрытым ротам і здзіўлена глядзеў мне ўслед. Вось так я папіў піва.
Мужчыны затапталі цыгаркі, выпілі прынесенай вады і пасмейваючыся пацягнуліся па хатах, каб назаўтра выслухаць наступную гісторыю.
Верасень 1992 год
МІКОЛА БАРЭЛЬ (1951-2003)
Нарадзіўся Мікалай Фёдаравіч Барэль 1 студзеня 1951 г. у в. Грынкі Свіслацкага раёна Гродзенскай вобласці. Бацькі: Фёдар Дзям’янавіч Барэль і Ніна Андрэеўна (дзяв. Сухоцкая) былі звычайнай працоўнай сям’ёй, ў якой выхоўваліся два сыны: Мікалай і Петр. Бацькі працавалі ў мясцовым калгасе. Старэйшы сын Мікалай закончыў Грынкаўскую сярэднюю школу ў 1968 годзе. Паступіў у Гродзенскі дзяржаўны інстытут імя Янкі Купалы на філалагічны факультэт, дзе пачаў пісаць вершы і віншаванні сябрам, родным і калегам. У 1971 годзе пакінуў інстытут без дыплома. З 1971 па 1973гг. Мікалай прайшоў вайсковую службу ва УС СССР. Пасля службы ўладкаваўся працаваць выхавацелем інтэрната пры Бераставіцкім вучылішчы механізацыі сельскай гаспадаркі №37, якое знаходзілася ў в. Муравана Бераставіцкага раёна. Там Мікалай працаваў з 1973 па 1975гг. Потым пераехаў у Вялікую Бераставіцу, дзе прадоўжыў працаваць выхавацелем СПТВ №194 да канца жыцця. У Вялікай Бераставіцы М.Ф. Барэль ажаніўся з Галінай Вітольдаўнай у 1980 годзе. Нараджаюцца дзеці: Вольга і Андрэй. Жыцце ў Берастовіцы зноў натхніла на літаратурную творчасць, прысвечаную бераставіцкаму краю, прыродзе, родным і сябрам. Вершы і песні друкуе ў Бераставіцкай газеце пад імем Мікола Барэль, у кнізе “Памяць. Бераставіцкі раен”(Мн. 1999). Памер 24.10.2003г. У 2004 годзе выйшаў адзіны зборнік вершаў М. Барэля “Я не прашу ў Бога многа…”
ПАКЛОН ТАБЕ, БЕРАСТАВІЦА...
Паклон табе, Бераставіца…
Пасля скітанняў і пакут,
Акрэслена мне паявіцца
У родны дом, у родны кут.
Ляцелі думкі вераніцай,
Калі ў сэрца стукаў боль,
К табе, мая Бераставіца,
Святы дзе хлеб, святая соль.
Дзякуй табе, Бераставіца…
Настой палёў тваіх і траў,
Памог душы маёй гаіцца
І целу раўнавагу даў.
Кашмары доўга будуць сніцца,
Але ж не падаю я ніц.
Лячы мяне, Бераставіца,
Жывой вадой тваіх крыніц.
Лячы мяне, Бераставіца,
Духмяным подыхам вятроў,
Суквеццем залатой пшаніцы
I шчырасцю маіх сяброў.
ПЕСНЯ ОБ БЕРАСТАВІЦЫ
Выйду сінім ранкам, шчыра падзіўлюся—
Прыгажосць якая, хаты ў садах…
I здаецца зноўку ў маладосць вярнуся,
Патану ў азёрах, у тваіх вачах.
А ў Бераставіцы—чыстыя крыніцы,
Аў Бераставіцы—лепшыя гады…
А Бераставіца мне начамі сніцца,
Мне начамі сніцца, дзе я малады.
Ласкава сустрэне залатое поле,
Спелы, важкі колас ляжа ў далонь…
Жаўруковай песняй звоніць наваколле,
А зарніца ў росах развяла агонь.
Аў Бераставіцы—светлыя зарніцы,
А ў Бераставіцы—звонкія званы…
А Бераставіца —ты мая жывіца,
Летуценняў мроі, мараў туманы.
На тваіх палетках ураджай багаты,
Непаўторны водар на тваіх лугах…
Апрануўся сёння ў новыя хаты,
Мой пасёлак родны ў сонца прамянях.
А Бераставіца—мая мілавіца,
А Бераставіца—гістарычны край,
А Бераставіца—для мяне сталіца,
Для мяне сталіца і зямны мой рай.
У БЕРАСТАВІЦЫ ЛЕТА
Абліло Бераставіцу лета
Жыватворным сітам навальніц.
Серэнада салаўіная дапета,
Заірдзелі пацеркі суніц.
Абняло Бераставіцу лета
Квецені наткала паясы.
Захвалююць вечныя сакрэты,
Тайны неразгаданай душы.
Загуляла ў Бераставіцы лета,
Радуюць птушыныя лады.
Сонечнаю ласкаю сагрэты
Гарадок, заўсёды малады.
Зноўку у Бераставіцы лета
Звоніць галасамі дзетвары.
І пахарашэлыя кабеты
Поўняць вечаровыя двары.
Нашы мары сонечнае лета
Уплятае ў радужныя сны.
Ліхтары каштанавага цвету –
Дабрадзеі будучай вясны.
ВЕРАСЕНЬ
Адышла залатая пара,
Адцвіло непаўторнае лета.
Прывітальнасцю школы сагрэта,
Завіхліва звініць дзетвара.
Зноў паклікаў вясёлы званок,
І яднае ўтульнасць класа.
Можа цяжка бывае часам
Калі новае дарыць урок.
Ападае асенні лісток
Часу бег непамерна імклівы
І настаўніка працы руплівай
Узыходзіць прыгожы расток.
ЛЮБЛЮ АЙЧЫНУ...
Люблю айчыну я тады,
Як зацвітае мая квецень,
Ружова пень на голлі свеціць
І занявесяцца сады.
Люблю птушыныя лады
На золку ў радужным букеці,
Дзе зараждаюцца ў суквецці
Высакародныя плады.
Люблю вяртацца я туды,
Дзе сонца вусны мае песціць,
Куды ўсё цягне на прадвесні –
Дзяцінства кліча праз гады.
Люблю пярэстасць барады,
Сакрэт пражытага на свеце.
Зноў прынясе паўднёвы вецер
Жыццёвы подых малады.
РАЗЛУКА
У маім пакоі зімняй ноччу,
Заблукаюць цені па сцяне,
Думаю, закрыўшы сумна вочы,
Як далёка лёс загнаў мяне.
Адзінока ў міфічным свеце
Месяцам, закінутым у акно.
За сцяною адзічалы вецер,
Перабельвае нанава пано.
Завываў дварняк у падваротні –
Жудасна мелодыя цякла.
Як і ты, застаўся ён, гаротнік,
Без увагі, ласкі і цяпла.
СНЯНКА
Народжаная Снянка
У летуценных снах…
Пралесачка-вяснянка —
Сінеча ў вачах.
Срэбранага ранка
Расінка на траве…
Ружовая заранка –
Вянец на галаве.
Смугляначка-цыганка –
Смалістасць валасоў,
Хрышчаная снянка –
Тварэнне маіх сноў.
КАНЦОНА
Бераставіцкая “Канцона”,
Спляценне дзіўных галасоў.
Цячэ мелодыя так сонна
Прывідамі вясновых сноў.
Збягаюць гукі ручаямі
У русла песеннай ракі,
І пырхнуць ноты салаўямі
Ля пышнай засені ракіт.
Трапечуць ноты жаўрукамі
У сінявокай вышыні,
Недасягальныя рукамі –
Душою толькі ўспрымі.
Калейдаскопам пералівы:
То горне радасці наплыў,
То ціхай хваляю тужліва
На сэрца коціцца матыў.
Мінор змяняецца мажорам,
Зазвоніць песня серабром,
Калышацца лагодным морам,
Ракоча першым майскі гром.
Нібыта ў чоўне я Ясона
Плыву пад ветразем вякоў –
Бераставіцкая “Канцона”
Хвалюе зноўку землякоў.
Акроплена вадой свянцонай
З Бераставіччыны крыніц.
Непараўнальнае “Канцоны”
Хай спеў не ведае граніц.
ВАСІЛІСА ПАЗНУХОВА
Если хочешь ты душой согреться, То свои ладони протяни И моё распахнутое сердце, Как свечу, с собою в ночь возьми!
Свадьба в стиле «экстрим», свадебное путешествие в экзотические страны, в необычные, романтические миры, долгая, обеспеченная счастливая жизнь в любви и радости – мечта всех молодожёнов.
А я расскажу вам несколько историй из моей жизни, жизни жены офицера-пограничника. И, несмотря на то, что она не была лёгкой и очень обеспеченной, в неё также была романтика и экзотика, забавные истории и удивительные приключения, а самое главное, — любовь, верность, готовность всегда и во всём суметь понять любимого и быть вместе.
ТРОПОЙ СНЕЖНЫХ БАРСОВ
История первая. Три свадьбы и свадебное путешествие на Памир
Ура! «Госы» в Московском высшем пограничном училище позади – и мой любимый офицер-пограничник! Да и моя сессия в МГПИ им. Ленина тоже успешно сдана, а через несколько дней – свадьба. 3 июня мы расписываемся в Грибоедовском Дворце бракосочетаний! Сегодня моя комната в общежитии похожа на оранжерею, она вся буквально утопает в цветах. Все цветы, которые мой суженый не сумел подарить за два года наших встреч, он поднёс мне вчера. Подружки целый час собирали по всему общежитию вазы, бутылки и т.п. чтобы поставить эти букеты.
Солнечное утро 3 июня 1971 года. Привычные ко всему московские таксисты с удивлением смотрят на невесту в белом свадебном платье, голосующую на многолюдной улице. Это я опаздываю в ЗАГС из-за причёски (парикмахерскую, в которой был сделан заказ, закрыли на ремонт, пришлось ехать в центр Москвы!). За пятнадцать минут до регистрации подъезжаю к месту встречи с женихом, который очень переживает и волнуется (не сбежала ли невеста?!). Мы садимся в белоснежную «чайку» и на крыльях любви летим в новую жизнь. Свадебная церемония проходит без родителей (и мои, и его родственники живут далеко от столицы), в окружении друзей и подруг – молодых пограничников и студенток. И вот, свершилось! На пальце засияло обручальное кольцо, губы слились в первом долгожданном поцелуе, в бокалах искрится шампанское, нас кружит вальс – кружит голову от надежд, нежности и счастья – и снова – цветы, цветы, цветы! Они усыпали даже стол регистратора и пол перед ним, а меня за букетом не видно! До позднего вечера в цветущем парке над Москва-рекой звучат поздравления, песни музыки, смех – гуляет весёлая молодая свадьба!
Едем на Кавказ, к моим родным, в город Грозный. И тут уже во всю идут приготовления к свадебному пиру. Под виноградной беседкой во дворе собрались друзья, родственники, близкие знакомые и просто соседи – сошлись люди разных национальностей и вероисповеданий, а стол ломится от многообразия яств: здесь и грузинские сациви, и дагестанская долма, тонкий лаваш, армянский пироги с сыром и горными травами, румяный осетинский шашлык, пряный чеченский жижик-галныш, горячий таджикский люля-кебаб и лагман, ароматный узбекский плов, ломти нежно бело-розового украинского сала, традиционный русский застольный салат «оливье», маринованные грибочки, много зелени, свежие овощи и фрукты, душистая домашняя выпечка – и домашнее же янтарное и рубиновое виноградное вино. Шумно, весело, по-домашнему тепло и по-кавказски хлебосольно!
Проезжаем Оптину пустынь – по левую руку золотятся купола! За окном шумят зелёные калужские леса. Нас встречает старинный русский город Козельск. И, как в сказке, невесту в третий раз ждёт белое платье и фата – «весёлым пирком да за свадебку»! Родня жениха принимает нас радостно и сердечно. Оставляем веселящееся застолье – сбегаем тайком, через узенькое окошко бревеньчатой избы и до утра гуляем вдвоём под луной по лугам, возле речки, бродим по знакомым моему мужу с детства улочкам и дорогим сердцу местам.
И вот мы снова в Белокаменной. Из Москвы мой ненаглядный улетает по месту службы на неведомый Памир. А я оформляю документы в вузе, ведь мне ещё придётся заканчивать учёбу на заочном. Отправив вещи из дома в Грозном, лечу в Душанбе.
Командование отряда встретило меня приветливо, но предупредило, что, возможно, придётся долго ждать, пока случиться оказия, и кто-то поедет на одну из самых высокогорных застав Кызыл-рабат, где служил мой муж. Удача! На следующий день выясняется, что туда по делам службы направляется разведчик!
Захватывающий переезд по горному серпантину. На каждом витке перехватывае дух – куда там самым экстремальным аттракционам! Величественные скалистые пяти-семитысячники – с одной стороны, а с другой – бездонная пропасть. Местами в горе вырублены специальные площадки для встречных машин – для автомобиля на этой дороге не разминуться, кому-то надо подождать, пропуская коллегу-шофёра. Внизу по дну ущелья стремится седой Пяндж (так здесь называется участок Амударьи). По другую сторону реки-границы вьётся узкая горная тропа, участки которой кое-где соединяют верёвочные лестницы — это Афганистан.
Памирская трасса… На долгие восемь лет она станет путеводной нитью моей жизни. Сели, камнепады порой делают её непроходимой, иногда кладёт она под колёса поразительно гладкие такыры – «горный асфальт» часто удивляет природными феноменами (такими, как Мёртвое озеро с белыми берегами и матово-непроницаемой водой, вокруг которого на несколько километров не водится ни птицы, ни зверья), скалы её испещрены удивительными естественными фресками (на афганской стороне есть пещера, в которую «заползают» три огромные «змеи»).
Усталая, но довольная, подъезжаю к заставе. Меня, словно особу королевских кровей, сердечно встречает весь личный состав во главе с любимым.
КЫЗЫЛ-РАБАТ – КРАСНЫЙ ПЕРЕВАЛ
История вторая. КЫЗЫЛ-РАБАТ – КРАСНЫЙ ПЕРЕВАЛ
Участок заставы Кызыл-рабат находится на высоте пяти тысяч метров над уровнем моря. Не всякий альпинист покоряет такие вершины, а мы несём здесь службу (на Памире год службы идёт за полтора). От высокогорья воздух разрежен – в нём лишь 50% кислорода от нормы, повышен уровень радиации. Не каждый солдат выдерживает – бывает, на боевом расчёте молодые парни теряют сознание. Раны, царапины заживают долго и плохо. Поэтому здесь есть свой медпункт и фельдшер. Застава автономная, так как зимой перевалы закрываются и прерываются все связи с Большой землёй (даже письма не отправишь). Электричеством нас обеспечивает движок (дизельный генератор), и то на несколько определённых часов в сутки. В остальное время пользуемся керосиновыми лампами, свечами и ФАСами. Из развлечений – только кино, фильмы за год вызубривают наизусть и даже смеха ради крутят задом наперёд. Телевидение недоступно. Годичный запас – все продукты в консервах, кулинарное диво – сушеный картофель (свежих овощей и фруктов, а также яиц практически нет). Но имеется своё стадо баранов, которое обеспечивает нас мясом и молоком. Вокруг – одни скалы, ни деревьев, ни кустов, изредка сквозь камни пробивается трава. Хорошо, ещё есть вода, которая течёт по трубам с горных ледников. А на других заставах – только одни минеральные источники, приходится и умываться минералкой, и готовить на ней. Зато у нас есть ночные повара: на такой высоте вода кипит при температуре ниже 100 градусов по Цельсию, и чтобы сварить мясо на завтрак, надо варить его всю ночь.
Женщин, кроме меня, тут нет – жёны здешних офицеров живут у родителей, в Душанбе.
ІВАН ДАРАШКЕВІЧ (ЯНУК Д.)
Шкада разбітых мар
Шкада разбітых мар… На цёмным дне жыцця
Блішчаць яны маркотна, быццам зоры.
Шкада мінуўшых дзён… Бяздольнае дзіця,
Я не правёў вас вольна на прасторы.
Без мэты не прайшлі. І цяжка ўспомніць мне,
Што не зыймаць вас болей на паперы,
Што вы нішто, што вы прайшлі, ва сне
Без гонару, без працы ды без веры.
І годы праляцяць, і згіне след па іх,
Як гіне след ў густым тумане ночы,
І вечнасць не аддасць часінаў дарагіх,
Не ўбачаць іх мае навекі вочы.
А ўсё ж такі я жыў, хоць сумны як пясняр,
Любіў адну, яна мяне любіла…
Шкада мінуўшых дзён… шкада разбітых мар…
Іх верне мне сырая маць-магіла.
Лагада Барыс Барысавіч
У 1993 г. у часопісе “Маладосць” (№ 3) упершыню друкуе некалькі апавяданняў і па выніках года становіцца лаўрэатам часопіса за лепшую прозу. У 1994 г. у бібліятэчцы часопіса “Маладосць” выходзіць кніга прозы “Сабака без ашыйніка”. Працаваў рэжысёрам ў Крыварожскім і Новасібірскім тэатрах музычнай камедыі, дырэктарам і мастацкім кіраўніком Тэатра аперэты Урала, галоўным рэжысёрам Іванаўскага музычнага тэатра. Рэжысёр Іркуцкага музычнага тэатра ім. Загурскага. За час свайго творчага жыцця Барыс Барысавіч паставіў больш за 110 пастановак опер, аперэт, мюзіклаў, драматычных спектакляў, музычных камедый, музычных казак, тэатралізаваных канцэртаў, у тым ліку некалькі сусветных і ўсерасійскіх прэм’ер. Ставіў у розных тэатрах камічныя оперы «Выдатная Галатэя» ф. Зуппе, «Дахі Парыжа» Ж. Оффенбаха, «Даратэя» Т. Хрэннікава, «Званочак» Г. Даніцэці, оперу К. Малчанава «А зоры тут ціхія …», «Снягурку» Н. А. Рымскага-Корсакава, « Яўгена Анегіна», «Травіяту»Дж. Вердзі, «Рабаванне апоўначы» М. Самойлава, «Мая жонка — манюка» М. Мэйо, «Севастопальскі вальс» К. Лістова, «Кот у ботах» Е. Шашына, новую версію «чырвонай шапачкі» А. Цярэнцьева і інш. Запрашэнне на кастынг акцёр, а потым ужо і рэжысёр Барыс Лагада атрымліваў ад рэжысёраў дзякуючы не толькі свайму сцэнічнаму таленту, але і фактурнай знешнасці. На здымках ён пазнаёміўся з цэлай плеядай тады толькі пачаткоўцаў, а сёння вядучых артыстаў кіно і тэатра: Марынай Магілёўскай, Алегам Фаміным, Барысам Неўзоравым, Аляксандрам Пясковым. З асаблівай пяшчотай ён успамінае пра Юзаса Будрайціса і Ніне Усатавай («Пад небам блакітным»). У жніўні 2018 года рэжысёр быў узнагароджаны дыпломам лаўрэата Прэміі Ўрада Рэспублікі Комі імя В. Савіна ў вобласці драматургіі і сцэнічнага мастацтва.
АЛА ЛАГАДА
Ала Іванаўна нарадзілася 1 студзеня 1940 года ў мястэчку Урэчча Любанскага раёна Мінскай вобласці. Пасля Вялікай Айчыннай вайны (1941-1945) скончыла Ўрэчаўскую школу, а потым паступіла ў 1958 годзе ў Мінскі тэхнікум на бухгалтарскае аддзяленне, якое скончыла ў 1960 г. Пасля размеркавання працавала на масласырзаводзе ў Зэльве, а з 1963 года яна працуе бухгалтарам на Бераставіцкім масласырзаводзе. Па распараджэнні лёсу, у Вялікай Бераставіцы і прайшло ўсё яе жыццё. Тут Ала Іванаўна сустрэла свайго будучага мужа. У 1964 годзе ў сямейнай пары нарадзіўся сын Барыс, які ў будучыне стане артыстам тэатра і кіно, рэжысёрам і літаратарам.
З 1971 года ўся паследучая работа Алы Лагады звязана з фінансавай і эканамічнай дзейнасцю на Бераставіччыне. 20 гадоў працавала старшым эканамістам Бераставіцкага райвыканкама. Будучы на пенсіі вось ужо больш за 20 гадоў, жанчына не страціла сваю жыццёвую актыўнасць і аптымізм. Да прыкладу, Ала Лагода ні аднаразова абіраецца старшынёй першаснай арганізацыі ветэранаў Бераставіцкага раённага выканаўчага камітэта, з’яўляецца ўдзельніцай Бераставіцкага народнага хору ветэранаў «Памяць сэрца» з самага першага дня яго існавання.
Прымае актыўны ўдзел у многіх гуртках і аматарскіх аб’яднаннях на базе аддзялення дзённага знаходжання для грамадзян пажылога ўзросту Бераставіцкага ТЦСАН, на базе раённай бібліятэкі, наведвае нядзельную школу пры Святамікалаеўскай царкве, піша вершы і песні. І варта казаць пра тое, што цяпер імя Алы Лагады добра вядома не толькі ў Вялікай Бераставіцы, але і ва ўсім раёне, дзякуючы яе літартурнаму таленту пісаць вершы і песні, чаму, дарэчы, жанчына і прысвячае сягоння большую частку свайго часу.
Вершы Ала Іванаўна стала пісаць яшчэ ў школьныя гады. А ва ўзросце 45 гадоў жаданне займацца літаратурнай творчасцю канчаткова перамагло. З тых часоў напісана звыш паўсотні вершаў і песень. Дарэчы, музыку да сваіх песен Ала Лагада стварае сама. У 2010 годзе Бераставіцкая раённая арганізацыя Чырвонага Крыжа выдала першы зборнік вершаў і песняў Алы Лагады “С любовью к людям” (на рускай мове). У 2021 годзе выйшаў чарговы зборнік “Вершы, гумарэскі, прыпеўкі”, у якім паэтэса прадставіла свае беларускамоўныя, цікавыя вершы “Бабчын бізнес”,”Раб гарэлкі”, “Дзве кумы” і інш. Разам з усім гэтым, Ала Іванаўна прымудраецца ўтрымліваць хоць і не вялікаю, але гаспадарку і агарод.
ЛЮБОВЬ ПРИХОДИТ НЕЗАМЕТНО...
Любовь приходит незаметно,
Не зная времени, ни дня,
«Закона» нет в любви, конечно,
Её планировать нельзя.
Наступит миг – душа отзовётся,
Увидя свет любимых глаз.
И сердце трепетно забьётся –
Пришёл, наверное, этот час.
Когда желаешь снова встречи
С улыбкой робкой на устах
Пожатье рук, слов нежных речи,
Прощанья миг до встречи в вечер…
И кажется весь мир прекрасен,
В душе восторг, мечты полёт.
Любовь не только нас ласкает,
А порой и больно бьёт.
Не торопитесь, разберитесь,
Где слова правды, а где ложь.
Разочарование года лечат,
Твоя любовь тебя найдёт.
И вновь надежда возродится,
Душа оттает, оживёт.
Любовь, свободная как птица,
Пусть в сердце каждого живёт.
Любовь к семье, любовь к природе,
Ко всему, что создано Творцом.
Любовь к Земле – нашей планете,
Ведь это наш, земляне, дом.
О СЕБЕ
Иду-бреду, куда- не знаю…
И вдруг средь полевых дорог
Сверкнет улыбкой озорною
Цветок мой детства- василёк.
До боли хочется порою
Ну хоть на самый краткий миг
Мне к той девчоночке прижаться,
Что босиком в пыли бежит.
Но нет… Увы, прошли те лета
И жизни песнь почти допета,
Но грусти я не поддаюсь.
Судьбы удары принимаю,
Согнусь немного- и опять
Учусь встречать рассвет, закаты,
Петь потихоньку про себя,
Друзей и недругов любя.
ЦВЕТОК ПОЛЕВОЙ
Вот и лето отпело,
Снова осень настала.
И любовь, увядая,
Станет прелой листвой.
Я прошу в час разлуки,
В час последний свиданья:
Подари на прощанье
Цветок полевой.
В нём- дыханье грозы
И вечерняя свежесть,
Он туманом покрыт,
Как седой пеленой.
Я любила вдыхать
Запах их на рассвете,
Те мгновенья любви
Позабыть не могу.
Ты ушёл и унёс
Моё женское счастье,
Одинокою лебедью
Белой живу.
Греясь в тёплых лучах
Уходящего лета,
Тянешь к вечному небу
Венчик свой золотой.
Мы судьбой с ним едины
В несчастьи и в счастьи,
Потому так мне дорог
Цветок полевой.
Иван Летка
Летка Иван Антонович (род. 14.06.1935 г. в д. Массоляны – ум. 23.08.1999 г. в Москве) – белорусский поэт, член Союза писателей СССР (1978), мастер стихотворной исповеди и разговорной лирики белорусской поэзии. Родился в многодетной крестьянской семье (8 детей) Антона Василевича, участника Октябрьской революции, Первой мировой и Гражданской войны, и Софьи Васильевны Летки. Иван родился самым последним в семье. До 1939 г. родители работали на частной земле массолянской усадьбы барона Яна Биспинга (1880-1940).
Мать, которой тогда уже было 44 года, после родов болела и вскоре умерла. В 1941 году погиб отец. За воспитанием маленького Ивана взялась старшая сестра Зина. В 1954 г. Иван Летка окончил Массолянскую семилетнюю школу и переехал в Москву к брату, где поступил в медицинском училище. Оттуда призван в Советскую Армию. В 1957 г. демобилизовался и работал грузчиком на бетонном заводе в Москве, каменщиком-декоратором в Центральном театре Советской Армии, кузнецом на автозаводе имени Лихачева. В 1959 г. женился на Брониславе Иосифовне, рождаются дочери Алёна (в 1961 г.) и Светлана ( в 1963 г.).
В 1961 году И. Летка поступил на заочное отделение Литературного института и в 1967 г. успешно защитил диплом. Написал свой первый сборник стихов на белорусском языке “Тры крокі ад сонца” (М.1967).Учебу совмещал с работой на автозаводе им.Лихачёва. С 1971 работал мастером, заместителем начальника цеха по производству, начальником участка, инженером по кадрам. В 1985 году вышел на пенсию. Награжден орденом Трудовой Славы ІІІ ст. (1977), медалью «Ветеран труда».
Тяга к поэтическому слову, к народной белорусской песне пробудилась у Ивана Летки в детстве и школьные годы. Первое стихотворение «На родине» Ивана Летки опубликовано в газете «Красная смена» (1959), после чего его стихи стали часто появляться на страницах белорусских периодических изданий, звучали по радио. В 1960 году в журнале «Пламя» напечатана подборка стихов с предисловием Р. Березкина. Летка — автор сборников поэзии на белорусском языке: «Тры крокі ад солнца» (1967), «Тры верасні» (1970), «Грамы на зімоўцы”(1974), “Агні ў пралётах”(1991), поэмы “Каліноўцы”(1973), посвящённой национально-освободительному движению 1863 г.на Беларуси. Тема природы, поэтизация созидательного труда, история и современность — основные мотивы лирики поэта. Яркая метафорическая образность сочетается в его повествовательно-спокойным ритмическим строем. Умер поэт 23 августа 1999 года в Москве.
БАЛАДА ПРА ЧОРНЫ КАМЕНЬ
Неба пад месяцам
ды поле чорнае.
Цень чалавека
крадзецца
ва ўчора.
Плечы шкілетныя,
духам атручаны,
рукі назад
вяроўкаю скручаны.
А па-над чэрапам
крумкачыцца боль,
горкі куколь –
непачуты пароль!
Цень схамянуўся!
Можа, пачуюць?
Не дакрычацца –
няпраўда ваўчуе.
Усё патанае
ў шуме альховым,
не далятаюць
ў мінулае словы.
Гады ацяжэлі.
Бегчы, крычаць
бескарысна!
Ужо не паспець
на хутар
пад Ваўкавыскам!
Цень брыдзе!
Болей трываць
нямы рады –
яшчэ на парадзе
непакараная здрада.
Чорны гарнітур
усё пад сабою
стрывае.
Таму што за пазухай
чорны камень
трымае!
Наўкола наватар,
заўсёды ў целе.
Чуць пахіснецца –
саломку пад бок
падсцеле.
Выведаў выхады
і патаемныя сцежкі
і па-над праўдай
носіць
холда усмешкі.
Крыж на сумленні,
не прахапляецца ноччу.
Чорнае сэрца
нават знахарка
не ўрочыць.
Але ўсё-такі
хоць і не часта,
а зрэдку
у чорныя сны
прыходзяць
белыя сведкі.
Тады на пасцелі
круціцца ён смаўжом.
І пот лье не градам –
дажджом.
Стаялі вясёлыя хлопцы,
у зорачку шчасця
верылі,
пакуль увіваўся ён
сярод паліцаяў
хімераю.
Чырвонай лазою
гер-камендант
сцябае па боту.
А гэты падміргвае.
Ні ценю згрызоты!
Целы пружыніліся,
грэла надзея – раптам
ўскідок пісталета
і кулі
паваляць катаў!
Толькі не раптам
і не па катах …
З’едліва крывіць усмешку
на іх
правакатар.
Зброю пагладжвае,
дзьмухае ў дула,
баіцца, каб дула
не падманула.
Каркнула рэха
і разняслося
над полем.
Кулі касілі
рунь маладую падполля.
Гарачай крывёю,
што пырскала
з ранаў,
тройчы над ямай
здраднік быў
расстраляны.
Старая вароны
наклікала хлопцам
бяду.
Стрэлы апалі,
быццам канцы
у вады.
Далёкага рэха
тужлівае скавыццё,
захад
чырвоным штандарам
пакрыў
маладое жыццё.
Толькі тры воблакі
схапіліся
за прамяні.
Гэта тры воблакі
хлапечыя душы
ўзнялі.
Кашулі белыя
тры воблакі
вецер пашыў.
Высокія воблакі
дажджамі
па свеце пайшлі.
Рукамі адчаю
абняўшы тры баразны,
скрыготна
зубамі
зямлю грыз сувязны.
Ды раптам камень
адчуў
пад гарачай рукой.
падняўся
і з каменем
на паліцаяў – у бой!
І выкінуў рэзка
з рукі
невычэрпны гнеў.
І белы камень
ад здрадніцкай юшкі
счарнеў.
А хутар вячэраў,
прыцішнуўся
да сцяны.
Кароткія чэргі
чацвёртага хлопца
сцялі.
Шмат гадоў,
шмат вады
з той пары ўцякло,
абмялела рака,
асушылася дно.
Усё адно
тых канцоў не відно …
Цень чацвертага ходзіць –
стрываць
няма рады,
бо ўсё пры парадзе
непакараная здрада.
А на Купале
па ціхай,
пяшчотнай лагодзе
белыя воблакі
кветку шукаць
прыходзяць.
Толькі чорны гарнітур
на ясныя
Першамаі
ім пяе дыфірамбы,
а за пазухай
чорны камень
трымае.
ДОБРЫ ДЗЕНЬ, МАСАЛЯНЫ
Добры дзень, Масаляны!
Я вярнуўся здалёк.
Па-над хатай цаглянай
ядлаўцовы дымок.
І здаецца,
не ездзіў
я за горы, лясы,
а на выгане недзе
толькі выйшаў з расы.
І знаёмыя людзі,
і вярбы карані
прастрамілі мне грудзі
на рэнтген дабрыні.
Каб ніякае плямкі,
каб ніякіх рубцоў!
Зноў дзяцінства з буслянкай
паганяю дубцом.
І слязу абціраю.
Сёння ля чварака
Гузючыха старая
не налье малака.
Пра жыццё не спытае
маладая вярба.
Вецярком павітае залатая журба.
Добры дзень, Масаляны!
Я вярнуўся дамоў.
Бачу хаты цаглянай ядлаўцовы дымок.
БЕЛАВЕЖЫНКА
Там, за вёскаю,
белавежынка,
пакручастая
ў пушчу сцежачка,
што ідзе-вядзе
ў тую сторану,
дзе растуць-цвітуць
макі сораму.
Галубовая крылапташачка
і наросхрыст мая рубашачка.
Травы клеяцца медастоямі,
сэрцы ўзвеяцца над прасторамі.
Сонца падае,
сонца коціцца,
промнем цененькім
ледзь залоціцца.
У пушкім лапішчы
пад галінамі
горкне вабішчам
грэх ялінавы.
Я дзядоўнікам
абкасмачаны,
цела радуецца,
сэрца плача.
П’ю сцюдзёную
ды з калодзіча
засумованую
асалодзіцу.
ВАСІЛЁК
Пах далікатны
дзікатраўя
ў зялёных гушчарах
лугоў.
Я павітаюся
з вятрамі
ды развітаюся
з тугой.
У пустазеллі
лінчавалі
рамонак белы
асаты.
Сцяжынку ўсю
пралычавалі
падземцы –
рупныя краты.
Віхурна
выбіўся ля сцежкі
блакітны
жвавы крамянёк
з вясёлай,
радаснай усмешкай –
да болю родны
васілёк.
Сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства СУП “Мілк Агра”
СУП “Мілк Агра” — адна з вядучых сельгаспадарак Бераставіцкага раёна — створана 1 студзеня 2021 года. Яго заснавальнікам з’яўляецца ААТ “Малочны Мір”. Гаспадарка займаецца ў галіне жывёлагадоўлі — вытворчасцю мяса — малочнай прадукцыі, у галіне раслінаводства — вытворчасцю збожжа, зернебабовых культур і кармоў, а таксама мае развітае садаводства. Плошча сельгасугоддзяў складае 2803 га.
Гісторыя прадпрыемства бярэ пачатак у 1949 годдзе, калі 109 сялянскіх гаспадарак Вялікай Бераставіцы аб’ядналіся ў калгас “Чырвоны Кастрычнік”. Праз два гады ён узбуйніўся за кошт суседніх гаспадарак — калгасаў імя Калініна і “Дзень Перамогі”. У 1952 годдзе да яго далучылі тры гаспадаркі: калгасы «Чырвоны партызан» (в. Плюскалаўцы), «Бальшавік» (в. Лепесы) і «Чырвоная змена» (в. Кашанцы).
У 1974 годдзе “Чырвоны Кастрычнік” аб’ядналі з калгасам “Праўда”. У 2003 годдзе калгас зарэгістравалі як СВК “Бераставічанка”, у 2004 годдзе рэарганізавалі ў СВП “АграМір” ААТ “Малочны Мір”, а ў 2021 годдзе — у СУП “МілкАгра”. Калгасам «Праўда» у розныя гады кіравалі І. П. Чарнецкі, А. Швяцова, В. М. Пронін, В. Ф. Самойлавіч, І. П. Берднікаў.
Сярэдняспісачная колькасць працуючых у гаспадарцы складае прыкладна больш за 135 чалавек. Дарэчы, амаль палова з іх — моладзь (толькі ва ўзросце да 30 гадоў тут працуе больш за 30 чалавек).
Вытворчая структура гаспадаркі — гэта раслінаводчы ўчастак, участак “АграСад”, машынна-трактарны парк, рамонтная майстэрня, а таксама жывёлагадоўчы ўчастак , які ўключае ў сябе 2 фермы.
СУП “МілкАгра” займаецца вырошчваннем збожжавых культур, азімага рапсу, кукурузы на зерне і на сілас. Жывёлагадоўчы ўчастак гаспадаркі — гэта 2 фермы, на якіх утрымліваецца 2800 галавы БРЖ. На ферме “Бераставіца” адкармліваюць быкоў. На малочна-таварнай ферме “Галава” адбываецца поўны працэс узнаўлення статка. На ферме ўтрымліваецца 2121 галава БРЖ, у тым ліку кароў дойнага статку — 843. Ферму пабудавалі і ўвялі ў эксплуатацыю ў верасні 2013 года. Агульныя інвестыцыйныя затраты склалі 8 304,8 млн. руб.
31.12.2020 г. дырэктарам прадпрыемства прызначаны і кіруе ў цяперашні час Мікалай Мікалаевіч Гуз. СПП “Аграмір” філіял ААТ “Малочны Мір” у розныя гады кіравалі: Шчурскі Васіль Аляксеевіч, Турак Юрый Мікалаевіч, Меленец Аляксей Міхайлавіч, Шыплюк Аляксандр Вітальевіч, Лазавіцкая Ніна Уладзіміраўна, Гуз Мікалай Мікалаевіч. Наглядальным саветам ААТ “Малочны Мір” прынята рашэнне аб стварэнні сельскагаспадарчага ўнітарнага прадпрыемства «Мілк Агра» і 24.09.2020 года у Адзіным дзяржаўным рэгістры юрыдычных асоб і індывідуальных прадпрымальнікаў зарэгістравана сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Мілк Агра», заснавальнікам якога з’яўляецца адкрытае акцыянернае таварыства «Малочны Мір».
Беленя, О. Ценить то, что имеем / Ольга Беленя; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 26 чэрвеня (№ 49). — С. 4. ББК 224+462.3
О встрече трудового коллектива СУП «МилкАгро» с председателем Берестовицкого районного исполнительного комитета.
Ботвинко, А. Залог успеха — опыт и инновации / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 20 лістапада (№ 91). — С. 8. ББК 462.3
О работе унитарного предприятия «МилкАгро».
Хілюта, С. Зажынкі — свята збору новага ўраджаю / Сяргей Хілюта; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 ліпеня (№ 57). — С. 1, 4. ББК 462.3+641
Аб арганізацыі свята «Зажынкі» супрацоўнікамі Бераставіцкага раённага цэнтра культуры і народнай творчасці ў двух гаспадарках — РСУП «Алекшыцы» і СУП «МілкАгра».
Хилюта, С. СУП «МилкАгро» — на втором месте по урожайности / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 28 жніўня (№ 67). — С. 1. ББК 462.3
Хилюта, С. Ставка на качество / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 10 ліпеня (№ 53). — С. 1. ББК 462.3
О кормозаготовительной кампании в СУП «МилкАгро».
Раённае ўнітарнае сельскагаспадарчае прадпрыемства (РУСП) “Масаляны”
Пачыналася гісторыя цяперашняга прадпрыемства з арганізацыі ў 1948 годзе саўгаса «Бераставіцкі» на базе ваенна-падсобнай гаспадаркі. 25 красавіка 1948 г. у маёнтку Масаляны ваенная гаспадарка была рэарганізавана ў саўгас «Бераставіцкі» (з 1949 па 1950 дырэктар Лісоўскі Марк Канстанцінавіч).
За саўгасам замацавана 3125 га зямлі, у тым ліку 2625 сельгасугоддзяў: раллі 2069 , пашы 313 га , сажалак 128 га , садоў 73 га , сенажаццяў 91 га, у саўгасе ўтворана дзве паляводчыя брыгады, пяць малочна-таварных ферм. Асобна дзейнічала рыбная гаспадарка, адноўленая пасля ваеннага ліхалецця (дырэктар Шапко). Важным складнікам працы мясцовай гаспадаркі быў спіртзавод, пабудаваны ў 1906 г. ён на працягу стагоддзя без капітальнага рамонту дакладна служыў мясцовай гаспадарцы і не раз выратоўваў у цяжкія і складаныя моманты.
У 1950 г. участак Новы Двор перададзены калгасу імя Леніна, а Знайдзіна — калгасу імя Дваццаць другога з’езда КПСС. Значных поспехаў дасягнула гаспадарка з 1962 па 1972 гг. пад кіраўніцтвам Віталія Аляксандравіча Лознева. 30.07.1958 саўгас быў аб’яднаны з калгасам «Ніва», куды ўвайшлі з 20.03.1953 г. калгас імя Пушкіна (в. Масаляны), калгас імя Калініна (в. Траццякі) і калгас імя 1 Мая (в. Кордзікі). Асаблівыя поспехі былі дасягнуты пасля 1965 г.
У развіццё гаспадаркі ўкладзена звыш 2 млрд. руб., у 1,9 разы павысілася энерганасычанасць, у 1,5 разы ўзрасла прадукцыйнасць. У 1966 г. саўгас «Бераставіцкі» становіцца пераможцам у спаборніцтве па продажы малака. Дзякуючы павышэнню культуры земляробства і ўкараненні высокаўраджайных культур, дасягнуты рост ўраджайнасці 24 ц з гектара.
Рабочы 1979 г. быў увенчаны першай узнагародай саюзнага значэння — Дыпломам цэнтральных камітэтаў прафсаюзаў і камсамола СССР за дасягненне высокіх вынікаў ва Ўсесаюзным грамадскім агляддзе эфектыўнасці выкарыстання сыравіны, матэрыялаў і энергетычных рэсурсаў.
Год 1982-гі запомніцца работнікам гаспадаркі як двойчы Чырвонасцяжны: саўгасу «Бераставіцкі» ўручаны аж 2 пераходзячыя чырвоныя Сцяга ЦК КПБ, Савета Міністраў, Белсаўпрафа і ЦК ЛКСМБ. Гэтыя ўзнагароды атрыманыя за павелічэнне ўраджайнасці, вытворчасці і продажу дзяржаве гародніны, а таксама за перамогу ў Рэспубліканскім сацыялістычным спаборніцтве ў гонар 60-годдзя СССР.
З 1985 па 1989 гг. дырэктарам становіцца Віктар Аляксандравіч Вільчык. Па выніках 1986 г. калектыў стаў пераможцам рэспубліканскага сацыялістычнага спаборніцтва. Заслуга ў гэтым, у першую чаргу, галоўных спецыялістаў гаспадаркі: намесніка дырэктара У. А. Вайцюка, агранома І. Л. Сташука, заатэхніка П. А. Буткевіча.
У 1989 годзе саўгас «Бераставіцкі» прымае ўдзел у выставе дасягненняў народнай гаспадаркі СССР у Маскве і атрымлівае дыплом II ступені, а агароднінная брыгада — Дыплом I ступені галоўнага камітэта ВДНГ СССР і прыз выставы — легкавы аўтамабіль.
У складаныя гады «перабудовы» і развалу СССР з 1990 па 1997 гг. пасаду дырэктара займае Анатоль Якаўлевіч Семянюк. Ідзе актыўны пошук далейшых шляхоў развіцця сельскай гаспадаркі і формаў гаспадарання на зямлі. З’яўляюцца першыя арандатары. Надыходзіць агульная блытаніна і заняпад. Праходзіць чарговая рэарганізацыя сельскагаспадарчых прадпрыемстваў, і над саўгасам навісае пагроза страты самастойнага гаспадарання і далучэння да суседніх калгасаў.
З 2000 г. адбываецца рэарганізацыя сельскагаспадарчых прадпрыемстваў і саўгас «Бераставіцкі» становіцца РУПС (раённае ўнітарнае сельскагаспадарчае прадпрыемства) «Масаляны».
З 2002 г. прадпрыемства ўзначальвае Міхаіл Віктаравіч Пісарык. З часам гародніна перастала прыносіць даход, і з падачы М. В. Пісарыка гаспадарка была перапрафілявана з гародніны на вырошчванне цукровых буракоў.
У 2008 годзе гаспадарка ўзнагароджана ганаровым дыпломам Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання Рэспублікі Беларусь за II месца ў рэспубліканскім спаборніцтве ў вытворчасці жывёлагадоўчай прадукцыі, у 2010 — ганаровым дыпломам Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання Рэспублікі Беларусь за I месца ў рэспубліканскім спаборніцтве ў вытворчасці жывёлагадоўчай прадукцыі.
У 2008 — 2009 гг гаспадаркай кіруе намеснік дырэктара Уладзімір Аляксандравіч Вайцюк. РУСП «Масаляны» стойка трымаецца ў сотні лепшых сельскагаспадарчых прадпрыемстваў рэспублікі.
З 2010 г. дырэктарскі пост займае малады аграном суседняга калгаса імя Варанецкага Алег Осіпавіч Антушэвіч (1976 г., г. Гродна), які, нягледзячы на сваю маладосць, ужо ўзнагароджаны медалём «За працоўныя поспехі». З яго прыходам значна павялічылася ўраджайнасць збожжавых і зернебабовых культур.
У 2012 г. РУСП «Масаляны» займае ІІ месца сярод сельскагаспадарчых прадпрыемстваў, якія спецыялізуюцца на вытворчасці малака, пра што і засведчыў уручаны кіраўніцтву прадпрыемства Ганаровы дыплом Міністэрства сельскай гаспадаркі.
У 2013 годзе РУСП «Масаляны» займае 1-е месца за дасягненне высокіх паказчыкаў на ўборцы ўраджаю збожжавых, зернебабовых культур, а таксама ўзнагароджана Ганаровай граматай Камітэта па сельскай гаспадарцы і харчаванні Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта.
У 2014 годзе гаспадарка атрымлівае заслужаныя Ганаровыя граматы Камітэта па сельскай гаспадарцы і харчаванні Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта.
У 2015 годзе Камітэт па сельскай гаспадарцы і харчаванні Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта ўзнагароджвае Ганаровай граматай РУСП «Масаляны» якое заняла 3 — е месца ў абласным спаборніцтве за дасягненне высокіх паказчыкаў на ўборцы ўраджаю збожжавых і зернебабовых культур у 2015 годдзе.
На сёняшні дзень прадпрыемства вырошчвае збожжавыя і зернебабовыя культуры, цукровыя буракі, рапс. Таксама аказвае транспартныя паслугі, паслугі па апрацоўцы, абмалоце прысядзібных участкаў. Дапамагае насельніцтву высаджваць, апрацоўваць і прыбіраць бульбу. РУСП «Масаляны» стаіць на шляху пастаяннага развіцця: пашыраецца асартымент прадукцыі, геаграфія паставак, паступова мадэрнізуецца наяўнае абсталяванне, закупляецца тэхніка.
У РУСП «Масаляны» імкнуцца стварыць усе неабходныя ўмовы працы і побыту для сваіх працаўнікоў, тут пастаянна будуецца жыллё, вядзецца добраўпарадкаванне, таму кадравай праблемы ў гаспадарцы няма, а тыя людзі, якія тут працуюць, каманда аднадумцаў, дзякуючы намаганням якіх і дасягаюцца высокія вынікі.
Ботвинко, А. Залог успеха — дисциплина и порядок / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 20 ліпеня (№ 56). — С. 2. ББК 462.3
Об Ольге Гурченко, заместителе бригадира товарного участка в РУСП «Массоляны».
Ганчарова, С. Адметныя мясціны Масалян — у фотаздымках / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2019. — 6 ліпеня (№ 52). — С. 6. ББК 642+74
Аб адкрыцці фотавыставы ў Масалянскай інтэграванай сельскай бібліятэцы, арганізаванай пры фінансавай падтрымцы РУСП «Масаляны».
Гончарова, С. Держат высокую планку / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 6. ББК 462.3
О работе РУСП «Массоляны».
Гончарова, С. РУСП «Массоляны»: 70 лет большого пути / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 15 жніўня (№ 64). — С. 1, 3. ББК 462.3
Гончарова, С. Ставка на модернизацию: МТК «Массоляны»: еще один телятник и новый «повар» для животных / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 2. ББК 462.3
Гончарова, С. Труд их важен и почетен / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 10. ББК 462.3
О работе сотрудников РУСП «Массоляны».
Гончарова, С. Хлебосольное настроение в Массолянах / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 17 жніўня (№ 64). — С. 3. ББК 462.3+64
Об организации праздничного мероприятия «Дожинки» в аг. Массоляны.
Заенчковская, О. 30 лет на службе хозяйству / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 15 снежня (№ 99). — С. 3. ББК 462.3
Об Александре Ивановском, трактористе-машинисте РУСП «Массоляны».
Заенчковская, О. Крепкий молодняк — основа будущего стада / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 6 лютага (№ 10). — С. 3. ББК 466
О развитии животноводческой отрасли в РУСП «Массоляны».
Заенчковская, О. Кто в числе лучших? / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 3 кастрычніка (№ 78). — С. 3. ББК 462.3+466.2
О традиционном ежегодном районном конкурсе по воспроизводству стада и искусственному осеменению сельскохозяйственных животных, состоявшийся на базе РУСП «Массоляны».
Заенчковская, О. «Наш животновод» — в РУСП «Массоляны» / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 26 студзеня (№ 7). — С. 2. ББК 466
Заенчковская, О. Ориентир — к новым достижениям / Ольга Заенчковская // Бераставіцкая газета. — 2019. — 7 сакавіка (№ 18-19). — С. 4. ББК 462.3
О работе РУСП «Массоляны».
Заенчковская, О. Скоро заветная тысяча / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 25 ліпеня (№ 58). — С. 1. ББК 462.3
Об уборочной кампании на базе РУСП «Массоляны».
Заенчковская, О. У каждого поля — свое лицо / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 30 ліпеня (№ 59). — С. 1. ББК 462.3
Об урожайности зерновых культур в РУСП «Массоляны».
Заенчкоўская, В. Гатунак «Экстра» — гарантыя якасці / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 20 снежня (№100). — С. 4. ББК 466
Пра Сяргея Жураўскага, галоўнага заатэхніка сельгаспрадпрыемства ў РУСП «Масаляны».
Заенчкоўская, В. Знайшоў сябе ў будаўніцтве / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 20 верасня (№74). — С. 3. ББК 437+462.3
Пра Паўла Макуця, прараба ў РУСП «Масаляны».
Заенчкоўская, В. На Масалянскіх палетках убіраюць кукурузу / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 30 верасня (№77). — С. 3. ББК 462.3
Заенчкоўская, В. Проста шчаслівы бухгалтар / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 25 лістапада (№93). — С. 3. ББК 267+462.3
Пра Аксану Панцэвіч, бухгалтара РУСП «Масаляны».
Заенчкоўская, В. Пуцявінамі Віктара Багая / Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2018. — 28 красавіка (№№ 33-34). — С. 3. ББК 462.3
Пра Віктара Багая, механізатара ў РУСП «Масаляны».
Максимюк, И. Славим возраст золотой / Ирина Максимюк // Бераставіцкая газета. — 2018. — 6 кастрычніка (№ 79). — С. 3. ББК 462.3+269
О праздничном мероприятии ко Дню пожилых людей на базе РУСП «Массоляны».
Миклаш, И. Их стараниями достигается успех / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2017. — 18 лістапада (№91). — С. 8. ББК 462.3
О работниках РУСП «Массоляны».
Миклаш, И. Команда единомышленников / Ирина Миклаш // Бераставіцкая газета. — 2016. — 19 лістапада (№ 90). — С. 5. ББК 462.3
О трудовом коллективе РУСП «Массоляны».
Миклаш, И. Успешный профессионал и счастливая женщина / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 7 сакавіка (№ 18). — С. 2. ББК 462.3
О Елене Анохиной, зоотехнике-селекционере РУСП «Массоляны».
Міклаш, І. «Разам нам кожны дзень у радасць» / Ірына Міклаш; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 15 мая (№ 37). — С. 1. ББК 462.3+649
Пра Івана і Алену Кардаш з аг. Масаляны Бераставіцкага раёна.
Наддэ, Н. Аператар машыннага даення — пасада адказная / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 14 сакавіка (№20). — С. 3. ББК 466
Пра Таццяну Печка і Таццяну Земляную, аператараў машыннага даення РУСП «Масаляны».
Наддэ, Н. «Майстар-жывёлавод» — званне пачэснае / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 11 сакавіка (№19). — С. 4. ББК Б466
Пра Марыю Ілючонак і Святлану Адашчык, жывёлаводаў РУСП «Масаляны».
Наддэ, Н. Мэта — эфектыўнае развіццё / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 4 лютага (№9). — С. 3. ББК Б462.4+466
Пра Алену Анохіну, вядучага заатэхніка-селекцыянера РУСП «Масаляны».
Наддэ, Н. Належны догляд — добрая аддача / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 28 сакавіка (№24). — С. 3. ББК Б462.3
Пра Дзмітрыя Мінкоўскага, жывёлавода ў РУСП «Масаляны».
Наддэ, Н. Прафесіі ў іх вечныя — аграрныя / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 21 лютага (№14). — С. 3. ББК Б462.3
Пра Сяргея Тарасевіча, Аляксандра Глінкіна, Войцеха Пляўгі і Іосіфа Чайкоўскага, работнікаў РУСП «Масаляны».
Наддэ, Н. Стаўка на эфектыўную работу ў камандзе / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2016. — 12 сакавіка (№ 19). — С. 3. ББК 462.2
Аб правядзенні сходу ў РУСП «Масаляны» аб выніках мінулага года ў аграрнай вытворчасці і задачах на будучае.
Романчук, Г. В Массолянах — масса хорошего// Гродзенская праўда. — 2010. — 11снежня (№ 146). — C.10. ББК Б462.1
Хилюта, С. Овощ-продукт»народный»? // Бераставіцкая газета. — 2011. — 18 чэрвеня (№ 47). — C.3. ББК Б462.1
Хилюта, С. В РУСП «Массоляны» заготавливают сенаж / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 27 мая (№41). — С. 3. ББК Б462.3
Хилюта, С. В РУСП «Массоляны» чествовали передовиков / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 13 сакавіка (№ 19). — С. 1. ББК 462.3
Хилюта, С. На завершающем этапе кормозаготовки / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 кастрычніка (№ 82). — С. 1. ББК 462.3
Об особенностях кормозаготовительной кампании на базе РУСП «Массоляны».
Хилюта, С. На потоке — сахарная свекла / Сергей Кардаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 22 верасня (№ 74). — С. 1. ББК 462.3
Об Иване Кардаше, механизаторе КСУП «Массоляны».
Хилюта, С. На пути к девятитысячным надоям / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 19 снежня (№ 99). —С. 1, 3. ББК 466
О развитии животноводства в РУСП «Массоляны».
Хилюта, С. Предотвратил возможную трагедию / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 21 лютага (№14). — С. 2. ББК 462.3
О Геннадие Горбачике, инженере ремонтных мастерских в РУСП «Массоляны».
Хилюта, С. Семейный экипаж Максимиков / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 18 ліпеня (№ 55). — С. 1. ББК 462.3
Об Александре Максимике, механизаторе РУСП «Массоляны».
Хилюта, С. Технически исправный — значит безопасный / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 11 сакавіка (№ 18). — С. 1. ББК 462.3
О подготовке сельскохозяйственной техники к весенне-полевым работам в агрофирме «Старый Дворец» и РУСП «Массоляны».
Янкович, А. Папина дочь / Александр Янкович // Народная газета. — 2020. — 14 жніўня (№ 33). — С. 13. ББК 462.3
О Елене Максимчик из аг. Массоляны, студентке 3 курса Гродненского госуд. университета им. Янки Купалы, которая принимала участие в уборочной кампании по уборке рапса.
Раённае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства РСУП «Алекшыцы»
Аграгарадок Алекшыцы — цэнтр сельсавета, а таксама цэнтральная сядзіба адной з лепшых гаспадарак Бераставіцкага раёна і вобласці — РСУП «Алекшыцы».
Першая калектыўная гаспадарка на тэрыторыі Алекшыцкага сельсавета з’явілася ў пачатку 1949 года, калі на яе тэрыторыі было арганізавана сем невялікіх калгасаў: імя Леніна, «17 верасня», «Змагар», імя Варашылава, «Радзіма», імя Пушкіна, «8 сакавіка». У 1959 годзе яны аб’ядналіся ў адзін калгас імя Леніна. У 1976 годзе калгас імя Леніна ўзбуйніўся за кошт зліцця яго з калгасам «Іскра». На працягу 18 гадоў гаспадарку ўзначальваў Уладзімір Ігнатавіч Лябецкі. У гэты перыяд быў пабудаваны комплекс па адкорме буйной рагатай жывёлы на 5 тысяч галоў, шэраг іншых вытворчых аб’ектаў і жылых дамоў. Прыкметна выраслі і вынікі працы аграрыяў. Двойчы калгас выходзіў пераможцам ва Ўсесаюзным і неаднаразова ў рэспубліканскім і абласным спаборніцтвах за павелічэнне вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі.
У 2005 годзе гаспадарку рэарганізавалі ў СВК «Алекшыцы», а ў 2016 годзе — ў раённае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства.
Сення раённае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Алекшыцы» — добра вядомае далёка за межамі Бераставіцкага раёна, па праве лічыцца прыкладам гаспадарлівасці і паспяховага развіцця.
Старшыня РСУП «Алекшыцы» Валерый Эдуардавіч Паўлюкевіч пачынаў працоўную дзейнасць у СВК «Алекшыцы» ў 1986 годзе. Прайшоў усе службовыя і прафесійныя прыступкі, працаваў брыгадзірам, кіраваў вытворчым участкам, быў галоўным аграномам. За шматгадовую плённую працу, дасягненне высокіх вытворчых паказчыкаў узнагароджаны Ганаровай граматай Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання Рэспублікі Беларусь.
Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 8 студзеня 2020 года № 7 «Аб узнагароджанні» за шматгадовую плённую працу, узорнае выкананне службовых абавязкаў і значны асабісты ўклад у развіццё сельскай гаспадаркі Валерый Эдуардавіч узнагароджаны Ордэнам Пашаны.
Рашэннем Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта №157 ад 29 сакавіка 2021 года Паўлюкевічу Валерыю Эдуардавічу прысвоена званне «Чалавек года Гродзеншчыны» па выніках 2020 года.
Па выніках працы за 2019 год РСУП «Алекшыцы» занесена на Дошку гонару Бераставіцкага раёна.
У аснове моцнай эканомікі гаспадаркі — эфектыўнасць вытворчасці малака і мяса. Каля 80% выручкі прадпрыемства атрымлівае за кошт жывёлагадоўчай галіны.
Па вытворчасці ялавічыны РСУП «Алекшыцы» уваходзіць у лік лепшых на ўзроўні вобласці і рэспублікі. Комплекс па вырошчванні і адкорму буйной рагатай жывёлы — візітоўка гаспадаркі, ён дае амаль палову абароту грашовых сродкаў і не аднойчы станавіўся лідарам па вытворчасці ялавічыны ў краіне. Прадпрыемства першымі ў раёне пачало вырошчваць Абердзін-ангускую пароду кароў і ўжо больш за 10 гадоў спецыялізуецца на вытворчасці мармуровай ялавічыны.
Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь былі ўзнагароджаны медалём «За працоўныя заслугі» галоўны заатэхнік РСУП Алекшыцы Уладзімір Уладзіміравіч Карытцо, кіраўнік комплексу па вырошчванні і адкорме буйной рагатай жывёлы Норберт Юзэфавіч Малецкі, аператар па штучным абнасеньванні жывёл Ян Матэушэвіч Эйсмант.
1 красавіка 2020 года да РСУП «Алекшыцы» быў далучаны КСУП «Канюхі-Агра».
У РСУП «Алекшыцы» вельмі клапатліва, беражліва і ўважліва ставяцца да сваіх людзей. Сацыяльны пакет тут даволі важкі — жыллё для маладых спецыялістаў, рамонт дамоў, добраўпарадкаванне ў аграгарадку, арганізацыя экскурсій, розных святочных мерапрыемстваў — гэта далёка не поўны пералік таго, што робіцца тут на карысць людзей, а значыць і далейшага росквіту гаспадаркі.
Адамчук, С. Отработана территория сельсовета / Сергей Адамчук // Бераставіцкая газета. — 2018. — 29 жніўня (№ 68). — С. 5. ББК 225
О комплексной профилактической отработке территории Олекшицкого сельского Совета в целях оздоровления оперативной обстановки и снижения уровня преступности.
Веселуха, Е. Только уйдут морозы… / Екатерина Веселуха // Сельская газета. — 2021. — 11 марта (№ 28). — С. 8. ББК 462.3
О готовности техники к весенне-полевым работам в РУСП «Олекшицы».
Гончарова, С. «Главное наше богатство — это люди»: [РСУП Олекшицы]// Бераставіцкая газета. — 2015. — 14 лістапада (№ 90). — C. 7ББК Б462.3
Гончарова, С. На повестке — социально-экономическое развитие / Светлана Гончарова; Ирина Миклаш // Бераставіцкая газета. — 2021. — 23 студзеня (№ 5). — С. 3. ББК 224+46
О едином дне информирования населения в РУСП «Олекшицы» и РУП «Белтелеком».
Гончарова, С. Олекшицкий сельский Совет: здесь приумножают богатства Принеманского края / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 20 сакавіка (№ 22). — С. 3. ББК 225+46
Дудко, А. Полнятся силосные траншеи / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 24 жніўня (№ 66). — С. 1. ББК 462.3
Об уборке кукурузы на базе РУСП «Олекшицы».
Заенчковская, О. Бережливость и сохранность — на первом плане / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 лютага (№ 15). — С. 3. ББК 463
О подготовке сельскохозяйственной техники к предстоящим весенне-полевым работам в центральных ремонтных мастерских РУСП «Олекшицы».
Заенчковская, О. «Зеленый конвейер» в деле / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 30 мая (№ 42). — С. 3. ББК 462.3
О процессе заготовки трав первого укоса на базе РСУП «Олекшицы».
Заенчковская, О. Навстречу новым технологиям / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 1 верасня (№ 69). — С. 3. ББК 466
Об областном семинаре-учебе на базе молочнотоварного комплекса «Олекшицы» Берестовицкого района.
Заенчковская, О. На повестке дня — производство молока / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 25 ліпеня (№ 58). — С. 2. ББК 466
О семенаре-учебе на базе МТК «Олекшицы».
Заенчковская, О. «Сахарные» гектары / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 9 красавіка (№ 28). — С. 1. ББК 462.3
О севе сахарной свеклы в РСУП «Олекшицы».
Заенчковская, О. Три года подряд — первый «тысячник» района / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 27 ліпеня (№ 58). — С. 1. ББК 462.3
О Юрии Польяновском, комбайнере РУСП «Олекшицы».
Заенчкоўская, В. Лабарант давярае, а якасць правярае / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 28 лютага. — С. 3. ББК 462.3
Пра Галіну Фартэль, лабаранта раённага сельскагаспадарчага ўнітарнага прадпрыемства «Алекшыцы».
Заенчкоўская, В. Настала чарга кукурузы / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 16 верасня (№73). — С. 1. ББК 462.3
Аб уборцы кукурузы ў РСУП «Алекшыцы».
Заенчкоўская, В. На хлебнай ніве — сямейны экіпаж / Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2017. — 12 жніўня (№63). — С. 1. ББК 462.3
Аб работніках РУСП «Алекшыцы».
Заенчкоўская, В. Паказалі прафесійнае майстэрства / Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2018. — 13 студзеня (№3). — С. 1, 3. ББК 462.3
Аб рабоце ў РСУП «Алекшыцы».
Заенчкоўская, В. Першы экіпаж-«Тысячнік» вобласці — у Бераставіцкім раёне! / Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2017. — 5 жніўня (№61). — С. 1. ББК 462.3
Аб уборачнай кампаніі — 2017 ў РСУП «Алекшыцы».
Заенчкоўская, В. Працуе не дзеля ўзнагарод і пашаны / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 9 верасня (№71). — С. 2. ББК 462.3
Пра Норберта Малецкага, кіраўніка аддзялення комплексу па дарошчванні і адкорме буйной рагатай жывёлы ў РСУП «Алекшыцы».
Заенчкоўская, В. Стажыраваліся на базе РСУП «Алекшыцы» / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 30 снежня (№103). — С. 3. ББК 462.3
Капица, А. Агрогородок Олекшицы. Жить здорово здорово / подготовила Ольга Беленя // Бераставіцкая газета. — 2021. — 29 мая (№ 41). — С. 6. ББК 19+462.3+52+633
Крушевская-Груша, М. За карьерой в Олекшицы / Мария Крушевская-Груша ; фото Алексея Матюша // Сельская газета. — 2020. — 24 октября (№ 123). — С. 24. ББК 462.3
О молодых специалистах в РСУП «Олекшицы» Берестовицкого района.
Курганский, Н. Где есть забота , там кипит работа: [СПК «Олекшицы»]// Белорусская нива. — 2005. — 2 сентября (№181). — С.2. ББК Б 462.3
Миклаш, И. Молодой резерв хозяйства: [о молодом резерве СПК»Олекшицы»]// Бераставіцкая газета. — 2014. — 28 чэрвеня(№49). — C. 1—2. ББК 462.3
Миклаш, И. Потенциал хозяйства — в людях// Бераставіцкая газета. — 2011. — 5 лістапада (№87). — C.1—3. ББК 462.3
О работниках СПК «Олекшицы».
Миклаш, И. «Встречи с населением помогают решать возникающие вопросы» / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 27 чэрвеня (№ 49). — С. 2. ББК 15+22+462
О встрече председателя Гродненского областного Совета депутатов Игоря Жука с коллективом РУСП «Олекшицы» и РУСП «Массоляны».
Миклаш, И. «Главное наше богатство — люди» / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 3. ББК 462.3
О работе РСУП «Олекшицы».
Миклаш, И. Делегаты ВНС проводят встречи в коллективах / Ирина Миклаш ; Сергей Хилюта; Юлия Предко // Бераставіцкая газета. — 2021. — 27 лютага (№ 15). — С. 2. ББК 462.3
О встрече делегатов Всебелорусского народного собрания со специалистами хозяйств Берестовицкого района (КСУП «Малоберестовицкий элитхоз», РСУП «Олекшицы».
Миклаш, И. Медаль «За трудовые заслуги» — у Яна Эйсмонта / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 31 снежня (№ 102). — С. 3. ББК 462.3
Об Яне Эйсмонте, технике по искусственному осеменению РСУП «Олекшицы».
Михаленко, А., И. Наше главное богатство// Бераставіцкая газета. — 2015. — 28 сакавіка (№ 24). — C. 7 ББК 649+462.3
Міклаш, І. Адсвяткавалі «Зажынкі» / Ірына Міклаш // Бераставіцкая газета. — 2017. — 29 ліпеня (№59). — С. 2. ББК 462.3+64
Аб правядзенні святочнага мерапрыемства «Зажынкі» ў РСУП «Алекшыцы».
Надде, Н. «А жизнь по большому счёту удалась…»// Бераставіцкая газета.- 29чэрвеня. — 2010. — №50. — C.2. ББК Б462.3
Надде, Н. «Для меня лучше страны нет, чем Беларусь…»// Бераставіцкая газета. — 2014. — 9 верасня (№ 70). — C. 2. ББК 462.3
О Юрие Айрапетове, водителе СПК «Олекшицы».
Наддэ, Н. Пануе вясна на полі / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1 красавіка (№25). — С. 3. ББК 462.3
Пра Уладзіміра Сазона і Генадзя Здановіча, механізатараў у РСУП «Алекшыцы».
Наддэ, Н. «Трэба, каб хацелася рабіць …» / Ніна Наддэ; фота // Бераставіцкая газета. — 2016. — 16 красавіка (№ 29). — С. 3. ББК 466
Пра Пятра Цыдзіка, даглядчыка жывёлы малочнатаварнага комплексу СВК «Алекшыцы».
Наддэ, Н. Ушанавалі за сумленную працу / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 7 лютага (№10). — С. 3. ББК 462.3+466
Аб падвядзенні вынікаў работы ў жывёлагадоўлі ў РУСП «Алекшыцы».
Наддэ, Н. Хутка ў поле / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 11 сакавіка (№19). — С. 3. ББК 462.3
Аб рабоце РСУП «Алекшыцы».
Наддэ, Н. «Чалавек — сам каваль свайго шчасця…» / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 25 лютага (№15). — С. 3. ББК 462.3
Пра Святлану Сарокіну, інспектара па кадрах РСУП «Алекшыцы».
Павлюкевич, В. «На земле богатым не станешь, но достойно жить можно» / Валерий Павлюкевич ; беседовал Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 23 студзеня (№ 5). — С. 2. ББК 462.3
Беседа с Валерием Павлюкевичем, директором РУСП «Олекшицы».
Предко, Ю. Встреча с трудовым коллективом РУСП «Олекшицы» / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 18 ліпеня (№ 55). — С. 3. ББК 224+462.3
Романчук, Г. Хозяйству — прибыль, людям — достойную зарплату// Гродзенская праўда. — 2014. — 5 чэрвеня (№64). — C. 4. ББК 462.3
Самкова, З. Ценность любого государства — патриотизм его граждан / Зинаида Самкова; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 19 чэрвеня (№ 47). — С. 2. ББК 224+462.3
О встрече информационно-пропагандистской группы с работниками РСУП «Олекшицы».
Семенова, Е. Тон в «Олекшицах» задает молодежь / Елена Семенова // Сельская газета. — 2019. — 29 июня (№ 74). — С. 21. ББК 462.3
О работе специалистов в РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. Олекшицкая Афродита победила на конкурсе// Бераставіцкая газета. — 2015. — 4 ліпеня (№ 52). — C. 1,3. ББК 462.3
Об участии СПК «Олекшицы» в республиканском конкурсе.
Хилюта, С. Валерий Павлюкевич: «Главное, чтобы каждый выполнял свое дело» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 30 чэрвеня (№ 51). — С. 3. ББК 462.3
О Норберте Малецком, руководителе отделения комплекса по выращиванию и откорму крупного рогатого скота на базе РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. В ее стихах живет любовь / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 7 сакавіка (№18). — С. 1. ББК 462.3+81
О Наталье Малецкой, бухгалтере РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. «Венец всех ценностей —семья!» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 17 жніўня (№ 64). — С. 1. ББК 462.3+64
Об организации семейного праздника в аг. Олекшицы.
Хилюта, С. В РСУП «Олекшицы» чествовали животноводов / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 студзеня (№ 6). — С. 1, 3. ББК 462.3
Хилюта, С. Зажиночный сноп, пышные караваи и слова напутствия / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 20 ліпеня (№ 56). — С. 1. ББК 462.3
О старинном земледельческом обряде «Зажинки» в РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. Залог прогресса в соблюдении технологий / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 3. ББК 462.3
Об истории РУСП «Олекшицы».
Хилюта, С. Игорь Жук: «Все социальные обязательства государство выполняет» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 27 лютага (№ 1). — С. 1. ББК 224+225
О визите в Берестовицкий район председателя Гродненского областного Совета депутатов Игоря Жука.
Хилюта, С. На очереди — травы, свекла и кукуруза / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 13 красавіка (№ 28). — С. 1. ББК 462.3
О севе яровых зерновых и зернобобовых культур в РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. РСУП «Олекшицы» — в лидерах по темпам уборки рапса / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 20 ліпеня (№ 56). — С. 1. ББК 462.3
Хилюта, С. РСУП «Олекшицы» завершают уборку трав на сенаж / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 10 чэрвеня (№45). — С. 1. ББК 462.3
Хилюта, С. Сила роста — в кадровом потенциале / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 3. ББК 462.3
О работе сотрудников в РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. С хлеборобами — о насущном / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 ліпеня (№ 57). — С. 3. ББК 462.3
О встрече заместителя председателя Берестовицкого райисполкома Александра Курило с комбайнерами и водителями РУСП «Олекшицы».
Хилюта, С. Убирают кукурузу на зерно / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 5 кастрычніка (№ 78). — С. 1. ББК 462.3
Об уборке кукурузы в РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. Уборка хлебов завершена / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 11 жніўня (№ 62). — С. 3. ББК 462.3
Об уборочной кампании в Берестовицком районе.
Хилюта, С. Чтоб зима не застала врасплох / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 19 мая (№ 39). — С. 3. ББК 462.3
О районном семинаре на базе РУСП «Олекшицы».
Хилюта, С. «Чтобы люди чувствовали уверенность в завтрашнем дне» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 21 ліпеня (№ 56). — С. 2. ББК 462.3
О работе РУСП «Олекшицы».
Хілюта, С. Зажынкі — свята збору новага ўраджаю / Сяргей Хілюта; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 ліпеня (№ 57). — С. 1, 4. ББК 462.3+641
Аб арганізацыі свята «Зажынкі» супрацоўнікамі Бераставіцкага раённага цэнтра культуры і народнай творчасці ў двух гаспадарках — РСУП «Алекшыцы» і СУП «МілкАгра».
Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства КСУП “Малабераставіцкі элітгас”
Малая Бераставіца – цэнтр Малабераставіцкага сельсавета, знаходзіцца ў 40 км ад Гродна. У 2007 г., у рамках рэалізацыі Праграмы адраджэння і развіцця сяла, у Малой Бераставіцы пачалося будаўніцтва аграгарадка. 27.03.2009 г вёска атрымала статус аграгарадка. І цяпер жыццё тут практычна не ўступае па камфорту гарадскому. Створаная інфраструктура забяспечвае ўсе неабходныя стандарты мясцоваму насельніцтву.
У 1949-1952 гг. у кожнай вёсцы сельсавета быў самастойны калгас: “Сцяг Саветаў” (з 15.9.1949, в. Малая Бераставіца, першы старшыня А.А. Амельянчык), “Чырвоная звязда” (з 22.11.1949, в. Багдзюкі), імя Молатава (з 17.12.1949, в. Куркежы, старшыня А.В. Ціток), “Новы свет” (з 12.9.1949, в. Хілякі, старшыня Г.В.Дзявідовіч), “Перамога” (з 7.12.1949, в. Дзіневічы, старшыня В.Войшаль), імя Чапаева (з верасня 1949, в. Каменка, старшыня В.І. Курганскі), “Іскра” (в. Кавалі, старшыня І.І. Бацян). Але самым першым быў арганізаваны калгас “1 Мая” ў в. Вайцехаўшчына-Спудзвілы ў 1947 г. (старшыня Ю.М. Більдзя). Ужо ў 1950 г. ён атрымаў даход 26 242 руб. У гаспадарцы тады было 11 кароў і 8 цялят, 1 свінаматка і 5 парасят, 10 курэй (пры плане 140), 49 рабочых коней. Іх даглядалі 3 даяркі-даглядчыцы, 1 свінарка, 1 птушніца, 4 конюхі.
З сельскагаспадарчага інвентару было 30 плугоў, 3 жняяркі, 2 малатарні, 3 веялкі, 29 саломарэзак, 46 вазоў, 11 саней. Працавала 46 калгаснікаў, якія выпрацавалі 10 806 працадзён. На калгасных палетках атрымалі па 10 ц азімай пшаніцы, 11 ц жыта, па 12 ц пшаніцы яравой, па 9 ц ячменю, па 8 ц аўса. Сеялі яшчэ лён і каноплі на семя. Цукровыя буракі парадавалі калгаснікаў: замест запланаваных 170 ц іх сабралі па 248 ц.
У 1951 г. першым да калгаса “1 Мая” (в. Вайцехаўшчына) прымкнулі калгаснікі “Чырвонай звязды” з в. Куркежы, а ў 1952 г. аб’ядналіся і іншыя вёскі, а цэнтр калгаса “1 Мая” перамясціўся ў Малую Бераставіцу. Шмат сіл развіццю гаспадаркі аддаў яе старшыня М. Хэйлік. У розны час тут старшынямі працавалі І.І. Арэшкін, П.М. Стрыга, І.І. Кузміч. 12 ліпеня 1971 года калгас названы імем С.В. Прытыцкага.
З 1979 г. праўленне калгаса ўзначаліў высокакваліфікаваны спецыяліст, энергічны, ініцыятыўны і прадпрымальны кіраўнік Анатолій Паўлавіч Коханаў. У 1981 г. сярэдняя ўраджайнасць каласавых была 25,5 ц, бульбы 206 ц, цукровых буракоў 350 ц. Надой малака ад каровы склаў 2251 кг, сярэднясутачная прывага буйной рагатай жывёлы на адкорме 351 г, а свіней 495 г. Калгас неаднаразова выходзіў пераможцам у рэспубліканскім, абласным і раённым спаборніцтвах. Інтэнсіўна будавалася жыллё, вытворчыя аб’екты.
Па ініцыятыве А.П. Коханава ў калгасе арганізавана лабараторыя мікракланальнага размнажэння бульбы, пабудавана 12 фермаў, газіфікавана Малая Бераставіца. А.П. Коханаў за працоўныя заслугі ўзнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага сцяга і Ордэнам Пашаны.
30 чэрвеня 2001 г. калгас імя Прытыцкага перайменаваны ў сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў (СПК) “Малабераставіцкі элітгас”. У 2004 г. у склад гаспадаркі ўвайшоў СПК “Паплаўцы”. У лістападзе 2016 г. СПК “Малабераставіцкі Элітгас” рэарганізаваны ў камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства “Малабераставіцкі элітгас” (КСУП) (дзяржаўнае прадпрыемства “Малабераставіцкі элітгас”).
Агульная зямельная плошча прадпрыемства на сённяшні дзень складае 6975 га, з іх сельскагаспадарчых угоддзяў 5988 га. У тым ліку раллі 4311 га, сенакосаў 472 га, пашы 1205 га. Глебы гаспадаркі дзярнова-падзолістыя, супясчаныя; бал раллі — 37, а сельгасугоддзяў — 34.
У калектыве працуе больш за 300 чалавек. Арганізацыйная структура прадпрыемства – гэта 3 вытворчых аддзяленні, ў склад якіх уваходзяць 4 жывелагадоўчыя фермы, у тым ліку 3 малочнатаварныя, рамонтныя майстэрні, аўтапарк. У машынна-трактарным парку налічваецца больш за 50 трактароў, збожжаўборачныя камбайны, кормаўборачныя, бульбаўборачныя, грузавыя адзінкі, легкавыя аўтамабілі, аўтобусы і спецмашыны.
Дзяржаўнае прадпрыемства «Малабераставіцкі элітгас» спецыялізуецца на вырошчванні элітных насенняў бульбы, збожжа і рапсу, вытворчасці малака і мяса.
З 1990 года функцыянуе лабараторыя па мікракланальнаму размнажэнню бульбы, зыходны матэрыял атрымліваюць ад НАН РБ «Навукова-даследчы інстытут бульбаводства». Прымяненне перадавых тэхналогій дазваляе атрымліваць ураджайнасць бульбы звыш 356 ц/га. Кожны год вырошчваюцца 8 сортоў бульбы стойкіх да хваробаў і з добрымі смакавымі якасцямі, рэалізуецца да 388 тон насенных клубняў эліты.
Другі напрамак гаспадаркі – вытворчасць элітных насенняў збожа. Прадпрыемства супрацоўнічае з Гродзенским занальным НДІ сельскай гаспадаркі і вырошчвае насенне збожжа 24 сартоў. Якасць насенняў забяспечваецца найноўшым абсталяваннем айчынных і замежных вытворцаў. Маецца 6 сушылак рознага тыпу. Дзейнічаюць 3 збожжаачышчальныя лініі. Гаспадарка реалізуе да 429 тон элітных насенняў збожжа і збожжабобовых культур.
На сённяшні дзень у дзяржаўным прадпрыемстве «Малабераставіцкі элітгас» налічваецца больш за 4700 галоў буйнай рагатай жывёлы, у тым ліку больш за 1000 кароў.
Агрогородок Малая Берестовица // Агрогородки Гродненщины. / Главный редактор Владимир Шпарло — Брест: ООО «РИА «Вечерний Брест», 2003. — С. 14—15.
Ботвинко, А. Лицеисты — на уборке картофеля / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 2 кастрычніка (№ 77). — С. 3. ББК 633+462.3
Воробей, В. «Я хотел всю жизнь прожить на малой родине» / Вероника Воробей; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 12 кастрычніка (№ 80). — С. 3. ББК 269+462.3
О Сергее Михайловиче Садовничем, бывшем руководящем работнике КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Ганчарова, С. «Бульба-МЭБ», ці Свята бульбы па-малабераставіцку / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 29 жніўня (№ 68). — С. 1—2. ББК 46+649
Аб правядзенні фестываля бульбы ў аг. Малая Бераставіца.
Малая Бераставіца // Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т9. Гродзенская вобласць. Кн.1 / рэдкал.: У.У. Андрыевіч (дырэктар) [і інш.]; Нацыянальная акадэмія навук Беларусі; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры; Выдавецтва “Беларуская Энцыклапедыя імя Пятруся Броўкі”. – Мінск : Беларус. Энцыкл. Імя П. Броўкі, 2015. – С.377—379.
Гиль, Г. Зимой и летом одним… плюсом / Геннадий Гиль; фото // Сельская газета. — 2021. — 19 января (№ 6). — С. 5. ББК 462.3
О работе КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Гиль, Г. Картофель всегда в цене / Геннадий Гиль; фото Сергея Хилюты // Сельская газета. — 2020. — 5 мая (№ 50). — С. 9. ББК 462.3
О посевной кампании в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Гончарова, С. Обряд «Зажинки» провели в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 ліпеня (№ 57). — С. 4. ББК 462.3+649
Гончарова, С. Партнер надежный и ответственный: КПУП «Берестовицкая сельхозтехника» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 15. ББК 463
Гончарова, С. Позвал в гости «Бульба-МЭБ» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 жніўня (№ 68). — С. 3. ББК 462.3+64
О сельскохозяйственном празднике «Бульба-МЭБ» в аг. Малая Берестовица.
Грибанова, С. Состоялся конструктивный разговор / Светлана Грибанова ; Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 ліпеня (№ 57). — С. 2. ББК 15+22+462.3
О встрече депутата Палаты представителей Национального собрания РБ по Гродненскому сельскому избирательному округу № 53 Александра Аутко с трудовыми коллективами КСУП «Пограничный-Агро» и «Малоберестовицкий элитхоз».
Заенчковская, О. В рядах награжденных — пополнение / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лютага (№ 13). — С. 3. ББК 462.3
О награждении животноводов в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Заенчковская, О. Жизнь — маршрут, а он на нем — водитель / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 9 лютага (№ 11). — С. 5. ББК 462.3
О Сергее Якимовиче, водителе автобуса КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Заенчковская, О. С ранними яровыми справились / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 красавіка (№ 30). — С. 1—2. ББК 462.3
О посеве зерновых и зернобобовых яровых культур в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Наддэ, Н. Маленькі сакрэт Галіны // Бераставіцкая газета. — 2015. — 17 студзеня (№ 4). — C. 3. ББК Б462.3
Пра Галіну Стасюкевіч, цялятніцу малочнатаварнага комплексу «Малая Бераставіца» .
Предко, Ю. Коллектив профессионалов — главная гордость / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 10. ББК 462.3
О работе КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Предко, Ю. Профессионализм — залог успеха / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 10. ББК 462.3
О работе сельскохозяйственного предприятия «Малоберестовицкий элитхоз».
Семенова, Е. Элита начинается с пробирки / Елена Семенова // Сельская газета. — 2019. — 29 июня (№ 74). — С. 24. ББК 462.3
О работе КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. Весна и молодость, улыбки и цветы / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 7 сакавіка (№ 18). — С. 1. ББК 267+466.2
Об Анастасии Гнедёнок, ветеренарном враче сельскохозяйственного предприятия «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. Владимир Мороз — лидер в хозяйстве по намолотам / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 3 жніўня (№ 60). — С. 1. ББК 462.3
О Владимире Мороз, комбайнере КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. В разгаре зеленая жатва / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2021. — 5 чэрвеня (№ 43). — С. 1. ББК 462.4
О кормозаготовительной кампании в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. В элитхозе идет посадка картофеля / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 красавіка (№ 32). — С. 1. ББК 462.3
О посадке картофеля в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. Двигатели прогресса в животноводстве / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 2 жніўня (№60). — С. 3. ББК 466+466.2
О проведении конкурса по искусственному осеменению и воспроизводства стада крупного рогатого скота на базе КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. Картофельный сезон в разгаре / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 12 верасня (№ 71). — С. 1. ББК 462.3
Об уборке картофеля в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. Кормовой конвейер набирает обороты / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 9 чэрвеня (№ 44). — С. 1, 3. ББК 462.3
О заготовке кормов первого укоса аграриями КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. Награда за успехи в животноводстве / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 2 лютага (№ 8). — С. 3. ББК 462.3
Об итогах работы за 2020 год животноводов молочного цеха КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. «Наш животновод»: маршрут традиционной акции «Наш животновод» пролег на этот раз по молочнотоварным фермам сельскохозяйственного предприятия «Малоберестовицкий элитхоз» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 29 лютага (№ 16). — С. 1. ББК 234+462.3
Хилюта, С. Посевная набирает обороты / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 30 сакавіка (№ 24). — С. 1. ББК 462.3
О посевной кампании в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Чыкун, В. Малая Бераставіца на скрыжаванні гісторыі і сучаснасці / Валянціна Чыкун. — Вялікая Бераставіца. — 2018. — 42 с.
Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства КСУП “Пархімаўцы”
Пархімаўцы ўпершыню адзначаны на карце Шуберта ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя. У 1890 годзе лічыліся ў складзе Вялікабераставіцкай воласці Гродзенскага павета Гродзенскай губерні. Сёння гэта — аграгарадок, цэнтральная сядзіба КСУП “Пархімаўцы”. Спецыялізацыя СВК — малочная і мясная жывёлагадоўля, вытворчасць збожжавых, цукровых буракоў, кукурузы, рапсу. Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Пархімаўцы» з’яўляецца дзяржаўнай арганізацыяй, створанай у 1949 годзе ў выніку пераўтварэння калгасу імя М. Горкага. У 1952 годдзе быў створаны калгас імя Горкага. У 1971 годзе ён аб’яднаўся з калгасам “Бальшавік”. У 2003 годзе гаспадарка была рэарганізавана ў сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў “Пархімаўцы”, які ў 2016 годзе стаў камунальным сельскагаспадарчым унітарным прадпрыемствам “Пархімаўцы”. Колькасць працуючых у КСУП “Пархімаўцы” каля 160 чалавек. У складзе гаспадаркі выдзелена 5 ферм буйной рагатай жывёлы з пагалоўем каля 2700 гал., у тым ліку кароў — 900 гал. Адлегласць ад цэнтральнай сядзібы да раённага цэнтра — 9 км., да абласнога цэнтра — 60 км. Асноўная спецыялізацыя ў раслінаводстве — вытворчасць збожжавых культур, вырошчванне цукровых буракоў, рапсу, бульбы, забеспячэнне кармамі жывёлагадоўлі. У кааператыве ганарацца пабудаваным у 2012 годзе малочна таварным комплексам «Канчаны», дзе выкарыстоўваюцца найноўшыя тэхналогіі па вытворчасці малака. На палях працуе сучасная тэхніка. Усё гэта дазваляе атрымліваць высокія надоі малака, сярэднясутачныя прывагі і ўраджаі.
Ботвинко, А. 55 лет рука об руку / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 17 жніўня (№ 64). — С. 3. ББК 462.3
О Владимире и Ольге Козейко из аг. Пархимовцы.
Василёвкина, Т. «Жить и работать на селе — в удовольствие» / Татьяна Василёвкина // Гродзенская праўда. — 2021. — 10 красавіка (№ 28). — С. 7. ББК 462.3
Краткая информация о семье 35-летнего гродненца, который обосновался в аг. Пархимовцы Берестовицкого района.
Войшэль, С. Адпачынак — з карысцю / Святлана Войшэль // Бераставіцкая газета. — 2020. — 30 чэрвеня (№ 50). — С. 4. ББК 633+462.3
Аб працы школьнікаў Пархімаўскага ясляў-сада-базавай школы на палях КСУП «Пархімаўцы».
Воробей, В. Когда работа — по душе / Вероника Воробей; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 26 кастрычніка (№ 84). — С. 3. ББК 462.3
О Галине Канаевой, операторе машинного доения молочно-товарного комплекса «Кончаны» коммунального сельскохозяйственного унитарного предприятия «Пархимовцы».
Гиль, Г. В Пархимовцах жить можно заможно / Геннадий Гиль // Сельская газета. — 2019. — 29 июня. — С. 22. ББК 462.3
О работе сотрудников в КСУП «Пархимовцы».
Гончарова, С. Культура производства и дисциплина — залог безопасности труда / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2021. — 13 лістапада (№ 89). — С. 1. ББК 462.3
О проведении Дня охраны труда в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз» и «Пархимовцы».
Гончарова, С. Продолжая славные традиции / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 8. ББК 462.3
О работе КСУП «Пархимовцы».
Гончарова, С. С уважением к людям труда / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 9. ББК 462.3
О работе КСУП «Пархимовцы».
Горностаев, А. Проверили СПК «Пархимовцы» и СПП»АгроМир» / А. Горностаев // Бераставіцкая газета. — 2013. — 16 красавіка (№ 30). — C.8. ББК 226.5
Держанович, В. Молодо, но не зелено! / В. Держанович // Бераставіцкая газета. — 2010. — 13 лістапада (№ 89). — C.6. ББК 462.3
О работе КСУП «Пархимовцы».
Драпеза, М. С прибавкой в 5 миллиардов / Мария Драпеза // Бераставіцкая газета. — 2014. — 15 лістапада (№89). — С. 2. ББК 462.3
О механизаторах СПК «Пархимовцы».
Дудко, А. Берестовицкий сельсовет: главное богатство — люди / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 27 сакавіка (№ 24). — С. 3. ББК 225
Заенчковская, О. «Во всем нужен баланс…» / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 9. ББК 462.3
О работе сотрудников КСУП «Пархимовцы».
Заенчковская, О. От диспетчера — до главного бухгалтера / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 5 снежня (№ 96). — С. 3. ББК 462.3
О Нине Букас, главном бухгалтере КСУП «Пархимовцы».
Заенчковская, О. Равнение — на передовиков / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 9 лютага (№ 11). — С. 1. ББК 462.3
О награждении лучших животноводов в КСУП «Пархимовцы».
Заенчковская, О. Уборка на финишной прямой / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 1 жніўня (№ 60). — С. 3. ББК 462.3
Об уборочной кампании на базе КСУП «Пархимовцы».
Миклаш, И. Молодость и трудолюбие / Елена Карпук // Бераставіцкая газета. — 2016. — 25 чэрвеня (№ 48). — С. 10. ББК 462.3
О молодых работниках СПК «Пархимовцы».
Миклаш, И. Подарок детям к летним каникулам / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 8 чэрвеня (№ 44). — С. 1. ББК 462.3
О торжественном открытии детской игровой площадки, которая расположилась в парке напротив Пархимовского яслей-сада-базовой школы.
Міклаш, І. Атрымала ордэн Маці / Ірына Міклаш; фота // Бераставіцкая газета. — 2020. — 17 кастрычніка (№ 81). — С. 2. ББК 267+462.3
Пра Алену Сакалоўскую з аг. Пархімаўцы, якая атрымала ордэн Маці.
Міклаш, І. «Пархімаўская весялуха» / Ірына Міклаш; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 15 чэрвеня (№ 46). — С. 1, 3. ББК 232+46
Аб раённым этапе рэспубліканскага сельскагаспадарчага праекта «Уладар сяла — 2021», які прайшоў у аг. Пархімаўцы.
Надде, Н. Его «Новая земля» / Нина Надде // Бераставіцкая газета. — 2016. — 17 мая (№ 37). — С. 3. ББК 462.3
О Виталии Бойправе, механизаторе СПК «Пархимовцы».
Предко, Ю. «Мы движемся вперёд, а главное — в правильном направлении» / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2017. — 18 лістапада (№91). — С. 8. ББК 462.3
О работниках КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. Кабина трактора — на время второй дом / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 30 красавіка (№ 33). — С. 3. ББК 462.3
Об Иване Архипчике, механизаторе КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. На осеннем поле — оживление / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 8 верасня (№ 70). — С. 1. ББК 462.3
Об уборке кукурузы в КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. Об актуальных вопросах — из первых уст / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 2 лістапада (№ 86). — С. 2. ББК 224+462.3
Об очередной встрече председателя Берестовицкого райисполкома Антона Кулисевича с трудовым коллективом КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. Полнятся кормовые запасы / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 ліпеня (№ 54). — С. 3. ББК 462.3
Хилюта, С. Ритм полевых работ нарастает / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 17 сакавіка (№ 21). — С. 1. ББК 462.3
О Сергее Бычковском, механизаторе КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. Страда — экзамен на мастерство / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 5. ББК 462.3
О Сергее Бычковском, механизаторе КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. Урожай трав радует / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 21 чэрвеня (№48). — С. 3. ББК Б462.3
О работниках КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. Чествование животноводов продолжается / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 2 сакавіка (№ 16). — С. 3. ББК 234+462.3
О профсоюзной акции «Наш животновод» в КСУП «Пархимовцы».
Чаровская, Е. Кто не строит, тот отстает : КСУП «Пархимовцы» Берестовицкого района / Катерина Чаровская; фото // Сельская газета. — 2020. — 14 ноября (№ 131). — С. 21. ББК 462.3
Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Пагранічны –Агра»
Аграгарадок Пагранічны — адміністрацыйны цэнтр Пагранічнага сельскага Савета, знаходзіцца ў 70 км ад Гродна.
Яго гісторыя цесна звязана з развіццём чыгуначнай станцыі, якая ўзнікла тут у сувязі з будаўніцтвам чыгункі Баранавічы-Беласток. Першая афіцыйная назва “пасёлак Бераставіца” з’явілася 30 снежня 1975 года. У 1978 годзе пасёлак перайменавалі ў Пагранічны. З 2007 года — гэта аграгарадок Пагранічны.
Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства “Пагранічны-Агра” створана шляхам рэарганізацыі ў форме пераўтварэння сельскагаспадарчага вытворчага кааператыва “Цецераўка” (да перайменавання калгас “Пагранічны” Бераставіцкага раёна — перайменаваны рашэннем сходу ўпаўнаважаных 31 мая 2003 г.).
На тэрыторыі прадпрыемства размешчана 22 населеныя пункты, ў якіх пражывае каля 3000 чалавек, у тым ліку ў а/г звыш 1500 чалавек. Плошча сельскагаспадарчых угоддзяў складае 9175 гектараў.
Мадэрнізацыі вытворчай базы, абнаўленню матэрыяльна-тэхнічных рэсурсаў тут надаецца пастаянная і належная ўвага. На сённяшні дзень у гэтай гаспадарцы працуе больш за 400 чалавек. З іх практычна трэцяя частка занятая на флагмане вытворчасці — свінагадоўчым комплексе. Больш за 50 чалавек працуюць на малочнатаварных комплексах «Рудаўляны» і «Кватары». За больш чым 70-гадовую гісторыю свайго існавання цяперашняе камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Пагранічны-Агра» зведала нямала перайменаванняў і рэарганізацый.
Цяперашні КСУП «Пагранічны-Агра» — гэта буйная гаспадарка, ў якой налічваецца больш за 6 тысяч гектараў раллі. У такіх межах яно існуе з канца 70-х гадоў мінулага стагоддзя, прайшоўшы да гэтага серыю аб’яднальных актаў. Так, у 1972 годзе аб’ядналіся калгасы «Грыцавічы» і імя Чарняхоўскага, а ў сакавіку 1979 года адбыўся наступны этап узбуйнення. Калгас імя Чарняхоўскага аб’яднаўся з калгасам імя Жданава. Праз 10 гадоў калгас імя Жданава перайменавалі ў калгас «Пагранічны». А з кастрычніка 1993 года цэнтр гаспадаркі размяшчаецца ў новым будынку ў аграгарадку Пагранічны. Доўгі час, з 1972 па 2004 год, нязменным кіраўніком гаспадаркі быў Антон Ігнатавіч Папоўскі. Людзі да гэтага часу ўспамінаюць яго як граматнага і талковага кіраўніка. Шмат у чым менавіта дзякуючы яго старанню і ўменню сфармавалася тая матэрыяльна-тэхнічная база, якая і сёння ёсць у гаспадарцы. У 2003 годзе адбылася чарговая рэарганізацыя. Да калгасу «Пагранічны» далучылі «Авангард».
А ўся гісторыя камунальнага сельскагаспадарчага ўнітарнага прадпрыемства «Пагранічны-Агра» налічвае 70 гадоў. Дарэчы, гэтай юбілейнай даце была прысвечана асноўная частка духоўна-свецкага фестывалю «Прыгранічны звон», які праходзіць ў аграгарадку Пагранічны ў пачатку чэрвеня.
Тэрыторыю прадпрыемства перасякае з поўначы на поўдзень і з усходу на захад дарогі рэспубліканскага значэння. Існуе таксама добрая сувязь паміж вытворчымі падраздзяленнямі. Сувязь прадпрыемства з райцэнтрам і абласным цэнтрам ажыццяўляюцца па асфальтаванай шашэйнай дарозе Ваўкавыск – Гродна і ст. Бераставіца – Свіслач. Праз прадпрыемства праходзіць чыгунка. У асноўным населеныя пункты і жывёлагадоўчыя фермы звязаны з цэнтрам гаспадаркі прафіляванымі ўнутрыгаспадарчымі дарогамі, якія могуць эксплуатавацца ў любую пару года.
Спажыўцамі с/г прадукцыі з’яўляюцца: ААТ «Ваўкавыскі мясакамбінат», Ваўкавыскае раённае спажывецкае таварыства, Бераставіцкае раённае спажывецкае таварыства, ААТ «Гродзенскі мясакамбінат», ААТ «Малочны Мір», камерцыйныя фірмы.
Спецыялізацыя прадпрыемства — мясамалочны напрамак з развітым вырошчваннем цукровых буракоў і збожжавых гаспадарак. Таксама кааператыў ажыццяўляе наступныя віды дзейнасці: вырошчванне збожжавых і зернебабовых культур; вырошчванне бульбы; вырошчванне кармавых культур і іх насення; развядзенне буйной рагатай жывёлы; развядзенне коней; развядзенне свіней; развядзенне іншых жывёл; раслінаводства ў спалучэнні з жывёлагадоўляй; эксплуатацыя арашальных і асушальных сістэм; паслугі па вырошчванні с/г прадукцыі; паслугі ў галіне жывёлагадоўлі; ветэрынарная дзейнасць; вытворчасць мясных прадуктаў; Вытворчасць гатовых кармоў для жывёл, якія змяшчаюцца на ферме; Распілоўка і габлёўка драўніны; вытворчасць іншых драўляных вырабаў; агульнае будаўніцтва будынкаў; аптовы гандаль збожжам, насеннем, кармамі для с/г жывёл; аптовы гандаль жывымі жывёламі; аптовы гандаль мясам, мяснымі прадуктамі; аптовы гандаль малочнымі прадуктамі; раздробны гандаль мяснымі і малочнымі прадуктамі; дзейнасць грузавога і аўтамабільнага транспарту.
Ботвинко, А. Светлана Сачёк — оператор с 30-летним стажем / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 4. ББК 462.3
О Светлане Сачек, бывшей работнице КСУП «Пограничный-Агро».
Ботвинко, А. Сев озимых — задача номер один / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 2 кастрычніка (№ 77). — С. 3. ББК 462.3
О севе озимых в КСУП «Пограничный-Агро».
Василёвкина, Т. Полевая кухня по-домашнему / Татьяна Василёвкина // Гродзенская праўда. — 2017. — 9 жніўня (№63). — С. 5. ББК 462.3
Об уборочной кампании — 2017 в СПК «Пограничный» Берестовицкого района.
Гиль, Г. Верхнего предела нет : зарплата комбайнера на уборочной зависит только от его мастерства / Геннадий Гиль // Сельская газета. — 2021. — 27 июля (№ 86). — С. 6. ББК 462.3
О Дмитрие Кухарчике, главном инженере КСУП «Пограничный-Агро» Берестовицкого района.
Гиль, Г. В засуху выручают озимый ячмень и кукуруза / Геннадий Гиль; фото // Сельская газета. — 2019. — 29 июня. — С. 24. ББК 462.3
О работе КСУП «Пограничный-Агро».
Гончарова, С. Здесь трудятся с максимальной отдачей / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 6. ББК 462.3+466
О работе сотрудников в КСУП «Пограничный-Агро».
Грибанова, С. Зажинки в КСУП «Пограничный-Агро» / Светлана Грибанова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 7 ліпеня (№ 52). — С. 3. ББК 462.3
Грибанова, С. Состоялся конструктивный разговор / Светлана Грибанова ; Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 ліпеня (№ 57). — С. 2. ББК 15+22+462.3
О встрече депутата Палаты представителей Национального собрания РБ по Гродненскому сельскому избирательному округу № 53 Александра Аутко с трудовыми коллективами КСУП «Пограничный-Агро» и «Малоберестовицкий элитхоз».
Дудко, А. Благородная профессия — хлебороб / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 10 верасня (№ 71). — С. 3. ББК 462.3
О Дмитрие Кухарчике, комбайнере КСУП «Пограничный-Агро».
Дудко, А. Бурачны сезон у разгары / Анжаліка Дудко; фота // Бераставіцкая газета. — 2019. — 19 кастрычніка (№ 82). — С. 1. ББК 462.3+464
Аб уборцы цукровых буракоў у КСУП «Пагранічны-Агра».
Заенчковская, О. Ее труд, как лакмусовая бумажка / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 7 сакавіка (№3 18-19). — С. 9. ББК 462.3
Статья посвящена Елене Гришкевич, оператору машинного доения в КСУП «Пограничный-Агро».
Заенчковская, О. Нашел себя в профессии / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 5 студзеня (№ 1). — С. 6. ББК 466.2
О Юрии Господарце, ведущем ветеринарном враче свиноводческого комплекса «Грицевичи» в КСУП «Пограничный-Агро».
Заенчковская, О. Пополняются кукурузные запасы / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 19 верасня (№ 74). — С. 3. ББК 463.9
О Петре Журавенко, агрономе по защите растений КСУП «Пограничный-Агро».
Заенчковская, О. Составляющая продуктивности — сплоченный коллектив / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 30 студзеня (№ 8). — С. 3. ББК 466
О развитии молочной отрасли на базе КСУП «Пограничный-Агро» Берестовицкого района.
Заенчкоўская, В. Адданы сваёй справе / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 16 жніўня (№64). — С. 2. ББК 462.3
Пра Дзмітрыя Кухарчыка, камбайнера з КСУП «Пагранічны-Агра».
Заенчкоўская, В. Жанчына з надзвычайнай жыццёвай энергіяй / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 3 сакавіка. — С. 3. ББК 267+466
Пра Людмілу Трахімік, брыгадзіра фермы «Грыцавічы».
Заенчкоўская, В. Падкормліваюць шматгадовыя травы / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 28 сакавіка (№24). — С. 1. ББК 462.3
Пра падрыхтоўку і правядзенне вясенне-палявых работ на базе КСУП «Пагранічны-Агра».
Заенчкоўская, В. Першыя ўсходы ўжо блізка / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 2 верасня (№69). — С. 3. ББК 462.3
Аб рабоце ў КСУП «Пагранічны».
Заенчкоўская, В. Тут працуюць на вынік / падрыхтавала Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2017. — 18 лістапада (№91). — С. 5. ББК 462.3
Аб работніках КСУП «Пагранічны-Агра».
Миклаш, И. Качественное образование — залог успеха / Ирина Миклаш // Бераставіцкая газета. — 2021. — 22 мая (№ 39). — С. 2. ББК 462.3
О Вячеславе Тимофейчике, молодом специалисте КСУП «Пограничный-Агро».
Миклаш, И. Социальная поддержка — залог успешной работы / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 7. ББК 462.3
О работе в КСУП «Пограничный Агро».
Наддэ, Н. Жыве поўным жыццём / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2016. — 19 красавіка (№ 30). — С. 3. ББК 462.2+269
Аб Ніне Саваўне Андрушэвіч, ветэране працы ў СВК «Цецяроўка».
Наддэ, Н. У рамках дзяржаўнай праграмы развіцця галіны / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 11 лютага (№11). — С. 3. ББК 466
Аб рабоце свінагадоўчага комплексу ў КСУП «Пагранічны — Агра».
Наддэ, Н. Яе рэцэпт шчасця / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 11 лютага (№11). — С. 3. ББК 466
Пра Галіну Альховік, аператара свінагадоўчага комплексу ў КСУП «Пагранічны — Агра».
Хилюта, С. В лидерах команда КСУП «Пограничный-Агро» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 30 мая (№ 42). — С. 4. ББК 226+462.3
О соревнованиях санитарных и добровольных пожарных дружин района на базе детского оздоровительного лагеря «Берестовицкий».
Хилюта, С. Кипит работа на полях / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 5 красавіка (№26). — С. 1. ББК 462.3
О Василие Царанкове, механизаторе в КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Овес уже посеяли / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 24 сакавіка (№ 23). — С. 1. ББК 462.3
О посевной кампании в КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Открыли сезон кормозаготовки / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 23 мая (№ 39). — С. 1. ББК 462.3
Об открытии кормозаготовительного созона в КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Пришел черед кукурузы / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 красавіка (№ 31). — С. 1. ББК 462.3
О посевной кампании в КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Резервы для развития есть / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2016. — 19 лістапада (№ 90). — С. 7. ББК 462.3
Об особенностях работы сельскохозяйственных предприятий КСУП «Пограничный-Агро» и СПК «Тетеревка».
Хилюта, С. Уборочная страда стартовала / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 13 ліпеня (№ 54). — С. 1. ББК 462.3
Об уборке озимого ячменя в КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Удовлетворение получает от работы / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 17 чэрвеня (№47). — С. 1, 3. ББК 462.3
Об Александре Кухарчике, механизаторе КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Чем живет малая родина? / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 лютага (№ 15). — С. 2. ББК 224+462.3
О встрече председателя Берестовицкого райисполкома Антона Кулисевича с трудовым коллективом КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Школа становления буренок / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 11 лютага (№ 11). — С. 3. ББК 462.3
О работе КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Экипаж-тысячник: первый в районе и пятый в области / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 ліпеня (№ 57). — С. 1. ББК 462.3
О награждении лучших комбайнеров КСУП «Пограничный-Агро».
Чаровская, К. Дело молодых : КСУП «Пограничный-Агро» Берестовицкого района / Катерина Чаровская; фото // Сельская газета. — 2020. — 14 ноября (№ 131). — С. 13. ББК 462.3
Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства (КСУП) “Варанецкі”
Вялікія Эйсманты — аграгарадок ў Бераставіцкім раёне Гродзенскай вобласці, цэнтр Эйсмантаўскага сельсавета і камунальнага сельскагаспадарчага ўнітарнага прадпрыемства “Варанецкі”. Адлегласць да раённага цэнтра – 28 км, да Гродна – 50 км. Знаходзіцца на Ваўкавыскім узвышшы, ў пойме рэчкі Верацейкі.
На тэрыторыі сельсавета пасля вайны ў 1948 годзе былі арганізаваны 15 калгасаў у вёсках: Валотынь – калгас імя Кірава (1949), Вялікія Ёдкавічы і Малыя Ёдкавічы – калгас “Барацьба за мір” (1951), Вялікія Эйсманты — калгас “Новае жыццё (1948), Жукевічы, Міхаліно – калгас імя Жукава (1950), Кавалі – калгас “Чырвоны сцяг” (1949), Каенеўцы – калгас “Вясна” (1950), Кулікі – калгас Э.Ажэшка (1949), Мацеевічы – калгас імя Васілеўскага (1949), Місявічы – калгас імя Мічурына (1951), Рымуцеўцы – калгас імя Панамарэнкі (1950), Станявічы – калгас імя Дзяржынскага (1950), Цыдзікі – імя Стаханава (1950), Ярмолічы – імя Свярдлова (1949).
У 1967 г. за дасягнутыя поспехі ў развіцці земляробства і жывёлагадоўлі калгас быў узнагароджаны ордэнам Леніна.
У 1952 годзе вёскі Вялікія Эйсманты, Рэмуцеўцы, Каенеўцы, Кулікі і Кавалі былі аб’яднаны ў адзін калгас “Гвардыя”, старшынёй якога стаў Андрэй Максімавіч Варанецкі, настаўнік мясцовай школы.
У 1966 г. старшыні калгаса “Гвардыя” Андрэю Максімавічу Варанецкаму было прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы. Варанецкі А. М. быў сапраўдным наватарам вытворчасці.
З 1972 года 35 гадоў калгас узначальваў Мікалай Рыгоравіч Зданчук. У 1976 годзе калгас “Гвардыя” аб’ядналі з калгасам “Свіслач”. Новая гаспадарка стала называцца калгасам імя Варанецкага. М. Р. Зданчук валодаў добрымі арганізатарскімі здольнасцямі, умеў бачыць чалавека, ацаніць яго патэнцыял, і гаспадарка дасягнула высокіх вынікаў як у раёне і вобласці, так і ў рэспубліцы. За 35 гадоў працы М. Р. Зданчук мае ўзнагароды: ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга, ордэн Леніна, ордэн Кастрычніцкай рэвалюцыі. З’яўляецца Заслужаным работнікам сельскай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь.
11 чэрвеня 2003 г. калгас імя А.М. Варанецкага быў рэарганізаваны ў сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў (СВК) імя А.М. Варанецкага.
З сакавіка 2007 года па май 2019 года КСУП «Варанецкі» узначальваў дырэктар Колас Іосіф Іосіфавіч.
1 снежня 2016 г. сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў імя А. М. Варанецкага рэарганізаваны ў камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства “Варанецкі”.
У 2020 годзе сельгаспрадпрыемства было рэарганізавана: 1 красавіка да яго далучылася частка зямель КСУП «Макараўцы».
Спецыялізацыя КСУП “Варанецкі” — мяса-малочная, з развітым буракасеяннем. Плошча сельгасугоддзяў — 5808 га, у тым ліку раллі — 3901 га, лугавых угоддзяў — 1907 га. Колькасць працуючых у гаспадарцы больш за 330 чалавек.
На тэхнічным узбраенні гаспадаркі больш за 50 адзінак трактарнай тэхнікі.
Жывёлагадоўля ў структуры таварнай прадукцыі займае 79%. Асноўнай галіной жывёлагадоўлі з’яўляецца свінагадоўля, якая засяроджана на прамысловым комплексе закрытага цыклу на 12.000 галоў. Буйная рагатая жывёла больш за 4000 галоў размешчана на 4 фермах.
Агрогородок Большие Эйсмонты// Агрогородки Гродненщины. — 2013. — C.10.
Беленя, О. Где родился — там и пригодился / Ольга Беленя // Бераставіцкая газета. — 2021. — 12 чэрвеня (№ 45). — С. 3. ББК 462.3
О трудоустройстве молодых специалистов в КСУП «Воронецкий».
Беляня, В. «Эйсмантаўскі фэст» вітаў гасцей / Вольга Беляня; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 29 чэрвеня (№ 50). — С. 4. ББК 19+462.3+649
Ботвинко, А. Первый молодежный экипаж-тысячник / Анна Ботвинко // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 5. ББК 462.3
О чествовании экипажа в составе старшего комбайнера Яна Шумило и комбайнера Ярослава Толочко из КСУП «Воронецкий».
Василёвкина, Т. Мониторинг полей, мощная техника : в области убрано 24 процента площадей, занятых под зерновыми и зернобобовыми культурами / Татьяна Василёвкина // Гродзенская праўда. — 2021. — 28 ліпеня. — С. 4. ББК 462.3
Гончарова, С. Встретился с депутатами / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 4 лютага (№ 9). — С. 2. ББК 224+225
О визите заместителя председателя райисполкома Андрея Щуки в Эйсмонтовский сельский совет.
Гончарова, С. Использовать и развивать имеющийся потенциал : на базе Берестовицкого района состоялось выездное заседание Гродненского облисполкома / Светлана Гончарова ; Ольга Беленя; фото Сергея Хилюты // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 2—3. ББК 15+224+46+63+641
Гончарова, С. Многодетным семьям — господдержка / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 27 ліпеня (№ 58). — С. 1. ББК 226.3+462.3+649
О многодетной семье Куклевских из аг. Большие Эйсмонты.
Гончарова, С. «Моя семья — мое богатство!» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 2 ліпеня (№ 51). — С. 4. ББК 649
Об организации VIII фестиваля польской культуры и быта «Эйсмонтовский фэст» в аг. Большие Эйсмонты Берестовицкого района.
Гончарова, С. Новые дома в агрогородке Большие Эйсмонты — с электроотоплением / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 27 кастрычніка (№ 84). — С. 1—2. ББК 436+462.3
О Вячеславе и Екатерине Маслиных из аг. Большие Эйсмонты Берестовицкого района.
Гончарова, С. Первый в области семейный экипаж-тысячник / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 1. ББК 462.3
О Степане и Артуре Толочко из КСУП «Воронецкий».
Гончарова, С. Результат — во взаимодействии / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 23 чэрвеня (№ 49). — С. 4. ББК 462.3+649
О проведенном фестивале польской культуры в аг. Большие Эйсмонты при поддержке сельского отдела ОО «Союза поляков на Беларуси», а также крупного сельхозпредприятия КСУП «Воронецкий».
Гончарова, С. Родная земля дает силу / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1 ліпеня (№51). — С. 9. ББК Б649
О жизни семьи Леусиков из агрогородка Большие Эйсмонты.
Гончарова, С. «Эйсмонтовский фэст» — в онлайн-формате / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 4 ліпеня (№ 51). — С. 3. ББК 649
Грибанова, С. Держат планку высоко / Светлана Грибанова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 6. ББК 462.3
О работе КСУП «Воронецкий».
Заенчковская, О. Замечательных удача замечает / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 26 мая (№ 41). — С. 2. ББК 466.2
О Веславе Станиславовне Титок, ветеринаре из аг. Большие Эйсмонты.
Заенчковская, О. О юбилее области, переписи населения и пожарной безопасности / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 17 жніўня (№ 64). — С. 2. ББК 226+46
О встрече членов областной и районной информационно-пропагандистских групп с трудовым коллективом КСУП «Воронецкий».
Заенчковская, О. Эйсмонтовский сельсовет: славное прошлое, стабильное настоящее / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 13 красавіка (№ 29). — С. 3. ББК 225
Карпук, Е. Гармония межнациональной семьи / Елена Карпук // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1 ліпеня (№51). — С. 9. ББК Б649
О жизни семьи Янушко из агрогородка Большие Эйсмонты.
Козырев, В. Доктор Ботвич на своем месте : Большим Эйсмонтам с молодым специалистом очень повезло / Владимир Козырев ; фото Алексея Бибикова // Сельская газета. — 2021. — 17 июня (№ 69). — С. 10. ББК 52
О Ларисе Ботвич, враче общей практики в врачебной амбулатории аг. Большие Эйсмонты.
Миклаш, И. Урожайные рейсы Анджея Каспшака / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 19 лістапада (№ 90). — С. 3. ББК 462.3
Об Анджее Каспшаке, водителе КСУП «Воронецкий».
Міклаш, І. «Ад Алекшыц да Эйсмантаў: час, прастора, лёсы» / Ірына Міклаш; фота // Бераставіцкая газета. — 2020. — 22 жніўня (№ 65). — С. 4. ББК 633+65
Наддэ, Н. «Если бы Питер был фермером…»// Бераставiцкая газета. — 2007. — 17 кастрычніка (№ 80). — C.3. ББК 462.3
Представители голланской компании Трау Нутриш Хайфид на областном семинаре в СПК имени Воронецкого.
Хилюта, С. КСУП «Воронецкий»: резервы для роста есть / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 18 лютага (№ 13). — С. 3. ББК 462.3
Хилюта, С. На старте важнейшей кампании / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 10 сакавіка (№ 19). — С. 1. ББК 462.3
О посевной кампании в КСУП «Воронецкий».
Хилюта, С. «Наш животновод» — в КСУП «Воронецкий» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 24 сакавіка (№ 23). — С. 3. ББК 462.3
Хилюта, С. Первыми встречают весну аграрии / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 23 сакавіка (№ 22). — С. 1. ББК 462.3
О весенне-полевых работах в КСУП «Воронецкий».
Хилюта, С. Пришел черед сахарной свеклы / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 4 красавіка (№ 26). — С. 1. ББК 462.3
О севе зерновых культур в КСУП «Воронецкий».
Хилюта, С. Радует кукурузное поле / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 14 верасня (№ 72). — С. 1. ББК 462.3
Об уборке кукурузы в КСУП «Воронецкий».
Хилюта, С. Слаженный тандем / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 12 красавіка (№28). — С. 1. ББК Б462.3
О Яне Каспшаке, механизаторе в КСУП «Воронецкий на участке №1 «Эйсмонты».
Хилюта, С. Уборка хлебов завершена / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 11 жніўня (№ 62). — С. 3. ББК 462.3
Об уборочной кампании в Берестовицком районе.
Янушко, В. Владимир Янушко: «В приоритете — качественное выполнение своей работы» / беседовала Анна Ботвинко // Бераставіцкая газета. — 2021. — 10 ліпеня (№ 53). — С. 3. ББК 462.3
Беседа с Владимиром Янушкой, заместителем управляющего отделением КСУП «Воронецкий».
Аграгарадок Стары Дворац размяшчаецца на тэрыторыі Пархімаўскага сельскага савета. Філіял РУП «Гроднаэнерга» аграфірма «Стары Дворац» займаецца малочна-мясной жывелагадоўляй з развітай збожжавай гаспадаркай і буракасеяннем.
Аграфірма «Стары Дворац», філіял РУП «Гроднаэнерга» — гаспадарка параўнальна невялікая. Плошча яго сельскагаспадарчых угоддзяў складае 2960 гектараў, раллі — 2400 гектара. Але ў эканамічным плане сельскагаспадарчае прадпрыемства даволі моцнае. Землі аграфірмы размешчаны на тэрыторыі васьмі населеных пунктаў. Сваю гісторыю гаспадарка вядзе з красавіка 1945 года, калі на агульным сходдзе жыхароў вёскі Стары Дворац было прынята рашэнне аб стварэнні першага ў раёне калгаса з сімвалічнай назвай «Перамога». Асноўнае яго ўзбуйненне адбылося ў 1953 годзе, калі да яго паэтапна далучылі яшчэ пяць гаспадарак. У такім складзе сельгаспрадпрыемства, ператворанае ў 2003 годзе ў СВК «Стары дворац», існуе і сёння. Апошняя рэарганізацыя адбылася ў 2005 годзе. На базе сельскагаспадарчага вытворчага кааператыва быў створаны філіял РУП «Гроднаэнерга» — аграфірма «Стары Дворац», якая спецыялізуецца на малочна-мясной жывёлагадоўлі з развітай збожжавай гаспадаркай і вырошчваннем цукровых буракоў.
Асноўныя паступленні фінансавых сродкаў у казну забяспечвае вытворчасць малака.
Велізарныя сродкі былі затрачаны на перааснашчэнне асноўных вытворчых фондаў. Дзякуючы гэтаму ўзведзены сучасны малочна-таварны комплекс «Бярозка» на больш чым 700 галоў дойнага статка з замкнёным цыклам вырошчвання цялят і да дарослых кароў. Тут створаны аптымальныя ўмовы працы, а таксама ідэальны мікраклімат для ўтрымання жывёл. З пераходам на сучасныя тэхналогіі павялічыліся надоі малака, прыкметна палепшылася яго якасць.
У 2008 годзе ў гаспадарцы ўведзены ў эксплуатацыю адзін з лепшых у Рэспубліцы высокаэфектыўных зернеачышчальна-сушыльных комплексаў – ЗСК «ПЕТКУС» прадукцыйнасцю 40 планавых тон у гадзіну. На 70 працэнтаў абнавілі машынна-трактарны парк. Больш за 10 мільярдаў рублёў выдаткавалі на набыццё новай тэхнікі. Добраўпарадкавана тэрыторыя механізаванага двара, праведзены капітальны рамонт адміністрацыйнага будынка. Працаўнікі сельгаспрадпрыемства дамагліся поспехаў і ў мясной галіне.
У 2011-м годзе гаспадарка атрымала прыбытак і ў раслінаводстве. Асноўны ўпор тут робяць на рапс і цукровыя буракі. Сёлета павялічылі пасяўныя плошчы пад гэтыя культуры — да 300 гектараў на кожную.
У 2012-м годзе Аграфірма «Стары Дворац» філіяла РУП «Гроднаэнерга» займае першае месца ў рэспубліканскім конкурсе сярод сельскагаспадарчых філіялаў Міністэрства энергетыкі. Лідарства ў працоўным спаборніцтве забяспечана высокімі паказчыкамі па ўраджайнасці збожжавых і зернебабовых. Сёння ў «Старым Дворцы» створана і добрая кармавая база.
Калектыў аграфірмы неаднаразова займаў 1-ыя месцы ў рэспубліканскіх конкурсах, якія штогод праводзяцца сярод сельскагаспадарчых філіялаў Міністэрства энергетыкі Рэспублікі Беларусь.
Ганчарова, С. Стары дворец и Макаровцы станут агрогородками // Бераставiцкая газета. — 2008. — 19 студзеня (№ 5). — C.2. ББК Б19
Гончарова, С. Александр Курило посетил агрофирму «Старый Дворец» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 27 чэрвеня (№ 49). — С. 2. ББК 224+462.3
Гончарова, С. Жилье для труженников села / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 14 снежня (№ 97). — С. 1. ББК 436+462.3
О возведении двухэтажного жилого дома для специалистов агрофирмы «Старый Дворец».
Держанович, В. И сново первые! // Бераставіцкая газета. — 2011. — 15лістапада(№ 90). — C.3. ББК Б462.3
О работе филиала РУП»Гродноэнерго» агрофирмы «Старый Дворец.
Держанович, В. Путём перемен и преобразований // Бераставіцкая газета. — 2010. — 20лістапада (№ 91). — C.3. ББК 462.3
О работе филиала РУП»Гродноэнерго» агрофирмы «Старый Дворец.
Дудко, А. Сев — дело рук профессионалов / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 31 жніўня (№ 68). — С. 3. ББК 462.3
О посевной кампании озимых на базе агрофирмы «Старый Дворец».
Дудко, А. Соревновались селекционеры / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 28 верасня (№ 76). — С. 3. ББК 462.3+466
О районном конкурсе по искусственному осеменению и воспроизводству стада крупного рогатого скота, который состоялся на базе агрофирмы «Старый Дворец».
Заенчковская, О. Зернышко к зернышку / Ольга Заенчковская; фото автора // Бераставіцкая газета. — 2019. — 3 жніўня (№ 60). — С. 1, 3. ББК 462.3
Об уборочной кампании в агрофирме «Старый Дворец».
Заенчковская, О. Кукуруза в поле…нашего зрения / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 5 верасня (№ 70). — С. 3. ББК 462.3
Об уборочной кампании по уборке кукурузы в агрофирме «Старый Дворец».
Заенчковская, О. Кукурузу — на поля! / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 4 мая (№ 35). — С. 6. ББК 462.3
О посевной кампании на базе агрофирмы «Старый Дворец».
Заенчковская, О. На смену пришла зеленая жатва / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 11 жніўня (№ 63). — С. 3. ББК 462.3
О кормозаготовительном процессе на базе агрофирмы «Старый Дворец».
Лешенюк, А. Дружный и сплоченный коллектив // Бераставіцкая газета. — 2013. — 16 лістапада (№№ 90-91). — C.11. ББК 462.3
О работе филиала РУП»Гродноэнерго» агрофирмы «Старый Дворец.
Миклаш, И. 10 лет в составе «Гродноэнерго» // Бераставіцкая газета. — 2015. — 22 снежня (№ 101). — C. 5. ББК 462.3
Миклаш, И. Закладывают фундамент для будущих результатов / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 14. ББК 462.3
О трудовом коллективе агрофирмы «Старый Дворец» Берестовицкого района.
Миклаш, И. Лидер областного соревнования / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 24 лістапада (№ 92). — С. 2. ББК 462.3
О Владиславе Мандрике, молодом водителе в агрофирме «Старый Дворец».
Миклаш, И. Старательный труд — достойный результат / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 11. ББК 462.3
О работе агрофирмы «Старый Дворец».
Предко, Ю. Дисциплина — залог успеха / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2017. — 18 лістапада (№91). — С. 9. ББК 462.3
О работниках агрофирмы «Старый Дворец».
Предко, Ю. «Нам есть, чем гордиться» / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 11. ББК 462.3
О работе агрофирмы «Старый Дворец».
Предко, Ю. Районная группа побывала в Старом Дворце / Юлия Предко // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 сакавіка (№ 23). — С. 2. ББК 224+462.3
Григорий Романович Ширма
Родился 8 (21) января 1892 года (по другим источникам — 20 января) в деревне Шакуны (ныне в Пружанском районе Брестской области Беларуси) в семье белорусских крестьян.
Окончил Пружанское городское училище (1905—1910). В 1911—1912 годах учился на двухгодичных педагогических курсах в Свенцянах (ныне в Литве). После окончания курсов учительствовал в Лидском и Свенцянском уездах Виленской губернии. С 1914 года продолжил учëбу на литературном факультете Седлецкого учительского института (ныне Польша). Во время Первой мировой войны вместе с эвакуированным институтом попал в Москву, затем в Ярославль и Воронеж (окончил в 1918).
В конце войны мобилизован в армию. Окончил Чугуевское военное училище на Харьковщине. Служил в звании прапорщика в Туркестане.
После революции по направлению Белорусского национального комиссариата едет организовывать школу в Новохопёрский уезд Воронежской губернии, куда выехали перед войной его родители. Здесь работал директором школы в селе Новогольском, преподавал литературу, психологию, педагогику и словесность, одновременно заведовал волостными отделами образования и культуры. Организовал школьную библиотеку, хор, драматический кружок.
В июне 1922 года, в ходе реэвакуации из РСФСР жителей районов Западной Беларуси на родину вернулся в родные Шакуны. Чтобы прокормить семью пришлось некоторое время работал на лесоразработках. В конце 1922 года стал регентом хора пружанского Александро-Невского собора. В 1924 году организовал в Пружанах хор.
В 1926 году переехал в Вильнюс. Работал в секретариате революционно-демократической организации «Громада», учителем пения и белорусской литературы в открывшейся на частные средства Виленской белорусской гимназии, где организовал и руководил хором. В этом же году стал первым руководителем народной капеллы в Делятичах (ныне в Новогрудском районе Гродненской области). После увольнения из гимназии (1928 г) работал в Университете Стефана Батория (ныне Вильнюсский университет), руководил хором. Служил регентом в Виленском Пречистинского соборе.
Осенью 1929 года Григорий Ширма несколько недель жил в деревне Берестовичаны, где записывал народные песни, выступал с беседами перед членами кружка ТБШ. Почему он выбрал именно эту деревню? Думается, потому, что в ней был многолюдный и очень активный кружок ТБШ, а еще здесь были очень известны на всю окрестность своими самобытными песнями местные певицы.
Бывший житель деревни Берестовичаны рассказывает:
«Был это очень интеллигентный человек с симпатичной аккуратно подстриженной бородой и усами, густой шевелюрой. Остановился он у Валейков. У них был уютный дом с доброжелательными хозяевами. Здесь мы собирались на встречи с Григорием Ширмой, на которых он много рассказывал о деятельности ТБШ, о творчестве уже известных тогда литераторов Михаила Василька, Михаила Машары, Максима Танка, читал их произведения, но больше всего он любил слушать песни, которые целыми вечерами пели берестовичанские женщины. Ходил он и по соседним деревням, другой раз мы по очереди его подвозили на повозке то в Людвиново, то в Вороны, то в Кваторы.
В 1930 году некоторое время жил в деревне Рудовляны Берестовицкого района, где также собирал песенное народное творчество. Отметим, что он никогда не останавливался в имениях, а жил только в деревнях. Через некоторое время в одном из номеров «Летописи ТБШ” Григорий Ширма писал: “Был в Большой Берестовице, Берестовичанах, Рудовлянах и других окрестных деревнях. Так и не понял, почему Берестовица так называется, ведь городок сам небольшой, которых много в Западной Беларуси. Но люди там действительно великие, и величие их проявляется прежде всего в трудолюбии, гостеприимстве, доброжелательности, любви к родному слову, материнской песне, к земле белорусской….”.
В 1931 году Григорий организовал хор Белорусского союза студентов.
С 1907 года занимался собиранием и изучением белорусского народно-песенного фольклора. С 1922 года вёл большую культурно-просветительскую деятельность в Западной Беларуси, выступал с лекциями, статьями, издавал сборники произведений белорусских поэтов (в том числе Максима Танка). С 1927 года был одним из руководителей прогрессивной культурно-просветительской западно-белорусской организацией Товарищество белорусской школы вплоть до её запрещения польскими властями в конце 1936 года. За свою деятельность дважды подвергался арестам в буржуазной Польше. Отбывал наказание в виленской тюрьме «Лукишки».
После воссоединения Западной Беларуси с Белорусской ССР в 1940 году организовал и возглавил Белорусский ансамбль песни и танца (с 1950 — Государственный академический хор Белорусской ССР, с 1957 — Государственная академическая хоровая капелла Белорусской ССР, с 1978 — имени Г. Ширмы). С началом войны коллектив находился на гастролях в РСФСР, откуда выехал на Кавказ, а затем в Красноярск. Здесь был арестован НКВД и находился в тюрьме до марта 1942 года. После перевезен на Лубянку, где допросы проводились до августа. Освобожден по ходатайству Я. Коласа перед П. Пономаренко и выслан под надзор органов НКВД в Северный Казахстан, где работал учителем средней школы.
В 1943 году ему разрешают вернуться в ансамбль. Коллектив давал концерты для горняков и сталеваров Кузбасса и Урала, тружеников колхозов и совхозов, раненых в госпиталях, воинов Первого Белорусского фронта. В июле 1944-го ансамбль вернулся в Минск. С осени 1944 года работает в Гродно. В 1952 году Государственный хор Белорусской ССР снова переехал в Минск.
Капелла под его руководством стала выдающимся хоровым коллективом, отличающимся высоким мастерством.
В 1970 году под давлением вынужден был подать на увольнение с должности художественного руководителя капеллы.
В 1964 году был одним из основателей общественной организации «Белорусское общество по связям с соотечественниками за рубежом».
С 1966 по 1978 год — председатель правления Союза композиторов Белорусской ССР и секретарь правления Союза композиторов СССР. Член Союза писателей СССР с 1966 года.
Депутат Верховного Совета Белорусской ССР 4-9-го созывов (1955—1978). Член КПСС с 1959 года.
Умер 23 марта 1978 года в Минске. Похоронен на Восточном кладбище.
Творчество
Автор записей, гармонизаций, музыкального оформления и публикации около 5000 белорусских народных песен, статей и исследований по вопросам белорусского искусства, фольклору и хоровому исполнительству. Составитель многочисленных фольклорных сборников, в том числе:
«Белорусские народные песни» (1929)
«Наша песня» (1938)
«Белорусские народные песни, загадки и пословицы» (1947)
«Белорусские песни» (1955)
«Школьный песенник» (1957)
«Избранные песни из репертуара Государственного хора БССР» (1958)
«Двести белорусских народных песен» (1958)
«Белорусские народные песни» (т. 1-4, 1959, 1960, 1962, 1976)
«Поет Государственная академическая хоровая капелла БССР» (1966)
«Белорусские народные песни (для хора)» (т. 1-2, 1971, 1973)
«Песня — душа народа: из литературного наследия». Мн., 1993.
Сочинения
«Белорусская рапсодия» для симфонического оркестра
Пьеса для скрипки на тему колядки из Пружанского уезда «Дар Белой Руси»
Музыка для пьесы Василия Шашалевича «Преисподняя»
Обработоки белорусских народных песен для голоса и фортепиано, для смешанного хора.
Библиография:
Галоўка, С. А. Віленская партытура Рыгора Шырмы / Сяргей Галоўка // Беларуская думка. — 2020. — № 9. — С. 28—35.
Галоўка, С.Віленская партытура Рыгора Шырмы / Сяргей Галоўка ; фота // Беларуская думка. — 2020. — № 9. — С. 28—35.
Гегелло, Н. В.Ширма поднимается выше: из опыта работы кружков Театра кукол / Н.В. Гегелло. — М.: Молодая гвардия, 1962. — 64 с.
Жураў, А. В.Жыццё з песняй: біяграфічны нарыс Рыгора Раманавіча Шырмы, дзённік / Аляксандр Жураў; аўтар прадмовы [І. К. Цішчанка]. — Мінск: Бестпрынт, 2001. — 224 с.
«Застаў ансамбль у цяжкім стане…» // Мастацтва. — 2010. — № 5. — С. 50-51.
Пра ўнікальны дакумент дырыжора Р.Шырмы, які ён напісаў у ваенны час.
Исследование как творчество: сборник статей III открытой научно-творческой конференции им. Григория Ширмы, Брест, 20 апреля 2021 года. — Брест: Брестский государственный университет имени А. С. Пушкина, 2021. — 38 с.
Ковалив, В. В.Нестор Федорович Соколовский, Григорий Романович Ширма / В. В. Ковалив // Пачатковае навучанне. Серыя «У дапамогу педагогу». — 2014. — № 9. — С. 78—79.
Марціновіч, А.Рыгор Шырма: з песняй праз усё жыццё / Алесь Марціновіч. — Мінск: Харвест, 2013. — 63, [1] с. — (100 выдатных дзеячаў беларускай культуры)
Мінкевіч, Л.Чараўнік народнай песні / Людміла Мінкевіч; фота // Народная газета. — 2022. — 21 студз. — С. 30. ББК 75
Пра Рыгора Шырму (1892-1978), беларус. харавога дырыжора, кампазітара, фалькларыста. У 1944-1952 гг. жыў у Гродне.
Мурина, С.Григорий Ширма [(1892 — 1978)]: знаменитый и неизвестный / Светлана Мурина; фото // Гродзенская праўда. — 2014. — 19 лістап. — С. 8.
Нисневич, И. Г. Григорий Романович Ширма: очерк жизни и творчества / И. Г. Нисневич. — 2-е изд. — Л. Музыка, 1971. — 80с.
Нисневич, И. Г.Григорий Романович Ширма: очерк жизни и творчества / И.Г. Нисневич. — М. — Л. : Музыка, 1964. — 51 с.
Песня на ўсё жыццё: успамiны пра Р.Р. Шырму / склад. В.А. Сiзко. — Мн. : Мастацкая лiтаратура, 1983. — 350 с.
Рагойша, В.Ахоўнік душы народа // Лiтаратура i мастацтва. — 2012. — № 3. — C. 1,18.
Да 120 — годдзя з дня нараджэння Р. Шырмы
Рублеўская, Л.»Хто не любіць народную песню, хто не адчувае радасці, якую яна ўлівае ў душу чалавека, той няшчасны, са скалечанай душой» / Людміла Рублеўская; фота // Звязда. — 2022. — 15 лют. — С. 12—13.
Рыгор Шырма: Фотаальбом / Аўт. — склад. В.Д. Лiцвiнка. — Мн.: Беларусь, 1990. — 63 с.
Саяпин, В.История улицы 1 Мая, или Где же всё-таки жили Ширма и Богданович / Виктор Саяпин; фото // Вечерний Гродно. — 2011. — 9 марта. — C. 30.
Саяпин, В.Почтовый талон, который 60 лет назад отправил Григорий Ширма: [(1892-1978)], нашла школьная учительница / Виктор Саяпин ; фото // Вечерний Гродно. — 2011. — 20 апр. — C. 46.
Соламава Вольга Восіпаўна
…Нягледзячы на ўсе жыццёвыя пера-петыі, Вольга закончыла 5 класаў польскай школы, сфарміравалася, як маладзёжны лідэр, някепска навучылася пісаць па-руску.
7 мая 1940 года яшчэ адна значная падзея здарылася ў жыцці: яе прынялі ў камсамол. У той час гэта было адметнай падзеяй для маладых людзей, тым больш, калі чалавек (няважна, ці гэта юнак, ці дзяўчына) быў патрыётам Савецкай краіны. Пасля заканчэння курсаў “Паўлінцы” прапанавалі застацца ў Гродне, але яна хацела паспрабаваць сябе ў сельскай школе. Яе накіравалі на працу ў пачатковую школу ў вёску Іванаўцы Падліпскага сельсавета Гродзенскага раёна.
І не таму, што вяскоўцы не хацелі дапамагчы сваім сціплым узносам Савецкай дзяржаве, а таму, што і на гэты сціплы ўзнос не хапала грошай. Хтосьці параіў начальству ўзяць у камісію па арганізацыі пазыкі маладую настаўніцу. Кажуць, Вольга спачатку заўпарцілася, а потым выставіла ўмову: у вёсцы Іванаўцы не павінна быць людзей з раёна. Яна паспрабуе справіцца з гэтым заданнем, па тым часе нялёгкім і адказным, адна. І папрасіла для гэтага тыдзень. І справілася…
Вялікім здабыткам раённай бібліятэкі з’яўляюцца літаратурныя творы сталых жыхароў Бераставіччыны. Падчас урачыстага сходу, прысвечанага 35-годдзю Бераставіцкай раённай арганізацыі “Беларускае грамадскае аб’яднанне ветэранаў”, працавала кніжная выстава “Творчае жыццё нашых ветэранаў”, якую падрыхтавалі супрацоўнікі Бераставіцкай раённай бібліятэкі. Выстава прапанавала ўдзельнікам святочнай сустрэчы пазнаёміцца з вершамі, апавяданнямі, краязнаўчымі работамі і нарысамі нашых знакамітых бераставічан-ветэранаў. Гэта Мікалай Пацэнка, Мікалай Зданчук, Канстанцін Богуш, Галіна Румак, Марына Дзегцярова, Ала Лагада, Канстанцін Станкевіч, Сяргей Габрусевіч, Святлана Пракопік і інш. На працягу многіх гадоў выданнем зборнікаў твораў нашых аўтараў займаецца аддзел маркетынгу Бераставіцкай раённай бібліятэкі імя В.М.Кавалеўскага.
У межах акцыі “Чытаем разам” бібліятэкар філіяла “Масалянская інтэграваная сельская бібліятэка” наведала мясцовую школу з гучнымі чытанні “Паэзіі цудоўны свет”. Дзеці даведаліся, што паэтычныя творы беларускіх пісьменнікаў прымушаюць па-новаму бачыць свет, рабіць нечаканыя адкрыцці і насычацца эмоцыямі і пачуццямі. Дзеці чыталі вершы Я. Коласа, Ул. Мазго, Ул. Марчука, А. Зэкава і інш.
Уникальный экспонат прописался в фондах Свислочского историко-краеведческого музея. Здесь хранятся костные останки настоящего мамонта, который обитал на берестовицкой земле 10 — 15 тысяч лет назад. 26 августа 1992 года кость мамонта обнаружил заведующий участком колхоза «Пограничный» Берестовицкого района Пётр Семёнович Лизунков. Найдена она была в глее при очистке озера в деревне Грицевичи на глубине трех метров. До сих пор остаются загадкой причина смерти этого мамонта, его возраст и вес. По этому поводу можно строить лишь предположения. Однако найденная кость еще раз подтверждает вывод исследователей о широком распространении мамонтов на территории Западной Беларуси. Можно с уверенностью говорить о том, что и наши края были обитаемы в далеком прошлом – в архаичные времена задолго до появления человека здесь жили мамонты.
540 гадоў з дня нараджэння Хадкевіча Аляксандра Іванавіча (1475-1549), дзяржаўнага дзеяча ВКЛ, ваяводы Навагародскага, маршалка гаспадарскага, мецэната, першага ўладальніка Бераставіцы ў 1506 – 1549 гг.
515 гадоў з дня нараджэння Хадкевіча Рыгора Аляксандравіча (каля 1500 – 12.11.1572), гетмана Вялікага княства Літоўскага, удзельніка Інфлянцкай вайны з Масковіяй (1564-1583), другога сына ваяводы Навагародскага А.І.Хадкевіча, уладальніка Бераставіцы ў 1550 – 1569 гг.
465 гадоў з часу стварэння акта падзелу радавых уладанняў А.І. Хадкевіча (1550 г.), ваяводы навагародскага, уладальніка Бераставіцы ў 1506 – 1549 гг., паміж яго сынамі Рыгорам, Геранімам і Юрыем. Бераставіца перайшла ва ўласнасць Юрыя і Рыгора . А з 1570 г. яе уладальнікамі сталі дзеці Юрыя Хадкевіча (к. 1509-1569), ад якога бярэ пачатак бераставіцкая лінія Хадкевічаў.
425 гадоў з дня нараджэння Хадкевіча Крыштофа (каля 1590-1652), дзяржаўнага і ваеннага дзеяча Вялікага Княства Літоўскага, кашталяна трокскага (1633—1636 гг.), віленскага (1636—1642 гг.), ваяводы віленскага з 1642 г., старасты гродзенскага, бабруйскага, крэўскага, уладальніка Вялікай Бераставіцы ў 1617 -1652 гг. Пры Крыштофе ў мястэчку з’яўляецца драўляны палац Хадкевічаў.
420 гадоў з дня смерці Хадкевіча Ежы Юр’евіча (? – 26.10.1595, Бераставіца), дзяржаўнага дзеяча Вялікага княства Літоўскага, маршалка Трыбунала Літоўскага, старасты жмудскага, уладальніка Бераставіцы да 1595 г., пахаванага ў склепе касцёла Звеставання Панны Марыі.
400 гадоў з часу асвячэння (1615) касцёла Звеставання Панны Марыі ў Вялікай Бераставіцы, помніка архітэктуры позняга барока, фундатарам якога быў Геранім Хадкевіч (1565 – 1617), кашталян віленскі і стараста брэст-літоўскі, уладальнік Вялікай Бераставіцы ў 1595-1617 гг. Касцёл у 1615 г. быў пабудаваны з дрэва і асвячоны віленскім біскупам Бенедыктам Войнам (?-1615).
385 гадоў з дня нараджэння Мнішка Ежы Яна Вандаліна (каля 1630-1693), дзяржаўнага дзеяча Рэчы Паспалітай, кашталяна санацкага (з 1678 г.), ваяводы валынскага (1684-1692), уладальніка Вялікай Бераставіцы ў 1661-1693 гг., фундатара будаўніцтва драўлянага касцёла ў Рудаве – месце культу абраза Божай Маці Рудавай.
345 гадоў з дня нараджэння Мнішка Юзафа Вандаліна (1670-1747), дзяржаўнага дзеяча і буйнейшага магната Рэчы Паспалітай, маршалка вялікага кароннага, кашталяна кракаўскага, мецэната, уладальніка Вялікай Бераставіцы ў 1700-1747 гг., які ахвяраваў грошы на будаўніцтва ў Бераставіцы новага мураванага касцёла замест згарэлага ў 1741 г. драўлянага
265 гадоў назад (1750 г.) граф Тадэуш Дунін-Юндзіл (каля 1720 – 1771) пачаў будаўніцтва палаца ў Мураванай Бераставіцы. Будаўніцтва завяршыў яго сын Францішак Дунін-Юндзіл, падкаморы гродзенскі, маршалак шляхты Гродзенскага павета.
Скарб дваранскага рода Нямцэвічаў быў знойдзены 18 жніўня 1989 года на тэрыторыі пагранзаставы Мінчыкі ваеннаслужачымі в/ч 2141 М. Каленчуком і В. Касцецкім падчас здабычы пяску на месцы былога фальварка Цецяроўка.
У пачатку ХХ стагоддзя Нямцэвічы парадніліся з Касакоўскімі бераставіцкай лініі і пражывалі ў маёнтку Цецяроўка. Цікавасць да гэтага роду я праявіў, вывучаючы спадчыну Касакоўскіх на Бераставіччыне. У кнізе А. Гладышчука “Нямцэвічы. Сапраўдная гісторыя” (Мінск, 2009) сустрэў пісьмо Ежы Урсын-Нямцэвіча ад 28 студзеня 1990 года, які з’яўляецца непасрэдным удзельнікам хавання памятных рэчаў пад Мінчыкамі.
Пісьмо з’явілася водгукам на публікацыю артыкула “Тайна скарбу” ў “Гродзенскай праўдзе” ад 26 жніўня 1989 года. З ліста Ежы стала вядома, што свае памятныя рэчы хавалі трое чалавек: ён сам, дзядзька-вайсковец Ежы Урсын-Нямцэвіч, уладальнік маёнтка Цецяроўка, і яго 16-гадовы сын Юзаф. Аўтар ліста меў на той час 15 год. Хавалі найбольш каштоўныя сямейныя рэліквіі. Гэта два срэбныя імянныя кубкі канца ХVII-XVIII стагоддзяў Юліяна Урсын-Нямцэвіча. Адзін з іх зроблены ў Гданьску майстрам М. Якабам і аздоблены рэльефнымі выявамі сцэн, якія датычацца святаў, звязаных з Раством Хрыстовым. У другім кубку варшаўскі майстар Т. Клімашэўскі ўмацаваў калекцыю з дваццаці манет і медалёў XIV–XVIII стагоддзяў.
Сярод вайсковых памятных рэчаў – бронзавая булава Андрэя Урсын-Нямцэвіча, камандзіра пераможнай бітвы з туркамі пад Венай у 1683 годзе. Булава сімвалічная, мае серыю партрэтаў ваяроў паміж шчытамі з пчоламі. Булава, як джала, напамінае ворагам аб небяспецы. Ёсць тут і рынграф афіцэрскі XVIII ст. часоў паўстання Тадэвуша Касцюшкі (1794 г.), ад’ютантам якога быў Юліян Урсын-Нямцэвіч. На бронзавай шчытападобнай пласціне награвіраваны польскі арол у кароне з медальёнам на грудзях.
У мінчыцкай калекцыі таксама тры ўзнагароды – знакі палкоў войска Польскага 1920-1929 гадоў, якія належалі ротмістру Ежы Урсын-Нямцэвічу,
Малыя Ёдкавічы, археалагічны помнік — могільнік культуры шарападобных амфар (2-я пал. 3-га тыс. да н. э.) каля в. Малыя Ёдкавічы Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці. Быў размешчаны на паўд-зах. ускраіне вёскі. У час распрацоўкі пясчанага кар’ера знойдзены косці, гліняны посуд, каменныя і касцяныя вырабы. У 1971 г. К. Т. Кавальская даследавала рэшткі пахавання ў каменнай скрыні і сабрала артэфакты пад сценкай кар’ера. Знойдзены вузкае шліфаванае долата з крэменю, касцяное долата, 2 іклы дзіка, цэлая і фр-ты 2 амфар, шыракагорлая амфара, арнаментаваная па шыйцы авальнымі ямкавымі наколамі і адбіткамі лінейнага штампа.
За 0,2 км на поўдзень ад вёскі, на ўзвышаным правым беразе р. Свіслач, ва ўрочышчы Царковішча. Захавалася каля 10 магіл яцвяжскага паходжання (14 — 16 ст). Выявіў у 1937 г. А. Лявіцкі, абследаваў у 1984 г. Я. Г. Звяруга. На некаторых камянях ёсць крыжападобныя знакі. Раскопкі не праводзіліся. 
Ці задумваемся мы над тым, якую цікавую спадчыну заставілі нашы продкі ў нашых родных мясцінах? Ходзячы па будзёнай Бераставіцы мы яе не заўважаем і, сапраўды, патрэбен зрок дзіцяці, каб адкрыць нешта незвычайнае. Яшчэ ў дзяцінстве, блукаючы каля сённяшняга раённага шпіталя і, шукаючы першыя веснавыя кветкі, я выпадкова сутыкнулася з нечым, што вельмі ўразіла мяне. Тады я пабегла дамоў і зашчабятала сваёй матулі, што знайшла камень-гузік, вельмі вялікі і непадобны на іншыя. Матуля не паверыла мне, мабыць я была яшчэ зусім маленькай у яе вачах, хоць мне і было на той час 10 год. З цягам часу я забыла аб знаходцы, а, калі вучылася на ІІ курсе ГрДУ, то прыгадала аб гэтым. Я не магла паверыць у тое, калі зноў убачыла сваімі ўласнымі вачамі гэты “зузік”, што праз такі вялікі адрэзак часу ён заставаўся ляжаць на сваім месцы.
I жылі дзесці ў гэтых краях прыгожы, ростам ладны i да работы здатны юнак, якога ўсе празвалі за яго прыгажосць i статнасць Бераст. А ў суседняй сям’і жыла не менш прыгожая, увішная i да сямейных клопатаў спраўная дзяўчына з прыгожым імем Тавіца. 3 дзяцінства ведалі яны адзін аднаго, i калі прыспела часіна, то й мілавацца сталі. Такое ўжо каханне ў іх распачалося, што i расказаць пра яго цяжка. Глядзяць людзі, зайздросцяць. Кожны, вядома, маладосць сваю прыгадвае. Не адна сляза скацілася на грудзі ў мужчын i жанчын.
У ліпені 1563 года ўжо яго сыну, Вялікаму старасце Вялікага княства Літоўскага, Рыгору Хадкевічу “за успешно проведенные переговоры о перемирии с Великим князем Московским, которые он вёл с большим риском и государственной мудростью” пераходзяць у пажыццёвае валоданне “фальварак Клепачы з пабудовамі, землямі і царквой, што знаходзяцца пры ім”, а таксама навакольныя вёскі.
