Да Дня Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь у філіяле “Масалянская інтэграваная сельская бібліятэка-клуб” прайшла інфарміна “Канстытуцыя-сімвал эпохі” для дзяцей пачатковай школы. Бібліятэкар пазнаёміла вучняў з гісторыяй узнікнення і развіцця канстытуцыйнага права ў нашай рэспубліцы, са структурай Канстытуцыі, яе асноўнымі раздзеламі і артыкуламі, а таксама галоўнымі дзяржаўнымі сімваламі Рэспублікі Беларусь.
Першапачаткова маёнтак быў уласнасцю князёў Масальскіх. Можна меркаваць, што ад іх прозвішча і ўтворана назва вёскі. У XIX ст. у складзе гэтага памесця было многа фальваркаў, якія знаходзіліся ў Гродзенскім і Ваўкавыскім паветах. Усё гэта належала дочкам Юзафа Біспінга. Як сцвярджае польскі гісторык Р. Афтаназы, радаслоўная гэтай сям’і бярэ свій пачатак з Вестфаліі, дзе Біспінгі недалёка ад г. Мюнстэр мелі зямлю і замак, які згарэў дашчэнту ў 1651 г. Першым пераехаў у Вялікае Княства Літоўскае князь Ян Біспінг, у прывілеі якога, выдадзеным у 1609 г. каралём Рудольфам Іію пацвярджаецца яго знакамітае дваранскае паходжанне і тое, што ён займаў высокія дзяржаўныя пасады ў Мюнстэрскай акрузе. Самым першым маёнткам, атрыманым за службу на новым месцы, была Струбніца (цяпер у Гродзенскім раёне). Адзін з нашчадкаў Юзафа Біспінга, уладальнік Струбніцы ў пазнейшы час, славіўся пышнай і багатай арганізацыяй паляванняў на тутэйшых землях, на што трацілася шмат грошай і ў выніку адмоўна ўплывала на гаспадарчую дзейнасць маёнтка, які прыйшоў у заняпад.
Сёстры Біспінг, якія валодалі маёнткам у ХІХ ст., былі замужам за расійскімі афіцэрамі: Аляксандра – за палкоўнікам Аляксандравічам Свячыніным, Юзэфа – за шабелянам Мікалаем Вайчынскім. Графіні Біспінг памерлі, не пакінуўшы нашчадкаў. Каля 1850 г. маёнтак Масаляны яны падарылі свайму стрыечнаму ўнуку Аляксандру Біспінгу, у якога да ўсяго гэтага быў і свой салідны капітал у 100 тысяч рублёў золатам у Пецярбургскім банку. Граф Аляксандр Біспінг, мусіць прымаў удзел у паўстанні 1863 г., бо пасля яго задушэння быў этапіраваны ў Расію, дзе затым і памёр у Пецярбургу, таксама не пакінуўшы нашчадкаў. Маёнтак Масаляны перайшоў да яго старэйшага брата, таксама бяздзетнага Яна, а затым да малодшага брата Іосіфа. Апошнім уладальнікам маёнтка да 1939 г. быў сын Іосіфа – граф Ян Біспінг, які памёр у 1940 г. па дарозе ў Сібір, куды яго везлі на пасяленне.
Сучасны палац у маёнтку Масаляны пабудаваны ў 1850 г. (архітэктар Аляксандр Градзецкі).
3 архітэктурнага погляду меў элементы класіцызму, удала спалучаныя з элементамі неаготыкі. Складаўся з 3 частак. Каля галоўнага ўвахода было 4 калоны, размешчаныя паўкругам. Будынак крыты бляхай, пафарбаванай у чырвоны колер. У сярэдзіне дома была невялікая сямейная капліца. Падлога амаль ва ўсіх пакоях палаца была з моранага дубу. У вялікай зале быў вялікі, аздоблены мармурам камін. У пакоях была багатая калекцыя карцін. Палац размяшчаўся на невялікім пагорку, а наўкола раскінуўся вялікі прыгожы парк з цэнтральнай грабавай алеяй у ім. Перад будынкам зачароўвала ўсіх люстраная блакітная гладзь вялікага возера, выкапанага, як сцвярджаюць гісторыкі, яшчэ ў час вайны са шведамі. За возерам раслі векавыя дрэвы. Там жа была пабудавана ў неагатычным стылі капліца, у якой на мармуровай дошцы было прысвячэнне, адрасаванае Наталлі Біспінг. Ад палаца ўздоўж возера да гасцінца вяла шырокая алея з дубоў і клёнаў, якая завяршалася брамай з кованымі металічнымі створкамі. Маёнтку належала 5000 гектараў зямлі.
Сучасны выгляд і прылягаючыя будынкі:
Палац Біспінгаў
Вінакурня Біспінгаў
Гаспадарчы будынак Біспінгаў 
Гаспадарчы двор Біспінгаў
Бібліяграфія:
Вёска Пархімаўцы вядома ў ХІХ ст. як уладанне Ключэўскіх, потым Яцунскіх, якія аднавілі згарэлую пасля пажару ў 1880-х гг. старую сядзібу. Апошнімі ўладальнікамі Пархімаўскай сядзібы да 1939 г. былі прадстаўнікі польскага роду Барэцці. Прозвішча італьянскага паходжання дваран з гербам “Boretti” (імя антычнага бажаства паўночнага ветру Барэя).
Новы сядзібны дом быў прамавугольны ў плане. Аднапавярховы цагляны будынак меў галоўны фасад з надбудовай – мезанінам у цэнтральнай частцы, які трымаўся на шасці мураваных слупах – калонах. Класічны порцік меў лесвіцу, упрыгожаную вазонамі па краях калон. Высокі вальмавы дах быў накрыты гонтам і завяршаўся трыма дымаходамі. Сцены сядзібы былі атынкаваны і пафарбаваны ў белы колер. На вуглах будынка меліся два дадатковыя ўваходы. Дом з боку двара пераходзіў у тэрасу. Згодна даследаванню А.Т.Федарука, інвентарнае апісанне дому 1920 года ўключала 15 комнат і калідор. Яны размяшчаліся ў падвальным сутарэнні, на першым паверсе і мезаніне. Дом асаблівых мастацкіх каштоўнасцей не меў, але вялікая зала была аздоблена паркетам, печы складзены з белай кафлі, меўся раяль, камін у сталовай зале, мэбля. Да сядзібы вяла кароткая ўязная алея з брамай. Гаспадарчы двор складаўся з флігеляў для дваровых людзей, лямуса, канюшні, амбараў, скотнага двару, аранжарэі.
У 1911 г. Вацлаў Яцунскі атрымаў дазвол на будаўніцтва вінакурнага завода ў Пархімаўцах. За сядзібным домам размяшчаўся вялікі сад з вадаёмам – месца адпачынку ўсёй сям’і. У Вацлава Яцунскага была дачка Ірэна (1906 – 1987), якая атрымала Пархімаўцы ў пасаг пасля шлюбу з Вітольдам Барэцці (1896 – 1939), вайскоўцам, кавалерам ордэна Віртуці Мілітары (1920). Род Барэцці вядомы на Беларусі. Напрыклад, у Вітольда быў славуты дадзька — фатограф Вінцэнт Барэцці (1859 – 1932), які трымаў у Мінску фотаатэлье, рабіў партрэты і краявіды Беларусі ў 1881 — 1890 гг. Ён аставіў след у гісторыіі беларускай фатаграфіі. Знакаміты таксама і дзед Вітольда, варшаўскі архітэктар Язэп Антоні Барэцці (1825 – 1878), які будаваў гарадскія сядзібы.
Вітольд Барэцці з Пархімаўцаў таксама марыў аб уласных дасягненнях у сельскай гаспадарцы, бо меў адукацыю па землязнаўству. Але 22 верасня 1939 г. ён быў забіты падчас далучэння Заходняй Беларусі да БССР. Жонка Ірэна Барэцці з дачкой Вітаславай пераехалі ў Польшчу. Разрабаваная сядзіба пасля Вялікай Айчыннай вайны (1941 – 1945) больш не аднаўлялася. Рэшткі фундамента засталіся нам як напамін аб страчанай сядзібе цікавых шляхецкіх радоў у Пархімаўцах.
Бібліяграфія
Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т.9. Гродзенская вобласць. Кн.1 (Бераставіцкі раён). – Мн. Бел.энц. імя П.Броўкі. 2015 – 656 с.: іл.
Жвалеўскі Л.А., Пачобут А.Ю. і інш. Аб маёнтках і іх уладальніках. Пархімаўцы.//Памяць. Бераставіцкі раён. Мн. БЕЛТА. 1999 – 624 с.: іл.
Саўчанка Н. Адбіткі часу. Водар зкзатычных раслін. Барэці./Надзея Саўчанка. -Мастацтва №2 (323) – Люты. 2010 — С. 56
Федорук А.Т. Старинные усадьбы Гродненщины. Берестовицкий – Ивьевский районы. /А.Т. Федорук – Мн.: Беларусь, 2014. – 543 с.: ил.
Loza Stanislaw. Architekci I budowniczowe w Polsce. Warszawa. ‘’BiA’’ – 1954 (Boretti J.A.)
Telegram-бот «Стоп экстремизм» — https://t.me/stop_extremism_bot
Новый Telegram-бот «Стоп экстремизм» сопоставляет название интересующего ресурса с республиканским списком экстремистских материалов и отображает результат.
Для получения информации необходимо нажать кнопку «Старт» и вставить в диалог ссылку на нужный ресурс.
Видеоматериалы:
Страчаны помнік сядзібна-паркавай архітэктуры Бераставіцкага раёна. Быў узведзены ў 1778 – 1780 гг. у в. Клепачы па фундацыі графа Вінцэнта Тышкевіча (1757 – 1816) для яго жонкі Марыі Тэрэзы Панятоўскай (1761 – 1834) як падарунак на вяселле. Марыя Тэрэза прыходзілася пляменніцай апошнему польскаму каралю Станіславу Аўгусту Панятоўскаму (1732 – 1798). Кароль спрыяў шлюбу В.Тышкевіча з М.Т.Панятоўскай, але маладая графіня Тэрэза не пажадала пражываць разам з Вінцэнтам на вёсцы. Яна знаходзілася ў Варшаве, а Вінцэнт – у сваім мястэчку Свіслач (Гродзенскі павет). Шлюб паміж Тышкевічам і Панятоўскай не меў кахання, але згода была дасягнута пад каралеўскім прымусам. Так званы “шлюб па-разліку караля”, які пажадаў парадніцца з Тышкевічамі.
Невялікі, але прыгожа збудаваны мураваны палац у Клепачах быў названы “Сімфаны”, что па-грэчаскі значыць “дом згоды”. Гэта вясельны падарунак для жонкі, але маладая Тышкевіч у палацы не пражывала. Вінцэнт зрэдку наведваў Сімфаны, і толькі пасля яго смерці ў 1816 г. палац перайшоў у спадчыну пляменніка Тадэвуша Тышкевіча (1774 – 1852), дзяржаўнага і ваеннага дзеяча Рэчы Паспалітай і Расійскай Імперыі. Тадэвуш меў жонку Юзэфу Патоцкую (1777 – 1828), якая пасялілася з роднымі ў палацы “Сімфаны” і пражывала там да канца жыцця (пахавана ў Свіслачы).
Знешні выгляд палаца стаў вядомы па малюнку Напалеона Орды, які наведаў Клепачы 5 ліпеня 1868 г. Праз дзевяноста гадоў існавання будынак палаца яшчэ знаходзіўся ў добрым стане. Мастак адлюстраваў паркавую зону з боку возера перад палацам і дарогай. Выдзеліў дэкаратыўную аздобу сцен, упрыгожаных пілястрамі, рэльефамі вазонаў, гірляндамі з гербавай ляпнінай над вокнамі (герб Леліва Тышкевічаў). Аднапавярховы палац меў на галоўным фасадзе высокі двухпавярховы рызаліт – трохгранны выступ, які ўзвышаўся па цэнтру будынка. Рызаліт вылучаўся галоўным уваходам з пярыламі, шклянымі дзвярыма і балконам на другім паверсе. “Палац нагадваў часы Людовіка ХV”, — піша ў сваіх “Успамінах пра Тышкевічаву Свіслач, Дзярэчын і Ружану” Леан Патоцкі (1799 – 1864), польскі і беларускі пісьменнік, мемуарыст. Напрыклад, падобны трохгранны рызаліт па цэнтру будынка мела таксама Татарская сядзіба (Мінская вобл., сядзіба страчана). Мансардавы дах палаца быў накрыты гонтай.
Цікавае апісанне знешняга і ўнутранага выгляду палаца “Сімфаны” пакінуў у сваіх “Успамінах…” той жа Леан Патоцкі, які пражываў у палацы падчас канікул у 1817 г. Вучыўся Леан тады ў Варшаўскім універсітэце (1815 – 1820). У палацы пражывала яго маці Юзэфа Патоцкая, у другім шлюбе – Тышкевіч. Яна ў 1815 г. узяла шлюб з графам Тадэвушам Тышкевічам, генералам войска Польскага, які прыняў у спадчыну Свіслацкае графства В.Тышкевіча. “Кляпацкі асабнячок… стаіць над высокім ставам, перасечаным астравамі, абсаджанымі дрэвамі. На адным з іх вежа з гадзіннікам, на другім альтанка, на трэццім домік для трусаў, чацвёрты абведзены частаколам, там трымалі сарнаў. З супрацьлеглага боку ставу выглядаў малы, але ахайны грэка-ўніяцкі касцёльчык. Асабнячок складаўся з двух салонаў, з якіх адзін васьмікутны, увесь выкладзены кафелькамі. Ён адначасова служыў і купальняй і меў ванну, схаваную ў канапе. Другі быў абабіты жоўтым адамашкам, спальны пакой – зялёным. І ў кожным з іх адпаведныя шторы на вокнах і мэбля лакіраваная на бела з золатам. На сценах віселі партрэты…, венецыянскія люстэркі вялікіх памераў у залачоных рамах, парыжскія гадзіннікі. Адразу за домам некалі быў фруктовы сад…”
За ўдзел генерала Т.Тышкевіча ў паўстанні 1830 — 1831 гг. яго палац Сімфаны быў канфіскаваны царскімі ўладамі. У 1832 г. Тышкевіч эмігрыраваў у Францыю, дзе жыў да канца жыцця. У канцы ХІХ – пачатку ХХ ст. былы палац Тышкевічаў быў перароблены пад Кляпацкае народнае вучылішча. У 1906 – 1907 гг. у гэтай установе выкладаў настаўнік Раман Салавей (1887 – 1943), вядомы фатограф 1-й Сусветнай вайны (1914 – 1918), ураджэнец в. Падбагонікі Бераставіцкага раёна. Палац Тышкевічаў пашкоджаны ў гады 1-й Сусветнай вайны і наступнай Грамадзянскай вайны (1918 – 1920) больш не аднаўляўся.
Бібліяграфія:
Несцярчук Л.М. Напалеон Орда. Шлях да Бацькаўшчыны /Леанід Несцярчук. – Мн.: Маст. літ., 2012. – 430 с.: іл. (Сымфаны, с.265)
Патоцкі Л. Успаміны пра Тышкевічаву Свіслач, Дзярэчын і Ружану. – Мн. Полымя. 1997. – С.270.
Палубінскі А. Клепачы. З гісторыі нашых вёсак./ Бераставіцкая газета. – 1994 – 23 ліпеня. – С.4
Страчаная спадчына./Т.В.Габрусь, А.М.Кулагін і інш. – Мн.: Беларусь. 2003. – 351 с.:іл. (Сімфанаўская сядзіба, с.162).
Федорук А.Т. Старинные усадбы Гродненщины. Берестовицкий – Ивьевский районы./А.Т.Федорук – Мн.: Беларусь. 2014. – 543 с.: ил.
(1944, в. Бераставічаны), ваенны навуковец, доктар тэхнічных навук (1995), прафесар 4-га ЦНДІ МА РФ, заслужаны дзеяч навукі Расіі (1987), член-карэспандэнт Міжнароднай акадэміі інфарматыкі. У 1960 г. закончыў Вялікабераставіцкую сярэднюю школу, у 1965г. — Даўгаўпілскае вышэйшае ваеннае авіяцыйна-тэхнічнае вучылішча, Ваенную акадэмію імя Жукоўскага, ад’юнктуру. З лістапада 1997 г. па цяперашні час – вядучы навуковы супрацоўнік 4-га ЦНДІ МА РФ. Аўтар і сааўтар болей за 170 навуковых прац, выдаў манаграфію. У навуковых працах распрацавана тэорыя і прыкладная метадалогія абгрунтавання тэхнічнага аблічча (абрысу) уніфіцыраваных авіяцыйных комплексаў (АК) рознага прызначэння. Вынікам навукова-метадычнай працы д.т.н., прафесара Г.М.Скапца з’яўляецца стварэнне навуковай школы ў галіне фарміравання тэхнічнага аблічча (абрысу) перспектыўных АК. Пад яго кіраўніцтвам падрыхтавана 6 кандыдатаў і 2 доктара тэхнічных навук.
Бібліяграфія:
Навуковыя працы:
Барковский В. И., Скопец Г. М., Степанов В. Д. Методология формирования технического облика экспортно ориентированных авиационных комплексов / В.И. Барковский, Г.М. Скопец, В.Д. Степанов. — Москва : Физматлит, 2008. — 243 с. : ил. ; 22 см.. — Библиогр.: с. 241-243.
Жмеренецкий В. Ф., Ливинцев Н. П., Саранин Р. В., Скопец Г. М. Жизненный цикл образца авиационной техники : теория и практика нормативного обеспечения : монография / В. Ф. Жмеренецкий, Н. П. Ливинцев, Р. В. Саранин, Г. М. Скопец ; под редакцией доктора технических наук, профессора Г. М. Скопца предисловие заслуженного деятеля науки и техники, доктора технических наук, профессора Г. П. Шибанова. — Москва : URSS : ЛЕНАНД, 2022. — 341 с. : ил., табл. ; 22 см.. — Библиогр.: с. 339-341 (47 назв.)
Скопец Г. М. Внешнее проектирование авиационных комплексов : методологические аспекты / Г. М. Скопец. — Москва : ЛЕНАНД, 2017. — 343 с. : ил. ; 22 см.. — Библиогр.: с. 340-343.
(1939, г.п. Вялікая Бераставіца), навуковец, кадыдат тэхнічных навук (1979) дацэнт (1980). У 1955 г. закончыў Вялікабераставіцкую сярэднюю школу, у 1961 г. — Беларускі лесатэхнічны інстытут імя С.М. Кірава па спецыяльнасці “Лесаінжынерная справа”. Працаваў у гарадах Петрыкаў, Смаргонь. З 1964 г. асістэнт кафедры тэарэтычнай механікі, старшы выкладчык, намеснік дэкана, дэкан факультэта хімічных тэхналогій і тэхнікі, з 1997 г. прарэктар па выхаваўчай рабоце Беларускага тэхналагічнага ўніверсітэта. З 2005 г. па цяперашні час працуе дацэнтам кафедры тэарэтычнай механікі. Аўтар больш за 60 навуковых публікацый. Асноўныя працы: “Влияние направления сжимающего усилия на прочность и модуль упругости модифицированной фенолоспиртами древесины березы» (“Лесной журнал”.- 1975.- №6), “Курс тэарэтычнай механікі” (2000); “Тэарэтычная механіка. Практыкум. У 2-х частках” (Мн., 2004), Сааўтар публікацый: “Определение критических скоростей вращения планетарной мельницы” («Вестник БГТУ”, 2003, №2); “Определение важнейших параметров центробежно-шаровых мельниц» («Химическое и нефтегазовое машиностроение», 2007, №10); “Динамика машин и виброзащита” (Мн., 2009), “Исследование падения мелющего тела в планетарной мельнице с внешней обкаткой барабанов» («Химическое и нефтегазовое машиностроение», 2013, №2).
Навуковыя працы:
(26.04.1951, в. Старынцы), беларускі гісторык, педагог. Кандыдат гістарычных навук (1982), дацэнт (1984). З сялянскай сям’і. Вучыўся ў пачатковай школе ў роднай вёсцы, у 8-годцы ў в. Пархімаўцы. Скончыў Вялікабераставіцкую сярэднюю школу (1968). Працаваў экспедытарам аптова-гандлёвай базы Бераставіцкага РайПА (1968-1969). Служыў у войску (1969-1971). У 1976 скончыў гістарычны факультэт Гродзенскага педагагічнага інстытута. Быў лабарантам на кафедры філасофіі (1976-1977), выкладаў на кафедры гісторыі СССР і БССР (1977-1979). У 1972 —1982 гг. вучыўся ў аспірантуры пры БДУ імя Леніна. З 1982 г. – выкладчык (з 1984 – на пасадзе дацэнта) кафедры ўсеагульнай гісторыі Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Я.Купалы. Мае больш за 30 навуковых публікацый.
Навуковыя працы:
(24.05.1959, в.Верхаўляны) – навуковец, кандыдат тэхнічных навук, доктар гістарычных навук, акадэмік Беларускай інжынернай акадэміі (2002), член-карэспандэнт Акадэміі ваенных навук Расіі (2011), палкоўнік запаса. З сялянскай сям’і. З 1966 па 1976 гг. вучыўся ў Малабераставіцкай сярэдняй школе. Закончыў Далёкаўсходняе вышэйшае агульнавайсковае каманднае вучылішча імя Маршала Савецкага Саюза Ракасоўскага (1983, г. Благавешчанск), Вышэйшую інжынерную пажарна-тэхнічную школу МУС СССР (1989 г., г. Масква), аспірантуру Беларускай дзяржаўнай палітэхнічнай экадэміі (2002), дактарантуру Беларускага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта імя Максіма Танка (2006). Праходзіў службу на афіцэрскіх пасадах ва Узброеных сілах СССР. У 1989-1993 гг. выкладчык у Тальяцінскім вышэйшым ваенна-будаўнічым камандным вучылішчы. З 1993 па 2001 гг. працаваў у Камандна-інжынерным інстытуце МНС Беларусі выкладчыкам, старшым выкладчыкам, дацэнтам, намеснікам начальніка вучэбнага аддзела, намеснікам начальніка інстытута (прарэктарам) па вучэбнай рабоце, першым намеснікам начальніка (першым прарэктарам) інстытута. З 2001 г. у цэнтральным апараце МЧС Рэспублікі Беларусь (начальнік аддзела, начальнік упраўлення). З 2005 г. – дацэнт кафедры тэорыі і практыкі дзяржаўнага кіравання Акадэміі ўпраўлення пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь. У 2009-2013 гг. загадчык кафедры тэорыі і практыкі дзяржаўнага кіравання факультэта падрыхтоўкі Інстытута дзяржаўнай службы Акадэміі ўпраўлення пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь. За шматгадовую і бездакорную службу ўзнагароджаны 10 медалямі і 3 нагруднымі знакамі Міністэрства ўнутраных спраў. Аўтар болей за 130 навуковых публікацый, у тым ліку адной манаграфіі. Тэма яго навуковых прац — даследаванне гістарычнага попыту развіцця сістэмы дзяржаўнага кіравання і яго прымяненне ў сучасных умовах.
Навуковыя публікацыі:
Пабудавана царква ў гонар Пакрова Прасвятой Багародзіцы. Гісторыя будаўніцтва царквы пачалася вясной 1864 года. 22 мая ў будынку Губернскага Праўлення адбылося першае пасяджэнне Часовага Губернскага Камітэта па будаўніцтве праваслаўных цэркваў у Гродзенскай губерні. Было вырашана стварыць у кожным павеце павятовыя Камітэты па будаўніцтве праваслаўных цэркваў і абавязаць іх на працягу 1864 года правесці абследаванне ўсіх праваслаўных храмаў і распрацаваць праекты на іх рамонт ці на пабудову новых храмаў, калі існуючыя знаходзяцца ў непрыгодным стане.
28 верасня губернская камісія ў складзе Старшыні павятовага Камітэта па будаўніцтве праваслаўных храмаў генерал-маёра Прасолава, Пратаірэя Гродзенскага сабора Антонія Шамеціла, губернскага архітэктара І. Міхаэліса, павятовага спраўніка і ўчастковага чыноўніка наведалі Алекшыцы і абследавалі мясцовую царкву і парафіяльныя будынкі, якія адносяцца да яе. Камісія ўстанавіла (на мове дакумента):
“…Деревянная церковь совершенно ветхая, находится в поле в 1 1/2 верстах за селением и в 2-ух верстах от почтового тракта…
…Иконостас оказался ветхий, простой работы, … старинной формы, почему и следует сделать новый…
…Прихожан считается мужского пола 555 и женского 578, а всего 1133 душ…
Павятовы Камітэт па будаўніцтве цэркваў прыняў рэкамендацыю будаваць “новый храм при самом почтовом тракте на виду проезжающих близ почтовой станции”. Камітэт даручыў архітэктару І. Міхаэлісу распрацаваць праект і скласці каштарыс выдаткаў на будаўніцтва каменнай царквы і асобна – на рамонт дома для свяшчэнніка, рамонт і будаўніцтва жылых і гаспадарчых пабудоў для іншых служыцеляў царквы.
На будаўніцтва храма было прадугледжана выкарыстаць 17 519 штук цэглы, 143 квадратных сажні “листового железа на покрытие шпиля, главы и 4 крестов” і гэтак далей.
Зазначым яшчэ раз, што ў Алекшыцах быў храм, пабудаваны з дрэва, які знаходзіўся, па некаторых звестках, за в. Жукевічы, па іншых – недалёка ад панскага маёнтка. Гісторыя папярэдняга Алекшыцкага храма звязана з імем Ганны Міхайлаўны Масальскай, якая ў 1620 годзе завяшчала яму “сумы пенезен на церковь заложения Илии Пророка в ымении Олексичах у повете Городенском лежачее, где их милость панове родичи мои в церкови лежат”.
27 студзеня на імя Гродзенскага Губернатара паступіла прашэнне ад членаў царкоўнага Камітэта Алекшыцкай царквы Якава Кажухоўскага, Івана Радзевіча і Мікалая Бароўскага, якія, па даручэнні парафіян, хадайнічалі аб іншым месцы для пабудовы царквы: “… там, где лет восемьдесят, а может и больше тому существовала древняя православная церковь. Но время стёрло на земле её след … , а только предание ещё живёт в народе … Местность, которую указывают люди, самая великолепная … Это для наших прихожан будет бесценная память и утешение, что столько лет почти забытая старина …, как бы в награду достанется им, которую они и их дети сумеют оценить …”
Месца, аб якім ідзе гаворка ў дакуменце, нам не ўдалося ўстанавіць. Але само прашэнне ў тым, цяпер далёкім 1865 годзе, не было пакінута без увагі.
Тэрмінова збіраецца Гродзенскі павятовы Камітэт, каб разгледзець абгрунтаванне алекшыцкіх парафіян. Тлумачэнні даваў Стацкі Саветнік, Губернскі архітэктар І.Міхаэліс. Архітэктар у сваім выступленні адзначыў, што на ўчастку, які прапануюць пад храм члены царкоўнага Савета, балоцісты грунт, а, значыцца, пад фундамент каменнага будынка царквы прыйдзецца забіваць слупы, а гэта абыдзецца больш за тысячу рублёў.
Па-другое, будынак царквы будзе засланяцца будынкам паме-шчыцкага маёнтка і дрэвамі, якія растуць навокал яго. А пры пабудове цэркваў, асабліва за казённы кошт, рэкамендавана іх будаваць на відным месцы, ды і самі прыхаджане падчас паездкі камісіі 20 студзеня ў Алекшыцы адобрылі месца, абранае пад царкву.
Па-трэцяе, паколькі той участак балоцісты, таму ўвосень і вясной, а таксама і летам пасля дажджу дабрацца парафіянам да царквы будзе складана, асабліва ў сялянскім абутку…
Камітэт прыняў рашэнне: першапачатковае месца выбрана камісіяй правільна, з улікам асаблівасцей грунту, кліматычных умоў і навакольнага асяроддзя.
Значная падзея адбылася ў Алекшыцах 2-га сакавіка. Ва ўрачыстых абставінах у будынку старога храма члены царкоўнага Савета Алекшыцкай царквы над Святым Евангеллем пакляліся, што падчас будаўніцтва храма яны будуць аберагаць казённыя і грамадскія грошы, выкарыстоўваць іх толькі на патрэбы царквы. У падпісанай імі “Присяге (клятвенном обещании)” пазначаецца: “Я, нижеподписанный, обещаю и клянусь Всемогущим Богом, пред Святым Его Евангелием в том, что я … по чистой моей совести и чести, без пристрастия и собственной корысти тщательно буду стараться и усердствовать ко благу церкви… Если я иначе поступлю, как нерадеющий о благе Церкви и общественности, в коем моё собственное заключается, пусть подвергнут меня нареканию собратия мои, и в будущем отвечу пред Богом и Страшным Судом Его…”
Присягу выполнили: Иван Фёдоров Улейчик, Николай Базылёв Боровский, Семён Адамов Микитин, Адам Яковлев Левончук, Григорий Астапов Масловский, Иван Михайлов Довгель, Иван Семёнов Радзевич, Яков Иванов Кожуховский.
18 красавіка ў старой Алекшыцкай царкве народу было многа. Пасля заканчэння службы свяшчэннік Антоній Кавалеўскі аб’явіў, што 23 красавіка будзе ўрачыстае набажэнства, прысвечанае асвячэнню першага каменя ў фундаменце новай царквы.
23 красавіка ў Алекшыцах пры вялікай колькасці прыхаджан прайшло ўрачыстае набажэнства, прысвечанае закладцы фундамента новай царквы. У набажэнстве прымалі ўдзел свяшчэннікі суседніх прыходаў і Благачынны Лашанскай акругі.
Як ужо адзначалася, будавацца ва ўсе часы было няпроста, тым больш у той далёкі час. І не дзіўна, што 10 чэрвеня свяшчэннік Алекшыцкай царквы Антоній Кавалеўскі звярнуўся з пісьмом-скаргай у павятовы Камітэт па будаўніцтву цэркваў. У ёй гаварылася, што ўладальнік маёнтка Алекшыцы памешчык Ігнацій Завістоўскі абяцаў адпусціць на будаўніцтва царквы 100 штук сосен, а адпусціў толькі 97, хаця грошы спагнаў за ўсе 100 штук. Дроў на абпальванне вапны няма. З дзяржаўнага лесу на будаўніцтва царквы казна нічога не выдзеліла, а памешчыкі прадаваць драўніну не хочуць. Прыхаджанне сабралі 150 рублёў і купілі 50 бочак гатовай вапны ў Крынках, бо меркавалася, што фундамент удасца зрабіць да канца, а тут мясцовыя ўлады сталі забіраць мужыкоў з коньмі і валамі на іншыя работы: вазіць лес на будаўніцтва канцылярыі ў Масалянах і школы ў Лашы. А тут яшчэ падатак за зямлю з прыхода сталі патрабаваць. Словам, праблемы, праблемы…
30 чэрвеня І.Міхаэліс з Лашанскім Благачынным Ануфрыем Шамеціла пабывалі ў Алекшыцах і адзначылі, што “…фундамент под всю церковь и её цоколь окончены, имеется заготовленного материала: кирпича 20000, извести четыре кубических саженей и лесного материала в третьей части противу сметного исчисления и всего произведено и заготовлено на тысячу пятьсот рублей… ”.
Атрымаўшы высокую ацэнку сваёй дзейнасці ад прадстаўнікоў павятовага Камітэта, царкоўны Савет праз дзень ужо адправіў сваіх прадстаўнікоў у Гродна за чарговай фінансавай падтрымкай. Пакуль яшчэ было гарачае лета, можна было пачынаць работы па ўзвядзенню сцен. А яны былі дарагімі. І гэта добра разумеў царкоўны актыў, таму спяшаўся заручыцца фінансавай падтрымкай.
І ўсё тыя ж праблемы з лесаматэрыяламі… І зноў просьбы ў павятовы Камітэт… Што і казаць, настойлівасці членаў царкоўнага Савета і свяшчэнніка Антонія Кавалеўскага можна па-добраму пазайздросціць: яна дае вынікі. Губернскі Камітэт па ўзвядзенні цэркваў выдзеліў лес на дровы для абпальвання вапны ў Клышаўскім казённым участку Саколкаўскага павета. А вось “строевого леса” на будаўніцтва Алекшыцкай царквы з гэтага казённага ўчастка адпусціць немагчыма… Таму што значная колькасць лесу запланавана на будаўніцтва Галынкаўскага, Малабераставіцкага, Алекшыцкага і Крынкаўскага народных вучылішч, а таксама будаўніцтва жылых і гаспадарчых пабудоў для трох парафій. Алекшыцкая парафія чамусьці не ўвайшла ў іх лік.
Але, як кажуць у народзе, свет не без добрых людзей. З Гродна паведамілі: памешчык Эйсмант ахвяраваў бескарысна на будаўніцтва царквы 200 штук будаўнічага лесу. (Прадбачу кпіны з боку некаторых людзей: падумаеш, ахвяраваў 200 штук… Напэўна, меў многія гектары лесу… Колькі было гэтага лесу ў Эйсманта, сёння ніхто не ведае… Але ж памешчык І. Завістоўскі не ахвяраваў лес, а прадаў яго. Мелі лес графы Біспінг (Масаляны) і Ельскі (Гольні), памешчык Дзяконскі (Краснікі) і іншыя.
1866 год
25 красавіка на будаўніцтве храма зноў закіпела работа. 8 каменшчыкаў і 12 чорнарабочых прыступілі да ўзвядзення сцен царквы. Бацюшка клапоціцца, каб набыць ліставое жалеза (прасцей кажучы – бляху для даха), кованыя жалезныя дэталі, якія будуць выкарыстаны для звязкі пры ўстаноўцы крокваў і гэтак далей.
…Грошай на будаўніцтва царквы не хапала… І тут старажылы ўспомнілі, што гадоў 45 назад, калі ўладальніцай Алекшыцкага маёнтка была графіня Вікторыя Юндзіл, яны звозілі з навакольных зямель каменне для пабудовы новай царквы. Але потым планы памяняліся, была адрамантавана драўляная царква, а каменне так і засталося ляжаць нявыкарыстаным. А неўзабаве памяняліся ўладальнікі маёнтка Алекшыцы: яго купіў у Вікторыі Юндзіл Ігнацій Завістоўскі. Новы гаспадар хутка знайшоў прымяненне добраму будаўнічаму матэрыялу і выкарыстаў яго па свайму разуменню на свае патрэбы. Па даручэнні царкоўнага Савета і парафіян з просьбай да Гродзенскага Губернатара “…дапамагчы спагнаць з памешчыка І.Завістоўскага кошт выкарыстаных для сваіх мэтаў камянёў” звярнуўся член царкоўнага Савета (і, напэўна, найбольш мужны чалавек, які не баяўся панскай помсты) Іван Радзевіч. У прашэнні адзначалася, што 45 гадоў назад і пазней, калі выкарыстоўваліся тыя камяні, якія былі звезены сялянамі, “в тогдашнее время никто из живущих не осмелился сказать слова против помещика, потому что были его крепостными… Теперь же крестьяне деревень Алексич и Жукевич совместно с церковным Советом возложили на меня обязанность просить Ваше Высокопревосходительство дабы благоволено было взыскать с помещика Игнатия Завистовского законную сумму за сто кубов камня в пользу Новостроящейся в Алексичском приходе церкви…”
Губернатар даручыў губернскаму Камітэту па будаўніцтву цэркваў сумесна з павятовым Камітэтам разабрацца з атрыманай скаргай. Праз некаторы час створаная камісія інфармавала губернатара, што “…через опрос крестьян и старожилов выяснено, сколько свезено камня, крестьяне положительно не знают, а полагают, что около ста сажней. Священник Олекшицкой церкви А. Ковалевский, состоящий при оной с 1824 года … поясняет, что камня заготовлено было сто сажень… в настоящее же время кубический сажень камня с подвозкой стоит 10 рублей…”
У лістападзе 1871 года будаўніцтва Алекшыцкага праваслаўнага храма было завершана. Ён быў асвечаны ў гонар Пакрова Прасвятой Багародзіцы. З тых часоў верна служыць гэтая духоўная абіцель маральнаму выхаванню паствы, радуецца з’яўленню на свет немаўлят, праводзіць на вечны спакой памёршых: і тых, хто знаходзіў успакаенне душы пад яе купалам, і тых, хто ў сваім жыцці абмінаў яе. Царква дзейнічае.
Бібліяграфія:
У 2009 годзе быў атрыманы дазвол на атрыманне ўчастка пад будаўніцтва храма. 27 лістапада 2010 года пасля заканчэння Боскай Літургіі вернікамі быў здзейснены хрэсны ход да месца будаўніцтва новага храма. Пры саборным набажэнстве святароў Бераставіцкага благачыння ўсталявалі крыж і асветлена месца пад будаўніцтва храма. 9 ліпеня 2013 года пасля саборнага набажэнства з удзелам Уладыкі Арцемія, Біскупа Гродзенскага і Ваўкавыскага, адбылася закладка капсулы.
Два цяжкія гады ішло ўзвядзенне сцен храма. Прыхаджане і айцец Сергій перыядычна звярталіся на прадпрыемствы, да вернікаў з заклікам аб дапамозе.
У якасці спонсараў выступілі КСУП «Пагранічны-Агра» ў асобе дырэктара Н.І. Прымачэнка, Бераставіцкі РЭС у асобе начальніка А.А. Ганчарыка, ДРБУ №160 КУП «Гроднааблдарбуд» у асобе былога начальніка У. А. Арцюхевіча, філіял «Аўтамабільны парк №18 г. п. Бераставіца» ААТ «Гроднааблаўтатранс», Бераставіцкі хлебапрыёмны ўчастак Роскага вытворчага ўчастка адкрытага акцыянернага таварыства «Агракамбінат «Скідзельскі», філіял Бераставіцкі БУРАКАПУНКТ адкрытага акцыянернага таварыства «Скідзельскі цукровы камбінат», пагранічная застава «Пагранічны» №10, ураджэнец аг. Пагранічны, а цяпер жыхар г. Рыга, індывідуальны прадпрымальнік А.Р. Навумовіч, жыхар аг. Пагранічны, кіраўнік фермерскай гаспадаркі “Раніца” Л.А. Курганскі.
Дзякуючы сумесным намаганням 14 чэрвеня 2015 года быў усталяваны цэнтральны купал. А праз год — 5 чэрвеня 2016 года — пасля саборнага набажэнства і хроснага ходу з удзелам Уладыкі Арцемія, Біскупа Гродзенскага і Ваўкавыскага, быў асвечаны і ўсталяваны купал на званіцу.
Жыхар аг. Пагранічны Васіль Макарчук ахвяраваў асабістыя сродкі для вырабу званоў, якія былі асвечаныя 14 кастрычніка 2018 года. 4 верасня гэтага года адбылася яшчэ адна важная падзея ў будаўніцтве храма ўстаноўка разьбянага іканастаса з пісанымі абразамі.
26 кастрычніка 2019 года ў аг. Пагранічны адбылася знакавая ў духоўным і гістарычным плане падзея — асвяшчэнне новага храма ў гонар Святой Прападобнай Еўфрасінні Полацкай. Узначаліў свята асвяшчэння і Боскай літургіі Высокапраасвяшчэнны Арцемій, архіепіскап Гродзенскі і Ваўкавыскі
Бібліяграфія:
Гончарова, С. «Храм — небо на земле»: в агрогородке Пограничный освятили новый храм / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 29 кастрычніка (№ 85). — С. 1, 4. ББК 69+714
Грибанова, С. Престольный праздник в Пограничном / Светлана Грибанова // Бераставіцкая газета. — 2021. — 8 чэрвеня (№ 44). — С. 4. ББК 69
Кергет, И. Построили храм вместе / Инна Кергет // Бераставіцкая газета. — 2019. — 6 лістапада (№ 87). — С. 4. ББК 69+714
Шелест, С. И у церкви, и у светских учреждений задачи общие // Бераставіцкая газета. — 2015. — 13 чэрвеня (№ 46). — C. 8. ББК Б69
Пабудавана на могілках у 1997 г. з цэглы на месцы драўлянага храма 1881 г., які адносіўся да вескі Клепачы ХІХ ст.
Помнік архітэктуры вырашаны ў стылізаваных формах царкоўнага дойлідства 2-й паловы 19 ст. Складаецца з прамавугольных аб’ёмаў прытвора, малітоўнай залы і апсіды, накрытых асобнымі 2-схільнымі дахамі з цыбулепадобнымі галоўкамі. Плоскасныя фасады расчлялёны арачнымі аконнымі праёмамі, крапаваны вуглавымі пілястрамі.
Бібліяграфія:
Кулагін, А. М. Каталіцкія храмы Беларусі / А. М. Кулагін ; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя iмя П. Броўкi, 2008. — 488 с. ББК 85.11(4Беи)я2
НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 1, спр. 1265, арк. 88.
Самы старажытны і велічны будынак сярод архітэктурных помнікаў на зямлі бераставіцкай – гэта касцёл Візітацыі Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў Вялікай Бераставіцы ХVІІ – XVIII ст. Гістарычная назва помніка “Касцёл парафіяльны ў гонар Звеставання Найсвяцейшай Панны Марыіі ў Вялікай Бераставіцы” згодна адбітка касцёльнай пячаці на дакуменце 1862 г.(НГАБ у Гродна). Сакральны помнік архітэктуры позняга барока з архіўных дакументаў Беларусі, Полшчы і Літвы меў такія назвы: “Звеставання”(Дабравешчання) – у XVII – XVIII ст.; “Наведзінаў Найсвяцейшай Панны Марыіі арханёлам Гаўрыілам” – у 1-й палове ХІХ ст.; царква Спаса Нерукатворнага – у 2-й палове ХІХ ст.; касцёл Візітацыі Дзевы Марыі – у савецкі час (ХХ ст.).
Згодна “Хронікі касцёла парафіяльнага ў мястэчку Вялікай Бераставіцы. 1849 г.”(Навуковая бібліятэка Віленскага ўніверсітэта) першы драўляны касцёл у мястэчку быў заснаваны на месцы пахавання Ежы Юр’евіча Хадкевіча (каля 1568 -1595), маршалка трыбуналу ВКЛ і генеральнага старасты Жмудзкага. Магіла Ежы Хадкевіча ўяўляла сабой драўляную капліцу 1595 года, дзе праводзіліся службы. У 1615 г. Геранім Хадкевіч, кашталян віленскі і родны брат Ежы Хадкевіча павялічвае капліцу згодна фундуша брата. Драўляны касцёл у гонар Звеставання Найсвяцейшай Панны Марыіі асвяціў у жніўні 1615 г. віленскі біскуп Бенядыкт Война. У гэты час пры касцёле заснавана місія кармелітаў.
У 1656 г. уладальнік Бераставіцы Ян Казімір Хадкевіч, кашталян віленскі дазволіў пры касцёле Звеставання Панны Марыі заснаваць брацтва Святых Анёлаў-Ахоўнікаў, якіх упаўнаважыў Папа Рымскі Інакенцій Х у 1655 г. Манахі арганізавалі пры касцёле школу і шпіталь міласэрнасці, праводзілі ў мястэчку рэлігійныя святы. У 1661 г. Сафія Пац, жонка Я.К.Хадкевіча, выконваючы апошнюю волю мужа фундавала вялікі звон для касцёла вагой 34 пуды. У 1716 г. у Бераставіцкім касцёле быў адрамантаваны вялікі арган, усталяваны там у ХVII ст. (Zglinski M. Sources and materials to the history of organ building…W. 1999). У 1650-х гг. Бераставіцкі касцёл наведаў вядомы гісторык і рэлігійны дзеяч Рэчы Паспалітай Войцэх Каяловіч (1609 – 1677), які збіраў матэрыялы да гісторыі шляхты ВКЛ і генеалогіі роду Хадкевічаў.
На працягу ХVII ст. касцёл стаў радавым некропалям Хадкевічаў. Тут былі пахаваны заснавальнік касцёла Ежы Юр’евіч Хадкевіч, кашталян віленскі Ян Казімір Хадкевіч, яго двое сыноў, а таксама яго жонка Сафія Пац. Пазней у крыпце касцёла былі пахаваны наступныя ўладальнікі Бераставіцы — Мнішкі, Патоцкія, Касакоўскія, а таксама мясцовыя ксяндзы і заможная шляхта.
Пасля знішчэння храма ў выніку пажара 1741 г. быў узведзены мураваны касцёл новымі ўладальнікамі Вялікай Бераставіцы – Мнішкамі. Аднаўляць касцёл пачаў з 1741 г. маршалак вялікі каронны і кашталян кракаўскі Юзаф Вандалін Мнішак (1670 – 1747), а завершыў будаўніцтва яго сын Ежы Аўгуст Вандалін (1715 – 1778), маршалак надворны каронны разам з жонкай Марыяй Бруль. Аднаўляць бераставіцкі касцёл у мурах Мнішкі перадалі ордэну францысканаў, якім аказвалі фінансавую падтрымку. Над узвядзеннем бераставіцкага касцёла працавалі саксонскія і французскія архітэктары ХVIII ст., якія стаялі на службе ў Мнішкаў. Адзін з іх П’ер Рыкарда Тырэгайлі (1723 – пасля 1772), французскі інжынер і архітэктар, які мяркуецца стваральнікам плана Вялікай Бераставіцы да 1747 г., дзе быў пазначаны касцёл. План захоўваўся ў бібліятэцы замка Лашкі Мураваныя (Львоўская вобл. Украіна).
Так, з другой паловы ХVІІІ ст. у цэнтры Вялікай Бераставіцы паўстаў манументальны будынак касцёла Звеставання Найсвяцейшай Панны Марыі. Гэта адзіны помнік архітэктуры на Беларусі, выкананы ў стыле позняга саксонскага барока, які захаваўся да нашага часу ў пашкоджаным стане. Гэта крыжовая ў плане трохнефавая бязвежавая базіліка з трансептам, паўкруглай апсідай і дзвюма сакрысціямі па баках алтарнай часткі. Дліна будынка 43 м., шырыня галоўнага фасада – 27 м., вышыня з франтонам – 26 м.60 см., таўшчыня сцен на фасадзе – 1м.90 см. Галоўны заходні фасад падзелены пілястрамі на тры часткі і завершаны ступенчатым атыкам, які ўвенчаны трохвугольным франтонам з авальнай нішай. Бакавыя фасады і апсіда раўнамерна падзелены пілястрамі, лучковымі аконнымі праёмамі. Пры гэтым трэба адзначыць, што пілястры нідзе не злучаюцца на вуглах будынка. Гэта стылевы прызнак саксонскага барока. Унутраная прастора будынка падзелена чатырма масіўнымі слупамі на тры нефы. Цэнтральны павышаны неф перакрыты цыліндрычным скляпеннем на распалубках і конхай у алтарнай частцы. (Скляпенні не захаваліся). Бакавыя нефы адкрываюцца ў цэнтральны арачнымі праёмамі і перакрыты крыжовымі скляпеннямі на падпружных арках. (Скляпенні не захаваліся). У перыяд дзейнасці ксяндза Марціна Віньскага ў 1816 – 1835 гг. касцёл у Бераставіцы быў значна адрамантаваны: узведзены невялікі купал на сярэдзіне даху касцёла. На галоўным фасадзе былі ўзняты дзве драўляныя вежы, якія пазней былі разабраны ў 1865 г.
Па звестках Хронікі 1849 г. у касцёле меліся тры алтары: у цэнтральным нефе – вялікі разьбяны алтар у гонар Наведзінаў Найсвяцейшай Панны Марыі арханёлам Гаўрыілам. У двух бакавых нефах знаходзіліся алтары, прысвечаныя Святым Анёлам-Ахоўнікам і Пану Езусу. У афармленні алтароў прымаў удзел вядомы мастак Францішак Смуглевіч (1745 – 1807). На слупах цэнтральнага нефа віселі мармуровыя шыльды, прысвечаныя Мнішкам – фундатарам мураванага касцёла. Пад будынкам захавалася крыпта з дзевяццю памяшканнямі.
У заходняй частцы касцёла знаходзіцца бабінец, па баках якога змураваны дзве шахты з лесвіцамі на званніцу і дах і асобнай мураванай лесвіцай на арганныя хоры. Ў 1768 – 1770 гг. на хорах быў усталяваны вялікі арган работы прускіх майстроў. З дакументаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі ў Гродна вядома імя арганіста Вялікабераставіцкага касцёла 1-й паловы ХІХ ст. – Мацвей Гірэнь, які пражываў з сям’ёй у вёсцы Клюкаўцы фальварка Дубляны. Гэты фальварак з дзвюма вёскамі Карпаўцы і Клюкаўцы (Бераставіцкі р-н) належыў Вялікабераставіцкаму касцёлу. Тут пражывалі касцёльныя і плябанскія служачыя. Мацвей Гірэнь (1813 – 1884) — арганіст і настаўнік Вялікабераставіцкага прыхадскога вучылішча.
У 1760-х гг. вакол касцела была закладзена мураваная агароджа з брамай. Трохчасткавая брама з фіаламі над малымі аркамі праіснавала да 1961г. (Разабрана).
У 1793 г. графіня Юзэфіна Патоцкая (1752 – 1798), уладальніца Вялікай Бераставіцы заснавала пры касцёле шпіталь імя Святога Яна Божага. Драўляны будынак прытулка для хворых і ўбогіх дзейнічаў да 1865 г. – часу закрыцця касцёла і яго шпіталя. Падзеі вызваленчага паўстання 1863 – 1864 гг. закранулі і жыхароў Вялікай Бераставіцы. Мясцовы ксёндз Ігнацій Казлоўскі чулліва адносіўся да прыхаджан-мяцежнікаў, за што і быў арыштаваны ў 1864 г. Ваўкавыскай ваенна-следчай камісіяй і змешчаны пад хатні арышт. Вялікабераставіцкі касцёл быў зачынены і перададзены ў 1865 г. праваслаўнаму духавенству. У 1867 г. будынак былога касцёла параасвечаны ў царкву Спаса Нерукатворнага. Касцёльную маёмасць перавезлі ў Крынкі ў 1866 г. праз Малую Бераставіцу.
У 1919 – 1920 гг. былы старажытны касцёл зноў вернуты католікам. З прыходам польскай улады касцёл перажыў другое адраджэнне (1921 – 1939). Касцёл узначаліў Вялікабераставіцкую рымска-каталіцкую парафію, адноўленую ў 1908 г. падчас будаўніцтва сям’ёй Касакоўскіх другога касцёла ў мястэчку. Восенню 1939 г. Вялікая Бераставіца з навакольнымі вёскамі далучана ў склад БССР. Мястэчка ўвайшло ў Крынкаўскі раён Беластоцкай вобласці. Падчас Вялікай Айчыннай вайны 1941-1945 гг. Бераставіца знаходзілася пад акупацыяй нямецка-фашысцкіх захопнікаў. У будынку старога касцёла ўтрымліваліся савецкія ваеннапалонныя. Пасля вызвалення Вялікай Бераставіцы ў ліпені 1944 г. пачалося адраджэнне рэлігійнага жыцця. У 1945 г. Віленская курыя накіравала ксяндза Мечыслава Малыніча (1888 – 1969) у роднае мястэчка ўзначаліць Вялікабераставіцкую парафію. Ксёндз Мечыслаў стаў апошнім настаяцелем, які здзейсніў службу ў старым касцёле Вялікай Бераставіцы.
17 снежня 1947 г. касцёл Візітацыі Дзевы Марыі быў зачынены па распараджэнні Ўпаўнаважанага Савета па справах рэлігійных культаў па Гродзенскай вобласці. Будынак касцёла заняты пад склад Заготзерня. У савецкі час былы касцёл пераўтварыўся ў сховішча прадуктаў і мэблявую краму мясцовага “Універсама”. Пазней у будынку дзейнічала майстэрня піламатэрыялаў. Будынак былога касцёла прыйшоў у заняпад.
23 кастрычніка 1987 г. выканкам Бераставіцкага райсавета народных дэпутатаў прыняў рашэнне аб рэстаўрацыі помніка архітэктуры ХVІІ – XVIII ст. былога касцёла кармелітаў у г.п.Бераставіца Гродзенскай вобл. У 1988 г. распачаты рэстаўрацыйныя работы Гродзенскай абласной комплекснай праектнай майстэрняй інстытута “БЕЛСПЕЦПРАЕКТРЭСТАЎРАЦЫЯ”, якая склала «Эскізны праект» і папярэднія работы па рэстаўрацыі нашага помніка архітэктуры. На працягу чатырох гадоў былі ўзведзены будаўнічыя рыштаванні вакол будынка касцёла, зроблены яго абмеры, чарцяжы, фотаздымкі знешняга і ўнутранага стану касцёла. Але нечаканы пажар 30 жніўня 1992 г. надоўга спыніў аднаўленчыя работы старажытнага будынка. Згарэў гонтавы дах касцёла і абвалілася велічэзная столь цэнтральнага нефа. Рэшткі будынка былога касцёла кармелітаў узяты пад ахову і занесены ў 2002 г. у Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.
Сярод захаваных каштоўнасцей Вялікабераставіцкага старажытнага касцёла вядомы: статуя Святога Яна Божага (дрэва, ХVІІІ ст.), якая знаходзіцца ў фондах НММ Беларусі ў Мінску; рэльеф “Пылаючае сэрца”(дрэва, XVIII ст.) знаходзіцца ў Музеі гісторыі рэлігіі г. Гродна; рэлігійнае адзенне – капа з пеліканам і арнат (кан.XVIII – пач.XIX стст.) у Музеі Вавёркі ў Вялікай Бераставіцы; драўлянае Укрыжаванне і карціна “Святая Ганна вучыць чытаць Панну Марыю”(алей, ХІХ ст.) у касцёле Перамянення Божага ў Вялікай Бераставіцы.
Выпіскі з дакументаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі ў Гродна і Дзяржаўнага архіва Гродзенскай вобласці выканаў А.Ф. Втарушын у 2024г.
Навуковая бібліятэка Вільнюскага ўніверсітэта імя С. Баторыя. Аддзел рукапісаў. F.4.A-2570 [KRONIKA KOSCIOLA PARAFIALNEGO W M. WIELKIEJ BRZOSTOWICY…1849]
Архітэктура Беларусі: нарысы і эвалюцыі ва ўсходнеславянскім і еўрапейскім кантэксце. У 4 тамах. Т.2 (XV — сяр.XVIII ст.). -Мн. Белнавука. 2006. С. 284-286.
Втарушын, А. Сем пёраў страуса для Бераставіцы. Гістарычны нарыс / Андрэй Втарушын. Вялікая Бераставіца: Выдавецтва раённай цэнтральнай бібліятэкі імя В. М. Кавалеўскага, 2011. — 42 с.: іл.
Втарушын, А. Пераўтварэнне Святога Яна ў Бераставіцы. Гістарычны нарыс / Андрэй Втарушын. — Вялікая Бераставіца: Выдавецтва Бераставіцкай раённай бібліятэкі імя В. М. Кавалеўскага, 2012. — 39 с. іл.
Втарушын А. Паслушэнства дае шчасце на зямлі. Да 180-годдзя з дня нараджэння І.Я. Казлоўскага (1832-1898) — Вялікая Бераставіца. 2012. — 20с. іл.
Втарушын А. Сакральны помнік Бераставіцы. 255 гадоў з часу асвячэння касцела Звеставання Панны Марыі. Бераставіцкая газета. №45 — 2023 — 26 ліпеня. с.5
Габрусь, Т. В. Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока / Т. В. Габрусь. — Мн.: Ураджай, 2001. с.222-223.
Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь / склад. В. Я. Абламскі, І. М. Чарняўскі, Ю. А. Барысюк. — Мінск: БЕЛТА, 2009. с.342.
Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. Кал.: С.В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 371 с.: іл.
Крук Т.В., Маліноўская Т.Т. Бераставіцкі касцел Візітацыі Дзевы Марыі. Архітэктура Беларусі. Энцыклапедыя. — Мінск. 1993 — с.81.
Койта, К. З гісторыі архітэктурных помнікаў Бераставіччыны / Казімір Койта // Памяць: Гіст-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 558.
Кулагін, А.М. Каталіцкія храмы Беларусі / А.М. Кулагін; фатограф А.Л. Дыбоўскі. — Мінск: Бел.Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2008. — 488 с.: іл.
Лушчык, С. Аб назве старога касцела і яго пячатцы / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. №15— 2021 г. 27 лютага. С.7.
Лушчык, С. Званы старога бераставіцкага касцёла / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 10.01.2015 г.
Лушчык, С. Гістарычныя вехі бераставіцкага касцела. / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. №27 — 2021, 10 красавіка (Пачатак). С.4; №29 — 2021, 17 красавіка (Працяг). С.4
Лушчык, С. Хто спачываў у падземных крыптах касцела? / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. №75 — 2021, 25 верасня — C.10.
Маліноўская Т. Да гісторыі Вялікабераставіцкага касцела XVII ст. Наш радавод. Кн.4, ч.3, Гродна 1992. — С.543.
Мараш Я.Н. Ватикан и католическая церковь в Белоруссии (1569-1795). Мн. Выш. школа. 1971. — С. 272.
Пацэнка, М. Храм пад птушыны крыламі. Гістарычны нарыс. Серыя: Помнікі гісторыі і культуры Бераставіччыны / Мікалай Пацэнка — Вялікая Бераставіца. 2007 — 12с.
В 1945 году костел Преображения Господнего возглавил ксёндз Мечислав Малынич (1888-1969) уроженец Большой Берестовицы. До Второй Мировой войны в приходе храма насчитывалось 2218 католиков. В 1948-1949 гг. прихожан было 1500 человек, в 1958 году – 900 человек, а в 1960-е годы – около 500 прихожан.
29 декабря 1945 года ксёндз Мечислав Малынич от имени прихожан написал заявление Уполномоченному по делам религиозных культов Гродненской области с просьбой зарегистрировать храм и приход. В 1946 году был составлен акт осмотра здания храма Преображения Господнего, проведена инвентаризация и заключен «Договор об обязанностях и ответственности за сохранность костёла и его имущества». 31 января 1947 года Совет Министров СССР принял решение зарегистрировать религиозное общество римско-католического культа в Большой Берестовице.
Мечислав Малынич – яркая личность. Ксёндз Мечислав родился в 1888 году в многодетной семье горожанина Вацлава Малынича и Антонины из рода Минкевичей в Большой Берестовице. Семья жила в доме на улице Дольная (ныне Октябрськая). Учился Мечислав в Белостокской гимназии, затем в Римско-католической духовной семинарии в Вильно (ныне Вильнюс). В 1923-1926 годах является студентом Варшавского университета, где учится на юридическом факультете. В 1912 году был рукоположен в духовный сан в Ковно (ныне — Каунас). До 1945 года он занимал множество важных должностей, организовывал приходы. Однако с 1942 по 1944 год подвергался преследованиям со стороны немецких властей. В 1945 году ксёндз Малынич был направлен Виленской консисторией возглавлять храм Преображения Господнего в Большой Берестовице. В 1946 году Малынич направлен в Могилёв и Слуцк восстанавливать религиозную жизнь на востоке Беларуси, где получил имя «Великий пастырь Беларуси».
Помимо сына в семье Малыничей воспитывались три дочери: Янина, Тереза, Елена. Наибольшую духовную поддержку Мечиславу оказывала его старшая сестра Янина (1883-1973). У семьи Малыничей были хорошие отношения с семьёй Коссаковских – последних владельцев Большой Берестовицы. Именно дом Малыничей в 1939 году стал приютом для семьи Анны Коссаковской (1910-2000), когда они были насильно выселены новой советской властью из своего дворца в Большой Берестовице. В феврале 1940 года Анна оставила трёхмесячного сына Александра своей гувернантке Терезе Малынич (1892-1975), а двоих её детей Марию и Михаила Коссаковских вместе с матерью НКВД отправило в Казахстан.
10 марта 1965 года решением Гродненского облисполкома костёл Преображения Господнего снят с учёта действующих, а здание передано Берестовицкому педучилищу под спортзал. В том же году местные власти отобрали ключи от костела у Янины Малынич, которая руководила службой. Ночью все вещи из костела были перевезены в костел в Больших Эйсмонтах. Архив, оставшийся после войны, был уничтожен. Некоторые реликвии были тайно вынесены из костела верующими, которые впоследствии были переданы прихожанами в возрождённый костёл Преображения Господнего в 1990 г. Закрытое здание костёла было передано колхозу под склады, а позже в нём разместился пункт сбора стеклотары. Здание плебании было отдано под районную библиотеку в 1966 году. Позже здание передано под спальный корпус детского сада.
В апреле 1988 года здание костёла было передано под ЗАГС. Но весной 1989 года от костельного комитета Большой Берестовицы было написано заявление, в котором верующие просили вернуть им костел и костельное имущество. 20 марта 1989 года Совет по делам религий при Совете Министров БССР принял решение вернуть Берестовицкую святыню католикам.
В 1990 году здание костёла было отреставрировано (архитекторы А. Бабицин, С. Шийко). 10 ноября 1991 года новый костёл был повторно освящён под историческим названием Преображения Господнего бискупом Гродненским Александром Кашкевичем.
В 2012 году прихожане торжественно отметили 100-летие костёла. С 2006 года по настоящее время службу в костёле проводит ксёндз Вольдемар Слота.
Храм является памятником архитектуры неоготики и включен в Государственный список историко – культурных ценностей Республики Беларусь.
Библиография:
Капліца касцёльная Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі пабудавана ў 1856 годзе па праекту варшаўскага архітэктара Аляксандра Градзецкага (1852), які распрацаваў архітэктуру палаца-паркавага комплексу Біспінгаў у Масалянах. Будаўніцтва капліцы фундавала Юзэфа Вайчынская з Біспінгаў (1786-1878), уладальніца маёнтка Масаляны.
Дазвол на будаўніцтва Ю. Вайчынская атрымала 11 красавіка 1856 г. ад гродзенскага губернатара Хрыстафора фон дэр Ховена. З 1862 па 1867 гг. службу праводзіў у капліцы-касцёле ксёндз Банавентура Кударкевіч, якога ўтрымлівала за свой кошт памешчыца Ю. Вайчынская. (Паводле дакументаў НГАБ у Гродна).
У 1868 г. мастак Напалеон Орда наведаў Масаляны і выканаў малюнак капліцы з павільёнамі з боку возера. (Малюнак захоўваецца ў музеі Кракава). Каштоўны малюнак адлюстроўвае першапачатковы выгляд каталіцкай капліцы. Гэта высокі аднанэфны неагатычны храм з дзвюма вежамі-шпілямі на галоўным фасадзе, які вырашаны прамавугольным парталам. Класічны прамавугольны ў плане аб’ём завершаны паўкруглай апсідай, над якой узвышаецца двухсхільны дах. З левага боку капліцы стаяла арка-званіца са звонам (не захавалася). Аконныя праёмы вырашаны ў стылі гатычнай аркі-цюдор. Капліца з’яўляецца помнікам архітэктуры несапраўднай готыкі ХІХ ст.
У 1867 г. каталіцкая капліца ў Масалянах перададзена праваслаўнаму духавенству і пераасвечана пад царкву Св. Дабравернага Аляксандра Неўскага.
У 1919 г. капліца вернута католікам, адрамантавана ўладальнікамі Біспінгамі ў 1937 г. Але ў верасні 1939 г. зямля маёнтка Масаляны была далучана да БССР. Капліца зачынена мясцовай савецкай уладай і перароблена пад склад. З галоўнага фасада зняты вежы.
Адраджэнне будынка як помніка сакральнай архітэктуры адбылося ў 1991 г. Вялікаэйсмантаўскі ксёндз Кароль Бернась асвяціў капліцу-касцёл пад гістарычным тытулам “Унебаўзяцце Найсвяцейшай Дзевы Марыі”. Абразы для капліцы выканаў мясцовы самадзейны мастак Іосіф Іванавіч Сліўка. Капліца дзейнічае.
Бібліяграфія:
Выпіскі з дакументаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі ў Гродна (НГАБ у Гродна) выканаў А.Ф.Втарушын. 2023 г.
Аднаўляем гісторыю па здымках / падрыхтавала Святлана Ганчарова // Бераставіцкая газета. — 2022. — 28 мая (№ 39). — С. 8. ББК 713
Гарады і вёскі Беларусі. Т.9. Кн.I. Гродзенская вобласць : энцыклапедыя / Нацыянальная акадэмія навук Беларусі ; редкалегія У. У. Андрыевіч і інш.. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя iмя Пятруся Броўкi, 2016. – С. 380—381. ББК 63.3(4Беи)я2
Калеснік, Л. Р. Ад Алекшыц да Эйсмантаў: час, прастора, лёсы / Леанід Калеснік. — Мінск : Колорград, 2020. — 272 с. ББК 63.3(4Беи)
Кулагін, А. М. Каталіцкія храмы Беларусі / А. М. Кулагін ; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя iмя П. Броўкi, 2008. — 488 с. ББК 85.11(4Беи)я2
Памяць: гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага раёна / рэд.-уклад. М.І.Пацэнка.- Мінск : БЕЛТА, 1999.- С. 564—565.
Паценко, Н. Берестовитчина: экскурсионно-туристический маршрут «Дорога от храма к храму» / Николай Паценко // Бераставіцкая газета. — 2016. — 16 красавіка (№ 29). — С. 6. ББК 657+71
Потапчик, С. Без прошлого нет будущего. Еще раз об истории имения Биспингов в Массолянах / Светлана Потапчик // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 января.
Румак, Г. У. Масаляны праз смугу стагоддзяў : старонкі гісторыі / Г. У. Румак ; [рэдактар Н. В. Томчык]. — Слонім : Слонімская друкарня, 2014. — 256 с. ББК 26.89(4Беи)
Румак, Г. Роздум каля брамы / Галіна Румак // Бераставіцкая газета. — 2017. — 9 верасня (№77). — С. 7. ББК 713+95
Aftanazy, Roman.Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitei / Wyd. 2-е. Tom 3. Wroclaw. 1992.
https://ru.belarus.travel/landmarks/kaplitca-sviatoi-marii-d massoliany? ysclid = luzbky6g1d654414364
Драўляны касцёл у стылі ранняга класіцызму пад тытулам Узвышэння Святога Крыжа быў заснаваны ў 1793 г. як філіял Індурскай парафіі. Святыня пабудавана на ўзвышшы ў заходняй частцы вёскі, на могілках, побач з сядзібай паноў Хрусціцкіх. Фундатарамі касцёла былі маршалак гродзенскай шляхты Людвік Марцыян Панцэжыньскі і яго жонка Канстанцыя са Скірмунтаў, а таксама сем’і Сарокаў і Азажыцкіх. Да філіяла былі далучаны вёскі, якія раней складалі паўднёвую частку парафіі Адэльск, а пасля Другой сусветнай вайны – частка вёсак і ваколіц парафіі Крынкі. У першай палове ХIХ ст. пры касцёле дзейнічала Ружанцовае брацтва.
Дазвол на пабудову ва Уснаржы касцёла 28 мая 1793 г. падпісаў віленскі біскуп Ігнацый Масальскі. Новазбудаваная святыня была асвечана 23 чэрвеня 1795 г. кс. канонікам Юзафам Свяржынскім. У 1797 г. муж і жонка Панцэжыньскія ахвяравалі партрэт для касцела, на якім намаляваны Віленскі біскуп Караль Панцэжыньскі, апякун ордэна баніфратаў у Гродна. З 1979 г. партрэт знаходзіцца ў Музеі старажытнабеларускай культуры Акадэміі навук Беларусі ў Мінску.
Прамавугольны ў плане касцёл быў пабудаваны з сасновага дрэва на падмурку, па баках апсіды знаходзіліся дзве квадратныя сакрыстыі. Касцёл бязвежавы, накрыты двухсхільным бляшаным дахам. Галоўны фасад завершаны трохвугольным франтонам, ашаляваным “елачкай”; у 1848 г. былі вертыкальна ашаляваны сцены. Інтэр’ер падзелены дзвюма парамі шасцігранных слупоў (цяпер – чатырохгранныя) на тры навы і перакрыты плоскай падшыўной столлю.
У сярэдзіне ХIХ ст. унутранае ўбранства касцёла выглядала наступным чынам: галоўны алтар з сасновага дрэва змяшчаў абраз Укрыжавання ў пазалочанай раме. Яго акружалі маляваныя выявы: злева – Маці Божай і св. Пятра, справа – св. св. Яна і Паўла. Наверсе была выява Анёла з хусткай св. Веранікі. Левы бакавы алтар змяшчаў абраз НПМ Беззаганага Зачацця. Абраз акружалі выявы св. Казіміра (злева) і св. Людвіка, французскага караля. Вышэй знаходзілася выява Анёла, а над ім – выява Святога Духа ў воблаку. У алтары былі рэліквіі святых. Справа стаяў алтар св. Юзафа з адпаведным абразом у акружэнні выяваў св. Алены (злева), св. Канстанцыі і Анёла (зверху). Завяршала алтар выява Усёвідушчага Вока.
Сёння святыню ўпрыгожваюць тры разьбяныя барочна-класіцыстычныя двух’ярусныя алтары “карынфскай будовы”, дэкараваныя накладной арнаментальнай разьбой. Пасля апошняга рамонту ўсе сцены, столь і слупы былі ашаляваны. Галоўны алтар акружаны паліхромнымі фігурамі Святых апосталаў Пятра і Паўла, у цэнтры – велічнае разьбянае Укрыжаванне, зверху – абраз св. Францішка. Кампазіцыю завяршае выява Сэрца Пана Езуса ў аблоках і промнях. Галоўныя абразы ў бакавых алтарах упрыгожваюць касцёл ад самага пачатку яго існавання: у левым – абраз Маці Божай Беззаганага Зачацця (наверсе – абраз св. Казіміра), у правым – абраз св. Юзафа (наверсе – абраз св. Антонія). Над уваходам – арганныя хоры, абгароджаныя балюстрадай. Арган у касцеле пабудаваны Віленскай фірмай Вацлава Бярнацкага ў 1913-1914 гг. Кантракт на арган падпісаў мясцовы ксендз Генрых Сабалеўскі 23 снежня 1913 года. Інструмент перададзены ў касцел 3 красавіка 1914 года. Арган захаваўся і дзейнічае падчас набажэнстваў. Крыпта пад касцёлам, у якой пахаваны астанкі фундатараў, была амаль цалкам засыпана ў 1960 г. па загаду тагачасных уладаў.
На поўдзень ад касцёла асобна стаіць мураваная званіца, пабудаваная з цэглы і бутавага каменя ў 1841 г. Яна змяшчае 3 званы: вялікі (100 кг, адліты ў 1850 г. Вінцэнтам Уладкоўскім), сярэдні (32 кг, набыты ў праваслаўных, адліты ў Маскве) і малы (8 кг, XVIII ст.). Перад касцёлам стаяць высокія драўляныя крыжы, усталяваныя айцамі аблатамі (1937 г.) і рэдэмптарыстамі (1991 г.) у памяць святых місій у парафіі, а таксама мемарыяльны помнік у гонар 1600-годдзя прыняцця хрысціянства Рымскай Імперыяй з лічбамі “1313 – 1913”. Касцёльная тэрыторыя разам з могілкамі абнесена бутавай агароджай; галоўны ўваход пазначаны трохарачнай брамай, на франтоне якой усталявана ў нішы фігура св. Яна Непамука.
У пачатаку ХХ ст. Уснарж атрымаў статус самастойнай парафіі. Перад Другой сусветнай вайной колькасць парафіянаў ужо перавышала 2300 чалавек. З адменай прыватнай маёмасці знік і маёнтак Уснарж.
З таго часу парафія, як і вёска, мае назву Макараўцы.
У 1950 г. пробашч касцёла кс. Алаізій Тамковіч быў арыштаваны (на шчасце, ён вярнуўся праз 5 гадоў), а плябанію ўлады прыстасавалі пад ашчадную касу і жыллё для школьных настаўнікаў. Касцёл у Макараўцах дзейнічаў увесь час, нават тады, калі тут не было свайго пробашча (прыязджаў ксёндз з Адэльска).
З 2011 г. касцёл мае статус помніка архітэктуры 3 катэгорыі.
У 1989 – 1991 гг. касцёл быў адноўлены дзякуючы намаганням тагачаснага пробашча кс. Венантыя Вількаша, потым – кс. Яраслава Грынашкевіча.
Пад плябанію цяпер выкарыстоўваецца дом былой парафіянкі, якая пасля сваёй смерці завяшчала будынак для гэтай мэты.
Ён стаіць насупраць плябаніі, якую ў 2001 – 2002 гг. вярнулі парафіі; сёння тут знаходзяцца класы для катэхетычных заняткаў.
29 чэрвеня 2004 г. адбылася прамая радыётрансляцыя святой Імшы, арганізаваная “Радыё Марыя”. У 2006 – 2008 гг. касцёл і парафіяльныя будынкі былі газіфікаваны. У 2009 – 2011 гг. адбыўся ўнутраны рамонт святыні з заменай дзвярэй і вокнаў. У 2010 г. быў грунтоўна адрамантаваны арган.
Да парафіі Макараўцы былі далучаны вёскі парафіі Крынкі: Белакозы, Ігнатавічы, Кудрычы, Пранявічы, Рэпавічы.
У інфармацыйнай справаздачы Упаўнаважанага Савета па справах рэлігійных культаў пры Савеце Міністраў СССР па Гродзенскай вобласці за IV квартал 1950 года гаворыцца: «Ксёндз Макараўскага касцёла Бераставіцкага раёна Тамковіч А.П., будучы незадаволены запрашэннем яму абслугоўваць прыход Малой Бераставіцу па сумяшчальніцтву, самаўласна адправіў у прыходах Малой і Вялікай Бераставіцы службу па аднаму, два разы ў месяц у кожным касцёле».
Пасля арышту 31 сакавіка 1951 года ксяндза Тамковіча веруючыя Макараўскага прыходу просяць «дазволу на адпраўленне рэлігійных абрадаў па сумяшчальніцтву ў дні каталіцкіх святаў і ў нядзельныя дні, хоць бы па аднаму — два разы ў месяц».
Веруючыя самы шукалі служыцеляў культа на свабодныя прыходы. Так з Макараўскай парафіі ў 1952 годзе касцёльны савет разам з веруючымі тры разы ездзілі ў Літву дзеля таго, каб знайсці служыцеля культа, які б даў згоду на пастаянную службу ў прыходзе. Быў час, што святар знайшоўся, але яму мясцовыя ўлады ў прапісцы адмовілі (быў прапісаны ў Вільні).
Бібліяграфія:
У жніўні 2018 г. настаў час адраджэння бераставіцкай капліцы на каталіцкіх могілках. Фундамент мураванага збудавання невялікіх памераў асвяціў дапаможны біскуп Гродзенскай дыяцэзіі Юзаф Станеўскі ў прысутнасці пробашча Вялікабераставіцкай парафіі айца Вальдэмара Слоты і прыхаджан нашага гарадскога пасёлка. Восенню 2019 г. будаўніцтва было завершана і выканана аздабленне інтэр’ера. Памеры адноўленай капліцы аказаліся настолькі малыя (3х6 м.), што ўвесь яе аб’ём памясціўся бы ў старую васьмігранную капліцу дыяметрам 10 м. Адзінае аздабленне – крыж, які схаваны пад выступам двухсхільнага даху і звісае на ланцугах перад уваходам, прымушае задумацца аб цяжару жыцця.
Бібліяграфія:
Выпіскі з дакументаў Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі ў Гродна (НГАБ у Гродна) выканаў А.Ф.Втарушын у 2023 г.
А.Втарушын. Пераўтварэнне Святога Яна ў Бераставіцы. Гістарычны нарыс. (Да 90-годдзя з часу другога адраджэння касцёла Найсвяцейшай Панны Марыі ў Вялікай Бераставіцы) /Андрэй Втарушын – Вялікая Бераставіца. 2012. С.39
Ксёндз Мечыслаў Малыніч-Маліцкі (1888-1969). З серыі “Уратаваць ад забыцця” /Пад рэд. айца Вальдэмара Слоты, пробашча Вялікабераставіцкай парафіі – Вялікая Бераставіца. 2023. С.24
Kossakowski S.K. Wspomnienia z przeszlosci spisane dla dzieci i wnukow. Wyjatki wybral K.Gorski – Buenos Airos – Paryz. 1974
Maroszek Jozef. Z historii miast i wiosek: Rakow, Rudawa, Iwieniec.- Magazyn Polski. № 1.1992. S.37-38
Вядучы размову аб гісторыі В. Бераставіцы «польскага» перыяду (20-30-я гг. XX ст.), было б няправільным не ўзгадаць аб вельмі важным аб’екце мястэчка – вадзяным млыне, што належаў у тыя часы ўладальнікам бераставіцкага маёнтку графам Касакоўскім. Гэты аб’ект, як і паравы млын Залмана Штайна. Будынак млына знаходзіўся пры самым мосце на левым беразе Бераставічанкі.
Цяпер тут размяшчаецца заасфальтаваная пляцоўка перад гандлёвымі павільёнамі. Фасад млына быў выкладзены з цэглы, а астатнія тры сцяны – з часаных камянёў. Вокны былі аздоблены цаглянымі пілястрамі, якія выразна кантраставалі з грубымі каменнымі сценамі. З двух бакоў – з поўдня і ўсходу млын быў абсталяваны ўваходнымі дзвярыма. Прычым галоўны ўваход знаходзіўся з боку дарогі і моста. Прама над гэтым уваходам была замацавана невялікая драўляная страха. Паміж млынам і мостам спецыяльна абсталявалі пляцоўку шырынёй у 5-7 метраў, на якую заязджалі для выгрузкі падводы. Мяшкі з падводаў на плячах сяляне самі заносілі ў сярэдзіну будынка. Перад вайной млын меў двухсхільны дах, накрыты ліставым жалезам, на адным са схілаў якога ўвесь час ляжала замацаваная доўгая драбіна. Верагодна, што па ёй перыядычна ўздымаліся на дах, каб пачысціць ад сажы закопчаны комін. Для таго, каб с цягам часу не рухнулі ў раку падмытыя імклівым патокам вады сцены, два аддаленыя ад моста вуглы млына дадаткова ўмацоўваліся магутнымі касымі падпорамі з камянёў.
Графскі млын меў два паверхі. Пад асноўным паверхам, дзе былі ўстаноўлены масіўныя круглыя камяні (жорны) для памолу зерня, знаходзіўся яшчэ і падвальны ўзровень. Пры неабходнасці туды можна было спусціцца па драўляных ступеньках. На ніжнім узроўні размяшчалася большая частка “жалезнай механікі” млына – колы з зубамі, восі з шасцярэнькамі, розныя рычагі.
Для функцыянавання бераставіцкага млыну ваду з рэчкі пусцілі па асобнаму рукаву. Такім чынам, з возера выцякалі фактычна дзве рэчкі ў адным кірунку, а дакладней, гэта былі асобныя рукавы адной рэчкі, якія ўжо далей, за млыном, злучаліся ў адно рэчышча. Атрымлівалася, што бераставіцкі млын знаходзіўся паміж мостам і гэтымі двума рукавамі ракі, быццам на выспе. Таму было і два масты. Адзін мост (вялікі) быў перакінуты праз асноўнае рэчышча ракі, а меншы на адлегласці каля 10-15 метраў – праз дадатковае. Прычым сам будынак прымыкаў да меншага моста. Масты былі цалкам драўляныя. Трымаліся яны на масіўных апорных слупах з трывалых пародаў дрэва, а іх праезная частка была выкладзена тоўстымі брусамі і злучалася з брукаванай вуліцай бетоннымі стыкамі. Зверху маставыя поручні таксама былі драўлянымі.
Падача вады з возера праз дамбу рэгулявалася спецыяльнымі застаўкамі (шлюзамі). І яшчэ называлі “ставідламі”. Пры неабходнасці яны паднімаліся ўверх і апускаліся з дапамогай ланцугоў. На асноўным рэчышчы было 5 “ставідлаў”, на дадатковым – 2. Праз заслонкі меншага рукава з возера паток вады трапляў у доўгі жалоб, зроблены з тоўстых дубовых брусоў і дошак. Гэты жалоб праходзіў пад мастом дапаможнага рэчышча. Адтуль струмень вады падаў уніз на лопасці вертыкальнага кола.
Яшчэ адзін цікавы момант: млын Касакоўскіх меў вадзяное кола толькі на меншым (дапаможным) рукаве ракі. У той час, як галоўнае, больш шырокае рэчышча Бераставічанкі фактычна “бяздзейнічала”, а шлюзы на ім служылі выключна для скідвання з возера лішняй вады. Часцей гэта здаралася ўвесну падчас паводкі. Вадзяное кола млына было невялікім і знаходзілася нізка, на ўзроўні падвальнага паверху. На другім канцы восі, у сярэдзіне падвалу, было замацавана яшчэ адно “зубатае” кола, толькі ўжо меншых памераў. Кола прыводзіла ў дзеянне цэлы механізм шасцярэнек. Адсюль на другі паверх уздымаўся доўгі вертыкальны вал і прыводзіў у дзеянне масіўныя жорны – гарызантальныя круглыя камяні, пакладзеныя адзін на другі. Жорнаў было двое. Верхні камень (“бягун”) круціўся, а ніжні (“ляжак”) быў замацаваны нерухома. Пасярэдзіне “бегуна” было так званае “вока” – дзірка, куды з мяхоў альбо кашоў падчас працы механізму раўнамерна сыпалі збожжа. Паміж цяжкімі камянямі зерне сціралася ў муку. За працэсам трэба было ўвесь час сачыць, а хуткасць абароту жорнаў перыядычна рэгулявалася, паколькі на нізкіх абаротах атрымлівалася грубая мука, а на высокіх камяні награваліся і хутка зношваліся, а мука пры гэтым мела прыпалены смак. Па словах местачкоўцаў, на млыне перад вайной рабілі ў асноўным асыпку – корм для хатняй жывёлы.
Унізе на “выспе”, побач з заходняй сцяной млына (супрацьлеглай ад моста) стаяў яшчэ адзін невялікі драўляны будыначак. Кажуць, што гэта быў склад для мукі, за якім два рукавы рэчкі ўжо злучаліся ў адно рэчышча.
Меншы рукаў ракі быў кароткім і больш плыткім, вады тут было “да калена”, таму падчас летняй спякоты ў ім любіла купацца дзетвара, а жанчыны мылі хатнюю бялізну і потым развешвалі сушыць яе на драўляных бэльках. На адлегласці каля 100 метраў уніз па цячэнню праз Бераставічанку была зроблена драўляная кладка, да якой з вуліцы Дольнай (Кастрычніцкая) праз агароды вяла вузкая сцежка. Па ёй людзі напрасткі хадзілі ў касцёл на набажэнствы. Жыхары Бераставіцы старэйшага ўзросту гавораць, што ў даваенныя часы вада ў возеры і рэчцы была даволі чыстая. Не дзіва, што ў такой вадзе было шмат рыбы. У тыя часы тут вадзіліся плоткі, акуні, ліні, келбы, шчупакі. Далей за млыном да левага берага рэчкі выходзілі гароды. Кожная хатняя гаспадыня пры рэчцы насупраць свайго гароду мела камень альбо драўляную кладку для мыцця бялізны.
Гавораць, што вадзяны млын Касакоўскіх акрамя гэтага выконваў у перадваенныя гады яшчэ адну немалаважную функцыю – даваў электрычнасць у графскі маёнтак, таму працаваў пераважна па вечарах. Да позняй ночы ў яго вокнах палілася святло. У будынку зманціравалі спецыяльнае абсталяванне для выпрацоўкі току.
Апошнія перадваенныя гады млынаром у Касакоўскіх працаваў чалавек, якога звалі Габрыэль Каваленя. Жыхары Бераставіцы далі яму мянушку “Габрык”. Апошні ўладальнік маёнтку малады граф Станіслаў Юзэф Касакоўскі пастараўся знайсці незаменнаму працаўніку асобнае жыллё – хату на ўскрайку Бераставіцы. Гэта хата стаяла з правага боку напрыканцы вуліцы Эймінаўскай (прыкладна на тым месцы, дзе сёння знаходзіцца ўезд на базу філіяла райспажаўтаварыства).
Пры нямецкай акупацыі, калі Касакоўскіх у Бераставіцы ўжо не было, абавязкі млынара выконваў нехта Саўлевіч. Казалі, што гэты чалавек жыў прама ў будынку млына, у якім было для гэтага абсталявана спецыяльнае памяшканне з печкай.
Сёння, праходзячы па мосту па вуліцы Леніна праз Бераставічанку і зазірнуўшы туды, дзе збягае з возера вялікі паток вады, можна заўважыць нешматлікія раскіданыя паўсюдна вялікія камяні. Гэта бадай і ўсё, што засталося ад вадзянога млына. Разабраны ён быў, як і многія гістарычна важныя аб’екты мястэчка, у пасляваенныя гады.
Бібліяграфія:
Пры Польшчы (20-30-я гады ХХ ст.) фактычна ўвесь цэнтр Бераставіцы быў забудаваны адна-двухпавярховымі драўлянымі дамамі. Сярод гэтай шэрай забудовы выразна вылучаўся адзін стары доўгі прамавугольны будынак.
Арыгінальны ў архітэктурным плане і вялікі па памерах, ён моцна адрозніваўся ад іншых драўляных хат, што шчыльна “туліліся” адна пры адной па перыметры Рынку – галоўнай плошчы мястэчка. А стаяў гэты будынак на тым месцы, дзе цяпер знаходзяцца раённая бібліятэка і музычная школа. У часы даваеннай Польшчы нешматлікая бераставіцкая інтэлігенцыя, дзяржаўныя службоўцы і прыезджыя з Заходняй Польшчы людзі называлі яго на польскі манер сукенніцамі (sukiennice, ад слова сукно, гандаль сукном). Асноўная ж частка местачкоўцаў называла пабудову “абэржай”.
Дзіўная назва, як аказалася, замацавалася за будынкам з даўніх часоў і перадавалася ў пакаленнях. Я паспрабаваў высветліць у людзей, якія яшчэ памятаюць даваенныя часы, значэнне гэтай назвы. Мне растлумачылі, што слова “абэржа” мае мясцовае паходжанне і, у першую чаргу, асацыіруецца з вялікім доўгім будынкам. На гэтым усё скончылася. Тады я ўзяў польска-рускі слоўнік. Аказалася, такое слова ёсць у польскай мове. “Оberїa” у перакладзе на рускую мову азначае “трактир”, “корчма” альбо “заезд”. Адзначу, што слова старое, яно ўжо амаль выйшла з сучаснага лексікону, таму не ў кожны цяперашні слоўнік яно можа быць уключана.
Гэта і быў той самы будынак, які называюць сёння бераставіцкай ратушай. Цікава, што ў часы даваеннай Польшчы слова “ратуша” ў дачыненні да пабудовы фактычна не ўжывалася.
Лічыцца, што ратушу ў мястэчку ўзвялі ў сярэдзіне, альбо ў 2-й палове XVIII ст., калі населенаму пункту надалі магдэбургскае права (права горада на самакіраванне) і зацвердзілі самастойны герб ў выглядзе вавёркі з каронай.
Між тым, ёсць меркаванне, што гэтую самую “абэржу” пабудавалі задоўга да вышэйназваных гістарычных падзей. Па некаторых звестках будынак паходзіць яшчэ з тых часоў, калі Бераставіца ўваходзіла ў зямельныя ўладанні Хадкевічаў (1-я палова ХVII ст.). У тыя старадаўнія часы ён выконваў ролю заезнага двара. Такую думку, напрыклад, выказвае ў сваіх успамінах аб падарожжы ў Вялікую Бераставіцу вядомы ў даваеннай Польшчы публіцыст і гісторык Мельхіёр Ваньковіч. Цікава, што ў мястэчку перад вайной існаваў яшчэ адзін старажытны драўляны будынак, пабудаваны ў тыя ж самыя хадкевічоўскія часы – гэта адзін з трох карпусоў графскага палаца Касакоўскіх.
За сваю доўгую гісторыю бераставіцкі заезны двор неаднаразова рамантаваўся, змяняліся некаторыя дэталі яго канструкцыі і, тым не менш, пабудова захавала свой першапачатковы знешні выгляд.
“Абэржа” складалася з трох частак. У цэнтры яе была аднапавярховая мураваная камяніца пад высокім двухсхільным дахам, а па баках знаходзіліся доўгія двухпавярховыя будынкі-крылы. Першыя паверхі гэтых бакавых прыбудоваў (крылаў), як і сама цэнтральная частка, былі мураванымі. З фасаднага боку яны аздабляліся скляпеністымі галерэямі (аркамі), а ў глыбіні за гэтымі аркамі размяшчаліся рады гандлёвых крамаў. Пры кожным крыле знаходзіліся яшчэ па дзве арыгінальныя драўляныя лесвіцы, якія вялі ўгару на другі, цалкам драўляны паверх. На другім паверсе ад фасада будынка знаходзіліся павеці (навесы). Па сваёй канструкцыі гэтыя крылы ўяўлялі сабой тыповыя франтальныя лямусы, якія характэрны былі перш за ўсё ў ХVII ст. Лямусы – даволі распаўсюджаная пабудова ў старажытнай Рэчы Паспалітай. У тыя даўнія часы яны былі як каменнымі, так і драўлянымі, і спалучалі функцыі гаспадарчай і жылой пабудовы. На першым паверсе звычайна размяшчаліся крамы, альбо нейкія склады, а на другім – жылыя памяшканні. Адзначу, што тыповай рысай лямусаў, пабудаваных у XVII ст., было тое, што першы іх паверх часцей за ўсё быў мураваным, а другі – драўляным, што мела месца і ў бераставіцкім будынку. Ўся канструкцыя ўнікальнага бераставіцкага заезнага двара была накрытая гонтай, а пад будынкам былі абсталяваны гаспадарчыя паграбы для захоўвання тавару.
Дарэчы, у Гродна да сённяшняга дня захаваўся цікавы старажытны лямус, зроблены з масіўных дубовых брусоў, які нечым нагадвае былую бераставіцкую пабудову. Даследчыкі сцвярджаюць, што ўзведзены ён у першай палове XVII ст.(каля 1630 г.). Стаіць гэта ўнікальная канструкцыя ў двары Брыгіцкага манастыра па вуліцы К. Маркса.
Бераставіцкі заезны двор размяшчаўся так, што даваенная вуліца Гродзенская (цяпер Леніна) выходзіла прама на шырокі фасад яго цэнтральнай часткі. Гэтая цэнтральная частка, як ужо адзначалася, адрознівалася ад бакавых крылаў (лямусаў) і нагадвала на першы погляд вялікую аднапавярховую хату-карчму з высокім двухсхільным дахам. У ёй хутчэй за ўсё было некалькі жылых пакояў для пастаяльцаў, а таксама вялікае памяшканне для харчавання – шынок з драўлянымі лавамі і сталамі. Цікава, што карчмарства ў Літве (Беларусі) дасягнула вышэйшай кропкі свайго развіцця менавіта ў XVII ст. У тыя часы назіраецца тэндэнцыя да масавага ўзвядзення корчмаў па ўсім краі. Будынкі звычайна ставілі шырокім фасадам (фронтам) да дарогі, альбо гандлёвай плошчы гарадоў і мястэчак.
Ззаду бераставіцкага заезнага двара знаходзілася вялікая прамавугольная гаспадарчая прыбудова. Яна называлася “стан”. Падзяляўся “стан” на дзве часткі – стайню, дзе прывязвалі распрэжаных коней, і вазоўню для пастаноўкі брычак і загружаных таварам купецкіх вазоў.
Не выключана, што ўжо пазней сярэдняя частка будынка (карчма) на працягу амаль100 гадоў магла з’яўляцца той самай ратушай – сядзібай органаў гарадскога самакіравання Бераставіцы (магістрата). Хаця гэта трэба яшчэ ўдакладняць. Нагадаю, што магдэбургскім (майдэборскім) правам Бераставіца пачала карыстацца адносна позна – толькі з сярэдзіны ХVIII ст. У 1754 годзе кароль Рэчы Паспалітай Аўгуст ІІІ Сас у сувязі з гэтым выдаў спецыяльны прывілей. А дзесьці ў палове ХIX ст.(у часы расійскай імперыі) згаданы прывілей царскія ўлады ў мястэчка адабралі.
Некаторыя спытаюцца: чаму ў старой бераставіцкай ратушы адсутнічала вежа, альбо якая-небудзь іншая падобная да яе надбудова (прынамсі на адзіным вядомым сёння старым малюнку гэтай вежы няма). Пытанне слушнае, паколькі вежа – выключна важны элемент старажытных ратуш. Яна выконвала ў тыя часы функцыю вартаўнічай вышкі, і пры неабходнасці з яе даносіўся апавяшчальны сігнал аб пажары ці іншых надзвычайных здарэннях у наваколлі. Тут трэба адзначыць, што сустракаліся ратушы і без вежы таксама, напрыклад, у Вільні ці Слоніме. Аднак у нашым выпадку, лічу, што прычына ў тым, што будынак узвялі задоўга да атрымання мястэчкам магдэбургскіх правоў, і перад гэтым даволі працяглы час ён выконваў ролю заезнага двара, а не ратушы. Тут некалі спыняліся на пастой праязджаючыя праз населены пункт абозы, наведваліся купцы, вандроўнікі, кур’еры, розныя дзяржаўныя асобы і г.д. У заезным двары можна было заначаваць, някепска падсілкавацца ў тутэйшай карчме, прывесці ў парадак збрую і нават падкаваць у кузні каня.
Хто быў фундатарам і першым уладальнікам заезнага двара невядома. Хутчэй за ўсё імі маглі быць Хадкевічы альбо бераставіцкі касцёл. Як ні дзіўна, але у тыя часы каталіцкая царква была ўладальнікам у краі вялікіх зямельных угоддзяў, заезных двароў, корчмаў, млыноў і, нават, вінакурняў. Пазней мясцовыя ўлады, верагодна, выкупіўшы заезны двор, вымушана прыстасавалі сярэднюю частку будынка пад ратушу.
Аднак вернемся ў ХХ стагоддзе. Па словах жыхароў Бераставіцы сталага ўзросту, якія яшчэ памятаюць даваенныя часы, былая ратуша ўяўляла з сябе доўгі двухпавярховы будынак. Пачынаўся ён прыкладна за некалькі метраў ад старога дома па вуліцы Савецкай, 3 (былая яўрэйская крама, потым у савецкія часы аптэка, а цяпер – БТІ) і цягнуўся ў бок вуліцы Прабашчоўскай (Чкалава). Першы паверх быў мураваны з арачнымі праходамі, за якімі размяшчаліся прыватныя яўрэйскія крамы. На прылаўках ляжалі разнастайныя тавары. Прадавалі адзенне, абутак, гаспадарчыя тавары, гузікі, ніткі, іншыя дробязі. Кожную пятніцу пасля абеду, калі набліжалася суботняе яўрэйскае свята Шабас, дзверы і вокны ратушных крамаў зачыняліся аканіцамі, на іх чапляліся навясныя замкі. Местачковы Рынак паволі пусцеў, а бліжэй да вечара па ўсёй Бераставіцы разносіўся пах ад гатаваных да свята яўрэйскіх рыбных страў.
З усіх гэтых гандлёвых кропак ратушы толькі адна крама была польскай. Знаходзілася яна ў тарцы будынка з боку вуліцы Прабашчоўскай. Гэта была дзяржаўная крама, якую ўсе называлі “вспулдзельня”. Тут можна было набыць цукар, гарбату, каву, пячэнне, розныя цукеркі, апельсіны (“бамбанеркі”, як казалі тады простыя жыхары мястэчка), іншыя прысмакі і далікатэсы, а таксама сшыткі, ручкі, алоўкі, запалкі, пасту для абутку вядомай польскай маркі “Dobrolin” і г.д. Чамусьці менавіта гэтую “вспулдзельню” часцей за ўсё любіла наведваць графіня Марыя Касакоўская. На другім драўляным паверсе ратушы жылі ўладальнікі гандлёвых кропак. Кватэра кожнага гандляра знаходзілася прама над яго лаўкай. Уздоўж усяго другога паверха цягнуўся драўляны навес, крыты гонтай. Часта яўрэі, якія засялялі гэтыя кватэры, любілі сядзець пад навесам, піць на свежым паветры гарбату і размаўляць. Перш за ўсё гэта была субота – вольны для яўрэяў дзень (Шабас). Цікава, што ззаду ратушы ў даваенны час яшчэ захоўваліся рэшткі старажытных сцен былой прыбудовы — “стану” для коней і вазоў, праўда ўжо без даху. Сярэдневяковы каменны мур быццам літарай “П” туліўся да заезнага двара. На абгароджанай пляцоўцы, як і 300 гадоў назад, купцы выгружалі з фурманак прывезены ў крамы тавар.У даваенны час бераставіцкія гандляры за таварам ездзілі пераважна ў буйныя прамысловыя гарады – Вільню, Беласток, Варшаву ці Лодзь, цягніком дастаўлялі яго на станцыю Бераставіца (Пагранічны), дзе быў невялікі аднапавярховы мураваны вакзал, перагружалі ў фурманкі і прывозілі на шматлікія склады ў Вялікую Бераставіцу. Дарэчы, фурманамі ў асноўным працавалі таксама яўрэі. Яны дакладна ведалі расклад руху цягнікоў і прыязджалі на вакзал загадзя, каб своечасова перахапіць прыбываючых цягніком кліентаў. Жорсткая канкурэнцыя была і ў тыя далёкія часы.
Паміж вуліцай Прабашчоўскай і “абэржай” стаялі яшчэ два драўляныя дамы на каменных падмурках. У адным з іх пражывала вядомая ў Бераставіцы сям’я Расінскіх. Аб гэтай сям’і варта было б сказаць некалькі слоў у сваіх наступных артыкулах. Гаспадыняй другога, бліжэйшага да вуліцы Прабашчоўскай дома, з’яўлялася Аляксандра Хвясько. У яе хаце была абсталявана невялікая, але ўтульная і папулярная ў даваенным мястэчку харчэўня, дзе таксама былі пакоі і для адпачынку прыезджых. Асабліва было шмат наведвальнікаў па аўторках, падчас славутых бераставіцкіх кірмашоў. Гэтых дамоў даўно ўжо няма.
Што датычыцца вядомага сёння ў пасёлку драўлянага заезнага двара, які захаваўся да нашых дзён, і знаходзіцца на скрыжаванні вуліц Чырвонаармейскай і Чкалава (Чырвонаармейская, 10), то ён быў пабудаваны значна пазней, а назва яму, верагодна, дасталася ад куды больш старога заезнага двара-ратушы. Вядома, што перад Другой сусветнай вайной гэта быў звычайны жылы дом. Ён падзяляўся на некалькі частак, якія засялялі яўрэйскія сем’і.
Падчас нямецкай акупацыі ўсіх жыхароў былога заезнага двара (“абэржы”) прымусова выселілі ў бераставіцкае яўрэйскае гета, што знаходзілася на тэрыторыі за сучасным кінатэатрам, а потым вывезлі. Будынак нейкі час пуставаў, а адна з яго вонкавых сцен выконвала ролю кінаэкрана. Кіно для жыхароў мястэчка пры немцах “круцілі” прама на вуліцы.
Як сцвярджаюць сёння бераставіцкія старажылы, дах і другі (драўляны) паверх “абэржы”, як зрэшты і ўвесь драўляны цэнтр населенага пункта, згарэў, калі акупанты адступалі. Абгарэлыя рэшткі некалі аднаго з самых галоўных у нашым мястэчку дамоў разабралі ўжо ў першыя пасля вызвалення Бераставіцы гады.
Бібліяграфія:
Аб існаванні асобнага двару Мнішкаў у Вялікай Бераставіцы ўпершыню нам паведаміла польская даследчыца Аліна Барчык у сваёй манаграфіі, прысвечанай роду Мнішкаў і іх рэзідэнцыям на тэрыторыі Рэчы Паспалітай у ХVІІ – ХVІІІ ст. Мнішкі – польскі магнацкі род чэшскага паходжання. Мелі ўласны герб Сяміпер’е (Herb Konczyc). З 1661 па 1774 гады яны валодалі Вялікай Бераставіцай і навакольнымі вёскамі. Сярод выбітных прадстаўнікоў гэтага рода выдзяляецца Юзаф Вандалін Мнішак (1670 – 1747), маршалак вялікі каронны і кашталян Кракаўскі, уладальнік Вялікай Бераставіцы з 1694 г.
З карэспандэнцыі маршалка Ю.В. Мнішка да сваёй жонкі Канстанцыі Тарла за 1726 год стала вядома, што ён наведаў Вялікую Бераставіцу 19 верасня, калі прыязджаў на сейм у Гродна. Наша мястэчка яму спадабалася, але Бераставіцкі двор не здолеў прыняць маршалка на должным узроўні. Тады Юзаф Вандалін застаўся на некалькі дзён у Бераставіцы, каб навесці парадак у мястэчку. Ён распарадзіўся аб узвядзенні новага двару ў Бераставіцы насупраць старога двару Хадкевічаў. Так, у 1726 – 1728 гг. каля старога касцёла Звеставання Панны Марыі ўзнік новы двор – сядзіба Мнішкаў. Быў узведзены з дрэва гасцінны дом для адпачынку і невялікая канюшня. Уваход у сядзібу пачынаўся з вуліцы Луненскай (зараз вул. Дзяржынскага, дзе былы двор Мнішкаў займае Бераставіцкі масласырзавод) каля старога касцёла. На той час касцёл быў драўляны, пабудаваны Хадкевічамі ў 1615 г. Галоўны фасад касцёла быў накіраваны на новы двор Мнішкаў і стаў часткай сядзібы. Месцапалажэння новага двару Юзаф Вандалін выбраў сам – на супрацьлеглым берагу ракі Бераставічанцы, бо правы бераг ракі быў заняты старым дваром Хадкевічаў. Мнішак Ю.В. іх двор бярог у першасным выглядзе. З цягам часу паміж старым і новым дварамі быў узведзены драўляны мост. У XVIII ст. рака ў мястэчку Бераставіца была вельмі вузкая і асноўны мост, які вёў у мястэчка з боку Гродна, ужо існаваў. Пры Ю.В. Мнішку быў пабудаваны другі мост у Бераставіцы, праз які маршалак з жонкай прыязджалі ў сваю сядзібу на адпачынак і на сейм у Гродна.
У 1741 г. у Вялікай Бераставіцы згарэў драўляны касцёл Звеставання Панны Марыі. Пры гэтым пажары была пашкоджана частка новага двару Мнішкаў. Але гасцінны дом быў адноўлены ў мурах. У 1742 г. Юзаф Мнішак прыняў пасаду кашталяна Кракаўскага і па стану здароўя не мае магчымасць наведаць Вялікую Бераставіцу. Ён знаходзіцца ў замку Лашкі Мураваныя (Львоўская вобл.) і там прымае рашэнне аднаўляць у мурах касцёл Звеставання Панны Марыі ў Вялікай Бераставіцы. Справу бацькі прадоўжыў яго сын Ежы Аўгуст Вандалін (1715 – 1778), маршалак надворны каронны, які завершыў будаўніцтва касцёла ў Вялікай Бераставіцы і стаў ініцыятарам надання Магдэбургскага права гэтаму мястэчку. Новы двор Мнішкаў быў перададзены Вялікабераставіцкаму касцёлу, тэрыторыя якога павялічылася. У другой палове ХVІІІ ст. пры касцёле былі адкрыты парафіяльная школа, шпіталь і майстэрні на рэлігійныя патрэбы парафіі.
У ХІХ ст. частка сядзібы Мнішкаў належыць Касакоўскім, уладальнікам Вялікай Бераставіцы і пакравіцелем старога касцёла. У ХХ ст. пасля Другой Сусветнай вайны касцёльная маёмасць прыйшла ў заняпад.
Да нашага часу на былой тэрыторыі сядзібы Мнішкаў у Вялікай Бераставіцы застаўся невялікі гаспадарчы аднапавярховы будынак з паўвальмавым дахам і мансардамі (ХVІІІ ст.). Гэты мураваны будынак увайшоў з 1945 г. у комплекс сучасных пабудоў Бераставіцкага масласырзавода на вул. Дзяржынскага. Нажаль, даследванняў гэтага будынка і яго тэрыторыі не праводзілася. Захаваўся таксама старажытны касцёл, які змяніў фасад, арыентаваны на Рынкавую плошчу Вялікай Бераставіцы.
Архіўныя матэрыялы і замежную літаратуру апрацаваў А.Ф.Втарушын у 2023 г.
У 1867 г. па перапісе насельніцтва ў Бераставіцы налічвалася 1127 ізраелітаў (70%) насельніцтва. У мястэчку быў свой Хэдэр (яўрэйская школа). У другой палове 19 ст. (1837 г.) у Бераставіцы пабудавалі сінагогу (па вуліцы Беластоцкай). Цяпер Савецкая. Прыкладна там, дзе ў нашы дні размяшчаецца тыльная частка бераставіцкага кінатэатра, некалі стаяў невялікі драўляны “шцібл” – яўрэйскі малітоўны дом. Гэта была адна з трох сінагог мястэчка. Жыхары старэйшага ўзросту казалі, што побач з ёю, на самым павароце вуліцы, толькі з унутранага боку, знаходзіўся дом рабіна гэтай самай сінагогі, Сучасная забудова цалкам змяніла аблічча гэтай частцы гарадскога пасёлка, зрэшты, як і многіх іншых месцаў. Будынак быў каменны, двухпавярховы. На першым паверсе стаяў алтар. Стаялі лавы і агароджаны закуток, дзе маліліся жанчыны. На другім паверсе быў купал з акенцамі. Багаслужэнне было да 1940 года. У 1940 годзе мясцовыя ўлады зачынілі малітвены дом. У гады вайны падчас адступлення немцаў пажар знішчыў значную частку Вялікай Бераставіцы. Зачапіў агонь і старажытную сінагогу. Згарэлі дах і іншыя драўляныя канструкцыі. А вось мураваныя сцены ўцалелі. Нейкі час пасля вызвалення тэрыторыі ад немцаў абгарэлая камяніца стаяла некранутай, пакуль тагачаснае кіраўніцтва раёна не звярнула на яе ўвагу і не прыняло рашэнне выкарыстаць пашкоджаны будынак пад клуб. Да сярэдзіны 50-х гадоў ХХ ст. непадалёку ад праваслаўных могілак — былі іўдзейскія. Немцы вывезлі ўсіх яўрэяў і знішчылі, а вось могілкі не пасмелі разбурыць. Гэта было зроблена ў сталінскія часы.
На гэтым здымку, зробленым у першыя пасляваенныя гады, відаць частка бераставіцкай мураванай сінагогі, якая знаходзілася на цяперашняй вуліцы Савецкай. Зараз на месцы сінагогі стаіць будынак Бераставіцкага РДК — цэнтр народнай творчасці. (фота з сямейнага альбома Мар’яна Баера)
Бібліяграфія:
Адзіная захаваная сядзіба канца ХIХ стагоддзя ў гэтых мясцінах сёння знаходзіцца ў непрыглядным стане. У двухпавярховым будынку з калонамі ва ўваходзе, пабудаваным на манер італьянскай вілы, гуляе вецер, вокны павыбіты. Гэта масіўны будынак з башняй для агляду. Цэнтральная частка складаецца з 2-х паверхаў, бакавое крыло – аднапавярховае. Сядзіба не мае шыкоўнай параднасці – суровасць малюнка, раўнавага і дасканальнасць кампазіцыі.
Абнавіць сядзібу няма сродкаў. Яна знаходзіцца ў пагранічнай зоне і прадаць складана. Ёсць нашчадкі, якія спрачаюцца за сваю спадчыну. У Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі ў Гродна захоўваецца купчая, па якой селянін Іван Іванавіч Шах набыў сядзібу ў памешчыка Івана Вірыёна ў 1864 годзе, пасля адмены прыгоннага права. Кажуць таму вёска завецца Лішкі, інакш лішнія землі, не патрэбныя памешчыку.
Адзін з нашчадкаў сцвярджае: «Калі я быў маленькім, бабуля заўсёды гаварыла, калі праходзілі непадалёку ад сядзібы: «Твой дзядуля будаваў». Тады я не разумеў, думаў, што дзед быў будаўніком. Памятаю, расказвала, як каталася на брычцы…».
Старажылы з суседніх вёсак казалі нашчадку: «Лютый был твой прадед, заставлял кирпичи тягать…». Справа ў тым, што ў дакументах значылася, што селянін купіў сядзібу і плаціў аброк з зямлі. Нідзе не ідзе размова аб тым, каму належыць сам дом. На казырку будынка з калонамі ўказаны час заканчэння будоўлі – 1883 год, атрымліваецца, што праз дваццаць год з часу пакупкі зямлі.
У Беластоку знайшоўся яшчэ адзін нашчадак з роду Вірыёнаў. Мясцовыя жыхары з Лішак расказалі, што яны пыталіся аб пану: «Но маленькая была, только припоминаю, как мне говорил отец, что польский пан не был жесток».
Архівы сведчаць аб тым, што першый Вірыён ужо з 1800-х гадоў кіраваў «замком в Лишках». Па словах гісторыкаў, гэта было магчыма, «потому как часть Польши в это время вошла в состав Российской империи, но с оговоркой, что дворяне были из-под Варшавы, а не из Кракова, который отошел австро-венгерской империи».
Па інфармацыі сайта: жылі ў Лішках Вірыёны да той пары, пака «поместье не разгромили большевики и местные жители» у 1920 годзе, а ўладальнік знаходзіўся ў Варшаве. Але вярнуўся праз чатыры гады: як вядома, згодна Рыжскага дагавора ў 1921 годзе Заходняя Беларусь адышла ў склад Польшчы. Тут жа падрабязнае апісанне ўбрання і ацяпляльнай сістэмы. Нават ёсць такая цікавая дэталь: «В 1936 году в тени высоких деревьев была вкопана в землю ледовня: зимой из прудов делали запас льда и накрывали его соломой… и так он сохранялся до следующей зимы».
Пасля 1921 года, калі гэтыя землі адышлі Польшчы, але знайшліся людзі, якія сцвярджаюць, што маёнтак не належаў Вірыёнам. У 1915 годзе сям’я Шаха (багаты землеўладальнік Іван, яго сын Сцяпан з жонкай, бабуляй Алесяй) бяжыць у Самару ад Першай сусветнай вайны, але ў 1921 годзе вяртаецца пасля грамадзянскай вайны. «Маці ўспамінае, што прыйшлося даць на граніцы шапку золата, каб папасці ў дом, які ўжо апынуўся на польскай тэрыторыі. Вярнуўшыся, прадзед атрымаў толькі розгі, нагадаўшы, што сядзіба яго. Пабудавалі хату ў суседніх Кудрычах.
Мая маці казала, што польскага пана, заняўшага дом, звалі Касцюкоўскі, з яго сынам яна на танцах танцавала. Была тады ў старэйшага Касцюкоўскага традыцыя арганізоўваць святы з музыкай у гонар заканчэння жніва… Нацыяналізавана сядзіба была ў верасні 1939 года. Старажылы памятаюць, як незадоўга да гэтага петрашэвіцкія сяляне грузілі тры фурманкі. Дарэчы, трое вяскоўцаў, якія суправаджалі вазы, што накіроўваліся ў заходнім напрамку, так і не вярнуліся ў родную вёску, а будынак былога палаца выкарыстоўвалі пад школу і дзіцячы лагер адпачынку.
Адметным месцам адпачынку гаспадароў сядзібы быў парк заложаны у 2-й палове 19 ст. парк садзіў, як і палац пабудаваў у 1865 годзе памешчык Іван Вірыён. Меў дваіх дзяцей: сына Станіслава і дачку Разалію. У гэтым жа годзе дачка выйшла замуж за эканома Івана Шаха. Яны мелі дваіх дзяцей, якія да Першай сусветнай вайны жылі ў сядзібе. (сыны Сцяпан і Іосіф).
На тэрыторыі парка было высаджана 40 відаў дрэў. У цяперашні час засталося толькі 28 парод дрэў (4 віды дуба, 5 відаў клёна, тры – ліпы і столькі альхі, два – бярозы) і 7 відаў кустарнікаў. Многія дрэвы высаджаны групамі ў строгім парадку.
З паркам звязана цікавая легенда. Вясной і восенню ў ясную і месячную ноч быццам бы з’яўляўся на лугах і каля рэчкі блукаючы агонь. Быццам хто заблудзіўся і шукае з дапамогай ліхтара ў руцэ шлях. Калі людзі рабілі захад, каб наблізіцца да «свячура», то ён аддаляўся. Але аднойчы чалавек і «свячур» сустрэліся. На прыканцы лета на луг выганялі на пашу коней. Пастухі спалі на сене, а адзін пільнаваў коней. Пастух накінуў кажух і пайшоў паглядзець на табун. Нечакана з-за вугла дома на яго выскачыў агонь. Са страху чалавек упаў і закрыў галаву рукамі. Праз хвіліну адчуў удар у плячо, а на руках холад, як ад падаючага снегу. Калі на крык выйшлі астатнія, то агонь ужо далёка блукаў па беразе рэчкі. Агонь паказаўся яшчэ некалькі разоў у 1918 годзе, а потым яго больш не бачылі.
На цяперашні час парк Лішкаўскага палаца працягвае рушыцца. Дрэвы старыя. Ім па 150 год.
Бібліяграфія:
З 1750 года маёнтак Бераставіца Муравана валодаў граф Тадэвуш Дунін-Юндзіл, які быў падкаморным гродзенскім, а ў 1765 г. маршалкам Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага, а потым яго сын Францішак (памёр у 1818 г.), затым унук Віктар (1791-1862). У Віктара была вялікая сям’я. Яго дачка Марыя ў 1858 г. выйшла замуж за Станіслава Солтана (1822-1896), і яе бацька падараваў ёй у пасаг маёнтак Бераставіца Муравана. Станіслаў Солтан быў са знакамітага роду, яго бацька Станіслаў Антоній Солтан (1758-1836) быў маршалкам надворным Вялікага княства Літоўскага.
Але графіня Марыя Дунін-Юндзіл, па мужу Солтан, неўзабаве памерла, і Станіслаў Солтан ажаніўся ў другі раз з роднай сястрой першай жонкі Альберцінай. У іх нарадзіўся сын, якога паводле каталіцкага звычаю назвалі двайным імем – Богдан Віктар (1861-1912). Ён і быў уладальнікам маёнтка да 1912 г. Апошнім яго гаспадаром да 1939 г. быў яго сын Богдан Соліан, які, па некаторых звестках, памёр у 1960 г. Час пабудовы самога палаца невядомы. Ёсць меркаванне, што будынак пачаў будаваць першы ўладальнік памесця Тадэвуш Дунін-Юндзіл у 1-й палавіне XVIII ст., а закончыў яго сын Францішак, хоць таўшчыня сцен, асаблівасці кладкі даюць падставу думаць, што ён мог будавацца значна раней. Палац складаўся з 3 карпусоў, але 2 бакавыя корпусы былі разабраны ў 1-й палавіне XIX. Да нашых дзён захаваўся толькі цэнтральны корпус.
У палацы, нягледзячы на яго знешні сціплы выгляд, было шыкоўнае ўбранства, неблагая карцінная галерэя і багатая бібліятэка. У сямейным архіве захоўваліся дакументы з XV ст., якія тычыліся заснавальніка дынастыі Аляксандра Солтана, які быў у свой час падскарбіем Вялікага княства Літоўскага, паслом караля Казіміра Ягелончыка.
Усе карціны і серабро былі вывезены ў 1939 г пад Варшаву, дзе ў час пажару згарэлі. Бібліятэка таксама прапала бясследна. Ёсць меркаванне, што гэта здарылася ў верасні 1939 г. Некаторыя кніжкі маглі трапіць да жыхароў навакольных вёсак. У пасляваенны час у былым палацы размяшчалася вучылішча механізацыі сельскай гаспадаркі.
Бібліяграфія:
1.Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 9. Гродзенская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: У.У. Андрыевіч (дырэктар) [і інш.]; Нацыянальная акадэмія навук Беларусі; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры; Выдавецтва “Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі”. — Мінск: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2015. — 656 с. : іл.
2.Жвалеўскі, Л. Аб маёнтаках і іх уладальніках / Леанід Жвалеўскі Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: Белта, 1999. — С. 560—562.
3. Лушчык, С. Ваколіцы Бераставіцы ў даваенны час / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 26.11.2010. – С. 9.
4.Цвирко, В. 150 золотых маршрутов моей Беларуси / Владимир Цвирко // 7 дней . — № 4. – 25.01.2017. – С. 8.
5. Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Гродненщины: Берестовицкий-Ивьевский районы / А.Т. Федорук; научный редактор О.Н. Попко. — Минск: Беларусь, 2014. — 543с.
6.Черкес, Т. Дворец без паспорта / Татьяна Черкес // Вечерний Гродно. – 20.01.2010. – С. 11.
https://belsat.eu/ru/news/murmelshpil-shpory-i-gruzila-dlya-rybalki-top-10-nahodok-grodnenskih-arheologov-za-2015-god/
https://www.pressreader.com/belarus/7-dney/20170126/281887298025243
https://www.radzima.org/be/mesto/muravana-muravanayaberastavica.html
https://www.turkaramamotoru.com/ru
Нарадзіўся 21 студзеня 1956 года ў г. Ташкенце (Узбекістан). У 1985 годзе скончыў Ташкенцкі інстытут культуры (спецыяльнасць «аркестравае дырыжыраванне»). Працоўную дзейнасць Антоненка В.Б. пачаў у 1975 годзе ў г. Ташкенце Рэспублікі Узбекістан выкладчыкам па класу духавых інструментаў у музычнай школе імя Хамзы. Антоненка Вадзім Барысавіч з’яўляецца кіраўніком узорнага эстрадна-інструментальнага ансамбля “Tutti” дзяржаўнай установы адукацыі “Бераставіцкая дзіцячая школа мастацтваў”. У красавіку 2008 года за ўдзел у раённым аглядзе школьнай мастацкай самадзейнасці ансамбль духавых інструментаў быў узнагароджаны Дыпломам I ступені ўпраўлення адукацыі Гродзенскага аблвыканкама.
У 2008 годзе духавому дзіцячаму калектыву “Tutti” было прысвоена ганаровае званне “узорны”. Антоненка В.Б. узнагароджаны Ганаровай граматай упраўлення культуры Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта за высокае педагагічнае майстэрства ў падрыхтоўцы ўдзельнікаў абласнога конкурса імя К. Горскага ў намінацыі “Духавыя і ўдарныя інструменты” (сакавік 2011 г.), Граматай Прэзідыума Бераставіцкага раённага Савета дэпутатаў і раённага выканаўчага камітэта за паспяховую работу па прафарыентацыі навучэнцаў, актыўны ўдзел у раённых культурна-масавых мерапрыемствах (люты 2012 г.), Ганаровай граматай Міністэрства адукацыі за развіццё духавога жанра (кастрычнік 2012 г.), Ганаровай граматай аддзела культуры Бераставіцкага раённага выканаўчага камітэта за творчыя дасягненні ў развіцці культуры і паспяховыя вынікі працы ў 2012 годзе (люты 2013 г.), Ганаровай граматай галоўнага ўпраўлення ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі Гродзенскага аблвыканкама за добрасумленную працу, значны асабісты ўклад у развіццё культуры вобласці (люты 2014 г.), Ганаровай граматай аддзела ідэалагічнай работы, культуры и па справах моладзі Бераставіцкага райвыканкама за шматгадовую і плённую працу (студзень 2016 г.), занесены на раённую Дошку гонару лепшых у прафесіі (2016 г.). У 2018 годзе музыканту была прысвоена прэмія імя А. І. Дубко “За творчыя дасягненні ў вобласці культуры і мастацтва”.
Бібліяграфія
Артыкулы пра Вадзіма Барысавіча Антоненка
Нарадзілася 21 студзеня 1995 года ў г.п. В. Бераставіца. У 2001-2010 гг. вучылася ў Вялікабераставіцкай СШ ім. С. В. Прытыцкага. У 2010 годзе скончыла Бераставіцкую дзіцячую школу мастацтваў па класе фартэпіяна. У 2014 г. — Гродзенскі дзяржаўны каледж мастацтваў па спецыяльнасці «мастацтва эстрады (спевы)». У 2006 годзе Кацярына заняла 1-е месца ў раённым аглядзе-конкурсе «Маладыя таленты» ў намінацыі «саліст», а таксама стала лаўрэатам 2-й ступені ў намінацыі «саліст-вакаліст» V абласнога фестывалю дзіцячай эстраднай творчасці «Масты надзей-2006». Узнагароджана дыпломам за выступленне ў складзе вакальнага дуэта па выніках абласнога агляду-конкурсу мастацкай самадзейнасці спажывецкай кааперацыі 2006 года. Самай галоўнай і хвалюючай падзеяй стаў удзел Кацярыны ў паўфінале Рэспубліканскага дзіцячага конкурсу «Песня для Еўрабачання-2008», арганізатарам якога выступае Нацыянальная дзяржаўная тэлерадыёкампанія Рэспублікі Беларусь. Як удзельнік паўфіналу Рэспубліканскага дзіцячага конкурсу «Песня для Еўрабачання-2008» Кацярына Ганчарова прымала ўдзел у VII Рэспубліканскім фестывалі нацыянальных культур у г. Гродна, VI абласным фестывалі дзіцячай эстраднай творчасці «Масты надзей-2008», у справаздачным канцэрце харэаграфічнай студыі «Фолюш-балет» Гродзенскай абласной філармоніі і ў канцэрце адораных дзяцей на абласным пашыраным бацькоўскім сходзе ў г. Гродна. У 2009 годзе чарговыя перамогі — 1-е месца ў раённым аглядзе-конкурсе калектываў мастацкай самадзейнасці ўстаноў адукацыі, 1-е месца ў раённым конкурсе патрыятычнай песні. У 2010 годзе — гран-пры абласнога фестывалю патрыятычнай песні, прысвечанага 65-годдзю Вялікай Перамогі; гран-пры XVIII абласнога фестывалю-конкурсу «Маладыя таленты Гродзеншчыны-2010»; I месца ў абласным аглядзе-конкурсе калектываў мастацкай самадзейнасці ўстаноў адукацыі; I месца VII абласнога фестывалю дзіцячай эстраднай творчасці «Масты надзей»; I месца Х Міжнароднага фестывалю дзіцячай творчасці «Залатая пчолка» ў г. Клімавічы Магілёўскай вобл.; I месца ў рэгіянальным адборачным адкрытым фестывалі гумару і эстрады «Гродна-Масква-транзіт» у намінацыі «вакальны жанр», удзел у творчым конкурсе маладых музыкаў «Маладыя таленты Беларусі», які праводзіў першы нацыянальны канал Беларускага Радыё, удзел у VIII Рэспубліканскім фестывалі нацыянальных культур у г.Гродна і ў фестывалі краін Саюзнай дзяржавы Расіі і Беларусі «творчасць юных-2010» у г. Анапа. У 2015 годзе Кацярына Ганчарова становіцца фіналісткай першага агульнарэспубліканскага конкурсу «Новыя імёны Беларусі-2015», які арганізавала і правяла Федэрацыя прафсаюзаў Беларусі. З 2014 па 2016 год Кацярына Ганчарова працавала ў ДУА «Бераставіцкі раённы цэнтр культуры і народнай творчасці» метадыстам па аматарскіх аб’яднаннях аддзела арганізацыйна-метадычнай работы. Была кіраўніком гуртка сольных эстрадных спеваў «АРТ-ПЛЮС».
З 2016 года працуе выкладчыкам вакалу ў музычнай школе «JAM » г. Мінска. У лютым 2019 года атрымлівае дыплом аб вышэйшай адукацыі па спецыяльнасці «Музычнае мастацтва, рытміка і харэаграфія» факультэта эстэтычнай адукацыі Беларускага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта імя Максіма Танка. Кацярына Ганчарова — двойчы лаўрэат Спецыяльнага фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па падтрымцы таленавітай моладзі. (Заахвочванне Спецыяльнага фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па падтрымцы таленавітай моладзі-гранд-прэмія, 2011 г.; Стыпендыя — 2012 г.). У 2013 годзе ўнесена ў банк дадзеных адоранай і таленавітай моладзі Рэспублікі Беларусь.
Бібліяграфія:
Артыкулы пра Кацярыну Ганчарову
Нарадзілася Марына Аляксандраўна 4 ліпеня 1952 года ў Вялікай Бераставіцы. У 1975 годзе скончыла фізіка-матэматычны факультэт Гродзенскага інстытута ім. Я. Купалы. Працавала настаўнікам матэматыкі ў Кастрычніцкай СШ ім. Салаўя на Гомельшчыне ў 1975-1986 гадах. У лютым 1986 года вярнулася на радзіму – у Вялікую Бераставіцу, дзе была прынята ў Вялікабераставіцкую СШ імя Сяргея Восіпавіча Прытыцкага арганізатарам пазакласнай і пазашкольнай выхаваўчай работы. З 1994 года выкладала матэматыку.
У 1987 годзе ўзначаліла школьны клуб «Пошук», які займаецца пошукам імёнаў загінуўшых воінаў у гады Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Бераставіцкага раёна. Удзельнічала ў стварэнні гісторыка-дакументальнай хронікі «Памяць. Бераставіцкі раён». За пошукавую працу ўзнагароджана медалямі “60 гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.” (2005 г.) і “70 гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.» (2015 г.).
Дегтярёва, М. Осень // Бераставіцкая газета. — 2011. — 26лістапада (№ 93). — C.3ББК Б81
Дегтярева, М. Партизанское движение на Берестовитчине / Марина Дегтярева // Бераставіцкая газета. — 2022. — 30 лістапада (№ 92). — С. 4. ББК 964
Дегтярева, М. Учителя-фронтовики: для нас они вечно живые / Марина Дектярёва // Бераставіцкая газета. — 2022. — 9 красавіка (№ 26). — С. 4. ББК 633+964.5
Станкевич, С. Сборник в честь юбилея / Светлана Станкевич // Бераставіцкая газета. — 2022. — 9 ліпеня (№ 51). — С. 4. ББК 642+81
Ала Іванаўна нарадзілася 1 студзеня 1940 года ў мястэчку Урэчча Любанскага раёна Мінскай вобласці. Тут жа скончыла школу, а потым паступіла ў 1958 годзе ў Мінскі тэхнікум на бухгалтарскае аддзяленне, якое скончыла ў 1960 г. Пасля размеркавання працавала на масласырзаводзе ў Зэльве, а з 1963 года яна працуе бухгалтарам на Бераставіцкім масласырзаводзе. Па распараджэнні лёсу, у Вялікай Бераставіцы і прайшло ўсё яе жыццё. Тут, як у самай сапраўднай чароўнай казцы, напярэдадні Новага года Ала Іванаўна сустрэла свайго будучага мужа. У 1964 годзе ў сямейнай пары нарадзіўся сын Барыс. На пенсію жанчына сыходзіла з Бераставіцкага раённага выканаўчага камітэта, дзе 20 гадоў працавала старшым эканамістам.
Будучы на пенсіі вось ужо больш за 20 гадоў, жанчына не страціла сваю жыццёвую актыўнасць і аптымізм. Да прыкладу, Ала Лагода ні аднаразова абіраецца старшынёй першаснай арганізацыі ветэранаў Бераставіцкага раённага выканаўчага камітэта, з’яўляецца ўдзельніцай Бераставіцкага народнага хору ветэранаў «Памяць сэрца» з самага першага дня яго існавання.
Бібліяграфія:
Дудко, А. Встреча с талантливым земляком / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 ліпеня (№ 57). — С. 4. ББК 76+82
Дудко, А. «Чего стесняться тех морщин? …» / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 19 снежня (№ 100). — С. 3. ББК 269
Лагода, А. Воины народа!: [поэзия] / Алла Лагода // Бераставіцкая газета. — 2022. — 23 лютага (№ 14). — С. 3. ББК 81
Лагода, А. Дороги: [поэзия] / Алла Лагода // Бераставіцкая газета. — 2021. — 26 чэрвеня (№ 49). — С. 10. ББК 81
Лагода, А. Мини-проект. «Мир увлечений» — для активных и инициативных // Бераставіцкая газета. — 2010. — 14 красавіка (№ 28). — C.4 ББК Б226.3
Лагода, А. Мы рады вам!: [поэзия] / Алла Лагода // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 красавіка (№ 31). — С. 11. ББК 81
Нарадзіўся ў 1964 годзе ў Вялікай Бераставіцы. Яшчэ ў час вучобы ў мясцовай школе, як успамінаюць яго былыя аднакласніцы Таццяна Дудко, Галіна Піхун і былая настаўніца Ала Генрыхаўна Піхун, у Барыса праяўляліся літаратурныя і акцёрскія здольнасці. Ён актыўна ўдзельнічаў у школьных вечарах і конкурсах, сачыняў песні і выконваў іх сам пад акампанемент гітары. Запомніўся многім конкурс КВЗ паміж “фізікамі і лірыкамі”. І ўжо тады ўсе разумелі, што ў іх аднакласніка сапраўдны артыстычны і літаратурны талент. А яшчэ Барыс быў душой кампаніі – ці то былі суботнікі на палях мясцовага калгаса, ці экскурсіі ў Мінск або Рыгу. Ужо ў адзінаццатым класе Барыс цвёрда вырашыў звязаць сваё жыццё з тэатрам. Першая спроба паступіць у Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут (цяпер Беларуская акадэмія мастацтваў) аказалася няўдалай. Але ён не падае духам: жыццярадасны, іранічна-смяшлівы, працуе ў раённым Доме культуры, актыўна ўдзельнічае ў народнай агітбрыгадзе “Сонейка”. Гэтым самабытным калектывам тады кіраваў выпуснік рэжысёрскага факультэта Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута Аляксандр Барысевіч. Як успамінаў Барыс Лагада, выступаючы на літаратурным вечары ў раённай бібліятэцы ў 2004 годзе, Барысевіч аказаў на яго значны ўплыў пры выбары далейшага шляху. А яшчэ – і дапамогу пры падрыхтоўцы да творчых экзаменаў у той жа інстытут (а іх было ажно 3 ды яшчэ 4 экзамены па прадметах).
У тое ж лета перад экзаменамі агітбрыгада па пуцёўцы ЦК УЛКСМ выязджала з канцэртамі да будаўнікоў БАМа. Як успамінае ўдзельніца агітбрыгады Яніна Бухмет (цяпер – работніца цэнтральнай раённай бальніцы), акрамя галоўнай праграмы на канцэртах выступалі з асобнымі нумарамі індывідуальныя выканаўцы. Аўтарскія песні Барыса, а некаторыя былі і на беларускай мове, карысталіся поспехам у “бамаўцаў”. Паездка была цікавай, але нялёгкай. Іншы раз прыходзілася спаць на чыгуначных станцыях на рукзаках, але артысты не журыліся. І ў гэтым дапамагаў вясёлы і жыццярадасны Барыс. У 1984 годзе Барыс стаў студэнтам тэатральна-мастацкага інстытута, а ў 1988 годзе быў залічаны акцёрам у трупу Гродзенскага абласнога драматычнага тэатра. Здымаўся на кінастудыі “Беларусьфільм” у кінастужках “Мяне зваць Арлекіна”, “Пад небам блакітным”, “Маці Урагану” і інш. У 1991 г. ажыццявіў на сцэне Гродзенскага тэатра лялек пастаноўку мюзікла “Трыццаць першы срэбранік” па матывах п’есы В. Дуніна-Марцінкевіча “Залёты”. З 1991 г. выконваў абавязкі галоўнага рэжысёра ў Крыварожскім тэатры драмы і музычнай камедыі, потым працаваў рэжысёрам Новасібірскага тэатра музычнай камедыі, з 1996 г. — галоўны рэжысёр Беларускага тэатра музычнай камедыі. У 1993 г. у часопісе “Маладосць” (№ 3) упершыню друкуе некалькі апавяданняў і па выніках года становіцца лаўрэатам часопіса за лепшую прозу. У 1994 г. у бібліятэчцы часопіса “Маладосць” выходзіць кніга прозы “Сабака без ашыйніка”. Працаваў рэжысёрам ў Крыварожскім і Новасібірскім тэатрах музычнай камедыі, дырэктарам і мастацкім кіраўніком Тэатра аперэты Урала, галоўным рэжысёрам Іванаўскага музычнага тэатра. Рэжысёр Іркуцкага музычнага тэатра ім. Загурскага. За час свайго творчага жыцця Барыс Барысавіч паставіў больш за 110 пастановак опер, аперэт, мюзіклаў, драматычных спектакляў, музычных камедый, музычных казак, тэатралізаваных канцэртаў, у тым ліку некалькі сусветных і ўсерасійскіх прэм’ер. Ставіў у розных тэатрах камічныя оперы «Выдатная Галатэя» ф. Зуппе, «Дахі Парыжа» Ж. Оффенбаха, «Даратэя» Т. Хрэннікава, «Званочак» Г. Даніцэці, оперу К. Малчанава «А зоры тут ціхія …», «Снягурку» Н. А. Рымскага-Корсакава, «Яўгена Анегіна», «Травіяту»Дж. Вердзі, «Рабаванне апоўначы» М. Самойлава, «Мая жонка — манюка» М. Мэйо, «Севастопальскі вальс» К. Лістова, «Кот у ботах» Е. Шашына, новую версію «чырвонай шапачкі» А. Цярэнцьева і інш. Запрашэнне на кастынг акцёр, а потым ужо і рэжысёр Барыс Лагада атрымліваў ад рэжысёраў дзякуючы не толькі свайму сцэнічнаму таленту, але і фактурнай знешнасці. На здымках ён пазнаёміўся з цэлай плеядай тады толькі пачаткоўцаў, а сёння вядучых артыстаў кіно і тэатра: Марынай Магілёўскай, Алегам Фаміным, Барысам Неўзоравым, Аляксандрам Пясковым. З асаблівай пяшчотай ён успамінае пра Юзаса Будрайціса і Ніне Усатавай («Пад небам блакітным»). У жніўні 2018 года рэжысёр быў узнагароджаны дыпломам лаўрэата Прэміі Ўрада Рэспублікі Комі імя В. Савіна ў вобласці драматургіі і сцэнічнага мастацтва.
Бібліяграфія:
Артыкулы пра Барыса Лагаду
Нарадзілася ў сям’і трактарыста Владка і Наталлі Жывіцы 26 снежня 1958 г. у в. Крывое Сяло Ляхавіцкага раёна Брэсцкай вобласці. У 1973 годзе скончыла Малагарадзішчанскую васьмігадовую школу Ляхавіцкага раёна. З верасня 1973 г.стала навучэнкай аддзялення пачатковага навучання Пінскага педагагічнага вучылішча імя А. С. Пушкіна. Спецыяльнасць па дыплому – настаўнік пачатковых класаў, старэйшы піянерскі важаты. У 1975 г. спявала ў харавой групе народнага ансамбля песні і танца «Палескія зоры». Некалькі разоў гастралявала з ансамблем за мяжой у якасці салісткі. З 1977 г. працавала ў розных установах адукацыі Брэсцкай і Мінскай абласцей. У 1985 годзе скончыла завочны факультэт Белдзяржуніверсітэта імя У. І. Леніна (філалагічнае аддзяленне), спецыяльнасць па дыплому філолаг, выкладчык беларускай і рускай мовы і літаратуры. З 1989 г. пераехала ў Гродзенскую вобл., дзе працавала выхавальнікам дзіцячага садка, настаўнікам, а з 1995 г. — намеснікам дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце масалянскай сярэдняй школы, з 2013 г. — настаўнікам той жа школы. Шмат гадоў кіравала вучнёўскім драматычным гуртком, які стаў лепшым у раёне. У 2005-м годзе ўдзельнічала ў фестывалі «лідар пазашкольнага выхавання». Заняла першае месца ў вобласці, стаўшы лідэрам. Яе аўтарская праграма працы гуртка «Праз прыгажосць дасканаласці» была надрукавана ў часопісе «Пазашкольнае выхаванне» № 2 за 2005 г. З двухтысячнага года стала актыўна друкавацца. Вершы Галіны Румак неаднаразова друкаваліся ў «Настаўніцкай газеце»,» Нашай ніве»,» Краязнаўчай газеце», штотыднёвіку «Літаратура і мастацтва», часопісе «Роднае слова», Ляхавіцкай, Бераставіцкай і Ваўкавыскай раённых газетах. Адначасова выступала ў «Настаўніцкай газеце», часопісе “Беларуская мова літаратура” з метадычнымі напрацоўкамі. У 2011 г у Гродзенскай друкарні выйшаў зборнік вершаў «Вачыма берасцянкі». У 2014 годзе выйшла ў свет кніга Галіны Румак «Масаляны праз смугу стагоддзяў».
Нягледзячы на…
Ён некалі прыйдзе, прызначаны дзень,
што стане падзеяй між іншых падзей –
і ў сэрцы зімою настане вясна…
Дзякую, лёс мой, нягледзячы на…
Што даў наталіцца каханнем і болем,
шукаць і знайсці, і застацца сабою,
што добра вядома сяброўства цана,
дзякуй, мой лёсе, нягледзячы на…
За шчасце і слёзы, за горыч і смех,
за спёку і лівень, за сонца і снег,
за ўсё, што ўжо выпала зведаць спаўна,
дзякую долі, нягледзячы на…
За тое, што сталі дарослымі дзеці,
за ночы без сну, і за сны на дасвецці,
за стому ў рабоце з відна да цямна
шчыры мой дзякуй, нягледзячы на…
За водар лясны, за шаўкі мурагу,
за тое, што я ўжо змагла і змагу,
што спее на полі маім збажына,
дзякуй вялікі, нягледзячы на…
За ўчора і заўтра, бясконцасць дарог,
за сілу, што даў мне бацькоўскі парог,
хоць вымавіць нехта: — Якога ражна
тут дзякаваць лёсу, нягледзячы на?..
А я запярэчу: — Удачы не знаць,
як лёсу дазволіць сябе шкадаваць.
У поспеху перадумова адна:
устояць у бойцы з “нягледзячы на …”
Дык дзякуй, жыццё, за тваю паўнату,
за слодыч быцця і за гаркату.
То вып’ем напоўнены келіх да дна
За ўсё, што завецца “нягледзячы на…”
Бібліяграфія:
Артыкулы Галіны Румак
Артыкулы пра Галіну Румак
Фёдар Міхайлавіч Цівунчык (Арлоў)
(1878 – 1953)
Савецкі ваеначальнік, палкоўнік, удзельнік чатырох войнаў: руска-японскай, Першай сусветнай, грамадзянскай у Расіі і Вялікай Айчыннай. Нарадзіўся ў в. Цецяроўка Ваўкавыскага павета Гродзенскай губерніі ў 1878 г. З 1899 па 1905 служыў радавым у Гвардзейскім уланскім палку царскай арміі, потым прымаў удзел у руска-японскай вайне, у чыне ўнтэр-афіцэра ўдзельнічаў у Першай сусветнай вайне. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі стаў чырвоным камандзірам. Вясной 1918 г. стаў камісарам Кубанскага войска. У 1921 г. – камандуючы Харкаўскай ваеннай акругі. У 1923 г. – памочнік камандуючага войскамі Украіны. З 1924 па 1931 гг. па стану здароўя знаходзіўся ў рэзерве РСЧА. 1931—1935 гг. – намеснік начальніка асобага канструктарскага аддзела ваенна-тэхнічнай прапаганды РСЧА. У 1938 г. камандарм 2-га рангу запасу Арлоў па стану здароўя быў звольнены з радоў Чырвонай Арміі. 1938 —1941 гг. – намеснік начальніка 7-га аддзела завода № 1 Галоўнага артылерыйскага ўпраўлення РСЧА. З ліпеня 1941 г. Ф. М. Арлоў – камандзір роты 6-й дывізіі народнага апалчэння, удзельнічаў у фарміраванні 160-й стралковай дывізіі, якую ўзначаліў са снежня 1941 г. Вайну скончыў у званні палкоўніка. За баявыя заслугі камандзір Арлоў быў узнагароджаны трыма ордэнамі Чырвонага Сцяга (1920 г., 1942 г., 1944 г.) і Ордэнам Айчыннай вайны І ступені (1943 г.), Ордэнам Леніна (1946) і медалямі СССР.
Бібліяграфія:
Гастэла Мікалай Францавіч
(06.05. 1907 – 26.06.1941)
Савецкі ваенны лётчык, удзельнік трох войнаў, Герой Савецкага Саюза. Нарадзіўся 6 мая 1907 г. у Маскве ў сям’і Франца Паўлавіча Гастэла з вёскі Плужыны (цяпер Карэліцкі р-н Гродзенскай вобл.). У 1921 г. скончыў 3-е Сакольніцкае гарадское мужчынскае вучылішча. У 1924 г. сям’я Гастэла пераехала ў г. Мурам. У маі 1932 г. па спецыяльным набору прызваны ў Чырвоную Армію. У 1932—1933 гг. — вучоба ў авіяцыйнай школе лётчыкаў у г. Луганск, затым — служба ў 82-й цяжкабамбардіровачнай 21-й цяжкабамбардзіровачнай авіяцыйнай брыгады, якая базуецца ў г. Растоў-на-Дану. У 1938 г. служба ў 1-м цяжкабамбардзіровачным авіяпалку. У маі 1939 г. ён стаў камандзірам звяна, а праз год — намеснікам камандзіра эскадрыллі. У 1939 г. удзельнічаў у баях пры Халхін-Голе ў складзе 150-га хуткаснага бамбардзіровачнага авіяцыйнага палка, якому была нададзена эскадрылля 1-га ТБАП. Удзельнічаў у Савецка-фінскай вайне 1939—1940 гг. і ў далучэнні Бесарабіі і Паўночнай Букавіны да СССР (чэрвень-ліпень 1940 г.). У 1940 г. М. Ф. Гастэла прысвоена званне капітана. Камандзір 4-й эскадрыллі 207-га ДБАП (24 мая 1941 — 23 чэрвеня 1941). Камандзір 2-й эскадрыллі той жа часткі (24 — 26 чэрвеня 1941 г.). 26 чэрвеня 1941 г. на баявы вылет у раён Радашковічы — Маладзечна вылецела звяно пад камандаваннем капітана М. Ф. Гастэлы, якое складалася з двух цяжкіх бамбардзіроўшчыкаў ДБ-3Ф. Другім самалётам кіраваў старшы лейтэнант Фёдар Вараб’ёў, у якасці штурмана з ім ляцеў лейтэнант Анатоль Рыбас (імёны яшчэ двух членаў экіпажа Вараб’ёва не захаваліся). Падчас атакі навалы нямецкай тэхнікі самалёт Гастэлы быў падбіты. Самалёт Гастэлы загарэўся і здзейсніў таран механізаванай калоны варожай тэхнікі. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 26.7.1941 Гастэла быў пасмяротна ўдастоены звання «Герой Савецкага Саюза» з уручэннем медаля «Залатая зорка» і ордэна Леніна.
Бібліяграфія:
Гастелло Николай Францевич // Большая Советская Энциклопедия: в 30 т. Т. 6 / Гл. ред. А.М. Прохоров. – Москва: «Советская Энциклопедия», 1971. – С. 138.
Гастелло Николай Францевич // Навечно в сердце народном / Гл. ред. П.У. Бровка. – Мн., 1977. – С.100—101.
Гастелло Николай Францевич // Их именами названы…: Энциклопедический справочник / БелСЭ; Редкол.: И. П.Шамякин и др. – Мн.: БелСЭ, 1987. – С. 137.
Гастэла Мікалай Францавіч // Беларуская энцыклапедыя: у 18 т. Т. 5 / Рэдкал.: Г. П.Пашкоў і інш. – Мн.: БелЭн, 1997. — С.86.
Ермоленко, В. Навечно в памяти народной / В. Ермоленко // Неман.— 2007.— № 5.— С. 140—146.
Гастелло, Николай Францевич — Википедия: [Электронный ресурс]. URL:http://ru.wikipedia.org/wiki/ Гастелло,_Николай_Францевич. — Дата доступа : 20.06.2019.
Герой Советского Союза Гастелло Николай Францевич: [Электронный ресурс]. URL: http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero. — Дата доступа: 20.06.2019.
Гастелло — Тайны, загадки, факты: [Электронный ресурс]. URL: http://
www.factruz.ru/history_mistery_2/gastello.htm. — Дата доступа: 20.06.2019.
Николай Францевич Гастелло. Подвиг героя: [Электронный ресурс]. URL: http://ribalych.ru/2014/06/27/nikolaj-francevich-gastello-podvig-geroya/. Дата доступа: 23.06.2019.13 карточек в коллекции «Биография летчика Николая Гастелло …: [Электронный ресурс]. URL:http: //yandex.ru/collections/user/madam…
/biografiia-letchika-nikolaia-gastello. — Дата доступа: 22.06.2019.
Гастелло Николай Францевич — биография. Герой Советского Союза: [Электронный ресурс]. URL:http://ruspekh.ru/people/item/gastello-nikolaj-frantsevich. — Дата доступа: 20.06.2029.
Міхайлін Іван Пракопавіч
(1.1.1892 – 23.6.1941)
Удзельнік баёў з нямецка-фашысцкімі захопнікамі на тэрыторыі Беларусі ў час Вялікай Айчыннай вайны, генерал-маёр. Нарадзіўся 1 студзеня 1892 года ў в. Беламестная Слабада Тульскай вобласці ў сялянскай сям’і. У 1906 г. закончыў у Маскве камерцыйнае вучылішча. Удзельнічаў у першай сусветнай вайне з верасня 1915 года. З лютага 1918 года ў Чырвонай гвардыі. З 1924 года ваенком, начальнік палітаддзела дывізіі, камісар корпуса. Скончыў ВАК пры ВА РККА. З 1940 г. памочнік камандуючага Заходняй асобай ваеннай акругі па ўмацаваным раёнам. Гераічна загінуў 23.06.1941 года. Папаў пад бамбёжку фашысцкіх самалётаў каля в. Макараўцы Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці, пахаваны ў в. Макараўцы. І. П. Міхайлін быў першым савецкім генералам, які загінуў у Вялікую Айчынную вайну. У сакавіку 1975 г. астанкі І. П. Міхайліна былі перазахаваны ў г. п. Вялікая Бераставіца ў брацкай магіле савецкіх воінаў на вул. Леніна. Узнагароджаны Ордэнам Айчыннай вайны І ступені пасмяротна, Ордэнам Чырвонай Зоркі. Імем І. П. Міхайліна названа адна з вуліц у г. п. Вялікая Бераставіца.
Бібліяграфія:
Соламава Вольга Восіпаўна
(29.05.1920 – 02.02.1944)
Недалёка ад вёскі Казённая Жорнаўка знаходзіцца тое месца, дзе прыняла апошні бой з фашыстамі партызанка з Лашы – Вольга Соламава. Адсюль яна, дваццацічатырохгадовая дзяўчына, зрабіла свой апошні крок – у бессмяротнасць.
Ці то ў летнюю спёку, ці ў сцюжу зімой Ля Жорнаўкі вёскі ў полі Узвышаецца помнік над мірнай зямлёй, Самотны ў ціхім наваколлі. Ён вырас, дзе бой партызанка вяла... Настаўніца, з Лашы дзяўчына, Дзе ў бітве бясстрашнай жыццё аддала, Каб вольнай квітнела краіна...
(Апанас Цыхун)
Вольга Соламава нарадзілася 18 мая 1920 года ў вёсцы Лаша, што знаходзіцца недалёка з аднаго боку ад Індуры і Луцкаўлян, з другога боку – ад Свіслачы, Сухой Даліны і Квасоўкі. У сям’і было шасцёра дзяцей, Вольга сярод іх была старэйшай. Так ужо вялося тады ў сялянскіх шматдзетных сем’ях: на старэйшых лажыліся клопаты па нагляду за меншымі, ім прыходзілася раней за іншых паспытаць смак батрацкага хлеба. Гэты лёс не мінуў і Вольгу. Прыходзілася глядзець за брацікамі і сястрычкамі, адначасова спалучаць гэта з вучобай у польскай школе. У бацькі было толькі 3,5 гектара зямлі, таму старэйшай дачцы прыйшлося ў раннім узросце дапамагаць не толькі на бацькоўскім палетку, але наймацца на працу да мясцовых памешчыкаў і асаднікаў.
Землякі з суседняй вёскі Сухая Даліна, якія добра памяталі Вольгу і яе бацькоў, успаміналі.
Аляксандр Гайдук – якому тады споўнілася 65 гадоў – гаварыў:
— У бацькі Вольгі было мала зямлі. Гэта застаўляла яго працаваць днём і ноччу. Рана сталі яму дапамагаць дзеці і ў першую чаргу старэйшая дачка Вольга. У час жніва яна наймалася да паноў і падпанкаў і ўсё жніво не разгінала спіны, працуючы з сярпом на збожжавых палетках. На вечарынках яна была жыццярадасная, вясёлая, галасістая, дзве прыгожыя касы вельмі пасавалі да яе, прыварожвалі мясцовых кавалераў. Але яна аднолькава адносілася да ўсіх, нікому не аддавала перавагі …
Восіп Любчынскі дапоўніў:
— Яе бацька, мой цёзка, нягледзячы на сваю беднасць і на тое, што ў Лашы і ў навакольных вёсках быў актыўны нацыянальна-вызваленчы рух, да палітыкі быў раўнадушны. Яны з жонкай чамусьці любілі чырвоны колер, і, можа, таму шылі сукенкі для сваіх дачушак з чырвонага палатна. Менавіта ў такой сукеначцы па святочных днях бегала па вёсцы і Волечка, а яшчэ ў яе быў прыгожы чырвоны каптурык. Можа, таму яе ў дзяцінстве называлі “бальшавічкай”…
— Адкуль у іх сям’і гэтае расійскае прозвішча …Соламавы?
— Ніякія яны не Соламавы. Называлася і пісалася сям’я пры польскім часе, як і многія іншыя, Салома… У нас у навакольных вёсках прозвішчы ўсе мужыцкія: Бык, Кароўка, Барáн, Салома… Потым пры “першых” Саветах некаторыя гарадскія сталі пісацца Быкавымі, Кароўкінымі, Бáрынамі ці Бараноўскімі… Сем’і, у якіх прозвішча было да вайны Салома, пасля вайны сталі пісацца Салáма. А Вольга ў партызанах, напэўна, стала называцца Сóламава …
Так гаварылі і блізкія Вольгіны родзічы. Яны таксама думалі, што ўсё пайшло ад партызанскіх часоў… Архівы былі тады недаступны…
…Нягледзячы на ўсе жыццёвыя пера-петыі, Вольга закончыла 5 класаў польскай школы, сфарміравалася, як маладзёжны лідар, някепска навучылася пісаць па-руску.
Усё гэта ёй спатрэбілася ў недалёкім будучым. У верасні 1939 года Заходняя Беларусь была далучана да БССР. На Гродзеншчыну прыйшло новае жыццё: пачынаецца калектывізацыя, арганізоўваюцца першыя калгасы, адчыняюцца школы, клубы, хаты-чытальні. У грамадска-палітычным жыцці прымае актыўны ўдзел і Вольга. Яна арганізоўвае ў Лашы гурток мастацкай самадзейнасці. У Лашанскім самадзейным гуртку адны і тыя ж самыя юнакі і дзяўчаты – хто што ўмеў – і спявалі, і танцавалі, і выконвалі драматычныя ролі ў спектаклі па п’есе Я.Купалы “Паўлінка”. Галоўную ролю – Паўлінкі — моладзь без усякіх спрэчак аддала Вользе. А вось на выкананне іншых быў нават своеасаблівы конкурс…
Першы канцэрт самадзейных артыстаў адбыўся ў студзені 1940 года ў памяшканні мясцовай школы. А потым было выступленне на раённым аглядзе (тады называлася “алімпіяда”) мастацкай самадзейнасці, а потым і на абласным – у Беластоку (у 1939-1941 гг. Гродзеншчына ўваходзіла ў склад Беластоцкай вобласці з цэнтрам у Беластоку). Гродзенская гарадская газета дала высокую ацэнку выступленням лашанскіх артыстаў, асобна была адзначана Вольга Соламава. Добра адазвалася аб самадзейных артыстах і беластоцкая абласная газета “Вольная праца”. Словам, арганізацыйныя здольнасці Вольгі былі заўважаны і высока ацэнены ўжо тады. 24 сакавіка 1940 года ў Заходняй Беларусі праводзіліся выбары ў Вярхоўны Савет СССР і Вярхоўны Савет БССР. Таму, напэўна, невыпадкова Вольга была ўключана ў склад участковай камісіі.
Пасля выбараў лашанскай “Паўлінцы” прапанавалі вучыцца на шасцімесячных настаўніцкіх курсах, якія дзейнічалі пры нядаўна створаным Гродзенскім педагагічным вучылішчы. Адкрываліся новыя школы, чакаць настаўнікаў з дыпломамі не было часу. Вольга з задавальненнем прымае гэтую прапанову і з галавой акунаецца ў вучобу: пасля польскай школы патрэбна было асвойваць прадметы пачатковай школы на беларускай і рускай мовах, вывучаць асновы педагогікі, методыку навучання ў пачатковых класах і многае іншае.
Пераехаўшы на вучобу ў Гродна, Вольга спачатку жыла ў сваякоў, а потым перайшла ў інтэрнат. Вірлівае студэнцкае жыццё спачатку яе аглушыла гарадской мітуснёй і штодзённым клопатам пра “хлеб надзённы”, а потым Вольга прыстасавалася, як кажуць, уцягнулася ў вучобу, гарадскі побыт і ўжо марыла ў будучым паступіць у педагагічнае вучылішча на поўны курс дзённага аддзялення.
7 мая 1940 года яшчэ адна значная падзея здарылася ў жыцці: яе прынялі ў камсамол. У той час гэта было адметнай падзеяй для маладых людзей, тым больш, калі чалавек (няважна, ці гэта юнак, ці дзяўчына) быў патрыётам Савецкай краіны. Пасля заканчэння курсаў “Паўлінцы” прапанавалі застацца ў Гродне, але яна хацела паспрабаваць сябе ў сельскай школе. Яе накіравалі на працу ў пачатковую школу ў вёску Іванаўцы Падліпскага сельсавета Гродзенскага раёна.
У вёсках Падліпскага сельсавета яшчэ і цяпер жыве некалькі чалавек, якія памятаюць настаўніцу Вольгу Восіпаўну Соламаву (у Заходняй Беларусі ў пераважнай большасці былі Восіпы, а не Іосіфы, і па сцвярджэнні жыхароў Лашы бацьку Вольгі называлі Восіп, хаця ў анкеце яна ўжо піша на расійскі лад – Іосіфаўна).
У архіве ёсць дакументы, напісаныя рукой Вольгі Соламавай (аўтабіяграфія, Лісток па ўліку кадраў), і афіцыйныя дакументы: характарыстыка райкома партыі, рэкамендацыя бюро райкома партыі. У гэтых дакументах, якія адносяцца да 1940 года, прозвішча Вольгі пішацца на рускі манер: Соламава… Метамарфоза пераўтварэння аднаго ў другое, напэўна, застанецца загадкай назаўсёды. Можна меркаваць, што пры афармленні дакументаў на шасцімесячныя курсы які-небудзь чыноўнік з русіфікатарскімі замашкамі вырашыў перахрысціць Вольгу. (У тыя часы гэта бывала досыць часта). А можа ёй, натуры, бясспрэчна, рамантычнай і гераічнай, хацелася адарвацца ад “мужыцкай” асновы і ўзляцець з новым прозвішчам птушкай увысь, пад аблокі… Яна пазней, у 1944 годзе, і ўзляціць… у бессмяротнасць.
Запомнілася Вольга многім жыхарам Іванаўцаў зноў-такі сваёй знешняй прываблівасцю, прыгожымі, ладнымі косамі, сваёй зграбнай постаццю і пастаяннай ветлівасцю. Сама з вёскі, яна была не фанабэрыстая, вельмі таварыская. Хутка знайшла агульную мову як з вучнямі, так і дарослымі. Успамінаюць такі выпадак. Хтосьці са школьнікаў зімой прастудзіўся і захварэў: вядома ж, зімы ў тыя гады былі і марозныя, і снежныя. А жыў хлапчук на хутары, кіламетры за 2 ад самой вёскі. Так, Вольга кожны дзень,нягледзячы на тое, што снегу было па калена, на працягу тыдня хадзіла пасля заняткаў да яго, рыхтавала з ім урокі. Успамінаюць многае… Цяжкім ярмом для тагачасных вяскоўцаў была “добраахвотная” падпіска на Дзяржаўную трохпрацэнтную пазыку. Гэта яна толькі так прыгожа называлася “добраахвотнай”, а была прымусова-абавязковай. Праводзілася яна ў Іванаўцах вясной 1941 года. Наехала начальства з раёна, нават міліцыянеры з бліскучымі рамнямі цераз плячо і з пісталетам на баку. Спачатку сабралі сход, доўга тлумачылі, абяцалі, пагражалі — толькі некалькі чалавек падпісалася… Назаўтра пайшлі па хатах — зноў мала дабавілася падпісчыкаў.
І не таму, што вяскоўцы не хацелі дапамагчы сваім сціплым узносам Савецкай дзяржаве, а таму, што і на гэты сціплы ўзнос не хапала грошай. Хтосьці параіў начальству ўзяць у камісію па арганізацыі пазыкі маладую настаўніцу. Кажуць, Вольга спачатку заўпарцілася, а потым выставіла ўмову: у вёсцы Іванаўцы не павінна быць людзей з раёна. Яна паспрабуе справіцца з гэтым заданнем, па тым часе нялёгкім і адказным, адна. І папрасіла для гэтага тыдзень. І справілася…
З хаты ў хату хадзіла настаўніца, тлумачыла, агітавала, прасіла, угаворвала, нават сваю невялікую зарплату ў доўг прапаноўвала… Не было з яе боку толькі аднаго – пагрозаў… Даручэнне ўлады было выканана. Вёска Іванаўцы першая і адна з нямногіх у Гродзенскім раёне выканала заданне па колькасці ахопу падпісчыкаў і па суме грошай, што паступілі ў фонд пазыкі. Аўтарытэт настаўніцы ў вяскоўцаў, асабліва ў моладзі, быў вялікі. Яна была не толькі настаўніцай, але і спявачкай, і танцоркай, і дэкламатарам, і завадзілай, словам, тым, каго любяць і паважаюць маладыя. Было складана, але яна стварыла камсамольскую арганізацыю ў вёсцы і ўзначаліла яе. Раённыя ўлады рэкамендавалі маладую настаўніцу ў дэпутаты. Беластоцкага абласнога Савета дэпутатаў працоўных. Восенню 1940 года яе выбіраюць дэпутатам абласнога Савета. Самуіл Якаўлевіч Шварцман, які ў 1943-44 гадах быў камісарам партызанскага атрада “Звязда”, у 1940-41 гадах таксама быў дэпутатам Беластоцкага абласнога Савета Самуіл Якаўлевіч Шварцман, які ў 1943-44 гадах быў камісарам партызанскага атрада “Звязда”, у 1940-41 гадах таксама быў дэпутатам Беластоцкага абласнога Савета. Ён расказваў, што Вольга Соламава пасябравала з Любоўю Восіпаўнай Прытыцкай, сястрой Сяргея Восіпавіча Прытыцкага, якая таксама была дэпутатам, з іншымі дэпутатамі, хутка асвоілася і актыўна ўключылася ў дэпутацкую працу. Запомнілася яму выступленне Вольгі на сесіі, на якой абмяркоўвалася становішча ў народнай адукацыі і культуры. Спачатку Вольга гаварыла пра школьныя праблемы: не хапае падручнікаў, сшыткаў, бацькі дзяцей часта не пускаюць у школу. Але адным пытаннем яна раптам заставіла ўсіх схамянуцца: “Чаму на вёсцы ў большасці адкрываюць не беларускія, а рускія школы? Пры Польшчы выкладанне ў школах вялося на польскай мове, а цяпер у большасці школ на рускай. Чаму?”
Прадстаўнік з Мінска бесцырымонна перабіў яе рэплікай: “Да потому, дорогой товарищ, что русский язык является для всех народов Советского Союза родным языком”. На што Вольга рэзка адказала: “Для ўсіх можа і з’яўляецца, а для нашых дзяцей “ён цяжка даступны”, як замежная мова… Родная мова для нашых дзяцей – беларуская, яна бліжэй да польскай і да вясковай і дзецям лягчэйшая і больш даступная”.
У першыя дні вайны Вольга Соламава паспела разам з некаторымі настаўнікамі эвакуіравацца. Трапіла ў Мардовію, працавала ў школе. І ўжо ў 1942 годзе ў Беларускі штаб партызанскага руху, у Цэнтральны Камітэт камсамола неаднаразова паступалі просьбы накіраваць яе на фронт або ў тыл ворага. У адным са сваіх пісьмаў яна пісала:
“Я не могу быть в стороне от той борьбы, какую ведут наши доблестные солдаты и героические белорусские партизаны с врагом…”
У другім пісьме гаварылася: “Моя родная Беларусь, мой родной край, где остались мои родители, мои братья и сёстры, горит в огне, заливается кровью… Может быть уже нет их в живых… Ведь фашисты не щадят семьи, в которых были депутаты, комсомольцы… Я должна быть вместе со своим народом…”
Нарэшце яе настойлівасць перамагла. Спачатку яе выклікалі на гутарку ў раённы цэнтр у ваенкамат і райком камсамола, а потым у Маскву, у ЦК камсамола, затым у Беларускі штаб партызанскага руху. Тут яна сустрэлася з земляком Сяргеем Восіпавічам Прытыцкім, які доўга гутарыў з ёю.
Было вырашана накіраваць Вольгу на падрыхтоўку ў спецшколу для работы яе ў тыле ворага.
Безумоўна, спецшкола нічым не была падобна на школу ў звычайным разуменні цывільных людзей. Тут вучылі многаму, што магло спатрэбіцца за лініяй фронту: канспірацыі і падрыўной справе, агітацыйнай рабоце і рукапашнаму бою, уменню метка страляць, скакаць з парашутам і, калі таго запатрабуюць абставіны, уменню мужна … уміраць.
Спецшкола знаходзілася недалёка ад Мурама, у Арэхаўцы. Тут і сустрэў Вольгу Соламаву Аляксандр Шварцман, з якім яны былі знаёмы па дэпутацкай дзейнасці ў Беластоцкім абласным Савеце дэпутатаў. Тут жа быў Міхаіл Казакоў, былы старшыня гарадскога камітэта фізкультуры ў Беластоку, а цяпер камандзір спецгрупы.
“Вольга Соламава, па ўспамінах таго ж Аляксандра Шварцмана, вельмі блізка здружылася з былой студэнткай Маскоўскага інстытута аўтамабільнай прамысловасці Янінай Брун, са студэнтам з Гомельшчыны, радыстам Раманам Ярыга, шахцёрам з Урала, снайперам Пятром Ануфрыевым, якія таксама рыхтаваліся для партызанскай барацьбы ў Беларусі. Тады яшчэ ніхто не ведаў, што яны сустрэнуцца ў Ліпічанскай пушчы, толькі будуць у розных атрадах”.
Увосень 1942 года спецшколу перабазіравалі на станцыю Сходня пад Масквой. І зноў вучоба, пастаянныя трэніроўкі з поўнай выкладкай: гэта значыць з аўтаматам, гранатамі, толам і г.д.
Сяргей Восіпавіч Прытыцкі пасля вайны гаварыў:
“…гэта была школа для сапраўдных мужчын,але і яны не ўсе яе вытрымлівалі… У гэтай школе праходзілі спецпадрыхтоўку жанчыны, якія мужна вытрымлівалі ўсё… І марш з поўнай выкладкай на 15-20 кіламетраў, і скачкі з парашутам, і многае іншае…”
Былы сакратар Беластоцкага падпольнага абкома камсамола Трафім Мікалаевіч Стрыжак успамінаў, што яшчэ да прыбыцця Вольгі Соламавай у Ліпічанскую пушчу ён атрымаў радыёграму з Беларускага штаба партызанскага руху за подпісам начальнік штаба П.З. Калініна і першага сакратара ЦК ЛКСМБ М.В.Зімяніна. У ёй гаварылася, што ў Ліпічанскую пушчу “командирована боевая комсомолка Ольга Соломова, родом из-под Гродно, которая хорошо знает местность, традиции и обычаи местного населения. Она утверждена помощником уполномоченного ЦК комсомола по Белостокской области…”
Пасля прыбыцця на месца прызначэння ў Ліпічанскую пушчу, у месцараспалажэнне брыгады Аляксандра Неўскага, дзе знаходзіўся і падпольны абком партыі і абком камсамола, Вольга праз некалькі дзён дабілася, каб яе ўзялі на баявое заданне. Яна ў складзе партызанскіх груп некалькі разоў хадзіла на чыгунку Ліда — Баранавічы, Масты — Ваўкавыск, Масты — Ліда, дзе прымала ўдзел у падрыве варожых эшалонаў. Былы камандзір роты партызанскага атрада “Звязда”, баявыя групы якога дзейнічалі і на Бераставіччыне, сакратар падпольнага Крынкаўскага райкома камсамола М.В.Шышкін успамінаў:
— Першая мая сустрэча з Вольгай Соламавай адбылася ў лістападзе 1943 года ў Ліпічанскай пушчы, дзе базіраваўся падпольны абком камсамола. Выклікаў мяне сакратар абкома Т.М.Стрыжак. Акрамя яго ў зямлянцы былі рэдактар маладзёжнай газеты “Малады партызан” Якаў Качан і чарнавокая дзяўчына сярэдняга росту ў салдацкай гімнасцёрцы, туга перацягнутай партупеяй, і ў кірзавых ботах. Гэта і была Вольга Соламава. Энергічная, жыццярадасная, яна хутка збліжалася з людзьмі, і яны хіліліся да яе…Вольга разам з партызанамі хадзіла на баявыя заданні на чыгунку, прымала ўдзел у баях з фашысцкімі гарнізонамі. Асабліва вызначылася яна ў прапагандысцкай рабоце сярод насельніцтва. Не зважаючы на небяспеку, яна з іншымі партызанамі і ў адзіночку хадзіла ад вёскі да вёскі, ад хутара да хутара, распаўсюджвала лістоўкі, падымала моладзь на барацьбу, расказвала пра навіны з фронту.
Як успамінаў рэдактар падпольнай партызанскай газеты “Молодой партизан”, член падпольнага Беластоцкага абкома камсамола Якаў Качан, партызанскай брыгады, карыстаючыся тым, што Вольга добра ведала польскую мову і сама была мясцовая, пасылала яе для правядзення разведвальнай і агітацыйнай работы, арганізацыі падпольных камсамольскіх і антыфашысцкіх груп у раёны вакол Гродна: Сапоцкінскі, Гродзенскі, Крынкаўскі, Дамброўскі, Аўгустоўскі…
1 лістапада 1943 года Вольгу зацвердзілі “секретарем Гродненского подпольного горкома комсомола и за ней закрепили Гродненский, Скидельский, Сапоцкинский, Домбровский и Августовский районы для проведения подпольной работы среди молодёжи и оказания практической помощи подпольным райкомам”.
У адным з данясенняў на імя Т.М.Стрыжака яна паведамляе, што “установила связь с членами ВЛКСМ в 5 районах, организовала 6 подпольных комсомольских организаций, 2 антифашистских комитета, создала диверсионную группу из местного актива… ”
У аналагічным данясенні ад 5 студзеня 1944 года – за месяц да гібелі — Вольга паведамляе: “Немцы засылают под видом партизан банды. Они грабят население, а потом ещё доносят немцам на преданных советской власти людей… В районе Гродно дополнительно организовано 4 подпольных комсомольских организации в следующих населенных пунктах: в деревне Казённая Жорновка из 3 человек, в деревне Конюхи из 4 человек…”
У наступным данясенні паведамляецца:
“… Первичная подпольная комсомольская организация из д.Жорновка порезала связь на шоссе Белосток Гродно…Комсомольцы установили связь с комсомольским и советским активом в районе Домброво… Туда была доставлена подпольная литература…”
Прыводзіцца спіс падпольных камсамольскіх груп, арганізаваных у час апошняга паходу, і іх кіраўнікоў. Побач з іншымі называюцца групы: у вёсцы Казлы з 3-х чалавек на чале з Аўдзіевічам Міхаілам, у Магілянах з 3-х чалавек на чале з Дзейкалам Паўлам, у Жорнаўцы з 3-х чалавек на чале з Кандрусевічам Міхаілам.
Якаў Качан, рэдактар падпольнай партызанскай газеты “Молодой партизан”, у пасляваенных публікацыях
пісаў: “У той час суровых выпрабаванняў, калі штодзённа, штогадзінна, штохвілінна смерць хадзіла за кожным па пятах, людзі аставаліся людзьмі. Яны любілі і ненавідзелі, плакалі ад гора і шчыра радаваліся маленькім радасцям, кахалі, жаніліся і нават у партызанскім лагеры нараджалі дзяцей. З таварышамі, сябрамі, каханымі і на смяротна небяспечныя заданні хадзілі больш упэўненымі ў вернасці адзін аднаму. Мы неяк са Стрыжаком заўважылі, што там, куды ішла Вольга, стараўся быць побач з ёй Васілій Бібіч, член Гродзенскага падпольнага райкома партыі, прыгожы, статны хлопец з далёкага Урала, дужы і мужны партызан. І ў гэтым ні камандаванне партызанскай брыгады, ні партыйныя, ні камсамольскія органы не бачылі крыміналу: Вользе ўжо было 24 гады, а Васіль нават крыху быў старэйшы за яе. Партызаны па-добраму зайздросцілі ім і пасля вызвалення сабіраліся ўсе разам справіць партызанскае вяселле. Але не суджана было гэтаму здзейсніцца…”
…У канцы студзеня 1944 года Вольга Соламава з групай партызан, сярод якіх быў і М.В.Шышкін, які пасля вайны жыў у Вялікай Бераставіцы, выйшлі з Ліпічанскай пушчы ў напрамку Масты-Воўпа-Луна-Індура. У Жорнаўку партызаны прыйшлі ноччу другога лютага. Спыніліся ў хаце сувязнога Антона Антонавіча Мілашэўскага. Крыху адпачыўшы, М.В.Шышкін са сваёй групай накіраваўся на Крынкі, група В.П.Сахарава пайшла на Сакулку, а Соламава разам з Бібічам пакуль засталіся. Яны планавалі яшчэ сустрэцца з моладдзю вёскі, пагутарыць, наладзіць новыя сувязі, а потым – так было загадана камандаваннем — трэба было дабірацца да Сапоцкіна, Дамброва і да самога Аўгустова.
Успамінаў жыхар вёскі Жорнаўка Фама Іванавіч Жук:
— Я раніцай малаціў у гумне збожжа. Раптам пачуў стрэлы і аўтаматныя чэргі. Выглянуў і ўбачыў, што дзве постаці пабеглі да лесу, а ў вёску з розных бакоў едуць на санях немцы…
Партызаны, адбегшы крокаў пяцьсот ад вёскі, залеглі ў лагчыне, каля асушальнай канавы, і пачалі адстрэльвацца: нямецкія кулі не давалі магчымасці ім дабрацца да лесу, які ўжо быў недалёка. Першым загінуў Бібіч, а Вольга Соламава, параненая, адстрэльвалася. Каб не трапіць ворагу жывой, апошнюю кулю яна выпусціла сабе ў сэрца… Ёй было тады 24 гады … Вечна маладой, адсюль, ад Жорнаўкі, яна ўвайшла ў бессмяротнасць.
Смерць Вольгі ўскалыхнула партызан. Яе ведалі, любілі, паважалі. Па партызанскіх атрадах пракацілася хваля мітынгаў, сходаў, суровых клятваў: адпомсцім за нашу Вольгу. І паляцелі пад адхон варожыя эшалоны, запалалі масты і склады, з новай сілай загрымелі выбухі ў гарнізонах: “За нашу Вольгу…”
Людская памяць, не паддаючыся часу, захоўвае светлы і гераічны вобраз мужнай партызанкі з Лашы Вольгі Соламавай. Пра яе складаюць вершы і песні, расказваюць легенды… Кожную раніцу, пачынаючы з вясны і да позняй восені, жыхароў Гродна ўрачыста вітае гудок цеплахода. Гэта “Вольга Соламава” разам з невялікім экіпажам радуецца новаму дню, запрашае на прагулку па Нёмане. А па вуліцах імя Вольгі Соламавай у Гродне і Вялікай Бераставіцы спяшаюцца людзі: дарослыя – на працу, школьнікі – у школу, а зусім маленькія – у садзік. Жыццё працягваецца…
На радзіме Вольгі , у вёсцы Лаша, і каля помніка В.Соламавай ля Канюхоўскай сярэдняй школы часта выстрайваюцца школьнікі на лінейкі. Юнацтва рапартуе гераіні пра свае справы….
А майскім вечарам, калі наваколле патанае ў белым вэлюме расцвіўшых садоў, часта можна бачыць, як перад гэтымі помнікамі на хвілінку – другую прыпыняюцца, узяўшыся за рукі, закаханыя пары… Што яны думаюць, аб чым мараць, што абяцаюць адзін аднаму?.. Можа, зрабіць жыццё яшчэ больш прыгожым, аб чым марыла і Вольга. Можа, узляцець птушкамі пад воблакі, чаго так хацела Вольга. Што ж, моладзі юнацтву дарога ўсюды адкрыта… За гэта і аддала сваё жыццё Вольга Соламава.
Імем Вольгі Соламавай названа адна з вуліц у вялікай Бераставіцы.
Бібліяграфія:
Геронцій Несцеравіч Цітаішвілі
(1908-1944)
Савецкі ваеначальнік, палкоўнік, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Нарадзіўся ў Грузіі ў сяле Мазіоны Азгурыйскага раёна ў 1908 г. Скончыў школу і добраахвотнікам пайшоў у армію.
11 лістапада 1930 г. быў залічаны курсантам аднагадовай школы пры 3-м грузінскім палку ў горадзе Кутаісі. Пяць гадоў служыў камандзірам узвода, яшчэ тры — камандзірам роты. У 1939 г. Г. Н. Цітаішвілі ўступіў у рады бальшавіцкай партыі. Воінскае званне маёра было прысвоена яму, калі займаў пасаду намесніка начальніка штаба 131-ай дывізіі. Гэта быў спрактыкаваны, умелы тактык, рашучы і цвёрды камандзір. Вайну сустрэў у вайсках Ровенскага гарнізона на Украіне як камандзір батальёна мотастралковага палка 19-й танкавай дывізіі. Удзельнічаў у баях за Маскву, быў камандзірам мотастралковага батальёна 31-й танкавай брыгады. У 1942г. Геронцій Несцеравіч быў камандзіраваны ў Ваенную акадэмію імя К.Я. Варашылава Генеральнага штаба Узброеных Сіл СССР. Пасля вучобы ў акадэміі гвардыі палкоўніка Цітаішвілі назначылі камандзірам 250-й стралковай дывізіі. 14 ліпеня 1944 г. загінуў пры вызваленні Малой Бераставіцы (Бераставіцкі р-н). Узнагароджаны двума ордэнамі Леніна, ордэнамі Чырвонага Сцяга, Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны I ступені і шматлікімі медалямі.
Бібліяграфія:
Насупраць вёскі Жукевічы Эйсмантаўскага сельсавета пасярод поля знаходзіцца каплічка. Гэта капліца доктара Дохі. Яшчэ і цяпер, калі загаварыць пра Доху, у старэйшых людзей змякчаецца выраз твару і святлеюць вочы. Хто ж ён такі доктар Доха, і які след пакінуў на нашай зямлі? Усяго ў Жукевічах жыло тры пакаленні Дохаў. Дзед доктара купіў тут зямлю. У свой час бацька яе прадаў, каб вывучыць дзяцей. Потым пасвіў агульных авечак. Вядома, што адзін з братоў доктара Дохі працаваў юрыстам у Варшаве, другі быў інжынерам, вядомым перад вайной спартсменам-матацыклістам. Абодва заўчасна памерлі.
Грошай доктар ніколі не збіраў. Сам жыў у глінабітнай хаце, крытай саломай. З бедных не толькі не браў грошай за лячэнне, але і яшчэ даваў на дарогу. Жыў для людзей. Адкрыў прытулак для старых і адзінокіх. Арганізаваў таварыства хрысціянскай моладзі. За свой кошт запрашаў у вёску інструктараў па сельскай гаспадарцы. Чытаў розныя асветніцкія лекцыі. Здольным дзецям дапамагаў атрымаць добрую адукацыю. Акрамя таго, арганізоўваў экскурсіі, стварыў клуб і публічную бібліятэку. Пры яго ўдзеле ставіліся розныя тэатральныя пастаноўкі – “камедыйкі”, у якіх і сам Доха іграў. “Што б мы, моладзь, ведалі без яго” – сказаў мне адзін жыхар Жукевіч.
Родился в обычной семье Якова Козловского в 1832 г. в местечке Заблудов возле Белостока Гродненской губернии (ныне Польша). Получил крещение в Заблудовском костёле Святых Петра и Павла. Образование Игнатий получил в Белостокской гимназии, которую окончил в 1848 году. В четырехклассном свидетельстве отмечены успехи в исторических науках. Интерес к истории и археологии приведет Игнатия Козловского к сотрудничеству с Виленской археологической комиссией в 50-60-х годах ХІХ века. После окончания Белостокской гимназии Игнатий учится с 1850 г. в Виленской Римско-католической духовной семинарии. В 1856 году рукоположен в римско-католический духовный сан и исполняет обязанности викария в приходах Яловском (Белостокский уезд), Лидском (Гродненская обл.) и Лядском (Виленская губ., ныне Щучинский р-н Гродненской обл.). Жизнь и быт прихожан этих приходов дали большой научный материал ксендзу И. Козловскому для сотрудничества с Виленской археологической комиссией — научно-просветительским обществом, которое действовало в Вильно при Музее древностей в 1855-1865 гг. Комиссия объединяла ученых-историков, археологов, писателей, книгоиздателей, религиозных деятелей с целью изучения исторического наследия Северо-Западного края.
В начале июля 1862 года ксендз Игнатий возглавляет римско-католический приход в Великой Берестовице. Местный старинный костел Благовещения Пресвятой Девы Марии произвел глубокое впечатление на молодого ксендза. По сведениям Гродненского исторического архива в 1865 году Берестовицкий костел мог вместить до 2 500 человек. Столько верующих было у ксендза Игнатия не только в Великой Берестовице, но и во многих деревнях Берестовитчины. Сам ксендз выделялся решительностью, внимательностью к своим прихожанам, чуткостью к крестьянскому образу жизни. В 1862 г. ксёндз Игнатий провёл ремонт приюта для больных и убогих – известное здание, основанное при костёле графиней Ю. Потоцкой в 1793 году. Вести службу в костёле ксендзу помогал 75-летний Данила Михайлович Некало, местный прислужник Велико-берестовицкого костела.
Национально-освободительное движение 1863-1864 гг. коснулось и жителей Великой Берестовицы. Козловский И.Я. защищал своих прихожан от опасностей мятежа 1863 г. Но был обвинён в сочувствовании к повстанцам, участии в Гродненской революционной организации (1862) и взят под стражу 16 марта 1864 г. Волковыской военно-следственной комиссией. Находился под арестом почти восемь месяцев, в течении которых доказательств его участия в мятеже не найдено. 3 декабря 1864 г. ксёндз Игнатий получает ордер на право жительства в Великой Берестовице. Но домашний арест, конфискация имущества, допросы военно-следственной комиссии в течение в 1864 года заставили ксендза Козловского подать прошение в Виленскую епархию, чтобы покинуть Берестовицкий приход и перейти из римско-католического вероисповедания в православие. 27 августа 1865 года из Вильно пришло распоряжение к Гродненскому губернатору о закрытии костела в Великой Берестовице и передаче здания православному духовенству.
2 августа 1865 года Игнатий Козловский принимает православие в Свято-Николаевской церкви Великой Берестовицы с целью стать учителем истории и географии и работать в Великороссийских губерниях. Еще ранее в июле 1865 года Игнатий Яковлевич получает разрешение у Виленского окружного инспектора В. Кулина сдать экзамен на звание учителя университетов. После успешной сдачи экзамена И. Я. Козловский зачислен студентом І курса Императорского Московского университета, где слушает профессорские лекции в течение 1865-1866 учебного года.
С весны 1866 года Игнатий Козловский уже работает учителем Новоржевского уездного училища Псковской губернии. Потом находится в распоряжении главного начальника Северо-Западного края в качестве чиновника особых поручений при управлении Виленского учебного округа.
С января 1870 года Игнатий Яковлевич снова работает учителем, но сверхштатным в Виленской гимназии. После сокращения своей должности И. Я. Козловский направляется в Казанский учебный округ, где с июня 1873 г. по май 1882 г. работает учителем Пензенской гимназии. Преподает исторические науки, ведет научно-исследовательскую деятельность, увлекается русской литературой, которую полюбил еще в юношеские годы учёбы.
Пензенский период жизни Игнатия Козловского закончился переводом его на работу учителем Усть-Медведицкой мужской гимназии Харьковского учебного округа в 1882 году. В это время Козловский ходатайствует о назначении ему пенсии, обращается к попечителю Виленского учебного округа о признании его религиозной деятельности 1856-1865 годов за государственную службу. Состоит в чине коллежского асессора.
Библиография:
Станислав Казимир Корвин-Коссаковский (3.07.1837 м. Войткушки, Литва — 4.11.1905, м. Войткушки) известный польский ученый историк-геральдист, фотограф, владелец поместья в Большой Берестовице. Автор трехтомной «Монографии историко-генеалогической некоторых рядов польских», книги “Воспоминаний о прошлом, записанных для детей и внуков…”. Второе издание «Воспоминание о прошлом..» знакомит читателей с берестовицким периодом жизни графа Коссаковского.
Отец будущего историка, граф Станислав Станиславович был последним председателем Герольдии Польского Королевства, тайным советником двора и сенатором; мать — Александра из графской семьи де Лавалей — наполовину француженка, наполовину русская, дружила с известными людьми Европы того времени — Пушкиным, Лермонтовым, Бальзаком, проводила в Варшаве влиятельный литературный салон.
Учился в Варшаве. Сам Станислав Казимир не сделал ни большой политической карьеры, как его отец, ни военной карьеры, как дед — Юзеф Доминик, ловчий Великого Княжества Литовского и участник наполеоновской кампании. Казимир выбрал путь исследователя родовой геральдики. Поддерживал социальные и культурные инициативы (в том числе соучредителя известных хранилищ в Варшаве при улице Вильчей), был организатором Варшавского фотографического общества, выполнял известные публичные функции, в том числе вице-президента Общества почитания изящных искусств в Варшаве, мэра города Вилькомир, (сейчас Укмерге). Был судьёй почетных судов. Он оставил каноническую работу в трех томах «Геральдически-генеалогические монографии некоторых польских семей» и около семи тысяч тщательно сохраненных фотографий из богатого наследия ателье “Войткушки”.
Станислав Казимир был трижды женат: в 1858 году на Александре Ходкевич (7 детей), в 1881 году на Михалине Залесской (3 детей), в 1893 году на Софии Бовар Сент-Клер (2 детей). Сын от первого брака Иосиф Коссаковский (1866-1917) получил в наследие имение Великую Берестовицу.
Казимир Коссаковский — владелец поместья в Большой Берестовице, фундатор нового дворца в Большой Берестовице в стиле ренессансного замка (не сохранился).
Библиография:
Ежы Аўгуст Вандалін – прадстаўнік польскага магнацкага роду Мнішкаў з уласным гербам “Сяміпер’е” пакінуў у Вялікай Бераставіцы значную спадчыну, якая стала падмуркам у станаўленні Бераставіцы як мястэчка з гандлёвым і рэлігійным цэнтрам на заходняй ускраіне ВКЛ.
Нарадзіўся Ежы Аўгуст у Дрэздэне ў 1715 годзе, быў старэйшым сынам Юзафа Вандаліна Мнішка (1670 – 1747), маршалка вялікага кароннага і кашталяна Кракаўскага і яго другой жонкі Канстанцыі Тарла. Ежы Аўгуст атрымаў хатняе выхаванне, з 1726 года яго настаўнікам стаў ксёндз ордэна піяраў Дыметрыуш Кола, вядомы гісторык, аўтар трактата па геральдыцы (1747). Бацька клапаціўся аб кар’еры свайго сына, павёў яго на дзяржаўную службу, у 1729 годзе перадаў Ежы Аўгусту стараства санацкае.
Служба на першай пасадзе лоўчага кароннага ў 1732-1736 гг. прынесла Ежы Аўгусту Ордэн Белага Арла — вышэйшай узнагароды Рэчы Паспалітай. У 1736 годзе ён бярэ шлюб з Біхільдай Шэмбек, дачкой канцлера Яна Шэмбека, падарожнічае па Заходняй Еўропе (Дрэздэн, Прага, Вена, Рым). Вяртаецца з жонкай у Гданьск, дзе будуе маёнтак. Потым пад наглядам бацькі Юзафа Мнішка кар’ера сына рашуча пайшла ўгару. Ежы Аўгуст атрымлівае пасады падкаморнага ВКЛ у 1736-1742 гг., маршалка надворнага кароннага ў 1742 годзе, генеральнага старасты вялікапольскага ў 1757 годзе. Але кар’ерны рост не спрыяў сямейнаму шчасцю Е.А. Мнішка. На 24 годзе жыцця памірае бяздзетная жонка Біхільда. Праз два гады, у 1750 годзе, Ежы Аўгусту пашанцавала прасіць рукі графіні Марыі Амеліі Бруль (1736 – 1772), дачкі першага міністра Саксоніі Генрыха Бруля. Пасля доўгіх роздумаў бацькі згадзіліся. Марыя Амалія нарадзіла Ежы Мнішку доўгачаканае дзіця – дзяўчынку Юзафіну (1752 – 1798), будучую ўладальніцу Бераставіцы (у 1774 годзе).
У палітычным жыцці Е.А. Мнішак падтрымліваў караля Аўгуста ІІІ, адчуваў апеку яго міністра графа Генрыха Бруля. У 1745 годзе Ежы Аўгуст заручыўся падтрымкай імператрыцы Лізаветы Пятроўны, за што атрымаў Ордэн Святога Андрэя Першазванага. Змагаўся супраць уплыву партыі Чартарыйскіх пры каралеўскім двары. Е.А.Мнішак быў праціўнікам абрання Станіслава Аўгуста на польскі трон. Але пацярпеў паражэнне і ў знак пратэсту пакінуў дзяржслужбу ў канцы 1767 года. Жыў у сваёй рэзідэнцыі ў Дуклі (Падкарпацкае ваяводства, Польшча).
У 1773 годзе Ежы Аўгуст згадзіўся выконваць абавязкі кашталяна кракаўскага. Ён вёў мецанацкую дзейнасць, узнаўляў касцёлы і палацы ў Варшаве і Гданьску, Дэмбліне і Дуклі. Напрыклад, у 1755 годзе для жыхароў вёскі Беска Санацкага павету ён будуе касцёл Узвіжання Святога Крыжа – помнік драўлянага дойлідства Польшчы, які захаваўся да нашых дзён. Ежы Аўгуст валодае шматлікімі стараствамі як на тэрыторыі Польшчы, так і сучаснай Беларусі – гэта Крычаўскае на Магілёўшчыне, Бераставіцкае на Гродзеншчыне. Як уладальнік Вялікай Бераставіцы Ежы Аўгуст спрыяў росквіту гэтага мястэчка. Ён завяршыў будаўніцтва мураванага касцёла Найсвяцейшай Панны Марыі, распачатае яго бацькам у 1742 годзе замест згарэлага драўлянага. Сёлета гэты помнік архітэктуры позняга барока адзначае 400-годдзе з часу заснавання (1615). Пры касцёльным двары адкрыў Е.А. Мнішак швейную майстэрню па вырабу рэлігійнага адзення, упрыгожанага вышыўкай з шаўковых нітак і тасьмы, якія прывозіліся з радзівілаўскіх мануфактур. Прыкладам можа быць рэлігійнае адзенне (арнат канца ХVІІІ ст.), выстаўленае ў музеі Вавёркі ў Вялікай Бераставіцы (на фота).
Ежы Аўгуст Вандалін стаў ініцыятарам надання Вялікай Бераставіцы Магдэбургскага права ў 1754 годзе, абраў тэматыку месніцкага герба “Вавёрка”. І, нарэшце, фундаваў будаўніцтва ў мястэчку ратушы з гандлёвымі радамі па праекту нямецкага архітэктара Я.Г. Клема (каля 1710-1777). Так Бераставіца стала гандлёвым месцам, праз якое праходзілі гандлёвыя шляхі з Гродна да Свіслачы, з Беластока да Ваўкавыска праз Крынкі.
У сваёй любімай рэзідэнцыі ў Дуклі Ежы Аўгуст перабудаваў стары замак у новы прыгожы палац з тэатрам і паркам. Там заснаваў масонскую ложу, аднавіў кляштар бернардынаў, фінансаваў яркія набажэнствы ў гонар Св. Яна Непамука і выставіў шмат фігур гэтага святога ў сваіх уладаннях. У свой час была капліца са статуяй Св. Яна Непамука і ў Вялікай Бераставіцы.
Памёр Ежы Аўгуст Мнішак 15 кастрычніка 1778 года ў Дуклі, дзе і пахаваны ў парафіяльным касцёле Св. Марыі Магдалены побач з каханай жонкай Марыяй Бруль.
Бібліяграфія:
(31.03.1910, д. Почобуты – 03.10.2004, Краков), ученый, доктор геодезии, профессор (1960), действительный член Польской академии наук. Окончил Виленскую классическую гимназию иезуитов, потом Гродненскую государственную гуманитарную гимназию имени А. Мицкевича, а в 1939 г. отделение геодезии Варшавского политехнического института. Выполнял геодезические работы в Белостокском воеводстве, в горных районах, в Кракове и его окраинах. После освобождения Польши от немецких захватчиков занимался геодезической съемкой и одновременно преподавал в высших учебных заведениях. В 1945 г. был в составе организаторов, потом заместителем директора и директором региональной дирекции пространственного планирования в Кракове. В 1949-1950 гг. — заместитель председателя по пространственному планированию Воеводской комиссии хозяйственного планирования в Кракове. Одновременно с 1945 г. преподавал в Краковской горно-металлургической академии, был руководителем кафедры сельскохозяйственных оборудований (1945-1951), кафедры геодезии (1951-1969). В 1951 г. присвоено звание профессора экстраординарного, в 1960 – профессора ординарного. В 1954 и 1960-1964 гг – декан отделения горной геодезии, 1954-1956-проректор горно-металлургической академии в Кракове. В 1969-1979 гг. — директор института геодезии, кроме того организатор и руководитель учреждения геодезийно-картографической информатики (1974-1980). В 1983 г. избран членом-корреспондентом, в 1989 г. — действительным членом Польской академии наук. Михаил Одляницкий-Почобут — инициатор создания Комитета геодезии Польской академии наук, многие годы возглавлявший его. В 1991 году он был избран почетным членом Международной ассоциации геодезии. Почетный член венгерского общества геодезии и картографии, польских обществ геодезии, урбанистов, возглавлял польское общество любителей астрономии. В 1966, 1972, 1975 и 1980 гг. получил награды от различных ведомств, в 1976 г. был награжден председателем Главного ведомства геодезии и картографии.
Член-корреспондент ПАН (с 1983 г.), действительный член ПАН (с 1989 г.).
Действительный член ПАВ (Польская академия знаний) (с 1989 г.), почетный профессор политехники Варшавской, доктор honoris causa сельскохозяйственно-технической академии в Ольштыне (1998). Автор более 260 научных работ по геодезии, соавтор 4 патентов.
Библиография:
Игнат Онацевич родился в 1780 году в д. Малая Берестовица.
Историк, археолог, архивист, педагог, профессор Вильнюсского университета (1818), Коллежский асессор (1827). Окончил Волковысское училище (1789-1796), учился в Гродненской окружной школе (1796-1797), учительской семинарии в Элке (1801-1802). Получил награду министра образования и королевскую стипендию на двухлетнее обучение в Кенигсбергском университете. Учился там с 1802 года, был высоко оценен профессурой, получил продление королевской стипендии еще на два года и окончил университет в 1806 году.
Преподавал польский и русский языки, занимал должность официального переводчика прусского короля; работал в Кенигсберге до 1809 г. учился в Вильнюсском университете (1810-1811), получил звание магистра философии. Преподавал на публичных курсах для государственных служащих всеобщую историю, право и политэкономию.
С 1813 — учитель Белостокской гимназии, с 1817 г — помощник директора. С осени 1818 г. — заместитель профессора в Вильнюсском университете, читал курс всеобщей истории (1818-1821), российской статистики и дипломатии (с 1821 г). Избран экстраординарным профессором (28.06.1827). После разоблачения организации «Патриоты Отечества» (осень 1827 г.) был сочтен тем, кто своим влиянием подтолкнул молодежь к диссидентству. Арестован в феврале 1828 года, в мае 1828 выслан из Вильнюса в Малую Берестовицу.
В 1834 г. переехал в Петербург. Работал в археографической комиссии (с 1834 г.). Первый белорусский исследователь Великого Княжества Литовского («Набросок первобытной истории Литвы» 1846; «Набросок истории ВКЛ» 1849 г), основоположник отечественной историографии. Пытался создать общую историю ВКЛ. Разработал и читал в Вильнюсском университете первый специальный университетский курс, посвященный прошлому белорусского и литовского народов. Создал целостную оригинальную научную картину истории ВКЛ от древности до конца 16 в. Некоторые элементы этой концепции лежат в основе более поздних белорусской и литовской историографий. Разработал классификацию источников по истории ВКЛ от древности до 1569 года.
Ввел в научный оборот большое количество фактического материала, ставшего хрестоматийным. Составил периодизацию истории Литвы, разделяя ее на 5 периодов: 1009-1183: «мифическая история», начинающаяся от первого летописного упоминания Литвы. 1183-1240: «неопределенная история»: от нападений Литвы на «русские страны» — Псков и Новгород, до господства Миндовга. 1240-1386: «более определенная история»: сначала «большие заботы от крестоносцев», позже, от господства Гедимина, нарастание мощи Литвы. Эпоха длится до введения Ягайло христианства. 1386-1447: «вершина могущества» Литвы после преодоления ею раздробленности. 1447-1569: «переход под власть Польши» и конец, после Люблинского сейма, «отдельной истории Литвы»; «вливание» истории Литвы в историю Польши.
Умер Игнатий Онацевич 18.02.1845 в Санкт-Петербурге.
Библиография:
Апублікаваныя працы Ігната Анацэвіча
Іншыя апублікаваныя крыніцы
Літаратура пра І. С. Анацэвіча:
Наполеон Орда (1807 — 1883) — замечательный пианист, композитор, художник, педагог, публицист, ученый. Родился в родовом поместье Вороцевичи (сегодня – Брестская область).
Наследие Наполеона Орды настолько велико и значимо, что современники по праву называли его звездой первой величины европейской культуры ХІХ века.
Начальное образование получил дома от своих родителей, после чего обучался в гимназии в Свислочи.
В 1823 году поступил в Виленский университет на физико-математический факультет. За участие в деятельности тайного студенческого общества «Зоряне» в 1827 году был арестован и исключён из университета. После 15-месячного тюремного заключения вернулся в Вороцевичи, где находился под надзором полиции.
Принял активное участие в восстании 1831 года, за что награждён крестом ордена «Virtuti Militari» и получил звание капитана.
После подавления восстания в 1833 году Наполеон Орда был вынужден оставить свой дом и под чужим именем эмигрировать в Париж. Находясь в эмиграции, проживал в Австрии, Швейцарии, Италии, а в сентябре 1833 года получил статус эмигранта во Франции и остался в Париже. В это время определяются его основные приоритеты в творчестве — занятия музыкой и живописью.
Парижский период жизни принес Наполеону Орде известность в широких кругах европейской интеллигенции. Он был знаком с Ф. Листом, Дж. Россини, Дж. Верди, Ж. Гуно, Г. Берлиозом, О. Бальзаком, А. Стендалем, П. Виардо, И. Тургеневым. Вместе с Фредериком Шопеном он музицировал на вечерах в домах Плятеров и Чарторийских. Принимал участие в литературных собраниях, сопровождая игрой на фортепиано поэтические импровизации Адама Мицкевича.
С 1833 года учился рисованию в студии мастера архитектурного пейзажа Пьера Жерара. В путешествиях по Франции, Австрии, Шотландии, Бельгии, Голландии, Испании, Португалии, Северной Африке рисовал пейзажи, главным образом городские виды.
С 1847 директор Итальянской оперы в Париже до её закрытия во время революции (1848). Принимал активное участие в деятельности так называемой Великой польской эмиграции. После того как Александр II в 1856 объявил об амнистии для участников восстания, вернулся на родину. С 1856 года жил в Пинске. В 1862 году переехал на Волынь и по приглашению генерала Адама Ржевуского был домашним учителем музыки.
Первые рисунки датируются 1840 годом. Начиная с 1872 в ежегодных летних путешествиях систематично запечатлевал достопримечательности Волыни, в 1875—1877 — Беларуси, Литвы, Жмуди, Лифляндии, в 1878—1879 Галиции и Восточной Пруссии, в 1880 — Царство Польское. Общая коллекция рисунков Наполеона Орды составляет более 1150 пейзажей.
Наполеон Орда оставил примечательный след в истории и культуры Берестовицкого края. В 1868 году он посетил Берестовицкие земли, сделал прекрасные зарисовки усадеб и пейзажей в Кваторах, Клепачах, Массолянах, Войтеховщине, Мурованах и Малой Берестовице. В одном из писем к Станиславу Монюшко он писал: “Теперь я в Массолянах, нахожусь здесь уже вторую неделю. Гостеприимные хозяева, богатая библиотека. Чудесные пейзажи — все так красиво дополняет друг друга, что отсюда и уезжать не хочется”.
Умер Наполеон Орда в Варшаве. Согласно завещанию его похоронили в Янове в фамильном склепе.
Библиография:
Сергей Осипович Притыцкий — государственный и политический деятель БССР. Один из организаторов комсомольского подполья Западной Беларуси во время нахождения её в составе Польши. Участник Великой Отечественной войны, полковник.
Родился 19 января (1 февраля по новому стилю) 1913 года в деревне Гаркавичи Сокольского уезда Гродненской губернии (ныне в составе Польши), в крестьянской семье. Белорус.
В мае 1926 года Сергей Притыцкий окончил 3-классную школу, затем батрачил у богатых крестьян родной деревни. В 1932—1936 годах принимал активное участие в подпольном комсомольском движении. В 1932 году вступил в Коммунистическую партию Западной Белоруссии (КПЗБ).
Широкую известность в Польше и во всей Европе получил после того, как 27 января 1936 года совершил покушение в здании Виленского окружного суда на предателя Якова Стрельчука, сдававшего политическому сыску комсомольское подполье. Стрельчук был одет в подобие бронежилета, но был ранен в голову. При попытке скрыться из здания суда Притыцкий получил многочисленные тяжёлые ранения. Был вылечен в тюремной больнице специально для показательного процесса. 20 июня 1936 года Виленский окружной суд вынес приговор Притыцкому. Под давлением польской и международной общественности правительство было вынуждено всерьёз рассматривать альтернативу смертной казни для находящегося в тюрьме Притыцкого. В феврале 1937 года смертная казнь была заменена Притыцкому пожизненным заключением.
1 сентября 1939 года — в день нападения Германии на Польшу, Притыцкий вместе с другими заключёнными сумел сбежать из тюрьмы, расположенной в городе на границе с Германией. Оттуда он направился в Варшаву, желая принять участие в её защите от вермахта. Не сумев пробиться через кольцо окружения, он направился в Белосток, где встретил Красную Армию, начавшую 17 сентября 1939 года свой Польский поход.
Активный участник установления Советской власти в Западной Беларуси. В 1939—1941 годах работал заместителем председателя Белостокского облисполкома. Был избран депутатом Народного собрания Западной Белоруссии.
2 ноября 1939 г. на внеочередной пятой сессии Верховного Совета СССР выступил с заявлением Полномочной комиссии Народного собрания Западной Белоруссии о присоединении Западной Беларуси к БССР.
В годы Великой Отечественной войны находился на политработе в Красной Армии, затем — в Центральном штабе партизанского движения; 2-й секретарь ЛКСМ Беларуси; в 1944—1945 годах — начальник Польского штаба партизанского движения.
В 1948 окончил Высшую партийную школу. В 1948—1951 годах — второй, затем 1-й секретарь Гродненского обкома КПБ. В 1951—1953 годах работал в аппарате ЦК КПБ. Органами госбезопасности Беларуси с подачи министра МГБ БССР Цанава было сфабриковано против него дело, однако до ареста дело не дошло.
В 1953—1954 — 1-й секретарь Барановичского, в 1954—1960 — Молодечненского, в 1960—1962 — Минского обкомов КПБ. В 1962—1965 годах — председатель Комитета партийно-государственного контроля ЦК КПБ и Совета Министров БССР, одновременно в 1962—1968 годах — секретарь ЦК КПБ. С января 1968 года — председатель Президиума Верховного Совета БССР; заместитель председателя Президиума Верховного Совета СССР (1968—1971).
Член КПСС с 1932 года (член Компартии Западной Белоруссии, с 1941 года — ВКП(б)). Окончил в 1948 году Высшую партийную школу при ЦК ВКП(б). Член ЦК КПСС (1961—1971). Был членом Бюро ЦК КПБ.
Депутат Верховного Совета СССР 1-8 созывов.
Умер 13 июня 1971 года в Минске, похоронен на Восточном кладбище.
Библиография:
Григорий Александрович Ходкевич (белор. Рыгор Аляксандравіч Хадкевіч, польск. Grzegorz Chodkiewicz; ум. 12 ноября 1572 или 19 ноября 1573 года) — западнорусский магнат, государственный деятель и военачальник Великого княжества Литовского.
Происходит из известного западнорусского магнатского рода Ходкевичей. Второй сын воеводы новогрудского Александра Ивановича Ходкевича (ок. 1475—1549) и княжны Василисы Ярославны Головчинской. В 1544 — 1559 годах подкоморый ВКЛ. С середины XVI века занимал высокие должности воеводы витебского (с 1554), воеводы киевского (с 1555), каштеляна трокского (с 1559), гетмана польного литовского (с 1561), каштеляна виленского (с 1564), гетмана великого литовского (с 1566). Также занимал должность старосты ковенского, могилевского, гродненского, тыкоцкого. Был сторонником самостоятельности Великого княжества Литовского и противником Люблинской унии.
После смерти в 1549 году первого владельца Большой Берестовицы Александра Ивановича Ходкевича, 6 декабря 1549 г. и 2 января 1550 г. в Большой Берестовице был составлен акт разделения родовых владений Ходкевичей, согласно которому Берестовица перешла во владение его сыновьям Юрию Александровичу (около 1509-1569), стольнику и каштеляну трокскому, и Григорию Александровичу (около 1500-1572), старосте ковенскому. Как утверждает исследователь рода Ходкевичей польский историк С. К. Косаковский, Григорий Ходкевич, несмотря на большую занятость, часто бывал в Берестовице и в своих владениях в Супрасльской пуще.
Протестуя против федеративного объединения с Польшей в Речь Посполитую, в 1569 отказался от всех государственных и административных должностей. Участвовал в Ливонской войне. В битве при Улле командовал конницей, которая первой ударила по противнику, а после преследовала вражеские части. К магнатскому роду Радзивиллов относился враждебно.
В 1568 году основал типографию при православном монастыре в местечке Заблудово Гродненского повета (ныне Белостокский повят Подляского воеводства в Польше), где продолжили свою деятельность московские первопечатники Иван Фёдоров и Пётр Мстиславец, бежавшие от преследований из Москвы. В Заблудове ими было напечатано «Евангелие учительное» — сборник бесед и поучений с толкованием евангельских текстов (сохранилось 44 экземпляра), с гербом Григория Ходкевича на обороте титульного листа. Уже без Петра Мстиславца, выехавшего в Вильну, Иван Фёдоров напечатал в заблудовской типографии «Псалтырь с Часословцем» (сохранилось 4 экземпляра). Давление католического духовенства вынудило Григория Ходкевича в 1570 году отказаться от поддержки кириллического православного книгопечатания.
Дожил до конца своих дней в Заблудове. Согласно его воле похоронен в катакомбах Благовещенского собора в Супрасле.
Библиография:
Родился 8 (21) января 1892 года (по другим источникам — 20 января) в деревне Шакуны (ныне в Пружанском районе Брестской области Беларуси) в семье белорусских крестьян.
Окончил Пружанское городское училище (1905—1910). В 1911—1912 годах учился на двухгодичных педагогических курсах в Свенцянах (ныне в Литве). После окончания курсов учительствовал в Лидском и Свенцянском уездах Виленской губернии. С 1914 года продолжил учëбу на литературном факультете Седлецкого учительского института (ныне Польша). Во время Первой мировой войны вместе с эвакуированным институтом попал в Москву, затем в Ярославль и Воронеж (окончил в 1918).
В конце войны мобилизован в армию. Окончил Чугуевское военное училище на Харьковщине. Служил в звании прапорщика в Туркестане.
После революции по направлению Белорусского национального комиссариата едет организовывать школу в Новохопёрский уезд Воронежской губернии, куда выехали перед войной его родители. Здесь работал директором школы в селе Новогольском, преподавал литературу, психологию, педагогику и словесность, одновременно заведовал волостными отделами образования и культуры. Организовал школьную библиотеку, хор, драматический кружок.
В июне 1922 года, в ходе реэвакуации из РСФСР жителей районов Западной Беларуси на родину вернулся в родные Шакуны. Чтобы прокормить семью, пришлось некоторое время работал на лесоразработках. В конце 1922 года стал регентом хора Пружанского Александро-Невского собора. В 1924 году организовал в Пружанах хор.
В 1926 году переехал в Вильнюс. Работал в секретариате революционно-демократической организации «Громада», учителем пения и белорусской литературы в открывшейся на частные средства Виленской белорусской гимназии, где организовал и руководил хором. В этом же году стал первым руководителем народной капеллы в Делятичах (ныне в Новогрудском районе Гродненской области). После увольнения из гимназии (1928 г) работал в Университете Стефана Батория (ныне Вильнюсский университет), руководил хором. Служил регентом в Виленском Пречистинского соборе.
Осенью 1929 года Григорий Ширма несколько недель жил в деревне Берестовичаны, где записывал народные песни, выступал с беседами перед членами кружка ТБШ. Почему он выбрал именно эту деревню? Думается, потому, что в ней был многолюдный и очень активный кружок ТБШ, а еще здесь были очень известны на всю окрестность своими самобытными песнями местные певицы.
Бывший житель деревни Берестовичаны рассказывает:
«Был это очень интеллигентный человек с симпатичной аккуратно подстриженной бородой и усами, густой шевелюрой. Остановился он у Валейков. У них был уютный дом с доброжелательными хозяевами. Здесь мы собирались на встречи с Григорием Ширмой, на которых он много рассказывал о деятельности ТБШ, о творчестве уже известных тогда литераторов Михаила Василька, Михаила Машары, Максима Танка, читал их произведения, но больше всего он любил слушать песни, которые целыми вечерами пели берестовичанские женщины. Ходил он и по соседним деревням, другой раз мы по очереди его подвозили на повозке то в Людвиново, то в Вороны, то в Кваторы.
В 1930 году некоторое время жил в деревне Рудовляны Берестовицкого района, где также собирал песенное народное творчество. Отметим, что он никогда не останавливался в имениях, а жил только в деревнях. Через некоторое время в одном из номеров «Летописи ТБШ» Григорий Ширма писал: “Был в Большой Берестовице, Берестовичанах, Рудовлянах и других окрестных деревнях. Так и не понял, почему Берестовица так называется, ведь городок сам небольшой, которых много в Западной Беларуси. Но люди там действительно великие, и величие их проявляется прежде всего в трудолюбии, гостеприимстве, доброжелательности, любви к родному слову, материнской песне, к земле белорусской….”.
В 1931 году Григорий организовал хор Белорусского союза студентов.
С 1907 года занимался собиранием и изучением белорусского народно-песенного фольклора. С 1922 года вёл большую культурно-просветительскую деятельность в Западной Беларуси, выступал с лекциями, статьями, издавал сборники произведений белорусских поэтов (в том числе Максима Танка). С 1927 года был одним из руководителей прогрессивной культурно-просветительской западно-белорусской организацией Товарищество белорусской школы вплоть до её запрещения польскими властями в конце 1936 года. За свою деятельность дважды подвергался арестам в буржуазной Польше. Отбывал наказание в виленской тюрьме «Лукишки».
После воссоединения Западной Беларуси с Белорусской ССР в 1940 году организовал и возглавил Белорусский ансамбль песни и танца (с 1950 — Государственный академический хор Белорусской ССР, с 1957 — Государственная академическая хоровая капелла Белорусской ССР, с 1978 — имени Г. Ширмы). С началом войны коллектив находился на гастролях в РСФСР, откуда выехал на Кавказ, а затем в Красноярск. Здесь был арестован НКВД и находился в тюрьме до марта 1942 года. После перевезен на Лубянку, где допросы проводились до августа. Освобожден по ходатайству Я. Коласа перед П. Пономаренко и выслан под надзор органов НКВД в Северный Казахстан, где работал учителем средней школы.
В 1943 году ему разрешают вернуться в ансамбль. Коллектив давал концерты для горняков и сталеваров Кузбасса и Урала, тружеников колхозов и совхозов, раненых в госпиталях, воинов Первого Белорусского фронта. В июле 1944-го ансамбль вернулся в Минск. С осени 1944 года работает в Гродно. В 1952 году Государственный хор Белорусской ССР снова переехал в Минск.
Капелла под его руководством стала выдающимся хоровым коллективом, отличающимся высоким мастерством.
В 1970 году под давлением вынужден был подать на увольнение с должности художественного руководителя капеллы.
В 1964 году был одним из основателей общественной организации «Белорусское общество по связям с соотечественниками за рубежом».
С 1966 по 1978 год — председатель правления Союза композиторов Белорусской ССР и секретарь правления Союза композиторов СССР. Член Союза писателей СССР с 1966 года.
Депутат Верховного Совета Белорусской ССР 4-9-го созывов (1955—1978). Член КПСС с 1959 года.
Умер 23 марта 1978 года в Минске. Похоронен на Восточном кладбище.
Творчество
Автор записей, гармонизаций, музыкального оформления и публикации около 5000 белорусских народных песен, статей и исследований по вопросам белорусского искусства, фольклору и хоровому исполнительству. Составитель многочисленных фольклорных сборников, в том числе:
Сочинения
Библиография:
Пра Рыгора Шырму (1892-1978), беларус. харавога дырыжора, кампазітара, фалькларыста. У 1944-1952 гг. жыў у Гродне.
Да 120 — годдзя з дня нараджэння Р. Шырмы
Філіял Аграфірма «СТАРЫ ДВОРАЦ» РУП «Гроднаэнерга»
Аграгарадок Стары Дворац размяшчаецца на тэрыторыі Пархімаўскага сельскага савета. Філіял РУП «Гроднаэнерга» аграфірма «Стары Дворац» займаецца малочна-мясной жывёлагадоўляй з развітай збожжавай гаспадаркай і буракасеяннем.
Аграфірма «Стары Дворац», філіял РУП «Гроднаэнерга» — гаспадарка параўнальна невялікая. Плошча яго сельскагаспадарчых угоддзяў складае 2960 гектараў, раллі — 2400 гектара. Але ў эканамічным плане сельскагаспадарчае прадпрыемства даволі моцнае. Землі аграфірмы размешчаны на тэрыторыі васьмі населеных пунктаў. Сваю гісторыю гаспадарка вядзе з красавіка 1945 года, калі на агульным сходзе жыхароў вёскі Стары Дворац было прынята рашэнне аб стварэнні першага ў раёне калгаса з сімвалічнай назвай «Перамога». Асноўнае яго ўзбуйненне адбылося ў 1953 годзе, калі да яго паэтапна далучылі яшчэ пяць гаспадарак. У такім складзе сельгаспрадпрыемства, ператворанае ў 2003 годзе ў СВК «Стары Дворац», існуе і сёння. Апошняя рэарганізацыя адбылася ў 2005 годзе. На базе сельскагаспадарчага вытворчага кааператыва быў створаны філіял РУП «Гроднаэнерга» — аграфірма «Стары Дворац», якая спецыялізуецца на малочна-мясной жывёлагадоўлі з развітай збожжавай гаспадаркай і вырошчваннем цукровых буракоў.
Асноўныя паступленні фінансавых сродкаў у казну забяспечвае вытворчасць малака.
Велізарныя сродкі былі затрачаны на перааснашчэнне асноўных вытворчых фондаў. Дзякуючы гэтаму ўзведзены сучасны малочна-таварны комплекс «Бярозка» на больш чым 700 галоў дойнага статка з замкнёным цыклам вырошчвання цялят і да дарослых кароў. Тут створаны аптымальныя ўмовы працы, а таксама ідэальны мікраклімат для ўтрымання жывёл. З пераходам на сучасныя тэхналогіі павялічыліся надоі малака, прыкметна палепшылася яго якасць.
У 2008 годзе ў гаспадарцы ўведзены ў эксплуатацыю адзін з лепшых у Рэспубліцы высокаэфектыўных зернеачышчальна-сушыльных комплексаў – ЗСК «ПЕТКУС» прадукцыйнасцю 40 планавых тон у гадзіну. На 70 працэнтаў абнавілі машынна-трактарны парк. Больш за 10 мільярдаў рублёў выдаткавалі на набыццё новай тэхнікі. Добраўпарадкавана тэрыторыя механізаванага двара, праведзены капітальны рамонт адміністрацыйнага будынка. Працаўнікі сельгаспрадпрыемства дамагліся поспехаў і ў мясной галіне.
У 2011-м годзе гаспадарка атрымала прыбытак і ў раслінаводстве. Асноўны ўпор тут робяць на рапс і цукровыя буракі. Сёлета павялічылі пасяўныя плошчы пад гэтыя культуры — да 300 гектараў на кожную.
У 2012-м годзе Аграфірма «Стары Дворац» філіяла РУП «Гроднаэнерга» займае першае месца ў рэспубліканскім конкурсе сярод сельскагаспадарчых філіялаў Міністэрства энергетыкі. Лідарства ў працоўным спаборніцтве забяспечана высокімі паказчыкамі па ўраджайнасці збожжавых і зернебабовых. Сёння ў «Старым Дворцы» створана і добрая кармавая база.
Калектыў аграфірмы неаднаразова займаў 1-ыя месцы ў рэспубліканскіх конкурсах, якія штогод праводзяцца сярод сельскагаспадарчых філіялаў Міністэрства энергетыкі Рэспублікі Беларусь.
Агрофирма «Старый Дворец» https://www.energo.grodno.by/agrofirma
Бібліяграфія:
Агрофирма «Старый Дворец» / ГПО «Белэнерго» РУП «Гродноэнерго». — 2014. — 37с. ББК 65.321(4Беи)
Ганчарова, С. Стары дворец и Макаровцы станут агрогородками // Бераставiцкая газета. — 2008. — 19 студзеня (№ 5). — C.2. ББК Б19
Гончарова, С. Александр Курило посетил агрофирму «Старый Дворец» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 27 чэрвеня (№ 49). — С. 2. ББК 224+462.3
Гончарова, С. Жилье для труженников села / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 14 снежня (№ 97). — С. 1. ББК 436+462.3
О возведении двухэтажного жилого дома для специалистов агрофирмы «Старый Дворец».
Держанович, В. И сново первые! // Бераставіцкая газета. — 2011. — 15лістапада(№ 90). — C.3. ББК Б462.3
О работе филиала РУП»Гродноэнерго» агрофирмы «Старый Дворец.
Держанович, В. Путём перемен и преобразований // Бераставіцкая газета. — 2010. — 20лістапада (№ 91). — C.3. ББК 462.3
О работе филиала РУП»Гродноэнерго» агрофирмы «Старый Дворец.
Дудко, А. Сев — дело рук профессионалов / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 31 жніўня (№ 68). — С. 3. ББК 462.3
О посевной кампании озимых на базе агрофирмы «Старый Дворец».
Дудко, А. Соревновались селекционеры / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 28 верасня (№ 76). — С. 3. ББК 462.3+466
О районном конкурсе по искусственному осеменению и воспроизводству стада крупного рогатого скота, который состоялся на базе агрофирмы «Старый Дворец».
Заенчковская, О. Зернышко к зернышку / Ольга Заенчковская; фото автора // Бераставіцкая газета. — 2019. — 3 жніўня (№ 60). — С. 1, 3. ББК 462.3
Об уборочной кампании в агрофирме «Старый Дворец».
Заенчковская, О. Кукуруза в поле…нашего зрения / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 5 верасня (№ 70). — С. 3. ББК 462.3
Об уборочной кампании по уборке кукурузы в агрофирме «Старый Дворец».
Заенчковская, О. Кукурузу — на поля! / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 4 мая (№ 35). — С. 6. ББК 462.3
О посевной кампании на базе агрофирмы «Старый Дворец».
Заенчковская, О. На смену пришла зеленая жатва / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 11 жніўня (№ 63). — С. 3. ББК 462.3
О кормозаготовительном процессе на базе агрофирмы «Старый Дворец».
Лешенюк, А. Дружный и сплоченный коллектив // Бераставіцкая газета. — 2013. — 16 лістапада (№№ 90-91). — C.11. ББК 462.3
О работе филиала РУП»Гродноэнерго» агрофирмы «Старый Дворец.
Миклаш, И. 10 лет в составе «Гродноэнерго» // Бераставіцкая газета. — 2015. — 22 снежня (№ 101). — C. 5. ББК 462.3
Миклаш, И. Закладывают фундамент для будущих результатов / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 14. ББК 462.3
О трудовом коллективе агрофирмы «Старый Дворец» Берестовицкого района.
Миклаш, И. Лидер областного соревнования / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 24 лістапада (№ 92). — С. 2. ББК 462.3
О Владиславе Мандрике, молодом водителе в агрофирме «Старый Дворец».
Миклаш, И. Старательный труд — достойный результат / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 11. ББК 462.3
О работе агрофирмы «Старый Дворец».
Предко, Ю. Дисциплина — залог успеха / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2017. — 18 лістапада (№91). — С. 9. ББК 462.3
О работниках агрофирмы «Старый Дворец».
Предко, Ю. «Нам есть, чем гордиться» / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 11. ББК 462.3
О работе агрофирмы «Старый Дворец».
Предко, Ю. Районная группа побывала в Старом Дворце / Юлия Предко // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 сакавіка (№ 23). — С. 2. ББК 224+462.3
Вялікія Эйсманты — аграгарадок у Бераставіцкім раёне Гродзенскай вобласці, цэнтр Эйсмантаўскага сельсавета і камунальнага сельскагаспадарчага ўнітарнага прадпрыемства “Варанецкі”. Адлегласць да раённага цэнтра – 28 км, да Гродна – 50 км. Знаходзіцца на Ваўкавыскім узвышшы, у пойме рэчкі Верацейкі.
На тэрыторыі сельсавета пасля вайны ў 1948 годзе былі арганізаваны 15 калгасаў у вёсках: Валотынь – калгас імя Кірава (1949), Вялікія Ёдкавічы і Малыя Ёдкавічы – калгас “Барацьба за мір” (1951), Вялікія Эйсманты — калгас “Новае жыццё (1948), Жукевічы, Міхаліно – калгас імя Жукава (1950), Кавалі – калгас “Чырвоны сцяг” (1949), Каенеўцы – калгас “Вясна” (1950), Кулікі – калгас Э.Ажэшка (1949), Мацеевічы – калгас імя Васілеўскага (1949), Місявічы – калгас імя Мічурына (1951), Рымуцеўцы – калгас імя Панамарэнкі (1950), Станявічы – калгас імя Дзяржынскага (1950), Цыдзікі – імя Стаханава (1950), Ярмолічы – імя Свярдлова (1949).
У 1967 г. за дасягнутыя поспехі ў развіцці земляробства і жывёлагадоўлі калгас быў узнагароджаны ордэнам Леніна.
У 1952 годзе вёскі Вялікія Эйсманты, Рэмуцеўцы, Каенеўцы, Кулікі і Кавалі былі аб’яднаны ў адзін калгас “Гвардыя”, старшынёй якога стаў Андрэй Максімавіч Варанецкі, настаўнік мясцовай школы.
У 1966 г. старшыні калгаса “Гвардыя” Андрэю Максімавічу Варанецкаму было прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы. Варанецкі А. М. быў сапраўдным наватарам вытворчасці.
З 1972 года 35 гадоў калгас узначальваў Мікалай Рыгоравіч Зданчук. У 1976 годзе калгас “Гвардыя” аб’ядналі з калгасам “Свіслач”. Новая гаспадарка стала называцца калгасам імя Варанецкага. М. Р. Зданчук валодаў добрымі арганізатарскімі здольнасцямі, умеў бачыць чалавека, ацаніць яго патэнцыял, і гаспадарка дасягнула высокіх вынікаў як у раёне і вобласці, так і ў рэспубліцы. За 35 гадоў працы М. Р. Зданчук мае ўзнагароды: ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга, ордэн Леніна, ордэн Кастрычніцкай рэвалюцыі. З’яўляецца Заслужаным работнікам сельскай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь.
11 чэрвеня 2003 г. калгас імя А.М. Варанецкага быў рэарганізаваны ў сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў (СВК) імя А.М. Варанецкага.
З сакавіка 2007 года па май 2019 года КСУП “Варанецкі” ўзначальваў дырэктар Колас Іосіф Іосіфавіч.
1 снежня 2016 г. сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў імя А. М. Варанецкага рэарганізаваны ў камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства “Варанецкі”.
У 2020 годзе сельгаспрадпрыемства было рэарганізавана: 1 красавіка да яго далучылася частка зямель КСУП «Макараўцы».
Спецыялізацыя КСУП “Варанецкі” — мяса-малочная, з развітым буракасеяннем. Плошча сельгасугоддзяў — 5808 га, у тым ліку раллі — 3901 га, лугавых угоддзяў — 1907 га. Колькасць працуючых у гаспадарцы больш за 330 чалавек.
На тэхнічным узбраенні гаспадаркі больш за 50 адзінак трактарнай тэхнікі.
Жывёлагадоўля ў структуры таварнай прадукцыі займае 79%. Асноўнай галіной жывёлагадоўлі з’яўляецца свінагадоўля, якая засяроджана на прамысловым комплексе закрытага цыклу на 12.000 галоў. Буйная рагатая жывёла больш за 4000 галоў размешчана на 4 фермах.
КСУП “Варанецкі” http://spkv.by
Бібліяграфія
Агрогородок Большие Эйсмонты// Агрогородки Гродненщины. — 2013. — C.10.
Беленя, О. Где родился — там и пригодился / Ольга Беленя // Бераставіцкая газета. — 2021. — 12 чэрвеня (№ 45). — С. 3. ББК 462.3
О трудоустройстве молодых специалистов в КСУП «Воронецкий».
Беляня, В. «Эйсмантаўскі фэст» вітаў гасцей / Вольга Беляня; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 29 чэрвеня (№ 50). — С. 4. ББК 19+462.3+649
Ботвинко, А. Первый молодежный экипаж-тысячник / Анна Ботвинко // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 5. ББК 462.3
О чествовании экипажа в составе старшего комбайнера Яна Шумило и комбайнера Ярослава Толочко из КСУП «Воронецкий».
Василёвкина, Т. Мониторинг полей, мощная техника : в области убрано 24 процента площадей, занятых под зерновыми и зернобобовыми культурами / Татьяна Василёвкина // Гродзенская праўда. — 2021. — 28 ліпеня. — С. 4. ББК 462.3
Гончарова, С. Встретился с депутатами / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 4 лютага (№ 9). — С. 2. ББК 224+225
О визите заместителя председателя райисполкома Андрея Щуки в Эйсмонтовский сельский совет.
Гончарова, С. Использовать и развивать имеющийся потенциал : на базе Берестовицкого района состоялось выездное заседание Гродненского облисполкома / Светлана Гончарова ; Ольга Беленя; фото Сергея Хилюты // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 2—3. ББК 15+224+46+63+641
Гончарова, С. Многодетным семьям — господдержка / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 27 ліпеня (№ 58). — С. 1. ББК 226.3+462.3+649
О многодетной семье Куклевских из аг. Большие Эйсмонты.
Гончарова, С. «Моя семья — мое богатство!» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 2 ліпеня (№ 51). — С. 4. ББК 649
Об организации VIII фестиваля польской культуры и быта «Эйсмонтовский фэст» в аг. Большие Эйсмонты Берестовицкого района.
Гончарова, С. Новые дома в агрогородке Большие Эйсмонты — с электроотоплением / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 27 кастрычніка (№ 84). — С. 1—2. ББК 436+462.3
О Вячеславе и Екатерине Маслиных из аг. Большие Эйсмонты Берестовицкого района.
Гончарова, С. Первый в области семейный экипаж-тысячник / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 1. ББК 462.3
О Степане и Артуре Толочко из КСУП «Воронецкий».
Гончарова, С. Результат — во взаимодействии / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 23 чэрвеня (№ 49). — С. 4. ББК 462.3+649
О проведенном фестивале польской культуры в аг. Большие Эйсмонты при поддержке сельского отдела ОО «Союза поляков на Беларуси», а также крупного сельхозпредприятия КСУП «Воронецкий».
Гончарова, С. Родная земля дает силу / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1 ліпеня (№51). — С. 9. ББК Б649
О жизни семьи Леусиков из агрогородка Большие Эйсмонты.
Гончарова, С. «Эйсмонтовский фэст» — в онлайн-формате / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 4 ліпеня (№ 51). — С. 3. ББК 649
Грибанова, С. Держат планку высоко / Светлана Грибанова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 6. ББК 462.3
О работе КСУП «Воронецкий».
Заенчковская, О. Замечательных удача замечает / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 26 мая (№ 41). — С. 2. ББК 466.2
О Веславе Станиславовне Титок, ветеринаре из аг. Большие Эйсмонты.
Заенчковская, О. О юбилее области, переписи населения и пожарной безопасности / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 17 жніўня (№ 64). — С. 2. ББК 226+46
О встрече членов областной и районной информационно-пропагандистских групп с трудовым коллективом КСУП «Воронецкий».
Заенчковская, О. Эйсмонтовский сельсовет: славное прошлое, стабильное настоящее / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 13 красавіка (№ 29). — С. 3. ББК 225
Карпук, Е. Гармония межнациональной семьи / Елена Карпук // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1 ліпеня (№51). — С. 9. ББК Б649
О жизни семьи Янушко из агрогородка Большие Эйсмонты.
Козырев, В. Доктор Ботвич на своем месте : Большим Эйсмонтам с молодым специалистом очень повезло / Владимир Козырев ; фото Алексея Бибикова // Сельская газета. — 2021. — 17 июня (№ 69). — С. 10. ББК 52
О Ларисе Ботвич, враче общей практики в врачебной амбулатории аг. Большие Эйсмонты.
Миклаш, И. Урожайные рейсы Анджея Каспшака / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 19 лістапада (№ 90). — С. 3. ББК 462.3
Об Анджее Каспшаке, водителе КСУП «Воронецкий».
Міклаш, І. «Ад Алекшыц да Эйсмантаў: час, прастора, лёсы» / Ірына Міклаш; фота // Бераставіцкая газета. — 2020. — 22 жніўня (№ 65). — С. 4. ББК 633+65
Наддэ, Н. «Если бы Питер был фермером…»// Бераставiцкая газета. — 2007. — 17 кастрычніка (№ 80). — C.3. ББК 462.3
Представители голланской компании Трау Нутриш Хайфид на областном семинаре в СПК имени Воронецкого.
Хилюта, С. КСУП «Воронецкий»: резервы для роста есть / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 18 лютага (№ 13). — С. 3. ББК 462.3
Хилюта, С. На старте важнейшей кампании / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 10 сакавіка (№ 19). — С. 1. ББК 462.3
О посевной кампании в КСУП «Воронецкий».
Хилюта, С. «Наш животновод» — в КСУП «Воронецкий» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 24 сакавіка (№ 23). — С. 3. ББК 462.3
Хилюта, С. Первыми встречают весну аграрии / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 23 сакавіка (№ 22). — С. 1. ББК 462.3
О весенне-полевых работах в КСУП «Воронецкий».
Хилюта, С. Пришел черед сахарной свеклы / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 4 красавіка (№ 26). — С. 1. ББК 462.3
О севе зерновых культур в КСУП «Воронецкий».
Хилюта, С. Радует кукурузное поле / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 14 верасня (№ 72). — С. 1. ББК 462.3
Об уборке кукурузы в КСУП «Воронецкий».
Хилюта, С. Слаженный тандем / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 12 красавіка (№28). — С. 1. ББК Б462.3
О Яне Каспшаке, механизаторе в КСУП «Воронецкий на участке №1 «Эйсмонты».
Хилюта, С. Уборка хлебов завершена / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 11 жніўня (№ 62). — С. 3. ББК 462.3
Об уборочной кампании в Берестовицком районе.
Янушко, В. Владимир Янушко: «В приоритете — качественное выполнение своей работы» / беседовала Анна Ботвинко // Бераставіцкая газета. — 2021. — 10 ліпеня (№ 53). — С. 3. ББК 462.3
Беседа с Владимиром Янушкой, заместителем управляющего отделением КСУП «Воронецкий».
Аграгарадок Пагранічны — адміністрацыйны цэнтр Пагранічнага сельскага Савета, знаходзіцца ў 70 км ад Гродна.
Яго гісторыя цесна звязана з развіццём чыгуначнай станцыі, якая ўзнікла тут у сувязі з будаўніцтвам чыгункі Баранавічы-Беласток. Першая афіцыйная назва “пасёлак Бераставіца” з’явілася 30 снежня 1975 года. У 1978 годзе пасёлак перайменавалі ў Пагранічны. З 2007 года — гэта аграгарадок Пагранічны.
Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства “Пагранічны-Агра” створана шляхам рэарганізацыі ў форме пераўтварэння сельскагаспадарчага вытворчага кааператыва “Цецераўка” (да перайменавання калгас “Пагранічны” Бераставіцкага раёна — перайменаваны рашэннем сходу ўпаўнаважаных 31 мая 2003 г.).
На тэрыторыі прадпрыемства размешчана 22 населеныя пункты, у якіх пражывае каля 3000 чалавек, у тым ліку ў а/г звыш 1500 чалавек. Плошча сельскагаспадарчых угоддзяў складае 9175 гектараў.
Мадэрнізацыі вытворчай базы, абнаўленню матэрыяльна-тэхнічных рэсурсаў тут надаецца пастаянная і належная ўвага. На сённяшні дзень у гэтай гаспадарцы працуе больш за 400 чалавек. З іх практычна трэцяя частка занятая на флагмане вытворчасці — свінагадоўчым комплексе. Больш за 50 чалавек працуюць на малочнатаварных комплексах «Рудаўляны» і «Кватары». За больш чым 70-гадовую гісторыю свайго існавання цяперашняе камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Пагранічны-Агра» зведала нямала перайменаванняў і рэарганізацый.
Цяперашні КСУП «Пагранічны-Агра» — гэта буйная гаспадарка, у якой налічваецца больш за 6 тысяч гектараў раллі. У такіх межах яно існуе з канца 70-х гадоў мінулага стагоддзя, прайшоўшы да гэтага серыю аб’яднальных актаў. Так, у 1972 годзе аб’ядналіся калгасы «Грыцавічы» і імя Чарняхоўскага, а ў сакавіку 1979 года адбыўся наступны этап узбуйнення. Калгас імя Чарняхоўскага аб’яднаўся з калгасам імя Жданава. Праз 10 гадоў калгас імя Жданава перайменавалі ў калгас «Пагранічны». А з кастрычніка 1993 года цэнтр гаспадаркі размяшчаецца ў новым будынку ў аграгарадку Пагранічны. Доўгі час, з 1972 па 2004 год, нязменным кіраўніком гаспадаркі быў Антон Ігнатавіч Папоўскі. Людзі да гэтага часу ўспамінаюць яго як граматнага і талковага кіраўніка. Шмат у чым менавіта дзякуючы яго старанню і ўменню сфармавалася тая матэрыяльна-тэхнічная база, якая і сёння ёсць у гаспадарцы. У 2003 годзе адбылася чарговая рэарганізацыя. Да калгасу «Пагранічны» далучылі «Авангард».
А ўся гісторыя камунальнага сельскагаспадарчага ўнітарнага прадпрыемства «Пагранічны-Агра» налічвае 70 гадоў. Дарэчы, гэтай юбілейнай даце была прысвечана асноўная частка духоўна-свецкага фестывалю «Прыгранічны звон», які праходзіць у аграгарадку Пагранічны ў пачатку чэрвеня.
Тэрыторыю прадпрыемства перасякае з поўначы на поўдзень і з усходу на захад дарогі рэспубліканскага значэння. Існуе таксама добрая сувязь паміж вытворчымі падраздзяленнямі. Сувязь прадпрыемства з райцэнтрам і абласным цэнтрам ажыццяўляюцца па асфальтаванай шашэйнай дарозе Ваўкавыск – Гродна і ст. Бераставіца – Свіслач. Праз прадпрыемства праходзіць чыгунка. У асноўным населеныя пункты і жывёлагадоўчыя фермы звязаны з цэнтрам гаспадаркі прафіляванымі ўнутрыгаспадарчымі дарогамі, якія могуць эксплуатавацца ў любую пару года.
Спажыўцамі с/г прадукцыі з’яўляюцца: ААТ «Ваўкавыскі мясакамбінат», Ваўкавыскае раённае спажывецкае таварыства, Бераставіцкае раённае спажывецкае таварыства, ААТ «Гродзенскі мясакамбінат», ААТ «Малочны Мір», камерцыйныя фірмы.
Спецыялізацыя прадпрыемства — мяса-малочны напрамак з развітым вырошчваннем цукровых буракоў і збожжавых гаспадарак. Таксама кааператыў ажыццяўляе наступныя віды дзейнасці: вырошчванне збожжавых і зернебабовых культур; вырошчванне бульбы; вырошчванне кармавых культур і іх насення; развядзенне буйной рагатай жывёлы; развядзенне коней; развядзенне свіней; развядзенне іншых жывёл; раслінаводства ў спалучэнні з жывёлагадоўляй; эксплуатацыя арашальных і асушальных сістэм; паслугі па вырошчванні с/г прадукцыі; паслугі ў галіне жывёлагадоўлі; ветэрынарная дзейнасць; вытворчасць мясных прадуктаў; Вытворчасць гатовых кармоў для жывёл, якія змяшчаюцца на ферме; Распілоўка і габлёўка драўніны; вытворчасць іншых драўляных вырабаў; агульнае будаўніцтва будынкаў; аптовы гандаль збожжам, насеннем, кармамі для с/г жывёл; аптовы гандаль жывымі жывёламі; аптовы гандаль мясам, мяснымі прадуктамі; аптовы гандаль малочнымі прадуктамі; раздробны гандаль мяснымі і малочнымі прадуктамі; дзейнасць грузавога і аўтамабільнага транспарту.
КСУП «Пагранічны Агра» http://pogran.by
Бібліяграфія:
Ботвинко, А. Светлана Сачёк — оператор с 30-летним стажем / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 4. ББК 462.3
О Светлане Сачек, бывшей работнице КСУП «Пограничный-Агро».
Ботвинко, А. Сев озимых — задача номер один / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 2 кастрычніка (№ 77). — С. 3. ББК 462.3
О севе озимых в КСУП «Пограничный-Агро».
Василёвкина, Т. Полевая кухня по-домашнему / Татьяна Василёвкина // Гродзенская праўда. — 2017. — 9 жніўня (№63). — С. 5. ББК 462.3
Об уборочной кампании — 2017 в СПК «Пограничный» Берестовицкого района.
Гиль, Г. Верхнего предела нет : зарплата комбайнера на уборочной зависит только от его мастерства / Геннадий Гиль // Сельская газета. — 2021. — 27 июля (№ 86). — С. 6. ББК 462.3
О Дмитрие Кухарчике, главном инженере КСУП «Пограничный-Агро» Берестовицкого района.
Гиль, Г. В засуху выручают озимый ячмень и кукуруза / Геннадий Гиль; фото // Сельская газета. — 2019. — 29 июня. — С. 24. ББК 462.3
О работе КСУП «Пограничный-Агро».
Гончарова, С. Здесь трудятся с максимальной отдачей / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 6. ББК 462.3+466
О работе сотрудников в КСУП «Пограничный-Агро».
Грибанова, С. Зажинки в КСУП «Пограничный-Агро» / Светлана Грибанова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 7 ліпеня (№ 52). — С. 3. ББК 462.3
Грибанова, С. Состоялся конструктивный разговор / Светлана Грибанова ; Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 ліпеня (№ 57). — С. 2. ББК 15+22+462.3
О встрече депутата Палаты представителей Национального собрания РБ по Гродненскому сельскому избирательному округу № 53 Александра Аутко с трудовыми коллективами КСУП «Пограничный-Агро» и «Малоберестовицкий элитхоз».
Дудко, А. Благородная профессия — хлебороб / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 10 верасня (№ 71). — С. 3. ББК 462.3
О Дмитрие Кухарчике, комбайнере КСУП «Пограничный-Агро».
Дудко, А. Бурачны сезон у разгары / Анжаліка Дудко; фота // Бераставіцкая газета. — 2019. — 19 кастрычніка (№ 82). — С. 1. ББК 462.3+464
Аб уборцы цукровых буракоў у КСУП «Пагранічны-Агра».
Заенчковская, О. Ее труд, как лакмусовая бумажка / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 7 сакавіка (№3 18-19). — С. 9. ББК 462.3
Статья посвящена Елене Гришкевич, оператору машинного доения в КСУП «Пограничный-Агро».
Заенчковская, О. Нашел себя в профессии / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 5 студзеня (№ 1). — С. 6. ББК 466.2
О Юрии Господарце, ведущем ветеринарном враче свиноводческого комплекса «Грицевичи» в КСУП «Пограничный-Агро».
Заенчковская, О. Пополняются кукурузные запасы / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 19 верасня (№ 74). — С. 3. ББК 463.9
О Петре Журавенко, агрономе по защите растений КСУП «Пограничный-Агро».
Заенчковская, О. Составляющая продуктивности — сплоченный коллектив / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 30 студзеня (№ 8). — С. 3. ББК 466
О развитии молочной отрасли на базе КСУП «Пограничный-Агро» Берестовицкого района.
Заенчкоўская, В. Адданы сваёй справе / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 16 жніўня (№64). — С. 2. ББК 462.3
Пра Дзмітрыя Кухарчыка, камбайнера з КСУП «Пагранічны-Агра».
Заенчкоўская, В. Жанчына з надзвычайнай жыццёвай энергіяй / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 3 сакавіка. — С. 3. ББК 267+466
Пра Людмілу Трахімік, брыгадзіра фермы «Грыцавічы».
Заенчкоўская, В. Падкормліваюць шматгадовыя травы / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 28 сакавіка (№24). — С. 1. ББК 462.3
Пра падрыхтоўку і правядзенне вясенне-палявых работ на базе КСУП «Пагранічны-Агра».
Заенчкоўская, В. Першыя ўсходы ўжо блізка / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 2 верасня (№69). — С. 3. ББК 462.3
Аб рабоце ў КСУП «Пагранічны».
Заенчкоўская, В. Тут працуюць на вынік / падрыхтавала Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2017. — 18 лістапада (№91). — С. 5. ББК 462.3
Аб работніках КСУП «Пагранічны-Агра».
Миклаш, И. Качественное образование — залог успеха / Ирина Миклаш // Бераставіцкая газета. — 2021. — 22 мая (№ 39). — С. 2. ББК 462.3
О Вячеславе Тимофейчике, молодом специалисте КСУП «Пограничный-Агро».
Миклаш, И. Социальная поддержка — залог успешной работы / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 7. ББК 462.3
О работе в КСУП «Пограничный Агро».
Наддэ, Н. Жыве поўным жыццём / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2016. — 19 красавіка (№ 30). — С. 3. ББК 462.2+269
Аб Ніне Саваўне Андрушэвіч, ветэране працы ў СВК «Цецяроўка».
Наддэ, Н. У рамках дзяржаўнай праграмы развіцця галіны / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 11 лютага (№11). — С. 3. ББК 466
Аб рабоце свінагадоўчага комплексу ў КСУП «Пагранічны — Агра».
Наддэ, Н. Яе рэцэпт шчасця / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 11 лютага (№11). — С. 3. ББК 466
Пра Галіну Альховік, аператара свінагадоўчага комплексу ў КСУП «Пагранічны — Агра».
Хилюта, С. В лидерах команда КСУП «Пограничный-Агро» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 30 мая (№ 42). — С. 4. ББК 226+462.3
О соревнованиях санитарных и добровольных пожарных дружин района на базе детского оздоровительного лагеря «Берестовицкий».
Хилюта, С. Кипит работа на полях / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 5 красавіка (№26). — С. 1. ББК 462.3
О Василие Царанкове, механизаторе в КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Овес уже посеяли / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 24 сакавіка (№ 23). — С. 1. ББК 462.3
О посевной кампании в КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Открыли сезон кормозаготовки / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 23 мая (№ 39). — С. 1. ББК 462.3
Об открытии кормозаготовительного созона в КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Пришел черед кукурузы / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 красавіка (№ 31). — С. 1. ББК 462.3
О посевной кампании в КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Резервы для развития есть / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2016. — 19 лістапада (№ 90). — С. 7. ББК 462.3
Об особенностях работы сельскохозяйственных предприятий КСУП «Пограничный-Агро» и СПК «Тетеревка».
Хилюта, С. Уборочная страда стартовала / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 13 ліпеня (№ 54). — С. 1. ББК 462.3
Об уборке озимого ячменя в КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Удовлетворение получает от работы / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 17 чэрвеня (№47). — С. 1, 3. ББК 462.3
Об Александре Кухарчике, механизаторе КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Чем живет малая родина? / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 лютага (№ 15). — С. 2. ББК 224+462.3
О встрече председателя Берестовицкого райисполкома Антона Кулисевича с трудовым коллективом КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Школа становления буренок / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 11 лютага (№ 11). — С. 3. ББК 462.3
О работе КСУП «Пограничный-Агро».
Хилюта, С. Экипаж-тысячник: первый в районе и пятый в области / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 ліпеня (№ 57). — С. 1. ББК 462.3
О награждении лучших комбайнеров КСУП «Пограничный-Агро».
Чаровская, К. Дело молодых : КСУП «Пограничный-Агро» Берестовицкого района / Катерина Чаровская; фото // Сельская газета. — 2020. — 14 ноября (№ 131). — С. 13. ББК 462.3
Пархімаўцы ўпершыню адзначаны на карце Шуберта ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя. У 1890 годзе лічыліся ў складзе Вялікабераставіцкай воласці Гродзенскага павета Гродзенскай губерні. Сёння гэта — аграгарадок, цэнтральная сядзіба КСУП “Пархімаўцы”. Спецыялізацыя СВК — малочная і мясная жывёлагадоўля, вытворчасць збожжавых, цукровых буракоў, кукурузы, рапсу. Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Пархімаўцы» з’яўляецца дзяржаўнай арганізацыяй, створанай у 1949 годзе ў выніку пераўтварэння калгасу імя М. Горкага. У 1952 годзе быў створаны калгас імя Горкага. У 1971 годзе ён аб’яднаўся з калгасам “Бальшавік”. У 2003 годзе гаспадарка была рэарганізавана ў сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў “Пархімаўцы”, які ў 2016 годзе стаў камунальным сельскагаспадарчым унітарным прадпрыемствам “Пархімаўцы”. Колькасць працуючых у КСУП “Пархімаўцы” каля 160 чалавек. У складзе гаспадаркі выдзелена 5 ферм буйной рагатай жывёлы з пагалоўем каля 2700 гал., у тым ліку кароў — 900 гал. Адлегласць ад цэнтральнай сядзібы да раённага цэнтра — 9 км., да абласнога цэнтра — 60 км. Асноўная спецыялізацыя ў раслінаводстве — вытворчасць збожжавых культур, вырошчванне цукровых буракоў, рапсу, бульбы, забеспячэнне кармамі жывёлагадоўлі. У кааператыве ганарацца пабудаваным у 2012 годзе малочна-таварным комплексам «Канчаны», дзе выкарыстоўваюцца найноўшыя тэхналогіі па вытворчасці малака. На палях працуе сучасная тэхніка. Усё гэта дазваляе атрымліваць высокія надоі малака, сярэднясутачныя прывагі і ўраджаі.
КСУП «Пархімаўцы» http://www.parhimovcy.by
Бібліяграфія:
Ботвинко, А. 55 лет рука об руку / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 17 жніўня (№ 64). — С. 3. ББК 462.3
О Владимире и Ольге Козейко из аг. Пархимовцы.
Василёвкина, Т. «Жить и работать на селе — в удовольствие» / Татьяна Василёвкина // Гродзенская праўда. — 2021. — 10 красавіка (№ 28). — С. 7. ББК 462.3
Краткая информация о семье 35-летнего гродненца, который обосновался в аг. Пархимовцы Берестовицкого района.
Войшэль, С. Адпачынак — з карысцю / Святлана Войшэль // Бераставіцкая газета. — 2020. — 30 чэрвеня (№ 50). — С. 4. ББК 633+462.3
Аб працы школьнікаў Пархімаўскага ясляў-сада-базавай школы на палях КСУП «Пархімаўцы».
Воробей, В. Когда работа — по душе / Вероника Воробей; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 26 кастрычніка (№ 84). — С. 3. ББК 462.3
О Галине Канаевой, операторе машинного доения молочно-товарного комплекса «Кончаны» коммунального сельскохозяйственного унитарного предприятия «Пархимовцы».
Гиль, Г. В Пархимовцах жить можно заможно / Геннадий Гиль // Сельская газета. — 2019. — 29 июня. — С. 22. ББК 462.3
О работе сотрудников в КСУП «Пархимовцы».
Гончарова, С. Культура производства и дисциплина — залог безопасности труда / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2021. — 13 лістапада (№ 89). — С. 1. ББК 462.3
О проведении Дня охраны труда в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз» и «Пархимовцы».
Гончарова, С. Продолжая славные традиции / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 8. ББК 462.3
О работе КСУП «Пархимовцы».
Гончарова, С. С уважением к людям труда / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 9. ББК 462.3
О работе КСУП «Пархимовцы».
Горностаев, А. Проверили СПК «Пархимовцы» и СПП»АгроМир» / А. Горностаев // Бераставіцкая газета. — 2013. — 16 красавіка (№ 30). — C.8. ББК 226.5
Держанович, В. Молодо, но не зелено! / В. Держанович // Бераставіцкая газета. — 2010. — 13 лістапада (№ 89). — C.6. ББК 462.3
О работе КСУП «Пархимовцы».
Драпеза, М. С прибавкой в 5 миллиардов / Мария Драпеза // Бераставіцкая газета. — 2014. — 15 лістапада (№89). — С. 2. ББК 462.3
О механизаторах СПК «Пархимовцы».
Дудко, А. Берестовицкий сельсовет: главное богатство — люди / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 27 сакавіка (№ 24). — С. 3. ББК 225
Заенчковская, О. «Во всем нужен баланс…» / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 9. ББК 462.3
О работе сотрудников КСУП «Пархимовцы».
Заенчковская, О. От диспетчера — до главного бухгалтера / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 5 снежня (№ 96). — С. 3. ББК 462.3
О Нине Букас, главном бухгалтере КСУП «Пархимовцы».
Заенчковская, О. Равнение — на передовиков / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 9 лютага (№ 11). — С. 1. ББК 462.3
О награждении лучших животноводов в КСУП «Пархимовцы».
Заенчковская, О. Уборка на финишной прямой / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 1 жніўня (№ 60). — С. 3. ББК 462.3
Об уборочной кампании на базе КСУП «Пархимовцы».
Миклаш, И. Молодость и трудолюбие / Елена Карпук // Бераставіцкая газета. — 2016. — 25 чэрвеня (№ 48). — С. 10. ББК 462.3
О молодых работниках СПК «Пархимовцы».
Миклаш, И. Подарок детям к летним каникулам / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 8 чэрвеня (№ 44). — С. 1. ББК 462.3
О торжественном открытии детской игровой площадки, которая расположилась в парке напротив Пархимовского яслей-сада-базовой школы.
Міклаш, І. Атрымала ордэн Маці / Ірына Міклаш; фота // Бераставіцкая газета. — 2020. — 17 кастрычніка (№ 81). — С. 2. ББК 267+462.3
Пра Алену Сакалоўскую з аг. Пархімаўцы, якая атрымала ордэн Маці.
Міклаш, І. «Пархімаўская весялуха» / Ірына Міклаш; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 15 чэрвеня (№ 46). — С. 1, 3. ББК 232+46
Аб раённым этапе рэспубліканскага сельскагаспадарчага праекта «Уладар сяла — 2021», які прайшоў у аг. Пархімаўцы.
Надде, Н. Его «Новая земля» / Нина Надде // Бераставіцкая газета. — 2016. — 17 мая (№ 37). — С. 3. ББК 462.3
О Виталии Бойправе, механизаторе СПК «Пархимовцы».
Предко, Ю. «Мы движемся вперёд, а главное — в правильном направлении» / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2017. — 18 лістапада (№91). — С. 8. ББК 462.3
О работниках КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. Кабина трактора — на время второй дом / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 30 красавіка (№ 33). — С. 3. ББК 462.3
Об Иване Архипчике, механизаторе КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. На осеннем поле — оживление / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 8 верасня (№ 70). — С. 1. ББК 462.3
Об уборке кукурузы в КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. Об актуальных вопросах — из первых уст / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 2 лістапада (№ 86). — С. 2. ББК 224+462.3
Об очередной встрече председателя Берестовицкого райисполкома Антона Кулисевича с трудовым коллективом КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. Полнятся кормовые запасы / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 ліпеня (№ 54). — С. 3. ББК 462.3
Хилюта, С. Ритм полевых работ нарастает / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 17 сакавіка (№ 21). — С. 1. ББК 462.3
О Сергее Бычковском, механизаторе КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. Страда — экзамен на мастерство / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 ліпеня (№ 59). — С. 5. ББК 462.3
О Сергее Бычковском, механизаторе КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. Урожай трав радует / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 21 чэрвеня (№48). — С. 3. ББК Б462.3
О работниках КСУП «Пархимовцы».
Хилюта, С. Чествование животноводов продолжается / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 2 сакавіка (№ 16). — С. 3. ББК 234+462.3
О профсоюзной акции «Наш животновод» в КСУП «Пархимовцы».
Чаровская, Е. Кто не строит, тот отстает : КСУП «Пархимовцы» Берестовицкого района / Катерина Чаровская; фото // Сельская газета. — 2020. — 14 ноября (№ 131). — С. 21. ББК 462.3
Малая Бераставіца – цэнтр Малабераставіцкага сельсавета, знаходзіцца ў 40 км ад Гродна. У 2007 г., у рамках рэалізацыі Праграмы адраджэння і развіцця сяла, у Малой Бераставіцы пачалося будаўніцтва аграгарадка. 27.03.2009 г вёска атрымала статус аграгарадка. І цяпер жыццё тут практычна не ўступае па камфорту гарадскому. Створаная інфраструктура забяспечвае ўсе неабходныя стандарты мясцоваму насельніцтву.
У 1949-1952 гг. у кожнай вёсцы сельсавета быў самастойны калгас: “Сцяг Саветаў” (з 15.9.1949, в. Малая Бераставіца, першы старшыня А.А. Амельянчык), “Чырвоная звязда” (з 22.11.1949, в. Багдзюкі), імя Молатава (з 17.12.1949, в. Куркежы, старшыня А.В. Ціток), “Новы свет” (з 12.9.1949, в. Хілякі, старшыня Г.В.Дзявідовіч), “Перамога” (з 7.12.1949, в. Дзіневічы, старшыня В.Войшаль), імя Чапаева (з верасня 1949, в. Каменка, старшыня В.І. Курганскі), “Іскра” (в. Кавалі, старшыня І.І. Бацян). Але самым першым быў арганізаваны калгас “1 Мая” ў в. Вайцехаўшчына-Спудзвілы ў 1947 г. (старшыня Ю.М. Більдзя). Ужо ў 1950 г. ён атрымаў даход 26 242 руб. У гаспадарцы тады было 11 кароў і 8 цялят, 1 свінаматка і 5 парасят, 10 курэй (пры плане 140), 49 рабочых коней. Іх даглядалі 3 даяркі-даглядчыцы, 1 свінарка, 1 птушніца, 4 конюхі.
З сельскагаспадарчага інвентару было 30 плугоў, 3 жняяркі, 2 малатарні, 3 веялкі, 29 саломарэзак, 46 вазоў, 11 саней. Працавала 46 калгаснікаў, якія выпрацавалі 10 806 працадзён. На калгасных палетках атрымалі па 10 ц азімай пшаніцы, 11 ц жыта, па 12 ц пшаніцы яравой, па 9 ц ячменю, па 8 ц аўса. Сеялі яшчэ лён і каноплі на семя. Цукровыя буракі парадавалі калгаснікаў: замест запланаваных 170 ц іх сабралі па 248 ц.
У 1951 г. першым да калгаса “1 Мая” (в. Вайцехаўшчына) прымкнулі калгаснікі “Чырвонай звязды” з в. Куркежы, а ў 1952 г. аб’ядналіся і іншыя вёскі, а цэнтр калгаса “1 Мая” перамясціўся ў Малую Бераставіцу. Шмат сіл развіццю гаспадаркі аддаў яе старшыня М. Хэйлік. У розны час тут старшынямі працавалі І.І. Арэшкін, П.М. Стрыга, І.І. Кузміч. 12 ліпеня 1971 года калгас названы імем С.В. Прытыцкага.
З 1979 г. праўленне калгаса ўзначаліў высокакваліфікаваны спецыяліст, энергічны, ініцыятыўны і прадпрымальны кіраўнік Анатолій Паўлавіч Коханаў. У 1981 г. сярэдняя ўраджайнасць каласавых была 25,5 ц, бульбы 206 ц, цукровых буракоў 350 ц. Надой малака ад каровы склаў 2251 кг, сярэднясутачная прывага буйной рагатай жывёлы на адкорме 351 г, а свіней 495 г. Калгас неаднаразова выходзіў пераможцам у рэспубліканскім, абласным і раённым спаборніцтвах. Інтэнсіўна будавалася жыллё, вытворчыя аб’екты.
Па ініцыятыве А.П. Коханава ў калгасе арганізавана лабараторыя мікракланальнага размнажэння бульбы, пабудавана 12 фермаў, газіфікавана Малая Бераставіца. А.П. Коханаў за працоўныя заслугі ўзнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага сцяга і Ордэнам Пашаны.
30 чэрвеня 2001 г. калгас імя Прытыцкага перайменаваны ў сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў (СПК) “Малабераставіцкі элітгас”. У 2004 г. у склад гаспадаркі ўвайшоў СПК “Паплаўцы”. У лістападзе 2016 г. СПК “Малабераставіцкі Элітгас” рэарганізаваны ў камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства “Малабераставіцкі элітгас” (КСУП) (дзяржаўнае прадпрыемства “Малабераставіцкі элітгас”).
Агульная зямельная плошча прадпрыемства на сённяшні дзень складае 6975 га, з іх сельскагаспадарчых угоддзяў 5988 га. У тым ліку раллі 4311 га, сенакосаў 472 га, пашы 1205 га. Глебы гаспадаркі дзярнова-падзолістыя, супясчаныя; бал раллі — 37, а сельгасугоддзяў — 34.
У калектыве працуе больш за 300 чалавек. Арганізацыйная структура прадпрыемства – гэта 3 вытворчых аддзяленні, у склад якіх уваходзяць 4 жывелагадоўчыя фермы, у тым ліку 3 малочнатаварныя, рамонтныя майстэрні, аўтапарк. У машынна-трактарным парку налічваецца больш за 50 трактароў, збожжаўборачныя камбайны, кормаўборачныя, бульбаўборачныя, грузавыя адзінкі, легкавыя аўтамабілі, аўтобусы і спецмашыны.
Дзяржаўнае прадпрыемства «Малабераставіцкі элітгас» спецыялізуецца на вырошчванні элітных насенняў бульбы, збожжа і рапсу, вытворчасці малака і мяса.
З 1990 года функцыянуе лабараторыя па мікракланальнаму размнажэнню бульбы, зыходны матэрыял атрымліваюць ад НАН РБ «Навукова-даследчы інстытут бульбаводства». Прымяненне перадавых тэхналогій дазваляе атрымліваць ураджайнасць бульбы звыш 356 ц/га. Кожны год вырошчваюцца 8 сортоў бульбы стойкіх да хваробаў і з добрымі смакавымі якасцямі, рэалізуецца да 388 тон насенных клубняў эліты.
Другі напрамак гаспадаркі – вытворчасць элітных насенняў збожа. Прадпрыемства супрацоўнічае з Гродзенскім занальным НДІ сельскай гаспадаркі і вырошчвае насенне збожжа 24 сартоў. Якасць насенняў забяспечваецца найноўшым абсталяваннем айчынных і замежных вытворцаў. Маецца 6 сушылак рознага тыпу. Дзейнічаюць 3 збожжаачышчальныя лініі. Гаспадарка реалізуе да 429 тон элітных насенняў збожжа і збожжабобовых культур.
На сённяшні дзень у дзяржаўным прадпрыемстве «Малабераставіцкі элітгас» налічваецца больш за 4700 галоў буйнай рагатай жывёлы, у тым ліку больш за 1000 кароў.
КСУП «Малабераставіцкі элітгас» http://elithoz.by/news/one/296/
Бібліяграфія:
Агрогородок Малая Берестовица // Агрогородки Гродненщины. / Главный редактор Владимир Шпарло — Брест: ООО «РИА «Вечерний Брест», 2003. — С. 14—15.
Ботвинко, А. Лицеисты — на уборке картофеля / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 2 кастрычніка (№ 77). — С. 3. ББК 633+462.3
Воробей, В. «Я хотел всю жизнь прожить на малой родине» / Вероника Воробей; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 12 кастрычніка (№ 80). — С. 3. ББК 269+462.3
О Сергее Михайловиче Садовничем, бывшем руководящем работнике КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Ганчарова, С. «Бульба-МЭБ», ці Свята бульбы па-малабераставіцку / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 29 жніўня (№ 68). — С. 1—2. ББК 46+649
Аб правядзенні фестываля бульбы ў аг. Малая Бераставіца.
Малая Бераставіца // Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т9. Гродзенская вобласць. Кн.1 / рэдкал.: У.У. Андрыевіч (дырэктар) [і інш.]; Нацыянальная акадэмія навук Беларусі; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры; Выдавецтва “Беларуская Энцыклапедыя імя Пятруся Броўкі”. – Мінск : Беларус. Энцыкл. Імя П. Броўкі, 2015. – С.377—379.
Гиль, Г. Зимой и летом одним… плюсом / Геннадий Гиль; фото // Сельская газета. — 2021. — 19 января (№ 6). — С. 5. ББК 462.3
О работе КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Гиль, Г. Картофель всегда в цене / Геннадий Гиль; фото Сергея Хилюты // Сельская газета. — 2020. — 5 мая (№ 50). — С. 9. ББК 462.3
О посевной кампании в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Гончарова, С. Обряд «Зажинки» провели в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 ліпеня (№ 57). — С. 4. ББК 462.3+649
Гончарова, С. Партнер надежный и ответственный: КПУП «Берестовицкая сельхозтехника» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 15. ББК 463
Гончарова, С. Позвал в гости «Бульба-МЭБ» / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 31 жніўня (№ 68). — С. 3. ББК 462.3+64
О сельскохозяйственном празднике «Бульба-МЭБ» в аг. Малая Берестовица.
Грибанова, С. Состоялся конструктивный разговор / Светлана Грибанова ; Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 ліпеня (№ 57). — С. 2. ББК 15+22+462.3
О встрече депутата Палаты представителей Национального собрания РБ по Гродненскому сельскому избирательному округу № 53 Александра Аутко с трудовыми коллективами КСУП «Пограничный-Агро» и «Малоберестовицкий элитхоз».
Заенчковская, О. В рядах награжденных — пополнение / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лютага (№ 13). — С. 3. ББК 462.3
О награждении животноводов в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Заенчковская, О. Жизнь — маршрут, а он на нем — водитель / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 9 лютага (№ 11). — С. 5. ББК 462.3
О Сергее Якимовиче, водителе автобуса КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Заенчковская, О. С ранними яровыми справились / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 красавіка (№ 30). — С. 1—2. ББК 462.3
О посеве зерновых и зернобобовых яровых культур в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Наддэ, Н. Маленькі сакрэт Галіны // Бераставіцкая газета. — 2015. — 17 студзеня (№ 4). — C. 3. ББК Б462.3
Пра Галіну Стасюкевіч, цялятніцу малочнатаварнага комплексу «Малая Бераставіца».
Предко, Ю. Коллектив профессионалов — главная гордость / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 10. ББК 462.3
О работе КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Предко, Ю. Профессионализм — залог успеха / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 10. ББК 462.3
О работе сельскохозяйственного предприятия «Малоберестовицкий элитхоз».
Семенова, Е. Элита начинается с пробирки / Елена Семенова // Сельская газета. — 2019. — 29 июня (№ 74). — С. 24. ББК 462.3
О работе КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. Весна и молодость, улыбки и цветы / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 7 сакавіка (№ 18). — С. 1. ББК 267+466.2
Об Анастасии Гнедёнок, ветеренарном враче сельскохозяйственного предприятия «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. Владимир Мороз — лидер в хозяйстве по намолотам / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 3 жніўня (№ 60). — С. 1. ББК 462.3
О Владимире Мороз, комбайнере КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. В разгаре зеленая жатва / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2021. — 5 чэрвеня (№ 43). — С. 1. ББК 462.4
О кормозаготовительной кампании в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. В элитхозе идет посадка картофеля / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 красавіка (№ 32). — С. 1. ББК 462.3
О посадке картофеля в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. Двигатели прогресса в животноводстве / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 2 жніўня (№60). — С. 3. ББК 466+466.2
О проведении конкурса по искусственному осеменению и воспроизводства стада крупного рогатого скота на базе КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. Картофельный сезон в разгаре / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 12 верасня (№ 71). — С. 1. ББК 462.3
Об уборке картофеля в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. Кормовой конвейер набирает обороты / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 9 чэрвеня (№ 44). — С. 1, 3. ББК 462.3
О заготовке кормов первого укоса аграриями КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. Награда за успехи в животноводстве / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 2 лютага (№ 8). — С. 3. ББК 462.3
Об итогах работы за 2020 год животноводов молочного цеха КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Хилюта, С. «Наш животновод»: маршрут традиционной акции «Наш животновод» пролег на этот раз по молочнотоварным фермам сельскохозяйственного предприятия «Малоберестовицкий элитхоз» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 29 лютага (№ 16). — С. 1. ББК 234+462.3
Хилюта, С. Посевная набирает обороты / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 30 сакавіка (№ 24). — С. 1. ББК 462.3
О посевной кампании в КСУП «Малоберестовицкий элитхоз».
Чыкун, В. Малая Бераставіца на скрыжаванні гісторыі і сучаснасці / Валянціна Чыкун. — Вялікая Бераставіца. — 2018. — 42 с.
Аграгарадок Алекшыцы — цэнтр сельсавета, а таксама цэнтральная сядзіба адной з лепшых гаспадарак Бераставіцкага раёна і вобласці — РСУП «Алекшыцы».
Першая калектыўная гаспадарка на тэрыторыі Алекшыцкага сельсавета з’явілася ў пачатку 1949 года, калі на яе тэрыторыі было арганізавана сем невялікіх калгасаў: імя Леніна, «17 верасня», «Змагар», імя Варашылава, «Радзіма», імя Пушкіна, «8 сакавіка». У 1959 годзе яны аб’ядналіся ў адзін калгас імя Леніна. У 1976 годзе калгас імя Леніна ўзбуйніўся за кошт зліцця яго з калгасам «Іскра». На працягу 18 гадоў гаспадарку ўзначальваў Уладзімір Ігнатавіч Лябецкі. У гэты перыяд быў пабудаваны комплекс па адкорме буйной рагатай жывёлы на 5 тысяч галоў, шэраг іншых вытворчых аб’ектаў і жылых дамоў. Прыкметна выраслі і вынікі працы аграрыяў. Двойчы калгас выходзіў пераможцам ва Ўсесаюзным і неаднаразова ў рэспубліканскім і абласным спаборніцтвах за павелічэнне вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі.
У 2005 годзе гаспадарку рэарганізавалі ў СВК «Алекшыцы», а ў 2016 годзе — у раённае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства.
Сёння раённае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Алекшыцы» — добра вядомае далёка за межамі Бераставіцкага раёна, па праве лічыцца прыкладам гаспадарлівасці і паспяховага развіцця.
Старшыня РСУП «Алекшыцы» Валерый Эдуардавіч Паўлюкевіч пачынаў працоўную дзейнасць у СВК «Алекшыцы» ў 1986 годзе. Прайшоў усе службовыя і прафесійныя прыступкі, працаваў брыгадзірам, кіраваў вытворчым участкам, быў галоўным аграномам. За шматгадовую плённую працу, дасягненне высокіх вытворчых паказчыкаў узнагароджаны Ганаровай граматай Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання Рэспублікі Беларусь.
Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 8 студзеня 2020 года № 7 «Аб узнагароджанні» за шматгадовую плённую працу, узорнае выкананне службовых абавязкаў і значны асабісты ўклад у развіццё сельскай гаспадаркі Валерый Эдуардавіч узнагароджаны Ордэнам Пашаны.
Рашэннем Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта №157 ад 29 сакавіка 2021 года Паўлюкевічу Валерыю Эдуардавічу прысвоена званне «Чалавек года Гродзеншчыны» па выніках 2020 года.
Па выніках працы за 2019 год РСУП «Алекшыцы» занесена на Дошку гонару Бераставіцкага раёна.
У аснове моцнай эканомікі гаспадаркі — эфектыўнасць вытворчасці малака і мяса. Каля 80% выручкі прадпрыемства атрымлівае за кошт жывёлагадоўчай галіны.
Па вытворчасці ялавічыны РСУП «Алекшыцы» ўваходзіць у лік лепшых на ўзроўні вобласці і рэспублікі. Комплекс па вырошчванні і адкорму буйной рагатай жывёлы — візітоўка гаспадаркі, ён дае амаль палову абароту грашовых сродкаў і не аднойчы станавіўся лідарам па вытворчасці ялавічыны ў краіне. Прадпрыемства першымі ў раёне пачало вырошчваць Абердзін-ангускую пароду кароў і ўжо больш за 10 гадоў спецыялізуецца на вытворчасці мармуровай ялавічыны.
Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь былі ўзнагароджаны медалём «За працоўныя заслугі» галоўны заатэхнік РСУП Алекшыцы Уладзімір Уладзіміравіч Карытцо, кіраўнік комплексу па вырошчванні і адкорме буйной рагатай жывёлы Норберт Юзэфавіч Малецкі, аператар па штучным абнасеньванні жывёл Ян Матэушэвіч Эйсмант.
1 красавіка 2020 года да РСУП «Алекшыцы» быў далучаны КСУП «Канюхі-Агра».
У РСУП «Алекшыцы» вельмі клапатліва, беражліва і ўважліва ставяцца да сваіх людзей. Сацыяльны пакет тут даволі важкі — жыллё для маладых спецыялістаў, рамонт дамоў, добраўпарадкаванне ў аграгарадку, арганізацыя экскурсій, розных святочных мерапрыемстваў — гэта далёка не поўны пералік таго, што робіцца тут на карысць людзей, а значыць і далейшага росквіту гаспадаркі.
РСУП «Алекшыцы» http://www.spkolekshicy.by
Бібліяграфія:
Адамчук, С. Отработана территория сельсовета / Сергей Адамчук // Бераставіцкая газета. — 2018. — 29 жніўня (№ 68). — С. 5. ББК 225
О комплексной профилактической отработке территории Олекшицкого сельского Совета в целях оздоровления оперативной обстановки и снижения уровня преступности.
Веселуха, Е. Только уйдут морозы… / Екатерина Веселуха // Сельская газета. — 2021. — 11 марта (№ 28). — С. 8. ББК 462.3
О готовности техники к весенне-полевым работам в РУСП «Олекшицы».
Гончарова, С. «Главное наше богатство — это люди»: [РСУП Олекшицы]// Бераставіцкая газета. — 2015. — 14 лістапада (№ 90). — C. 7ББК Б462.3
Гончарова, С. На повестке — социально-экономическое развитие / Светлана Гончарова; Ирина Миклаш // Бераставіцкая газета. — 2021. — 23 студзеня (№ 5). — С. 3. ББК 224+46
О едином дне информирования населения в РУСП «Олекшицы» и РУП «Белтелеком».
Гончарова, С. Олекшицкий сельский Совет: здесь приумножают богатства Принеманского края / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 20 сакавіка (№ 22). — С. 3. ББК 225+46
Дудко, А. Полнятся силосные траншеи / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 24 жніўня (№ 66). — С. 1. ББК 462.3
Об уборке кукурузы на базе РУСП «Олекшицы».
Заенчковская, О. Бережливость и сохранность — на первом плане / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 лютага (№ 15). — С. 3. ББК 463
О подготовке сельскохозяйственной техники к предстоящим весенне-полевым работам в центральных ремонтных мастерских РУСП «Олекшицы».
Заенчковская, О. «Зеленый конвейер» в деле / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 30 мая (№ 42). — С. 3. ББК 462.3
О процессе заготовки трав первого укоса на базе РСУП «Олекшицы».
Заенчковская, О. Навстречу новым технологиям / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 1 верасня (№ 69). — С. 3. ББК 466
Об областном семинаре-учебе на базе молочнотоварного комплекса «Олекшицы» Берестовицкого района.
Заенчковская, О. На повестке дня — производство молока / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 25 ліпеня (№ 58). — С. 2. ББК 466
О семенаре-учебе на базе МТК «Олекшицы».
Заенчковская, О. «Сахарные» гектары / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 9 красавіка (№ 28). — С. 1. ББК 462.3
О севе сахарной свеклы в РСУП «Олекшицы».
Заенчковская, О. Три года подряд — первый «тысячник» района / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 27 ліпеня (№ 58). — С. 1. ББК 462.3
О Юрии Польяновском, комбайнере РУСП «Олекшицы».
Заенчкоўская, В. Лабарант давярае, а якасць правярае / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2018. — 28 лютага. — С. 3. ББК 462.3
Пра Галіну Фартэль, лабаранта раённага сельскагаспадарчага ўнітарнага прадпрыемства «Алекшыцы».
Заенчкоўская, В. Настала чарга кукурузы / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 16 верасня (№73). — С. 1. ББК 462.3
Аб уборцы кукурузы ў РСУП «Алекшыцы».
Заенчкоўская, В. На хлебнай ніве — сямейны экіпаж / Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2017. — 12 жніўня (№63). — С. 1. ББК 462.3
Аб работніках РУСП «Алекшыцы».
Заенчкоўская, В. Паказалі прафесійнае майстэрства / Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2018. — 13 студзеня (№3). — С. 1, 3. ББК 462.3
Аб рабоце ў РСУП «Алекшыцы».
Заенчкоўская, В. Першы экіпаж-«Тысячнік» вобласці — у Бераставіцкім раёне! / Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2017. — 5 жніўня (№61). — С. 1. ББК 462.3
Аб уборачнай кампаніі — 2017 ў РСУП «Алекшыцы».
Заенчкоўская, В. Працуе не дзеля ўзнагарод і пашаны / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 9 верасня (№71). — С. 2. ББК 462.3
Пра Норберта Малецкага, кіраўніка аддзялення комплексу па дарошчванні і адкорме буйной рагатай жывёлы ў РСУП «Алекшыцы».
Заенчкоўская, В. Стажыраваліся на базе РСУП «Алекшыцы» / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 30 снежня (№103). — С. 3. ББК 462.3
Капица, А. Агрогородок Олекшицы. Жить здорово здорово / подготовила Ольга Беленя // Бераставіцкая газета. — 2021. — 29 мая (№ 41). — С. 6. ББК 19+462.3+52+633
Крушевская-Груша, М. За карьерой в Олекшицы / Мария Крушевская-Груша ; фото Алексея Матюша // Сельская газета. — 2020. — 24 октября (№ 123). — С. 24. ББК 462.3
О молодых специалистах в РСУП «Олекшицы» Берестовицкого района.
Курганский, Н. Где есть забота , там кипит работа: [СПК «Олекшицы»]// Белорусская нива. — 2005. — 2 сентября (№181). — С.2. ББК Б 462.3
Миклаш, И. Молодой резерв хозяйства: [о молодом резерве СПК»Олекшицы»] // Бераставіцкая газета. — 2014. — 28 чэрвеня (№ 49). — C. 1—2. ББК 462.3
Миклаш, И. Потенциал хозяйства — в людях // Бераставіцкая газета. — 2011. — 5 лістапада (№ 87). — C.1—3. ББК 462.3
О работниках СПК «Олекшицы».
Миклаш, И. «Встречи с населением помогают решать возникающие вопросы» / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 27 чэрвеня (№ 49). — С. 2. ББК 15+22+462
О встрече председателя Гродненского областного Совета депутатов Игоря Жука с коллективом РУСП «Олекшицы» и РУСП «Массоляны».
Миклаш, И. «Главное наше богатство — люди» / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 3. ББК 462.3
О работе РСУП «Олекшицы».
Миклаш, И. Делегаты ВНС проводят встречи в коллективах / Ирина Миклаш ; Сергей Хилюта; Юлия Предко // Бераставіцкая газета. — 2021. — 27 лютага (№ 15). — С. 2. ББК 462.3
О встрече делегатов Всебелорусского народного собрания со специалистами хозяйств Берестовицкого района (КСУП «Малоберестовицкий элитхоз», РСУП «Олекшицы».
Миклаш, И. Медаль «За трудовые заслуги» — у Яна Эйсмонта / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 31 снежня (№ 102). — С. 3. ББК 462.3
Об Яне Эйсмонте, технике по искусственному осеменению РСУП «Олекшицы».
Михаленко, А., И. Наше главное богатство// Бераставіцкая газета. — 2015. — 28 сакавіка (№ 24). — C. 7 ББК 649+462.3
Міклаш, І. Адсвяткавалі «Зажынкі» / Ірына Міклаш // Бераставіцкая газета. — 2017. — 29 ліпеня (№59). — С. 2. ББК 462.3+64
Аб правядзенні святочнага мерапрыемства «Зажынкі» ў РСУП «Алекшыцы».
Надде, Н. «А жизнь по большому счёту удалась…»// Бераставіцкая газета.- 29 чэрвеня. — 2010. — № 50. — C.2. ББК Б462.3
О работниках СПК «Олекшицы».
Надде, Н. Безопасная эсплуотация-главное требование: [Техосмотр.СПК»Олекшицы»] // Бераставіцкая газета. — 2011. — 29сакавіка (№ 24). — C.4. ББК 462.3
Надде, Н. «Для меня лучше страны нет, чем Беларусь…»// Бераставіцкая газета. — 2014. — 9 верасня (№ 70). — C. 2. ББК 462.3
О Юрие Айрапетове, водителе СПК «Олекшицы».
Наддэ, Н. Пануе вясна на полі / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1 красавіка (№25). — С. 3. ББК 462.3
Пра Уладзіміра Сазона і Генадзя Здановіча, механізатараў у РСУП «Алекшыцы».
Наддэ, Н. «Трэба, каб хацелася рабіць …» / Ніна Наддэ; фота // Бераставіцкая газета. — 2016. — 16 красавіка (№ 29). — С. 3. ББК 466
Пра Пятра Цыдзіка, даглядчыка жывёлы малочнатаварнага комплексу СВК «Алекшыцы».
Наддэ, Н. Ушанавалі за сумленную працу / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 7 лютага (№10). — С. 3. ББК 462.3+466
Аб падвядзенні вынікаў работы ў жывёлагадоўлі ў РУСП «Алекшыцы».
Наддэ, Н. Хутка ў поле / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 11 сакавіка (№19). — С. 3. ББК 462.3
Аб рабоце РСУП «Алекшыцы».
Наддэ, Н. «Чалавек — сам каваль свайго шчасця…» / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 25 лютага (№15). — С. 3. ББК 462.3
Пра Святлану Сарокіну, інспектара па кадрах РСУП «Алекшыцы».
Павлюкевич, В. «На земле богатым не станешь, но достойно жить можно» / Валерий Павлюкевич ; беседовал Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 23 студзеня (№ 5). — С. 2. ББК 462.3
Беседа с Валерием Павлюкевичем, директором РУСП «Олекшицы».
Предко, Ю. Встреча с трудовым коллективом РУСП «Олекшицы» / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 18 ліпеня (№ 55). — С. 3. ББК 224+462.3
Романчук, Г. Хозяйству — прибыль, людям — достойную зарплату// Гродзенская праўда. — 2014. — 5 чэрвеня (№ 64). — C. 4. ББК 462.3
Самкова, З. Ценность любого государства — патриотизм его граждан / Зинаида Самкова; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 19 чэрвеня (№ 47). — С. 2. ББК 224+462.3
О встрече информационно-пропагандистской группы с работниками РСУП «Олекшицы».
Семенова, Е. Тон в «Олекшицах» задает молодежь / Елена Семенова // Сельская газета. — 2019. — 29 июня (№ 74). — С. 21. ББК 462.3
О работе специалистов в РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. Олекшицкая Афродита победила на конкурсе // Бераставіцкая газета. — 2015. — 4 ліпеня (№ 52). — C. 1,3. ББК 462.3
Об участии СПК «Олекшицы» в республиканском конкурсе.
Хилюта, С. Валерий Павлюкевич: «Главное, чтобы каждый выполнял свое дело» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 30 чэрвеня (№ 51). — С. 3. ББК 462.3
О Норберте Малецком, руководителе отделения комплекса по выращиванию и откорму крупного рогатого скота на базе РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. В ее стихах живет любовь / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 7 сакавіка (№18). — С. 1. ББК 462.3+81
О Наталье Малецкой, бухгалтере РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. «Венец всех ценностей —семья!» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 17 жніўня (№ 64). — С. 1. ББК 462.3+64
Об организации семейного праздника в аг. Олекшицы.
Хилюта, С. В РСУП «Олекшицы» чествовали животноводов / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 студзеня (№ 6). — С. 1, 3. ББК 462.3
Хилюта, С. Зажиночный сноп, пышные караваи и слова напутствия / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 20 ліпеня (№ 56). — С. 1. ББК 462.3
О старинном земледельческом обряде «Зажинки» в РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. Залог прогресса в соблюдении технологий / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 3. ББК 462.3
Об истории РУСП «Олекшицы».
Хилюта, С. Игорь Жук: «Все социальные обязательства государство выполняет» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 27 лютага (№ 1). — С. 1. ББК 224+225
О визите в Берестовицкий район председателя Гродненского областного Совета депутатов Игоря Жука.
Хилюта, С. На очереди — травы, свекла и кукуруза / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 13 красавіка (№ 28). — С. 1. ББК 462.3
О севе яровых зерновых и зернобобовых культур в РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. РСУП «Олекшицы» — в лидерах по темпам уборки рапса / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 20 ліпеня (№ 56). — С. 1. ББК 462.3
Хилюта, С. РСУП «Олекшицы» завершают уборку трав на сенаж / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 10 чэрвеня (№45). — С. 1. ББК 462.3
Хилюта, С. Сила роста — в кадровом потенциале / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 3. ББК 462.3
О работе сотрудников в РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. С хлеборобами — о насущном / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 25 ліпеня (№ 57). — С. 3. ББК 462.3
О встрече заместителя председателя Берестовицкого райисполкома Александра Курило с комбайнерами и водителями РУСП «Олекшицы».
Хилюта, С. Убирают кукурузу на зерно / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 5 кастрычніка (№ 78). — С. 1. ББК 462.3
Об уборке кукурузы в РСУП «Олекшицы».
Хилюта, С. Уборка хлебов завершена / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 11 жніўня (№ 62). — С. 3. ББК 462.3
Об уборочной кампании в Берестовицком районе.
Хилюта, С. Чтоб зима не застала врасплох / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 19 мая (№ 39). — С. 3. ББК 462.3
О районном семинаре на базе РУСП «Олекшицы».
Хилюта, С. «Чтобы люди чувствовали уверенность в завтрашнем дне» / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 21 ліпеня (№ 56). — С. 2. ББК 462.3
О работе РУСП «Олекшицы».
Хілюта, С. Зажынкі — свята збору новага ўраджаю / Сяргей Хілюта; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 ліпеня (№ 57). — С. 1, 4. ББК 462.3+641
Аб арганізацыі свята «Зажынкі» супрацоўнікамі Бераставіцкага раённага цэнтра культуры і народнай творчасці ў двух гаспадарках — РСУП «Алекшыцы» і СУП «МілкАгра».
Пачыналася гісторыя цяперашняга прадпрыемства з арганізацыі ў 1948 годзе саўгаса «Бераставіцкі» на базе ваенна-падсобнай гаспадаркі. 25 красавіка 1948 г. у маёнтку Масаляны ваенная гаспадарка была рэарганізавана ў саўгас «Бераставіцкі» (з 1949 па 1950 дырэктар Лісоўскі Марк Канстанцінавіч).
За саўгасам замацавана 3125 га зямлі, у тым ліку 2625 сельгасугоддзяў: раллі 2069, пашы 313 га, сажалак 128 га, садоў 73 га, сенажаццяў 91 га, у саўгасе ўтворана дзве паляводчыя брыгады, пяць малочна-таварных ферм. Асобна дзейнічала рыбная гаспадарка, адноўленая пасля ваеннага ліхалецця (дырэктар Шапко). Важным складнікам працы мясцовай гаспадаркі быў спіртзавод, пабудаваны ў 1906 г. ён на працягу стагоддзя без капітальнага рамонту дакладна служыў мясцовай гаспадарцы і не раз выратоўваў у цяжкія і складаныя моманты.
У 1950 г. участак Новы Двор перададзены калгасу імя Леніна, а Знайдзіна — калгасу імя Дваццаць другога з’езда КПСС. Значных поспехаў дасягнула гаспадарка з 1962 па 1972 гг. пад кіраўніцтвам Віталія Аляксандравіча Лознева. 30.07.1958 саўгас быў аб’яднаны з калгасам «Ніва», куды ўвайшлі з 20.03.1953 г. калгас імя Пушкіна (в. Масаляны), калгас імя Калініна (в. Траццякі) і калгас імя 1 Мая (в. Кордзікі). Асаблівыя поспехі былі дасягнуты пасля 1965 г.
У развіццё гаспадаркі ўкладзена звыш 2 млрд. руб., у 1,9 разы павысілася энерганасычанасць, у 1,5 разы ўзрасла прадукцыйнасць. У 1966 г. саўгас «Бераставіцкі» становіцца пераможцам у спаборніцтве па продажы малака. Дзякуючы павышэнню культуры земляробства і ўкараненні высокаўраджайных культур, дасягнуты рост ураджайнасці 24 ц з гектара.
Рабочы 1979 г. быў увенчаны першай узнагародай саюзнага значэння — Дыпломам цэнтральных камітэтаў прафсаюзаў і камсамола СССР за дасягненне высокіх вынікаў ва Ўсесаюзным грамадскім аглядзе эфектыўнасці выкарыстання сыравіны, матэрыялаў і энергетычных рэсурсаў.
Год 1982-гі запомніцца работнікам гаспадаркі як двойчы Чырвонасцяжны: саўгасу «Бераставіцкі» ўручаны аж 2 пераходзячыя чырвоныя Сцяга ЦК КПБ, Савета Міністраў, Белсаўпрафа і ЦК ЛКСМБ. Гэтыя ўзнагароды атрыманыя за павелічэнне ўраджайнасці, вытворчасці і продажу дзяржаве гародніны, а таксама за перамогу ў Рэспубліканскім сацыялістычным спаборніцтве ў гонар 60-годдзя СССР.
З 1985 па 1989 гг. дырэктарам становіцца Віктар Аляксандравіч Вільчык. Па выніках 1986 г. калектыў стаў пераможцам рэспубліканскага сацыялістычнага спаборніцтва. Заслуга ў гэтым, у першую чаргу, галоўных спецыялістаў гаспадаркі: намесніка дырэктара У. А. Вайцюка, агранома І. Л. Сташука, заатэхніка П. А. Буткевіча.
У 1989 годзе саўгас «Бераставіцкі» прымае ўдзел у выставе дасягненняў народнай гаспадаркі СССР у Маскве і атрымлівае дыплом II ступені, а агароднінная брыгада — Дыплом I ступені галоўнага камітэта ВДНГ СССР і прыз выставы — легкавы аўтамабіль.
У складаныя гады «перабудовы» і развалу СССР з 1990 па 1997 гг. пасаду дырэктара займае Анатоль Якаўлевіч Семянюк. Ідзе актыўны пошук далейшых шляхоў развіцця сельскай гаспадаркі і формаў гаспадарання на зямлі. З’яўляюцца першыя арандатары. Надыходзіць агульная блытаніна і заняпад. Праходзіць чарговая рэарганізацыя сельскагаспадарчых прадпрыемстваў, і над саўгасам навісае пагроза страты самастойнага гаспадарання і далучэння да суседніх калгасаў.
З 2000 г. адбываецца рэарганізацыя сельскагаспадарчых прадпрыемстваў і саўгас «Бераставіцкі» становіцца РУПС (раённае ўнітарнае сельскагаспадарчае прадпрыемства) «Масаляны».
З 2002 г. прадпрыемства ўзначальвае Міхаіл Віктаравіч Пісарык. З часам гародніна перастала прыносіць даход, і з падачы М. В. Пісарыка гаспадарка была перапрафілявана з гародніны на вырошчванне цукровых буракоў.
У 2008 годзе гаспадарка ўзнагароджана ганаровым дыпломам Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання Рэспублікі Беларусь за II месца ў рэспубліканскім спаборніцтве ў вытворчасці жывёлагадоўчай прадукцыі, у 2010 — ганаровым дыпломам Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання Рэспублікі Беларусь за I месца ў рэспубліканскім спаборніцтве ў вытворчасці жывёлагадоўчай прадукцыі.
У 2008 — 2009 гг. гаспадаркай кіруе намеснік дырэктара Уладзімір Аляксандравіч Вайцюк. РУСП «Масаляны» стойка трымаецца ў сотні лепшых сельскагаспадарчых прадпрыемстваў рэспублікі.
З 2010 г. дырэктарскі пост займае малады аграном суседняга калгаса імя Варанецкага Алег Осіпавіч Антушэвіч (1976 г., г. Гродна), які, нягледзячы на сваю маладосць, ужо ўзнагароджаны медалём «За працоўныя поспехі». З яго прыходам значна павялічылася ўраджайнасць збожжавых і зернебабовых культур.
У 2012 г. РУСП «Масаляны» займае ІІ месца сярод сельскагаспадарчых прадпрыемстваў, якія спецыялізуюцца на вытворчасці малака, пра што і засведчыў уручаны кіраўніцтву прадпрыемства Ганаровы дыплом Міністэрства сельскай гаспадаркі.
У 2013 годзе РУСП «Масаляны» займае 1-е месца за дасягненне высокіх паказчыкаў на ўборцы ўраджаю збожжавых, зернебабовых культур, а таксама ўзнагароджана Ганаровай граматай Камітэта па сельскай гаспадарцы і харчаванні Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта.
У 2014 годзе гаспадарка атрымлівае заслужаныя Ганаровыя граматы Камітэта па сельскай гаспадарцы і харчаванні Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта.
У 2015 годзе Камітэт па сельскай гаспадарцы і харчаванні Гродзенскага абласнога выканаўчага камітэта ўзнагароджвае Ганаровай граматай РУСП «Масаляны» якое заняла 3 — е месца ў абласным спаборніцтве за дасягненне высокіх паказчыкаў на ўборцы ўраджаю збожжавых і зернебабовых культур у 2015 годзе.
На сённяшні дзень прадпрыемства вырошчвае збожжавыя і зернебабовыя культуры, цукровыя буракі, рапс. Таксама аказвае транспартныя паслугі, паслугі па апрацоўцы, абмалоце прысядзібных участкаў. Дапамагае насельніцтву высаджваць, апрацоўваць і прыбіраць бульбу. РУСП «Масаляны» стаіць на шляху пастаяннага развіцця: пашыраецца асартымент прадукцыі, геаграфія паставак, паступова мадэрнізуецца наяўнае абсталяванне, закупляецца тэхніка.
У РУСП «Масаляны» імкнуцца стварыць усе неабходныя ўмовы працы і побыту для сваіх працаўнікоў, тут пастаянна будуецца жыллё, вядзецца добраўпарадкаванне, таму кадравай праблемы ў гаспадарцы няма, а тыя людзі, якія тут працуюць, каманда аднадумцаў, дзякуючы намаганням якіх і дасягаюцца высокія вынікі.
РСУП Масаляны http://rusp-mass.by
Бібліяграфія:
Ботвинко, А. Залог успеха — дисциплина и порядок / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 20 ліпеня (№ 56). — С. 2. ББК 462.3
Об Ольге Гурченко, заместителе бригадира товарного участка в РУСП «Массоляны».
Ганчарова, С. Адметныя мясціны Масалян — у фотаздымках / Святлана Ганчарова; фота // Бераставіцкая газета. — 2019. — 6 ліпеня (№ 52). — С. 6. ББК 642+74
Аб адкрыцці фотавыставы ў Масалянскай інтэграванай сельскай бібліятэцы, арганізаванай пры фінансавай падтрымцы РУСП «Масаляны».
Гончарова, С. Держат высокую планку / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 16 лістапада (№ 89). — С. 6. ББК 462.3
О работе РУСП «Массоляны».
Гончарова, С. РУСП «Массоляны»: 70 лет большого пути / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 15 жніўня (№ 64). — С. 1, 3. ББК 462.3
Гончарова, С. Ставка на модернизацию: МТК «Массоляны»: еще один телятник и новый «повар» для животных / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 14 лістапада (№ 89). — С. 2. ББК 462.3
Гончарова, С. Труд их важен и почетен / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 лістапада (№ 91). — С. 10. ББК 462.3
О работе сотрудников РУСП «Массоляны».
Гончарова, С. Хлебосольное настроение в Массолянах / Светлана Гончарова; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 17 жніўня (№ 64). — С. 3. ББК 462.3+64
Об организации праздничного мероприятия «Дожинки» в аг. Массоляны.
Заенчковская, О. 30 лет на службе хозяйству / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 15 снежня (№ 99). — С. 3. ББК 462.3
Об Александре Ивановском, трактористе-машинисте РУСП «Массоляны».
Заенчковская, О. Крепкий молодняк — основа будущего стада / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 6 лютага (№ 10). — С. 3. ББК 466
О развитии животноводческой отрасли в РУСП «Массоляны».
Заенчковская, О. Кто в числе лучших? / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 3 кастрычніка (№ 78). — С. 3. ББК 462.3+466.2
О традиционном ежегодном районном конкурсе по воспроизводству стада и искусственному осеменению сельскохозяйственных животных, состоявшийся на базе РУСП «Массоляны».
Заенчковская, О. «Наш животновод» — в РУСП «Массоляны» / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 26 студзеня (№ 7). — С. 2. ББК 466
Заенчковская, О. Ориентир — к новым достижениям / Ольга Заенчковская // Бераставіцкая газета. — 2019. — 7 сакавіка (№ 18-19). — С. 4. ББК 462.3
О работе РУСП «Массоляны».
Заенчковская, О. Скоро заветная тысяча / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 25 ліпеня (№ 58). — С. 1. ББК 462.3
Об уборочной кампании на базе РУСП «Массоляны».
Заенчковская, О. У каждого поля — свое лицо / Ольга Заенчковская; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 30 ліпеня (№ 59). — С. 1. ББК 462.3
Об урожайности зерновых культур в РУСП «Массоляны».
Заенчкоўская, В. Гатунак «Экстра» — гарантыя якасці / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 20 снежня (№100). — С. 4. ББК 466
Пра Сяргея Жураўскага, галоўнага заатэхніка сельгаспрадпрыемства ў РУСП «Масаляны».
Заенчкоўская, В. Знайшоў сябе ў будаўніцтве / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 20 верасня (№74). — С. 3. ББК 437+462.3
Пра Паўла Макуця, прараба ў РУСП «Масаляны».
Заенчкоўская, В. На Масалянскіх палетках убіраюць кукурузу / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 30 верасня (№77). — С. 3. ББК 462.3
Заенчкоўская, В. Проста шчаслівы бухгалтар / Вольга Заенчкоўская; фота // Бераставіцкая газета. — 2017. — 25 лістапада (№93). — С. 3. ББК 267+462.3
Пра Аксану Панцэвіч, бухгалтара РУСП «Масаляны».
Заенчкоўская, В. Пуцявінамі Віктара Багая / Вольга Заенчкоўская // Бераставіцкая газета. — 2018. — 28 красавіка (№№ 33-34). — С. 3. ББК 462.3
Пра Віктара Багая, механізатара ў РУСП «Масаляны».
Максимюк, И. Славим возраст золотой / Ирина Максимюк // Бераставіцкая газета. — 2018. — 6 кастрычніка (№ 79). — С. 3. ББК 462.3+269
О праздничном мероприятии ко Дню пожилых людей на базе РУСП «Массоляны».
Миклаш, И. Их стараниями достигается успех / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2017. — 18 лістапада (№91). — С. 8. ББК 462.3
О работниках РУСП «Массоляны».
Миклаш, И. Команда единомышленников / Ирина Миклаш // Бераставіцкая газета. — 2016. — 19 лістапада (№ 90). — С. 5. ББК 462.3
О трудовом коллективе РУСП «Массоляны».
Миклаш, И. Успешный профессионал и счастливая женщина / Ирина Миклаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 7 сакавіка (№ 18). — С. 2. ББК 462.3
О Елене Анохиной, зоотехнике-селекционере РУСП «Массоляны».
Міклаш, І. «Разам нам кожны дзень у радасць» / Ірына Міклаш; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 15 мая (№ 37). — С. 1. ББК 462.3+649
Пра Івана і Алену Кардаш з аг. Масаляны Бераставіцкага раёна.
Наддэ, Н. Аператар машыннага даення — пасада адказная / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 14 сакавіка (№20). — С. 3. ББК 466
Пра Таццяну Печка і Таццяну Земляную, аператараў машыннага даення РУСП «Масаляны».
Наддэ, Н. «Майстар-жывёлавод» — званне пачэснае / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 11 сакавіка (№19). — С. 4. ББК Б466
Пра Марыю Ілючонак і Святлану Адашчык, жывёлаводаў РУСП «Масаляны».
Наддэ, Н. Мэта — эфектыўнае развіццё / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 4 лютага (№9). — С. 3. ББК Б462.4+466
Пра Алену Анохіну, вядучага заатэхніка-селекцыянера РУСП «Масаляны».
Наддэ, Н. Належны догляд — добрая аддача / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 28 сакавіка (№24). — С. 3. ББК Б462.3
Пра Дзмітрыя Мінкоўскага, жывёлавода ў РУСП «Масаляны».
Наддэ, Н. Прафесіі ў іх вечныя — аграрныя / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2017. — 21 лютага (№14). — С. 3. ББК Б462.3
Пра Сяргея Тарасевіча, Аляксандра Глінкіна, Войцеха Пляўгі і Іосіфа Чайкоўскага, работнікаў РУСП «Масаляны».
Наддэ, Н. Стаўка на эфектыўную работу ў камандзе / Ніна Наддэ // Бераставіцкая газета. — 2016. — 12 сакавіка (№ 19). — С. 3. ББК 462.2
Аб правядзенні сходу ў РУСП «Масаляны» аб выніках мінулага года ў аграрнай вытворчасці і задачах на будучае.
Романчук, Г. В Массолянах — масса хорошего// Гродзенская праўда. — 2010. — 11снежня (№ 146). — C.10. ББК Б462.1
Хилюта, С. Овощ-продукт»народный»? // Бераставіцкая газета. — 2011. — 18 чэрвеня (№ 47). — C.3. ББК Б462.1
Хилюта, С. В РУСП «Массоляны» заготавливают сенаж / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 27 мая (№41). — С. 3. ББК Б462.3
Хилюта, С. В РУСП «Массоляны» чествовали передовиков / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 13 сакавіка (№ 19). — С. 1. ББК 462.3
Хилюта, С. На завершающем этапе кормозаготовки / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 17 кастрычніка (№ 82). — С. 1. ББК 462.3
Об особенностях кормозаготовительной кампании на базе РУСП «Массоляны».
Хилюта, С. На потоке — сахарная свекла / Сергей Кардаш; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 22 верасня (№ 74). — С. 1. ББК 462.3
Об Иване Кардаше, механизаторе КСУП «Массоляны».
Хилюта, С. На пути к девятитысячным надоям / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 19 снежня (№ 99). —С. 1, 3. ББК 466
О развитии животноводства в РУСП «Массоляны».
Хилюта, С. Предотвратил возможную трагедию / Сергей Хилюта // Бераставіцкая газета. — 2017. — 21 лютага (№14). — С. 2. ББК 462.3
О Геннадие Горбачике, инженере ремонтных мастерских в РУСП «Массоляны».
Хилюта, С. Семейный экипаж Максимиков / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2020. — 18 ліпеня (№ 55). — С. 1. ББК 462.3
Об Александре Максимике, механизаторе РУСП «Массоляны».
Хилюта, С. Технически исправный — значит безопасный / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 11 сакавіка (№ 18). — С. 1. ББК 462.3
О подготовке сельскохозяйственной техники к весенне-полевым работам в агрофирме «Старый Дворец» и РУСП «Массоляны».
Янкович, А. Папина дочь / Александр Янкович // Народная газета. — 2020. — 14 жніўня (№ 33). — С. 13. ББК 462.3
О Елене Максимчик из аг. Массоляны, студентке 3 курса Гродненского госуд. университета им. Янки Купалы, которая принимала участие в уборочной кампании по уборке рапса.
СУП “Мілк Агра” — адна з вядучых сельскіх гаспадарак Бераставіцкага раёна — створана 1 студзеня 2021 года. Яго заснавальнікам з’яўляецца ААТ “Малочны Мір”. Гаспадарка займаецца ў галіне жывёлагадоўлі — вытворчасцю мяса — малочнай прадукцыі, у галіне раслінаводства — вытворчасцю збожжа, зернебабовых культур і кармоў, а таксама мае развітае садаводства. Плошча сельгасугоддзяў складае 2803 га.
Гісторыя прадпрыемства бярэ пачатак у 1949 годзе, калі 109 сялянскіх гаспадарак Вялікай Бераставіцы аб’ядналіся ў калгас “Чырвоны Кастрычнік”. Праз два гады ён узбуйніўся за кошт суседніх гаспадарак — калгасаў імя Калініна і “Дзень Перамогі”. У 1952 годзе да яго далучылі тры гаспадаркі: калгасы «Чырвоны партызан» (в. Плюскалаўцы), «Бальшавік» (в. Лепесы) і «Чырвоная змена» (в. Кашанцы).
У 1974 годзе “Чырвоны Кастрычнік” аб’ядналі з калгасам “Праўда”. У 2003 годдзе калгас зарэгістравалі як СВК “Бераставічанка”, у 2004 годдзе рэарганізавалі ў СВП “АграМір” ААТ “Малочны Мір”, а ў 2021 годдзе — у СУП “МілкАгра”. Калгасам «Праўда» ў розныя гады кіравалі І. П. Чарнецкі, А. Швяцова, В. М. Пронін, В. Ф. Самойлавіч, І. П. Берднікаў.
Сярэдняспісачная колькасць працуючых у гаспадарцы складае прыкладна больш за 135 чалавек. Дарэчы, амаль палова з іх — моладзь (толькі ва ўзросце да 30 гадоў тут працуе больш за 30 чалавек).
Вытворчая структура гаспадаркі — гэта раслінаводчы ўчастак, участак “АграСад”, машынна-трактарны парк, рамонтная майстэрня, а таксама жывёлагадоўчы ўчастак, які ўключае ў сябе 2 фермы.
СУП “МілкАгра” займаецца вырошчваннем збожжавых культур, азімага рапсу, кукурузы на зерне і на сілас. Жывёлагадоўчы ўчастак гаспадаркі — гэта 2 фермы, на якіх утрымліваецца 2800 галавы БРЖ. На ферме “Бераставіца” адкармліваюць быкоў. На малочна-таварнай ферме “Галава” адбываецца поўны працэс узнаўлення статка. На ферме ўтрымліваецца 2121 галава БРЖ, у тым ліку кароў дойнага статку — 843. Ферму пабудавалі і ўвялі ў эксплуатацыю ў верасні 2013 года. Агульныя інвестыцыйныя затраты склалі 8 304,8 млн. руб.
31.12.2020 г. дырэктарам прадпрыемства прызначаны і кіруе ў цяперашні час Мікалай Мікалаевіч Гуз. СПП “Аграмір” філіял ААТ “Малочны Мір” у розныя гады кіравалі: Шчурскі Васіль Аляксеевіч, Турак Юрый Мікалаевіч, Меленец Аляксей Міхайлавіч, Шыплюк Аляксандр Вітальевіч, Лазавіцкая Ніна Уладзіміраўна, Гуз Мікалай Мікалаевіч. Наглядальным саветам ААТ “Малочны Мір” прынята рашэнне аб стварэнні сельскагаспадарчага ўнітарнага прадпрыемства «Мілк Агра» і 24.09.2020 года ў Адзіным дзяржаўным рэгістры юрыдычных асоб і індывідуальных прадпрымальнікаў зарэгістравана сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства «Мілк Агра», заснавальнікам якога з’яўляецца адкрытае акцыянернае таварыства «Малочны Мір».
СУП Мілк Агра https://milkagro.by
Бібліяграфія:
https://milkagro.by/гісторыя
Беленя, О. Ценить то, что имеем / Ольга Беленя; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 26 чэрвеня (№ 49). — С. 4. ББК 224+462.3
О встрече трудового коллектива СУП «МилкАгро» с председателем Берестовицкого районного исполнительного комитета.
Ботвинко, А. Залог успеха — опыт и инновации / Анна Ботвинко; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 20 лістапада (№ 91). — С. 8. ББК 462.3
О работе унитарного предприятия «МилкАгро».
Хілюта, С. Зажынкі — свята збору новага ўраджаю / Сяргей Хілюта; фота // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 ліпеня (№ 57). — С. 1, 4. ББК 462.3+641
Аб арганізацыі свята «Зажынкі» супрацоўнікамі Бераставіцкага раённага цэнтра культуры і народнай творчасці ў двух гаспадарках — РСУП «Алекшыцы» і СУП «МілкАгра».
Хилюта, С. СУП «МилкАгро» — на втором месте по урожайности / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 28 жніўня (№ 67). — С. 1. ББК 462.3
Хилюта, С. Ставка на качество / Сергей Хилюта; фото // Бераставіцкая газета. — 2021. — 10 ліпеня (№ 53). — С. 1. ББК 462.3
О кормозаготовительной кампании в СУП «МилкАгро».
Нарадзіўся Мікалай Фёдаравіч Барэль 1 студзеня 1951 г. у в. Грынкі Свіслацкага раёна Гродзенскай вобласці. Бацькі: Фёдар Дзям’янавіч Барэль і Ніна Андрэеўна (дзяв. Сухоцкая) былі звычайнай працоўнай сям’ёй, у якой выхоўваліся два сыны: Мікалай і Петр. Бацькі працавалі ў мясцовым калгасе. Старэйшы сын Мікалай закончыў Грынкаўскую сярэднюю школу ў 1968 годзе. Паступіў у Гродзенскі дзяржаўны інстытут імя Янкі Купалы на філалагічны факультэт, дзе пачаў пісаць вершы і віншаванні сябрам, родным і калегам. У 1971 годзе пакінуў інстытут без дыплома. З 1971 па 1973 гг. Мікалай прайшоў вайсковую службу ва УС СССР. Пасля службы ўладкаваўся працаваць выхавацелем інтэрната пры Бераставіцкім вучылішчы механізацыі сельскай гаспадаркі №37, якое знаходзілася ў в. Муравана Бераставіцкага раёна. Там Мікалай працаваў з 1973 па 1975 гг. Потым пераехаў у Вялікую Бераставіцу, дзе прадоўжыў працаваць выхавацелем СПТВ №194 да канца жыцця. У Вялікай Бераставіцы М.Ф. Барэль ажаніўся з Галінай Вітольдаўнай у 1980 годзе. Нараджаюцца дзеці: Вольга і Андрэй. Жыццё ў Бераставіцы зноў натхніла на літаратурную творчасць, прысвечаную бераставіцкаму краю, прыродзе, родным і сябрам. Вершы і песні друкуе ў Бераставіцкай газеце пад імем Мікола Барэль, у кнізе “Памяць. Бераставіцкі раён” (Мн. 1999). Памёр 24.10.2003г. У 2004 годзе выйшаў адзіны зборнік вершаў М. Барэля “Я не прашу ў Бога многа…”
Бібліяграфія:
Вершы Міколы Барэля:
Барэль, М. Вершы // Бераставіцкая газета. — 2001. — 6 чэрвеня. — С. 4. ББК Б81
Барэль, М. Восень. Клён. Вецер восені // Бераставіцкая газета. — 2003. — 12 лістапада. — С. 7. ББК Б81
Барэль, М. Завея. Снегапад // Бераставіцкая газета. — 2001. — 20 студзеня. — С. 4. ББК Б81
Барэль, М. Касьба // Бераставіцкая газета. — 2003. — 23 ліпеня. — С. 4. ББК Б81
Барэль, М. Кранулі мы стагоддзяў рубяжы // Бераставіцкая газета. — 2001. — 29 снежня. — С. 5. ББК Б81
Барэль, М. Падзяка. Сняжынка. Завіруха. Пароша // Бераставіцкая газета. — 2003. — 12 лютага. — С. 4. ББК Б81
Барэль, М. Песня пра Бераставіцу // Бераставіцкая газета. — 2001. — 19 верасня. — С. 4. ББК Б 87
Барэль, М. Прызнанне // Бераставіцкая газета. — 2001. — 5 снежня. — С. 3. ББК Б81
Барэль, М. Кранулі мы стагоддзяў рубяжы… / Мікола Барэль // Бераставіцкая газета. — 2001. — 29 снежня. — С. 5. ББК 81
Нарадзіўся 9 верасня 1936 г. у вёсцы Верхаўляны Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці. Вышэйшую адукацыю атрымаў на гісторыка-філалагічным факультэце (рускае аддзяленне) Гродзенскага педагагічнага інстытута імя Янкі Купалы. Падчас вучобы ўзначальваў камітэт камсамола інстытута (1962-1963), працаваў лабарантам кафедры педагогікі. У 1964-1965 гадах, калі быў студэнтам дзённай формы навучання, загадваў вучэбнай часткай інстытута. Пасля заканчэння інстытута – асістэнт кафедры філасофіі і палітычнай эканоміі, аспірант кафедры дыялектычнага матэрыялізму Беларускага ўніверсітэта. Аспірантуру скончыў датэрмінова і ў 1970 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю “Развіццё У.І. Леніным марксісцкага вучэння аб практыцы як крытэрыі ісціны ў пазнанні сацыяльных з’яў”. У 90-я гады мінулага і пачатку гэтага стагоддзя прафесар С.А. Габрусевіч плённа працаваў на глебе нацыянальнай культуры. З’яўляўся членам Прэзідыума Беларускага Фонду культуры, старшынёй Гродзенскага абласнога аддзялення Беларускага Фонду культуры. У 1994-1995 гадах заснаваў і рэдагаваў гісторыка-культурны часопіс “Свіцязь”, у якім друкаваліся матэрыялы па гісторыі культуры Гродзеншчыны і культуры беларускага замежжа. Аўтар больш за 100 навуковых прац па тэорыі пазнання, тэорыі і гісторыі беларускай культуры. Сярод навуковых прац прафесара С.А. Габрусевіча вылучаюцца манаграфіі “Гродна. Гістарычна-эканамічны нарыс”, “Гродзенскі дзяржаўны Універсітэт імя Янкі Купалы”, “Прафесар Ігнат Анацэвіч. Жыццё і спадчына”, а таксама вучэбныя дапаможнікі “Ад дзелавой гульні да прафесійнай творчасці”, “Педагагічная практыка студэнтаў”, “Гісторыя беларускай культуры” і іншыя. Член рэдкалегіі “Весніка ГрДУ імя Янкі Купалы”, часопіса “Роднае слова”, член Вучонага Савета ўніверсітэта і Савета аб’яднання кафедраў сацыяльна-гуманітарных навук. Званне Ганаровага прафесара Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы прысвоена ў 2006 годзе. Пайшоў з жыцця 21 кастрычніка 2013 года. У 2015 годзе выйшаў зборнік вершаў Сяргея Аляксандравіча на рускай мове «…Это край мой до боли знакомый», у якім змешчана больш за 20 лірычных вершаў прафесара Габрусевіча С.А. Яго вершы напоўнены шчырасцю, лёгкім подыхам ветру і светлай верай у будучыню.
Бібліяграфія:
Літаратура пра С.А. Габрусевіча:
Нарадзілася 26 снежня 1958 г. на Ляхавіччыне ў в. Крывое Сяло. Дзяцінства і юнацтва прайшло на хутары пры лесе, пасля заканчэння школы вучылася ў Пінскім педвучылішчы. Затым – на філфаку ў Белдзяржуніверсітэце. Энергічная, цікаўная да ўсяго Галіна імкнулася паспрабаваць сябе ў многім. У паэзіі. У песенным выкананні. Працавала нейкі час настаўніцай пачатковых класаў на Ляхавіччыне, потым у Пінску. І была салісткай народнага ансамбля “Палескія світанкі”. Аб`ездзіла з гэтым калектывам усю Беларусь, гастраляваў ансамбль і ў Польшчы, Германіі, Францыі, Грэцыі, Канадзе, іншых краінах свету. Пашчасціла асабіста сустрэцца з многімі вядомымі музыкантамі – Цітовічам, Дрынеўскім, Семянякам, Захлеўным. Жывіца – дзявочае прозвішча, якое стала і творчым псеўданімам. Вершы паэтэсы прыцягваюць, чаруюць не толькі прыгажосцю роднай мовы, але і надзвычайнай меладычнасцю. У 2011 годзе Галіна Жывіца выдала першы паэтычны зборнік “Вачыма берасцянкі”. Вершы друкавала ў газетах “Наша ніва”, “Настаўніцкая газета”, “Краязнаўчая газета”, штотыднёвіку “Літаратура і мастацтва”, часопісе “Роднае слова”, калектыўным зборніку “Голос надежды”, бераставіцкай і ваўкавыскай раённых газетах.
Бібліяграфія:
Артыкулы Галіны Румак
Артыкулы пра Галіну Румак
Марына Дзегцярова
Нарадзілася Марына Аляксандраўна 4 ліпеня 1952 года ў Вялікай Бераставіцы. У 1975 годзе скончыла фізіка-матэматычны факультэт Гродзенскага інстытута ім. Я. Купалы. Працавала настаўнікам матэматыкі ў Кастрычніцкай СШ ім. Салаўя на Гомельшчыне ў 1975-1986 гадах. У лютым 1986 года вярнулася на радзіму – у Вялікую Бераставіцу, дзе была прынята ў Вялікабераставіцкую СШ імя Сяргея Восіпавіча Прытыцкага арганізатарам пазакласнай і пазашкольнай выхаваўчай работы. З 1994 года выкладала матэматыку.
У 1987 годзе ўзначаліла школьны клуб «Пошук», які займаецца пошукам імёнаў загінуўшых воінаў у гады Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Бераставіцкага раёна. Удзельнічала ў стварэнні гісторыка-дакументальнай хронікі «Памяць. Бераставіцкі раён». За пошукавую працу ўзнагароджана медалямі “60 гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.” (2005 г.) і “70 гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.» (2015 г.).
З 2007 года Марына Аляксандраўна – педагог дадатковай адукацыі, працягвае працу школьнага клуба «Пошук».
У 2010 годзе жанчына захапілася літаратурнай творчасцю, пачала пісаць вершы. Першыя творы былі прысвечаны сям’і, любімай працы, сябрам. Паступова тэматыка іх пашыралася, дзякуючы назапашанаму жыццёваму вопыту і педагагічнай працы. Вершы пра мастацтва, прыроду, ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны, пра Радзіму напісаны ў простай казачнай форме, якая не патрабуе рыфмы. Яны напоўнены падзякай і павагай, якія нясе нам чалавек – настаўнік, настаўніца добрых спраў.
Бібліяграфія:
Дегтярёва, М. Осень // Бераставіцкая газета. — 2011. — 26лістапада (№ 93). — C.3ББК Б81
Дегтярева, М. Партизанское движение на Берестовитчине / Марина Дегтярева // Бераставіцкая газета. — 2022. — 30 лістапада (№ 92). — С. 4. ББК 964
Дегтярева, М. Учителя-фронтовики: для нас они вечно живые / Марина Дектярёва // Бераставіцкая газета. — 2022. — 9 красавіка (№ 26). — С. 4. ББК 633+964.5
Станкевич, С. Сборник в честь юбилея / Светлана Станкевич // Бераставіцкая газета. — 2022. — 9 ліпеня (№ 51). — С. 4. ББК 642+81
Летка Іван Антонавіч
Летка Іван Антонавіч (нар. 14.06.1935 г. у в. Масаляны — пам. 23.08.1999 г. у Маскве) – беларускі паэт, член Саюза пісьменнікаў СССР (1978), майстар вершаванай споведзі і гутарковай лірыкі беларускай паэзіі. Нарадзіўся ў шматдзетнай сялянскай сям’і (8 дзяцей) Антона Васілевіча, удзельніка Кастрычніцкай рэвалюцыі, Першай сусветнай і грамадзянскай вайны, і Соф’і Васільеўны Леткі. Іван нарадзіўся самым апошнім у сям’і. Да 1939 г. бацькі працавалі на прыватнай зямлі масалянскай сядзібы барона Яна Біспінга (1880-1940).
Маці, якой тады ўжо было 44 гады, пасля родаў хварэла і неўзабаве памерла. У 1941 годзе загінуў бацька. За выхаваннем маленькага Івана ўзялася старэйшая сястра Зіна. У 1954 г. Іван Летка скончыў Масалянскую сямігадовую школу і пераехаў у Маскву да брата, дзе паступіў у медыцынскае вучылішча. Адтуль прызваны ў Савецкую Армію. У 1957 г. дэмабілізаваўся і працаваў грузчыкам на бетонным заводзе ў Маскве, маляром-дэкаратарам у Цэнтральным тэатры Савецкай Арміі, кавалём на аўтазаводзе імя Ліхачова. У 1959 г. ажаніўся з Браніславай Іосіфаўнай, нараджаюцца дочкі Алёна (у 1961 г.) і Святлана (у 1963 г.).
У 1961 годзе Іван Летка паступіў на завочнае аддзяленне Літаратурнага інстытута і ў 1967 г. паспяхова абараніў дыплом. Напісаў свой першы зборнік вершаў на беларускай мове «Тры крокі ад сонца» (М. 1967). Вучобу сумяшчаў з працай на аўтазаводзе ім. Ліхачова. З 1971 працаваў майстрам, намеснікам начальніка цэха па вытворчасці, начальнікам участка, інжынерам па кадрах. У 1985 годзе выйшаў на пенсію. Узнагароджаны ордэнам Працоўнай Славы ІІІ ст. (1977), медалём «Ветэран працы».
Цяга да паэтычнага слова, да народнай беларускай песні абудзілася ў Івана Леткі ў дзяцінстве і школьныя гады. Першы верш “На радзіме” Івана Леткі апублікаваны ў газеце “Чырвоная змена” (1959), пасля чаго яго вершы сталі часта з’яўляцца на старонках беларускіх перыядычных выданняў, гучалі па радыё. У 1960 годзе ў часопісе “Полымя” надрукавана падборка вершаў з прадмовай Р. Бярозкіна. Летка — аўтар зборнікаў паэзіі на беларускай мове: “Тры крокі ад сонца” (1967), “Тры крылы” (1970),”Грамы на зімоўцы” (1974),”Агні ў пралётах” (1991), паэмы “Каліноўцы” (1973), прысвечанай нацыянальна-вызваленчаму руху 1863 г. на Беларусі. Тэма прыроды, паэтызацыя стваральнай працы. Гісторыя і сучаснасць — асноўныя матывы лірыкі паэта. Яркая метафарычная вобразнасць спалучаецца ў яго апавядальна-спакойным рытмічным ладам. Памёр паэт 23 жніўня 1999 года ў Маскве.
Бібліяграфія:
Артыкулы пра Івана Летку
1.Беларускія пісьменнікі: Бібліягр. слоўнік. У 6 т. Лазарук—Перкін / Ін-т літ. імя Я. Купалы АН Рэспублікі Беларусь, Беларус. Энцыкл.; пад рэд. А. В. Мальдзіса; рэдкал.: І. Э. Багдановіч і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — С. 30—31.
2.Яны нарадзіліся на Бераставіччыне // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 536.
Паэзія:
Летка, І. Бераставіцкі бальшавік: паэзія / Іван Летка // ЛіМ. — 1981. — 7 жн. — С. 6.
Летка, І. Вячэрняя змена; На глыбах бетону; Лясы; Першы снег: паэзія / Іван Летка // ЛіМ. — 31 жн. — 1984. — С. 4.
Летка, І. “Жывуць драпежныя звяры…”: паэзія / Іван Летка // Полымя. — 1967. — № 6. — С. 11.
Летка, І. Ільіча я ведаю жывога: паэзія / Іван Летка // Чырвоныя лісткі календара. — Полымя. — № 4. — 1966. — С. 9.
Летка, І. Край васільковага лета…/ Іван Летка // ЛіМ. — 26 жніўня 1959. — С. 6.
Летка, І. Лётаюць сэрцы / Іван Летка // ЛіМ. — 20 ліпеня 1959. —С. 5.
Летка, І. Мастаўляны: паэзія / Іван Летка // Беларускі каляндар. — 1971. — С. 13.
Летка, І. На радзіме: паэзія / Іван Летка // Чырвоная змена. — 12 лютага. — 1959. — С. 8.
Летка, І. Пейзажы: паэзія / Іван Летка // Гродзенская праўда. — 26 верасня. — 1964. — С. 11.
Летка. І. Сокал: паэзія / Іван Летка // Полымя. — № 7. — 1960. — С. 8.
Летка, І. Спадчына: паэзія / Іван Летка // Полымя. — 1981. — № 6. — С. 9.
Ала Іванаўна нарадзілася 1 студзеня 1940 года ў мястэчку Урэчча Любанскага раёна Мінскай вобласці. Пасля Вялікай Айчыннай вайны (1941-1945) скончыла Ўрэчаўскую школу, а потым паступіла ў 1958 годзе ў Мінскі тэхнікум на бухгалтарскае аддзяленне, якое скончыла ў 1960 г. Пасля размеркавання працавала на масласырзаводзе ў Зэльве, а з 1963 года яна працуе бухгалтарам на Бераставіцкім масласырзаводзе. Па распараджэнні лёсу, у Вялікай Бераставіцы і прайшло ўсё яе жыццё. Тут Ала Іванаўна сустрэла свайго будучага мужа. У 1964 годзе ў сямейнай пары нарадзіўся сын Барыс, які ў будучыні стане артыстам тэатра і кіно, рэжысёрам і літаратарам.
З 1971 года ўся паследучая работа Алы Лагады звязана з фінансавай і эканамічнай дзейнасцю на Бераставіччыне. 20 гадоў працавала старшым эканамістам Бераставіцкага райвыканкама. Будучы на пенсіі вось ужо больш за 20 гадоў, жанчына не страціла сваю жыццёвую актыўнасць і аптымізм. Да прыкладу, Ала Лагода ні аднаразова абіраецца старшынёй першаснай арганізацыі ветэранаў Бераставіцкага раённага выканаўчага камітэта, з’яўляецца ўдзельніцай Бераставіцкага народнага хору ветэранаў «Памяць сэрца» з самага першага дня яго існавання.
Прымае актыўны ўдзел у многіх гуртках і аматарскіх аб’яднаннях на базе аддзялення дзённага знаходжання для грамадзян пажылога ўзросту Бераставіцкага ТЦСАН, на базе раённай бібліятэкі, наведвае нядзельную школу пры Святамікалаеўскай царкве, піша вершы і песні. І варта казаць пра тое, што цяпер імя Алы Лагады добра вядома не толькі ў Вялікай Бераставіцы, але і ва ўсім раёне, дзякуючы яе літаратурнаму таленту пісаць вершы і песні, чаму, дарэчы, жанчына і прысвячае сягоння большую частку свайго часу.
Вершы Ала Іванаўна стала пісаць яшчэ ў школьныя гады. А ва ўзросце 45 гадоў жаданне займацца літаратурнай творчасцю канчаткова перамагло. З тых часоў напісана звыш паўсотні вершаў і песень. Дарэчы, музыку да сваіх песен Ала Лагада стварае сама. У 2010 годзе Бераставіцкая раённая арганізацыя Чырвонага Крыжа выдала першы зборнік вершаў і песняў Алы Лагады “С любовью к людям” (на рускай мове). У 2021 годзе выйшаў чарговы зборнік “Вершы, гумарэскі, прыпеўкі”, у якім паэтэса прадставіла свае беларускамоўныя, цікавыя вершы “Бабчын бізнес”,”Раб гарэлкі”, “Дзве кумы” і інш. Разам з усім гэтым, Ала Іванаўна прымудраецца ўтрымліваць хоць і не вялікаю, але гаспадарку і агарод.
Бібліяграфія:
Дудко, А. Встреча с талантливым земляком / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2019. — 23 ліпеня (№ 57). — С. 4. ББК 76+82
Дудко, А. «Чего стесняться тех морщин? …» / Анжелика Дудко; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 19 снежня (№ 100). — С. 3. ББК 269
Лагода, А. Воины народа!: [поэзия] / Алла Лагода // Бераставіцкая газета. — 2022. — 23 лютага (№ 14). — С. 3. ББК 81
Лагода, А. Дороги: [поэзия] / Алла Лагода // Бераставіцкая газета. — 2021. — 26 чэрвеня (№ 49). — С. 10. ББК 81
Лагода, А. Мини-проект. «Мир увлечений» — для активных и инициативных // Бераставіцкая газета. — 2010. — 14 красавіка (№ 28). — C.4 ББК Б226.3
Лагода, А. Мы рады вам!: [поэзия] / Алла Лагода // Бераставіцкая газета. — 2021. — 24 красавіка (№ 31). — С. 11. ББК 81
Алекшыцкае гарадзішча, размешчана за 1 км на ўсход ад вёскі Алекшыцы, з правага боку ад дарогі на г. Гродна, у забалочанай мясцовасці, вядомай пад назвай Альшчына. Гарадзішча ўяўляе сабой узвышаную пляцоўку ў форме чатырохвугольніка, тры бакі якога складаюць кожны па 150 м, а чацвёрты — 130 м. Пляцоўка арыентавана па дыяганалях. З трох бакоў (паўночна-ўсходняга, паўднёва-заходняга) да яе прымыкае балота. Уздоўж чацвёртага боку (паўночна-заходняга) прасочваецца роў шырынёй да 10 м. Уезд на пляцоўку ў выглядзе прамога насыпу даўжынёй каля 90 м знаходзіцца з паўднёвага захаду. З процілеглага боку (паўночнага захаду) праз роў таксама праходзіць праезд, больш вузкі, чым першы. На вуглах пляцоўкі ёсць выступы прамавугольнай ці блізкай да прамавугольнай формы. Тры з іх маюць памеры 10х20 м, чацвёрты (усходні) — 20х20 м. Паміж выступамі ўздоўж паўднёва-заходняга боку пляцоўкі размешчана сажалка прамавугольнай формы памерам 60х20 м. Адкрыта гарадзішча Ф. В. Пакроўскім у канцы ХІХ стагоддзя, абследавана Я. Г. Звяругам у 1973 г. Гарадзішча адносіцца да тыпу сярэдневяковых умацаванняў.
Бібліяграфія:
Археалагічныя помнікі. Алекшыцкае гарадзішча // Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 24.
Археалогія Беларусі: Энцыклапедыя ў 2-х т. Т.1. А-К / рэдкал. Т.І.Бялова і інш. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя iм.П.Броўкi, 2009. — 496 с. ББК 63.4(4Беи) я2
Віцязь, С. П. Ураджэнцы Беларусі ў сусветнай археалогіі / Сяргей Віцязь; Вольга Мядзведзева, Людміла Дучыц // Беларускі гістарычны часопіс. — 2022. — № 9. — С. 59—67. ББК 63.4
Дикая, А. Основоположник белорусской археологии (к 150-летию со дня рождения Д.И. Довгялло) / Алла Дикая; Наталья Боровикова // Бібліятэчны свет. — 2018. — № 6. — С. 25—27. ББК 63.3(4Беи)
Калеснік, Л. Р. Ад Алекшыц да Эйсмантаў: час, прастора, лёсы / Леанід Калеснік. — Мінск : Колорград, 2020. — 272 с. ББК 63.3(4Беи)
Матвейчик, Д. Олекшицкие школьники совершили экскурсию на Замчище / Д. Матвейчик // Бераставіцкая газета. — 2022. — 10 апреля.: [Электронный ресурс]: URL: https://www.beresta.by/olekshickie-shkolniki-sovershili-jekskursiju-na-zamchishhe/. — Дата доступа: 19.04.2023
Турок, Л. Археалагічныя помнікі Бераставіцкага раёна / Людміла Турок // Бераставіцкая газета. — 2017. — 20 ліпеня. — С. 11.
Імгла над возерам. Пунцовы ранак.
Каштанаў шум. Сцюдзёная крыніца.
Кудзеля выбеленых сонцам хмарак.
Усё гэта ты, мая Бераставіца.
Мільёны кветак. Тысячы людзей.
Лясныя сцежкі. Спелыя чарніцы.
Бусліны клёкат. Звонкі салавей.
І зноў жа ты, мая Бераставіца.
І колькі б потым не прайшло гадоў,
І дзе б не давялося пасяліцца,
Усё ж вяртацца буду зноў і зноў
У любую Бераставіцу.
Так пранікнёна і з любоўю піша пра родную зямлю мясцовая паэтэса Наталля Бутава. Паэтэса паказала ў гэтым вершы адданасць і духоўную прывязанасць да роднай зямлі. У яе радках – пяшчотная прачуласць, глыбокая пашана, вялікая любоў да сваіх родных мясцін, прыроды, да мясцовых жыхароў. Можа таму старажылы і называюць сваю Бераставіцу ні казённым словам “пасёлак”, а ласкавым і патаемным – “мястэчка”. Бо гэта іх роднае “мясцечка”, якое абжывалі іх дзяды і прашчуры на працягу многіх стагоддзяў…
Як сведчыць гісторыя, на Бераставіччыне, не было сусветна вядомых падзей. Але наш край мае сваю слаўную гісторыю, дзе з сівой даўніны жылі людзі, якія працавалі, кахалі, нараджалі дзяцей, абаранялі сваю зямлю ад ворагаў як з захаду, так і з усходу, як з поўначы, так і з поўдня. Знойдзеныя археолагамі каля вёскі Малыя Ёдкавічы знаходкі сведчаць, што на Бераставіччыне людзі жылі да нашай эры. Ужо тады яны ўмелі рабіць каменныя прылады працы, вырабляць посуд, апрацоўваць крэмень. Ганчарнае рамяство атрымала сваё далейшае развіццё ў XI – XII ст. Аб гэтым сведчаць раскопкі каля вёскі Верхаўляны, на тэрыторыі свяцілішча, якое з’яўляецца помнікам язычніцкага культу.
І на месцы Вялікай Бераставіцы жыццё пачалося на некалькі стагоддзяў раней, чым аб гэтым сведчаць пісьмовыя дакументы, вядомыя сучаснікам. Вось што апавядае аб гэтым легенда, якая з пакалення ў пакаленне перадаецца сярод жыхароў Вялікай Бераставіцы:
“Даўно гэта было, можа тысяча гадоў таму назад, а можа i болей. I наша мясцовасць тады была зусім іншай, тут нельга было прайсці пехатой, не тое што на кані пераехаць. Ды i коней тады яшчэ ў нашых мясцінах не было, не ведалі ix нашыя продкі. Затое лясы навокал такія стаялі, што крыкнеш з раніцы — да вечара рэха на абшарах гуляе, асесці не можа. А звяр’я ўсялякага, птушак самых дзівосных было гэтулькі, што лічыць не пералічыць. 3 голаду не памрэш… I рэчка ў той час працякала праз наш край не раўня цяперашняй: шырокая, паўнаводная. Калі стаіш на адным беразе, то другі бераг ледзь відаць было. I не было тады ў яе ні назвы, ні імя. А жылі на яе берагах мужныя, працавітыя людзі. Мужчыны паляваць на звера хадзілі, а жанчыны за гаспадаркай прыглядвалі ды са шкураў адзенне i абутак шылі.
I жылі дзесці ў гэтых краях прыгожы, ростам ладны i да работы здатны юнак, якога ўсе празвалі за яго прыгажосць i статнасць Бераст. А ў суседняй сям’і жыла не менш прыгожая, увішная i да сямейных клопатаў спраўная дзяўчына з прыгожым імем Тавіца. 3 дзяцінства ведалі яны адзін аднаго, i калі прыспела часіна, то й мілавацца сталі. Такое ўжо каханне ў іх распачалося, што i расказаць пра яго цяжка. Глядзяць людзі, зайздросцяць. Кожны, вядома, маладосць сваю прыгадвае. Не адна сляза скацілася на грудзі ў мужчын i жанчын.
Усе было б добра, ды бацькі дзяўчыны ніяк не маглі пагадзіцца на ix шлюб. I тады вырашылі маладыя: трэба ўцякаць i шукаць сабе новае месца для сумеснага сямейнага жыцця.
Познім вечарам, калі месяц за хмаркі схаваўся, Бераст i Тавіца селі ў човен i паплылі ўніз па рэчцы шукаць сабе прытулку для сямейнага шчасця.
На досвітку хлопец i дзяўчына падплылі да берага. Знайшлі на пагорку ўтульнае мястэчка, перакусілі, чым бог паслаў ды й задрамалі. А калі прачнуліся, дык раніца светлая навокал праменні рассыпала, нібы ад вогнішча вугольчыкі раскідала. Тавіца працерла вочы i прашаптала:
— Любы мой, прыгажосць навокал якая. Глядзі…
Азірнуўся Бераст i сказаў:
— Такой удалай мясціны не кожны можа знайсці. Усе для жыцця ёсць: i лес i рэчка побач, i луг зялёны. А што яшчэ людзям для жыцця патрэбна?..3 таго часу, не разгінаючыся, сталі працаваць Бераст i Тавіца, спяшаліся, каб да маразоў сякое-такое жыллё збудаваць.
Праз некалькі гадоў гэтую мясціну нельга было пазнаць, так распрацавалі i змянілі яе муж з жонкай. А тут i дзеткі пайшлі, ды й з другіх куткоў люд прыблудны стаў пасяляцца. I сталі месца тое называць па імёнах першых пасяленцаў: Бераст i Тавіца. Бе-рас-тавіца….”
Легенда легендай, але вось нядаўна ў Бераставіцы знойдзена каменная сякера, якую навукоўцы адносяць за трэцяга тысячагоддзя да нашай эры.
У Гродзенскім гісторыка-археалагічным музеі знаходзяцца ганчарныя вырабы, бранзалеты, завушніцы, якія знойдзены ў Бераставіцы (мяркуецца, пры будаўніцтве новага касцёла) і адносяцца да XI – XII стагоддзяў (іх перадаў у музей граф Касакоўскі). Але так ужо агульнапрынята, што ўзрост гарадоў і вёсак адлічваецца ад часу іх першага ўпамінку ў гістарычных дакументах.
З тых пісьмовых крыніц, што вядомы сёння даследчыкам, упершыню ўпамінаецца Бераставіца з навакольнымі вёскамі ў 1506 годзе ў Грамаце Вялікага князя Літоўскага, караля Польшчы Аляксандра Ягелончыка аб падараванні гэтых паселішчаў і земляў Аляксандру Хадкевічу, вядомаму дзяржаўнаму дзеячу таго часу, за службу Айчыне.
ДАРАВАЛЬНАЯ ГРАМАТА (ПРЫВІЛЕЙ) КАРАЛЯ ПОЛЬСКАГА I ВЯЛІКАГА КНЯЗЯ ЛІТОЎСКАГА АЛЯКСАНДРУ ХАДКЕВІЧУ НА ВАЛОДАННЕ ВЯЛІКАЙ БЕРАСТАВІЦАЙ I ІНШЫМІ ЗЕМЛЯМІ
12 ліпеня 1506 г.
Мы, Аляксандр, ласкаю божай кароль Польскі, Вялікі князь Літоўскі, Pycкi, князь Прускі, Замойскі i іншых зямель i народаў гэтай Граматай пацвярджаем сваім подданным i ix будучым нашчадкам, каму ведаць гэта захочацца, вялікія заслугі продкаў вяльможнага пана Aляксандра Хадкевіча перад Айчынай, i яго бацькі перад уладаром нашым светлай памяці яго міласці каралём Kaзiмipaм, якім яны аддана i верна служылі, не шкадуючы жывата свайго i ciл свaix. Ушаноўваючы яго верную i самаадданую службу каралю, Вялікаму князю Літоўскаму i Айчыне i каб надалей ён ахвотна рабіў гэта i, жадаючы яго за такую службу ўзнагародзіць, мы падаравалі яму Радаўляны, Паплаўчаны, Спудзвілавічы з усімі ў гэтых сёлах людзьмі, што ў Бераставіцы сядзяць, i таксама Селянікі, i Канюхі, i Кавалі i людзьмі, якія ў гэтых сёлах жывуць, з усімі тых людзей ворыўнымі землямі, i барамі, i лясамi, і дубравамі, i звярынымі ўгоддзямі, i птушынымі ловамі, i сенажацямі, а таксама з рэкамі і ручаямі, з вадаёмамі i азёрамі рыбнымі, i мельніцы з іх рыштункамі, i бабрыныя гоны з грашовай данінай i мядовым, i бабрыным, i куніцавым дзяклом i з усімі іншымі выгадамі, якія могуць быць… Даравалі i гэтым пісьмом нашым на вякі запісваем тыя памянёныя сёлы: Радаўляны, Паплаўчаны i Спудзвілавічы i людзей ycix гэтых сёл, вольных i цяглавых, i Селянікі, i Канюхі, i Кавалі, i тыя людзі, што ў Бераставіцы сядзяць, іх землі ўсё пану Аляксандру Хадкевічу i будучым ix нашчадкам i ix блізкім родзічам на часы вечныя належаць. Яны маюць права гэтыя сёлы, i людзей, i ix зeмлi з ix гаспадаркай прадаць, падараваць, абмяняць, расшырыць для свайго карыстання, як захочацца iм i ix нашчадкам. Пры напісанні Граматы прысутнічалі пан Рады нашай, Маршалак дворны, уладар Бельскі i Уценскі князь Mixaiл Глінскі, ваявода Полацкі пан Cтaнicлaў Глябoвiч i іншыя паны Рады нашай. А для лепшай пэўнасці i большай цвёрдасці i пячатку нашу прыклалі да пісьма нашага. Пicaнa ў Biльнi ў лета сем тысяч чатырнаццатае месяца ліпеня, на дваццаты дзень індыкат дзявяты.
У ліпені 1563 года ўжо яго сыну, Вялікаму старасце Вялікага княства Літоўскага, Рыгору Хадкевічу “за успешно проведенные переговоры о перемирии с Великим князем Московским, которые он вёл с большим риском и государственной мудростью” пераходзяць у пажыццёвае валоданне “фальварак Клепачы з пабудовамі, землямі і царквой, што знаходзяцца пры ім”, а таксама навакольныя вёскі.
У 1588 годзе ў час інвентарызацыі каралеўскіх і вялікакняжацкіх уладанняў, да якіх адносіліся і некаторыя бераставіцкія вёскі, даецца падрабязная сацыяльна-эканамічная характарыстыка становішча сялян вёсак Кавалі, Валотынь, Рымуцеўцы, Каенеўцы, Князевічы, Грайна, Одла і іншых. Можна лічыць, што гэта першае ўпамінанне гэтых вёсак у пісьмовых дакументах.
На карце Вялікага княства Літоўскага, выдадзенай упершыню ў 1613 годзе, Бераставіца ўжо пазначана як мястэчка Гродзенскага павета, якое знаходзіцца на перакрыжаванні важнейшых тагачасных гандлёвых шляхоў. Афіцыйна мястэчкам стала паводле прывілея Аўгуста ІІ у 1725 г.
Як сцвярджаюць хронікі, у 1615 годзе ў мястэчку па фундацыі Гераніма Хадкевіча пабудаваны касцёл, які быў асвечаны ў імя Прасвятой Дзевы Марыі. У пачатку 1800-х гадоў пры касцёле была адкрыта парафіяльная школа, у якой вучыліся дзеці мясцовай шляхты, мяшчан і сялян. Як адзначаў расійскі даследчык П.В.Баброўскі, гэта была першая школа такога тыпу на Гродзеншчыне.
Частым госцем нашага мястэчка быў знакаміты прадстаўнік роду Хадкевічаў, праслаўлены ваенаначальнік свайго часу, Вялікі гетман Вялікага княства Літоўскага, герой вайны Рэчы Паспалітай са шведамі Ян Караль Хадкевіч. Ён у 1621 годзе яшчэ разграміў і войска Асманскай імперыі ў бітве пад Хацінам (цяпер Украіна) і гэтым выратаваў Заходнюю Еўропу ад асманскага нашэсця і распаўсюджвання на хрысціянскіх землях іслама. За гэта ён атрымаў нават падзяку ад папы рымскага. І так упадабаў Вялікі гетман новы храм і гэтае мястэчка з такім ласкавым жаночым імем Бераставіца, а легенда апавядае — не толькі мястэчка, але ўпадабаў і бераставічанку – што завяшчаў пасля сваёй смерці (ці пагібелі пад час бітвы) пахаваць сваё сэрца ў саркафагу ў скляпеннях храма. Што, як сцвярджаюць шматлікія гістарычныя крыніцы, і было зроблена ў 1621 годзе пасля яго смерці пад тым жа Хацінам.
У 1754 г. Вялікая Бераставіца атрымала Магдэбурскае права, гэта значыць права на самакіраванне, а разам з ім герб з выявай вавёркі і адпаведныя льготы для жыхароў мястэчка. Была пабудавана ратуша.
Бераставіччына, як і ўся Беларусь, спрадвеку была арэнай крывавых канфліктаў, жорсткага супрацьстаяння розных дзяржаў. І заўсёды цярпела ад забойстваў, пажараў, рабаўніцтва, гвалту наш бераставіцкі люд.
Так было і ў час вайны Рэчы Паспалітай са Швецыяй у 1600-1629 гг. (бітва каля Малой Бераставіцы), і ў час вайны Расіі са Швецыяй (бой каля в.Краснае), і ў расійска-польскія войны. Крывавая драма разыгралася ў Вялікай Бераставіцы 19 верасня 1794 года. У баі вайсковых падраздзяленняў царскай арміі з паўстанцамі Тадэвуша Касцюшкі, якімі камандаваў палкоўнік Хлівінскі, загінула больш за 200 чалавек. У гэтай бітве, прымаў удзел камандзір экскадрона,маёр князь Пётр Баграціён. Той самы Баграціён, што камандаваў рускай арміяй у 1812 годзе ў вайне з французамі і штаб якога стаяў на пачатку вайны ў Ваўкавыску.
У 1863 паўстанне Кастуся Каліноўскага таксама захапіла Вялікую Бераставіцу. Сам Кастусь Каліноўскі нарадзіўся ў в. Мастаўляны (цяпер Польшча) Галынкаўскай воласці, яе цэнтр знаходзіўся ў Бераставіцкай Галынцы, у дзяцінстве неаднаразова бываў у Бераставіцы на яе славутых кірмашах, ды і за абноўкамі разам з бацькам сюды часцяком прыязджаў. Таму што ў бераставіцкіх крамах і тавару было багата і выбар быў разнастайны, ды і местачковыя гандляры давалі тавар у крэдыт. А ў пачатку 1860-ых гадоў у нашым мястэчку ў Каліноўскага былі патаемныя сустрэчы са сваімі паплечнікамі-аднадумцамі, паэтам Феліксам Ражанскім і настаяцелем касцёла Прасвятой Дзевы Марыі ксёндзам Ігнаціем Казлоўскім. Менавіта яны дапамагалі Каліноўскаму арганізоўваць выданне і распаўсюджванне першай беларускай рэвалюцыйнай газеты “Мужыцкая праўда”. Некаторыя даследчыкі выказваюць меркаванне, што яе першыя нумары друкаваліся ў Вялікай Бераставіцы ў скляпеннях таго самага касцёла. Нездарма ж Віленская следчая камісія па справах паўстанцаў, а потым і ваенна-палявы суд, завочна прыгаварылі Ігнація Казлоўскага да смяротнага пакарання.
Гістарычныя крыніцы, французскія, нямецкія, польскія ваенныя пахаванні сведчаць аб тым , што на “ нашай зямлі” праходзілі жорсткія баі і ў час вайны з Напалеонам, і ў першую сусветную вайну, і ў 1920 годзе пад час савецка-польскай вайны.
У ліпені 1920 года, калі часці Чырвонай Арміі вызвалілі Бераставіччыну ад польскіх легіянераў, тут былі арганізаваны рэўкомы, якія прыступілі да арганізацыі савецкай улады. Беззямельныя і малазямельныя сяляне надзяляліся зямлёй, ствараліся першыя сельскагаспадарчыя камуны, арганізоўвалася школьная сістэма.
Але нядоўга трымалася савецкая ўлада на Бераставіччыне. У верасні 1920 года часці Чырвонай Арміі, пасля паражэння пад Варшавай, вымушаны былі адступаць. Камандаванне Заходняга фронту на чале з Тухачэўскім прыняло рашэнне замацавацца на рубяжы ракі Свіслач, сканцэнтраваўшы тут некалькі дывізій, і даць рашучы бой легіянерам, а затым перайсці ў контрнаступленне. Чатыры дні ішлі баі паміж варожымі бакамі на лініі Каласы — Клепачы – Гарбачы – Кватары –Паўлюшкі – Вялікая Бераставіца – Карпаўцы – Малая Бераставіца… У іх з абодвух бакоў удзельнічала некалькі пяхотных дывізій, артылерыя, кавалерыя і нават авіяцыя.
Як сведчаць гістарычныя мемуары, салдаты як з аднаго, так і з другога боку праяўлялі мужнасць і гераізм, кожны змагаючыся за сваю праўду. Вышэй пералічаныя населеныя пункты, захлістываючыся ад агню і дыму, на працягу дня некалькі разоў пераходзілі з рук у рукі. Па сведчанню польскіх ваенных спецыялістаў таго часу, баі пад Бераставіцай у савецка-польскай вайне 1920 года былі значнай аперацыяй, як з тактычнага так і стратэгічнага пункту гледжання для абодвух бакоў. З савецкага боку тут ўпершыню на Заходнім фронце прымала ўдзел нават авіяцыя. Мужнасць як савецкіх, так і польскіх салдат заслугоўвае павагі і добрай людской памяці.
У 1921-1939 гадах, калі Заходняя Беларусь уваходзіла ў склад Польшчы, на Бераставіччыне дзейнічалі нацыянальна-асветніцкія і нацыянальна-вызваленчыя арганізацыі Беларускай сялянска-работніцкай грамады, Таварыства беларускай школы, падпольныя Бераставіцкі, Алекшыцкі, Галынкаўскі райкомы КПЗБ (Камуністычная партыя Заходняй Беларусі) і КСМЗБ (Камуністычны саюз моладзі Заходняй Беларусі), якія абуджалі нацыянальную самасвядомасць грамадства, прапагандавалі нацыянальную культуру, змагаліся за сацыяльныя правы і нацыянальнае вызваленне, за ўз’яднанне з БССР. З Вялікай Бераставіцай, вёскамі Жабры, Жукевічы, Кавалі, Карпаўцы, Малая Бераставіца цесна звязаны пачатак падпольнай рэвалюцыйнай дзейнасці Сяргея Восіпавіча Прытыцкага. У 1930-1933гг. ён, тады сакратар падпольных Крынкаўскага раённага, Гродзенскага акруговага камітэтаў КСМЗБ, неаднаразова бываў тут, сустракаўся з людзьмі, праводзіў інструктыўныя нарады з падпольшчыкамі, арганізоўваў маёўкі і палымяна выступаў на іх. У раёне і сёння жывуць людзі, якія сустракаліся з ім і добра памятаюць яго.
У верасні 1939 года Заходняя Беларусь уз’ядналася з БССР. 15 студзеня 1940 года разам з іншымі ўтвораны Крынкаўскі раён, які ўваходзіў у склад Беластоцкай вобласці (утворана 4 снежня 1939 года). У яго ўвайшла амаль уся тэрыторыя цяперашняга раёна (Кватарскі і Грыцавіцкі сельсаветы ўваходзілі ў склад Свіслацкага раёна).
Пачалося будаўніцтва савецкага ладу жыцця. Адкрываліся школы, амбулаторыі, бальніцы, малазямельныя і беззямельныя сяляне надзяляліся зямлёй. Пачалася калектывізацыя. У лютым-сакавіку 1940 года створаны калгасы ў вёсках Гольні, Кудрычы, Масаляны, Ярмолічы. У маі 1941 года ў раёне было 22 калгасы. Для аказання ім дапамогі ў правядзені сельскагаспадарчых работ на базе маёнтка Малая Бераставіца створана МТС (машына-трактарная станцыя).
У маі – чэрвені гэтага ж года некалькі калгасаў раёна, а таксама асобных перадавікоў гаспадарак прымалі ўдзел ва Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўцы.
22 чэрвеня 1941 года – трагічны дзень, які паставіў крывавую кропку над мірным, поўным надзей і спадзяванняў жыццём. У першыя гадзіны вайны на ваенны аэрадром у Кватарах і чыгуначную станцыю Бераставіца пасыпаліся варожыя бомбы. У час вайны на Бераставіччыне дзейнічалі асобныя аператыўныя і дыверсійныя групы партызанскіх атрадаў “Звязда”, “Камсамол Беларусі”, імя Матросава, імя Каліноўскага партызанскай брыгады імя Кастуся Каліноўскага, партызанская група “Гроза”, падпольны Крынкаўскі райкам камсамола. Наш рэгіён часткова таксама ўваходзіў у зону дзеянняў падпольных Гродзенскага і Свіслацкага райкамаў партыі. У зоне дзеяння Гродзенскага падпольнага гаркама камсамола, які ўзначальвала бясстрашная камсамолка-партызанка з вёскі Лаша Вольга Соламава, быў не толькі горад Гродна, але і тэрыторыя Гродзенскага, Скідзельскага, Сапоцкінскага і Крынкаўскага раёнаў. 2 лютага 1944 года ў баі з нямецкімі захопнікамі каля вёскі Жорнаўка Вольга Соламава гераічна загінула.
20 ліпеня 1942 года немцы спалілі вёску Верхаўляны, а мужчын вывезлі ў Беласток і расстралялі. У першы год акупацыі сотні яўрэяў, якія жылі ў Бераставіцы і асобных вёсках, фашысты сагналі ў гета, а потым вывезлі і знішчылі. Такі лёс напаткаў многіх жыхароў Бераставіччыны. Сотні нашых землякоў загінула і на франтах Вялікай Айчыннай вайны. Іх памяць увекавечана ў помніках і абелісках, на Сцяне Памяці ў райцэнтры.
16 ліпеня 1944 года Бераставіччына была вызвалена ад нямецкіх акупантаў. Пачалося аднаўленне разбуранай гаспадаркі. Органы раённай улады спачатку размясціліся ў Крынках, а ў жніўні пераехалі ў Бераставіцу. У гэтым жа месяцы пачынаецца работа па аднаўленні хлебапякарні, рамонту бальніц, школ, прымаецца рашэнне аб выданні раённай газеты. 20 верасня гэтага ж года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР створаны Гродзенская вобласць і Бераставіцкі раён.
Вялікай падмогай сельскай гаспадарцы стала аднаўленне ў Малой Бераставіцы ў верасні 1944 года МТС, у якой спачатку было толькі некалькі трактараў і адзін камбайн. У Белым Дворку адкрылася раённая бальніца, пачаліся работы па адбудове разбураных у час вайны маслазавода і электрастанцыі ў Бераставіцы, Айцоўскага спіртзавода. Для больш эфектыўнай работы мясцовай прамысловасці ў снежні 1944 года арганізаваны райпрамкамбінат, у структуру якога ўвайшлі млыны, швейныя, абутковыя, сталярныя і іншыя майстэрні. У гэтым жа годзе адноўлены першы пасляваенны калгас “Кастрычніцкая рэвалюцыя” у в. Людзвінова. У 1945 годзе ў вёсцы Стары Дворац утвораны калгас, які назвалі яго “Перамога”. У той жа час у Старым Дворцы арганізаваны дзіцячы дом для сірот, у якім на дзяржаўным забеспячэнні знаходзілася больш за 100 дзяцей.
У 1945 годзе ў сувязі з падпісаннем паміж СССР і Польскай Народнай Рэспублікай пагаднення аб свабодным выездзе палякаў у Польшчу, а беларусаў – у БССР дзясяткі і сотні сямей выехалі з родных месцаў як у Польшчу, так і Беларусь. У 1947 годзе Указам Прэзыдыума Вярхоўнага Савета БССР Вялікай Бераставіцы надаецца статус гарадского пасёлка. У той жа год пачынаецца яшчэ адно, больш жорсткае перасяленне, якое закранула жыхароў прыгранічных вёсак. Там ужо ніхто не цікавіўся іх жаданнем. У сувязі з падпісаннем дагавора аб дэмаркацыі савецка-польскай граніцы сотні сем’яў перасяляліся з Галынкі, Рудаўлян, Уснара Дальнага і іншых пагранічных вёсак.
Пасля вайны, у першую пяцігодку, актыўна праводзілася калектывізацыя, якая была ў асноўным завершана ў 1950 годзе. У раёне было арганізавана больш за 70 калгасаў, ледзь не ў кожнай вёсцы – калгас.
У пачатку 50-х гадоў пачалося іх узбуйненне. У 1953 годзе іх заставалася 16. Сельскагаспадарчая вытворчасць стала больш эфектыўнай. Ужо ў 1958 годзе ў раёне на 4 цэнтнеры павялічылася ўраджайнасць зерневых і склала 15 цэнтнераў з гектара, а ў саўгасе “Бераставіцкі” (цэнтр-Масаляны) – 19 цэнтнераў. У два разы павялічыліся надоі і ў сярэднім склалі 1940 кілаграмаў ад каровы. Мяса рэалізавана 840 тон, што на 415 тон больш, чым у 1953 годзе.
13 лютага 1960 года да Бераставіцкага раёна далучаны Грыцавіцкі і Кватарскі сельсаветы, якія ўваходзілі ў склад Свіслацкага раёна. А 25 снежня 1962 года Бераставіцкі раён ліквідаваны, а яго тэрыторыя далучана да Свіслацкага раёна.
30 ліпеня 1966 года раён адноўлены. У гэты год на палях раёна атрымана збожжавых па 10,3 , бульбы – 109, цукровых буракоў – 240 цэнтнераў з гектара, а ў калгасах “Гвардыя” (цэнтр – в. Вялікія Эйсманты), імя Леніна (цэнтр – в. Алекшыцы), саўгасе “Бераставіцкі” ураджайнасць зерневых склала 13-15 цэнтнераў. Гэта былі параўнаўча высокія паказчыкі сярод іншых раёнаў
У гэтым жа годзе раён выйшаў пераможцам у рэспубліканскім сацыялістычным спаборніцтве і быў узнагароджаны пераходным Чырвоным сцягам ЦК КПБ і Савета Міністраў БССР, а старшыні калгаса “Гвардыя” А.М.Варанецкаму прысвоена ганаровае званне Героя Сацыялістычнай Працы. У 1967 годзе гэты калгас узнагароджаны вышэйшай дзяржаўнай узнагародай СССР – ордэнам Леніна.
Штогод узрастала эфектыўнасць народнай гаспадаркі, паспяхова выконваліся эканамічныя і сацыяльныя планы. Раён неаднаразова ўзнагароджваўся Ганаровымі граматамі і Дыпломамі, пераходнымі Чырвонымі сцягамі ЦК КПСС, Савета Міністраў СССР, ВЦСПС і ЦК ВЛКСМ, а таксама ЦК КПБ, Савета Міністраў БССР, Белсаўпрофа і ЦК ЛКСМБ, Ганаровымі граматамі Вярхоўнага Савета БССР, аналагічнымі ўзнагародамі абласнога ўзроўню. Працоўныя калектывы заносіліся на Усесаюзную і Рэспубліканскую Дошкі гонару.
У пачатку 1980-х гадоў раён, як і іншыя рэгіёны рэспублікі, у сілу вядомых абставін, звязаных з распадам СССР, пачаў страчваць свае пазіцыі ў сацыяльна-эканамічным развіцці. Але пачынаючы з другой палавіны 90-х і асабліва ў апошнія гады мінулай пяцігодкі аб’ёмы сельскагаспадарчай вытворчасці пачалі ўзрастаць. Па многіх паказчыках раён заняў прызавое месца сярод лідараў не толькі ў вобласці, але і ў рэспубліцы. Знамянальным у гэтым плане быў 2004 год, калі паказчыкі ў сельскагаспадарчай вытворчасці перавысілі ўзровень самых спрыяльных гадоў савецкага часу.
Аналізуючы ў цэлым вынікі мінулай пяцігодкі, можна адназначна сказаць, што 2001-2005 гады для Бераставіччыны былі пяцігодкай шматгранных станоўчых змен. Раён неаднаразова займаў першыя месцы ў вобласці і рэспубліцы, узнагароджваўся за высокія паказчыкі ў сацыяльна-эканамічным развіцці. У 2002 годзе – першае месца ў аграпрамысловым комплексе рэспублікі і першае месца ў вобласці па прамысловасці, транспарту і развіццю сферы паслуг.
У 2004 годзе на рэспубліканскім фестывалі-кірмашы “Дажынкі — 2004” раён узнагароджаны Ганаровым дыпломам, як пераможца рэспубліканскага спаборніцтва сярод раёнаў Гродзеншчыны па ўборцы збожжавых і зернебабовых культур.
У 2005 годзе Бераставіцкаму раёну прысуджана першае месца ў рэспубліканскім спаборніцтве за высокую культуру земляробства.
У прамысловасці тэмп росту аб’ёмаў вытворчасці за пяцігодку павялічыўся на 77,5 працэнта. З году ў год пашыраецца асартымент выпускаемай прадукцыі, паляпшаецца яе якасць.
Бераставіччыну ў розны час наведвалі вядомыя палітычныя і дзяржаўныя дзеячы Беларусі. Тут бывалі К.Т.Мазураў (1-ы сакратар ЦК КПБ у 1956-65 гг.), П.М.Машэраў (1-ы сакратар ЦК КПБ у 1965-80гг.), С.В.Прытыцкі (сакратар ЦК КПБ, намеснік старшыні Савета Міністраў, Старшыня Прэзідыўма Вярхоўнага Савета БССР у 1968-71гг.), Г.С.Таразевіч (Старшыня Прэзідыўма Вярхоўнага Савета БССР у 1985-89гг.), Ц.Я. Кісялёў (Старшыня Савета Міністраў БССР у 1959-78гг.), А.Н. Аксёнаў (Старшыня Савета Міністраў БССР у 1978-83 гг., 1-ы сакратар ЦК КПБ у 1980-1983 гг.). Двойчы раён наведаў Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнка.
На Бераставіччыне бывалі Патрыярх усяе Русі Алексій II, Патрыяршы Экзарх усяе Беларусі, Мітрапаліт Мінскі і Слуцкі Філарэт. У гасцях у бераставіцкіх працаўнікоў былі вядомыя выканаўцы: Віктар Вуячыч, Яраслаў Еўдакімаў, Тамара Раеўская, вакальна-інструментальны ансамбль “Песняры” пад кіраўніцтвам Уладзіміра Мулявіна (1977г.) вядомыя пісьменнікі: Васіль Быкаў, Аляксей Карпюк, Рыгор Барадулін, Сяргей Грахоўскі, Анатоль Астрэйка, Генадзь Дзмітрыеў, Леанід Дайнэка, Яўгенія Янішчыц; кампазітары: Ігар Лучанок, Леанід Захлеўны; і іншыя.
Бераставічына мая, Бераставіца!
Да болю любы і радзімы край…
Дзіўлюся і ніяк не надзівіцца
На твой зямны і непаўторны рай…
Значную цікавасць у плане вывучэння змены рэлігій на ўсходніх межах Гродзеншчыны ўяўляе сабой свяцілішча каля в. Верхаўляны Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці.
Помнік яшчэ ў 1895 г. згадваўся ў «Археалагічнай карце Гродзенскай губерні» Ф. Пакроўскага, а ў 1973 г. абследаваўся Я. Звяругам, які склаў ягоны план. У 1986 і 1996 гг. свяцілішча вывучалася аўтарам. У час даследаванняў 1986 г. было ўстаноўлена, што па асаблівасцях будовы (малыя памеры пляцоўкі і размяшчэнне рова паміж валам і пляцоўкай) помнік не адрозніваецца ад гарадзішчаў-свяцілішчаў Смаленшчыны і Паўночнай Букавіны. У тым жа годзе быў закладзены шурф памерамі 2х2 м у цэнтры пляцоўкі, а таксама тры шурфы ў рове (у паўднёвай, паўночнай і ўсходняй частках).
У паўднёвым і ўсходнім шурфах на глыбіні з 0,35-0,40 м да 0,6 м на мацерыку залягала выбрукоўка з дробных і буйных камянёў.
Гарадзішча-свяцілішча размешчана за 0,23 км на паўднёвы ўсход ад в. Верхаўляны, на марэнным узгорку, за 0,7 км на поўдзень ад месца, дзе з сажалкі выцякае ручай, адзін з прытокаў ракі Верацейкі, якая ўпадае ў Свіслач Нёманскую. Раней на месцы сажалкі была крыніца. Яшчэ да нядаўняга часу там ляжаў вялізны камень. Існавала павер’е, што калі прыняць гэты камень, то крыніца разальецца і затопіць вёску. Згодна легендзе, у крыніцы аднойчы ўтапіўся сын ведзьмы. За гэта ведзьма заткнула крыніцу мяшком з воўнай. Аналогіі гэтай легендзе вядомыя і ў іншых мясцінах Беларусі.
Мясцовая назва свяцілішча — «Гарадзішча». Па легендзе, раней на ім стаяла царква, якая потым правалілася пад зямлю. За 0,5-0,7 км на паўднёвы ўсход адтуль знаходзіцца поле, на якім асабліва часта (як лічаць мясцовыя жыхары) б’е ў час навальніцы пярун. «Гарадзішча» мае ў цэлым круглую форму. Пляцоўка дыяметрам каля 7 м абкружана амаль з усіх бакоў ровам, які ніжэй за яе на глыбіню ад 0,5 да 1,2 м, а ў паўночным рове нават больш 2 м. Вышыня вала адносна цэнтра пляцоўкі дасягае 1,6-2,9 м.
Уваход на пляцоўку свяцілішча з паўночна-заходняга боку, дзе паніжэнне вала злучана з пляцоўкай земляной перамычкай. Падобная перамычка ёсць і з паўночна-ўсходняга краю пляцоўкі і вядзе да пашкоджанай часткі вала. Магчыма, гэта перамычка больш позняга паходжання і насыпана за кошт паўночнай, найбольш шырокай і глыбокай часткі рова.
У 1996 г. раскоп на пляцоўцы меў плошчу 88 кв.м і заходзіў на паўднёвы схіл, а некаторыя квадраты размяшчаліся ў рове. За 4 м на захад ад паўночна-заходняга кута гэтага раскопа, паблізу ад увахода на свяцілішча была закладзена прарэзка вала даўжынёй 8 м і шырынёй 2 м. З паўночнага ўсходу да прарэзкі вала былі прырэзаны 4 квадраты і такім чынам утварыўся яшчэ адзін раскоп плошчай 32 кв. м.
Таўшчыня культурнага пласта (разам з дзёрнам) у раскопе на пляцоўцы вагаецца ад 0,14 да 0,28 м, а ў сярэднім складае 0,20-0,22 м. На схіле пляцоўкі ён патанчаецца да 0,1 м, а ў рове дасягае 0,53 м. Культурны пласт складаецца з цёмна-шэрага да чорнага пяску. У паўночна-заходняй частцы раскопа ў культурным пласце трапляюцца камяні-валуны дыяметрам 0,1-0,2 м. Там, дзе паўднёва-заходнія квадраты раскопа заходзяць у роў, у ніжняй частцы культурнага пласта залягае дробнае вуголле.
У плане яна хутчэй за ўсё авальнай формы. Акрамя яе, у мацерыку раскопа на пляцоўцы было яшчэ 28 ям і ямак розных памераў, дыяметрам ад 0,1 да 1,74 м і глыбінёй ад 0,05 да 0,46 м. На пляцоўцы ў шэрагу месцаў размешчаны выбрукоўкі з валунных камянёў (найбольш выразна выдзяляюцца тры выбрукоўкі). Дыяметр валуноў — ад 0,05-0,07 да 0,25-0,32 м. Таўшчыня культурнага пласта пад камянямі — каля 0,06-0,08 м. Адлегласць паміж камянямі дасягае 0,15-0,20 м. Камяні не маюць слядоў абпаленасці. У рове суцэльнай выбрукоўкі, як пры шурфоўцы 1986 г., выявіць не ўдалося. Пры прарэзцы вала выявілася, што максімальная яго вышыня адносна мацерыка дасягае 1,76-1,80 м. На мацерыку прасочваецца прапластак пахаванай глебы (цёмна-шэрага гумусаванага пяску) магутнасцю 0,04-0,06 м. Пры прарэзцы вала на глыбіні 0,2-0,6 м трапляліся фрагменты ганчарскай керамікі Х-XII ст.ст., што можа сведчыць пра храналогію падсыпкі вала. Усяго на пляцоўцы знойдзена 124 абломкі ганчарскай керамікі, у тым ліку 16 фрагментаў венчыкаў. З тых фрагментаў, якія паддаюцца датаванню, 9 адносяцца да X-XI ст.ст., 7— да XII ст., 2 абломкі — да XIV-XV ст.ст. і 2фрагменты — да XVI — пачатку XVII ст.ст. Кераміка больш позніх стагоддзяў (прынамсі, венчыкі) адсутнічае цалкам. Пры раскопках свяцілішча выяўлена 319 крэмняў, пераважная частка іх без апрацоўкі.
Бібліяграфія:
Верхаўлянскае свяцілішча // Памяць: Гіст.-лакум. Хроніка Бераставіцкага р-на. — Мн.: Белта, 1999. — С. 25.
Турок, Л. Археалагічныя помнікі Бераставіцкага раёна / Л. Турок // Бераставіцкая газета. — 2017. — 20 ліпеня.: Электронны рэсурс: https://www.beresta.by/54037/. — Дата доступа: 24.05.23. г.
Ці задумваемся мы над тым, якую цікавую спадчыну заставілі нашы продкі ў нашых родных мясцінах? Ходзячы па будзёнай Бераставіцы мы яе не заўважаем і, сапраўды, патрэбен зрок дзіцяці, каб адкрыць нешта незвычайнае. Яшчэ ў дзяцінстве, блукаючы каля сённяшняга раённага шпіталя і, шукаючы першыя веснавыя кветкі, я выпадкова сутыкнулася з нечым, што вельмі ўразіла мяне. Тады я пабегла дамоў і зашчабятала сваёй матулі, што знайшла камень-гузік, вельмі вялікі і непадобны на іншыя. Матуля не паверыла мне, мабыць я была яшчэ зусім маленькай у яе вачах, хоць мне і было на той час 10 год. З цягам часу я забыла аб знаходцы, а, калі вучылася на ІІ курсе ГрДУ, то прыгадала аб гэтым. Я не магла паверыць у тое, калі зноў убачыла сваімі ўласнымі вачамі гэты “гузік”, што праз такі вялікі адрэзак часу ён заставаўся ляжаць на сваім месцы.
Камень, эліпсавіднай формы, аздоблены тонка выкананым узорам. Мае дзве неглыбокія адтуліны, якія сімметрычна размешчаны на цэнтральнай частцы прадмета. Прыблізна адносіцца да ХІХ стагоддзя. Знойдзены недалёка ад маёнтка Касакоўскіх. Мабыць, гэты камень увасабляе сабою частку нейкай архітэктурнай кампазіцыі маёнтка, існаваўшай, на маю думку, у часы Напалеона.
Сядзіба Касакоўскіх знаходзілася на тэрыторыі сучаснай раённай бальніцы, складалася з старога і новага палацаў, парку. Стары палац складаўся з двух будынкаў — каменнага, які адносіцца да пачатку ХІХ стагоддзя, і драўлянага, пабудаванага ў ХVІІ стагоддзі. Новы палац пабудаваны ў 1900 г. У сядзібе захоўвалася многа каштоўнасцей: напалеонаўскія дары, карцінная галерэя, мэбля розных эпох, бібліятэка, нумізматычная калекцыя.
P.S Дадзены артыкул быў надрукаваны невядомым аўтарам у студзені-лютым 2003 года ў краязнаўчым часопісе Янус (№ 1-2), які выдаваўся на той момант школьным краязнаўчым таварыствам Вялікаэйсмантаўскай сярэдняй школы.
Бібліяграфія:
Археалагічныя знаходкі ў Алекшыцах. “Гузік графа Касакоўскага // Янус. — 2003. — № 1—2. — С. 5.
Сядзіба Хадкевічаў у Бераставіцы. ХVI – XIX ст.
Першая вядомая нам сядзіба на тэрыторыі Вялікай Бераставіцы – гэта сядзіба Хадкевічаў, якая паўстала ў 1-й палове XVI ст. на правым беразе ракі Бераставічанка. (Зараз гэта тэрыторыя належыць Бераставіцкай цэнтральнай раённай бальніцы). У 1549 г. пасля смерці першага ўладальніка мястэчка Бераставіца маршалка гаспадарскага і ваяводы навагрудскага А.І.Хадкевіча (пахаваны ў Супраслі) быў складзены Акт падзелу радавой маёмасці паміж яго сынамі: Рыгорам і Геранімам. Трэцці малодшы сын Юрый адсутнічаў, але ў Акце яму таксама перадаецца частка маёмасці бацькі. Акт быў складзены ў Бераставіцы, якая была падзелена на дзве часткі паміж сынамі: Рыгорам і Юрыем.
З другой паловы XVI ст. мястэчка Бераставіца перайшла ў спадчыну дзяцей Юрыя Аляксандравіча Хадкевіча: Канстанціна, Гераніма і Ежы (Георгія). У 1595 г. у Бераставіцы быў пахаваны першы з роду Хадкевічаў – Ежы Юр’евіч, маршалак Трыбуналу ВКЛ і генеральны стараста Жмудскі. Над яго магілай была ўзведзена драўляная капліца. У 1615 г. Геранім Юр’евіч Хадкевіч, кашталян віленскі і родны брат Ежы, стаў фундатарам драўлянага касцёла Звеставання Панны Марыі ў Бераставіцы. Касцёл быў узведзены замест капліцы, згодна фундуша памерлага брата. З 1617 па 1652 гг. Бераставіца знаходзіцца ва ўласнасці Крыштафа Хадкевіча (каля 1590 – 1652), ваяводы віленскага, сыны Гераніма. Пры Крыштафе перабудоўваецца драўляная сядзіба ў мястэчку Бераставіца, якая перайшла ва ўласнасць яго сына Яна Казіміра Хадкевіча (1616 – 1660), кашталяна віленскага. Ян Казімір стаў апошнім уладальнікам мястэчка Бераставіца з роду Хадкевічаў. Ён наведваў бераставіцкую сядзібу і клапаціўся аб мясцовым касцёле. Разам з жонкай Сафіяй Пац стаў фундатарам вялікага звона для касцёла Звеставання ў Бераставіцы (1661). Згодна волі мужа Сафія Пац пахавала прах Яна Казіміра ў склепе Бераставіцкага касцёла.
З 1661 г. сядзіба Хадкевічаў у Бераставіцы пераходзіць ва ўласнасць Мнішкаў, дзякуючы шлюбу Ганны Хадкевіч, дачцы Яна Казіміра і Сафіі Пац на ваяводзе валынскім Ежы Яну Мнішку (каля 1630 -1693). У 1680-х гадах Ежы Ян дазволіў пану Шрэтэру пражываць у былой сядзібе Хадкевічаў і, мабыць, пан Шрэтэр з’яўляецца адміністратарам Бераставіцы. У 1726 г. сын Е.Я.Мнішка Юзаф Вандалін, маршалак Вялікі каронны наведвае мястэчка Бераставіцу (з 1754 г. Вялікая Бераставіца). З карэспандэнцыі Юзафа Вандаліна Мнішка (1670 -1747), уладальніка Бераставіцы з 1694 года вядома апісанне маёнтка Хадкевічаў у Бераставіцы.
Стары двор Хадкевічаў складаўся з драўлянага жылога дому, гаспадарчымі пабудовамі і канюшняй. Двор быў вялікі і прасторны, меў драўляную агароджу і вялікую ўязную браму з чыгуна, упрыгожаную гербам Мнішкаў “Сяміпер’е”. Галоўны драўляны дом меў дзве часткі: вялікую і малую. Пры тым, што малая частка як бы выступала з левага боку і мела свой уваход з боку двара. Вялікая частка дому мела галоўны ўваход з цэнтральнага фасада і два дадатковыя ўваходы з боку двара. Адсюль, увесь дом меў тры ўваходы і асобныя дзверы ў падвал. Галоўны ўваход быў аформлены дзвюма драўлянымі слупамі, якія трымалі прамавугольны выступ – казырок над дзвярмі. Сцены дому былі нізкія, белага колеру з высокім драўляным дахам, накрыты гонтам. Дзве часткі дома мелі 14 акон з аканіцамі, тры печы з камінам. Мяркуемая колькасць комнат – 12. Падвал меў скляпенні на сводах.
На працягу ХІХ ст. сядзібны дом Хадкевічаў выкарыстоўваўся новымі ўладальнікамі Касакоўскімі як флігель для дваровых людзей. На захаваных фотаздымках 1898 — 1899 гг. можна адзначыць, што высокі дах быў вальмавы, меў два малых акна на бакавых фасадах.
У 1900 годзе стары сядзібны дом Хадкевічаў быў разабраны, а на яго месцы ўладальнікі Касакоўскія ўзвялі новы мураваны двухпавярховы палац у стыле неагатычнага замку. Палац меў дзве вежы і два эркеры на вуглах будынка. Новы палац Касакоўскіх злучаўся з іх Старым палацам у адзіны комплекс з трох будынкаў. Самы малы і першы з іх называўся “хадкевічаўскі”, як напамін пра першых уладальнікаў і перанесенай маёмасці з разабранай сядзібы Хадкевічаў.
Знешні выгляд сядзібы Хадкевічаў застаўся на фотаздымках канца ХІХ ст., зробленых Казімірам Касакоўскім (1837 – 1905) для сямейнага альбома ў Вайткушках. (Музей Укмерге. Літва і Фонд Касакоўскіх у Варшаве).
Бібліяграфія
Aftanazy R. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. /Roman Aftanazy — Tom 3. Wroclaw. 1992 – S.30-34 (Brzostowica Wielka).
Федарук А.Т. Старинные усадьбы Гродненщины. Берестовицкий – Ивьевский районы. /А.Т. Федарук – Минск. Беларусь. 2014 – 543 с.: ил.
Хадкевічы – першыя ўладальнікі Вялікай Бераставіцы. Гістарычны нарыс./ Аўтар – складальнік В.І.Чыкун – Вялікая Бераставіца. 2021 – С.31: іл.
Страчаны помнік сакральнай архітэктуры малых форм ХVІІІ-пач.ХХ стагоддзяў. Стаяў у Вялікай Бераставіцы на вуліцы Ваўкавыскай (зараз вул. Чырвонаармейская). Твор позняга барока з элементамі класіцызму, пабудаваны ў трэцяй чвэрці ХVІІІ ст. Быў выкананы ў выглядзе 4-граннай вежы, узнятай на высокі прамавугольны пастамент. Асноўны аб’ём быў пабудаваны з цэглы і атынкаваны з выкарыстаннем белай фарбы. Капліца была завершана шатровым дахам і накрыта чарапіцай. Франтальная і бакавыя грані былі прарэзаны арачнымі прасветамі. На вуглах грані былі ўпрыгожаны пілястрамі, якія завяршаліся ступенчатым карнізам.
У цэнтры капліцы стаяла статуя Святога Яна Непамука. Заказчыкам гэтай статуі з’яўляецца граф Ежы Аўгуст Вандалін Мнішак (1715-1778), маршалак надворны каронны і кашталян кракаўскі, уладальнік Вялікай Бераставіцы з 1747 г. Менавіта ў яго польскай біяграфіі (PSB. T.XXI/3, z.90.W.1976) знаходзяцца першыя звесткі аб выстаўленні шмат статуй Святога Яна Непамукі ў сваіх уладаннях і маёнтках. Сярод іх была і Вялікая Бераставіца.
Падчас уваходжання Вялікай Бераставіцы і яе раёна ў склад Польшчы (1921 – 1939) капліца Св. Яна была адноўлена і дзейнічала па прызначэнні. Аб значнасці капліцы Св. Яна ў гэты час падказвае новая назва вуліцы Святаянская (замест Ваўкавыскай). У 1940 г. вуліца перайменавана ў Чырвонаармейскую пасля далучэння Вялікай Бераставіцы ў склад БССР у 1939 годзе.
У гады Вялікай Айчыннай вайны (1941-1945) капліца была пашкоджана і канчаткова разабрана ў 1949 г. Статуя Св.Яна Непамука бала перавезена ў Мсцібава (Ваўкавыскі раён Гродзенскай вобл.). Знешні выгляд капліцы Св. Яна Непамукі застаўся вядомы па фотаздымках 1-й паловы ХХ ст.
Капліца ўпамінаецца ў дакументах Дзяржаўнага архіва Гродзенскай вобласці (ДАГВ) за 1949 год як прыдворная і належыла старому Вялікабераставіцкаму філіяльнаму касцёлу. Побач з мураванай капліцай узгадваецца і драўляная капліца на каталіцкіх могілках, якая захавалася на той час. Таксама ёсць упамінанне аб прыдворнай капліцы ў “Хроніцы касцёла парафіяльнага ў м. Вялікая Бераставіца. 1849 г.”(Архівы Вільнюса. Літва).
Бібліяграфія
Втарушын А. Пераўтварэнне Святога Яна ў Бераставіцы. Гістарычны нарыс. /Андрэй Втарушын. – Вялікая Бераставіца. 2012 – 39 с.:іл.
Втарушын А. Паспрыяў росквіту мястэчка. Да 300-годдзя з дня нар. Е.А.Мнішка /Бераставіцкая газета №40 – 2015 – 23 мая – С.8.
Лушчык С . Пра гістарычныя назвы бераставіцкіх вуліц./Бераставіцкая газета. №53 – 2021 – 10 ліпеня – С.4.
Polski Slownik Biograficzny. Tom XXI/3, zeszyt 90. Wrozlaw-Krakow. 1976 – S.470-474 (Mniszech J.A.W.).
13 лютага 1850 года ўладальнік маёнтка Малая Бераставіца, былы прадвадзіцель дваранства Сакольскага павета Антон Іпалітавіч Ваўкавіцкі падае прашэнне на імя імператара Мікалая І аб дазволе будаўніцтва мураванага касцёла замест старога драўлянага ў сваім маёнтку. Да прашэння быў дададзены план касцёла з фасадам гродзенскага каморніка Малевіча. Віленская Рымска-каталіцкая Духоўная кансісторыя згадзілася на пабудову новага мураванага касцёла замест драўлянага, які паходзіў з ХVІІІ ст. і прыйшоў у заняпад. На працягу ўсяго 1850 года дазвол на будаўніцтва А. І. Ваўкавіцкім мураванага касцёла ў сваім маёнтку паспяхова праходзіў праз шматлікія дзяржаўныя ўстановы Гродзенскай губерні. Пакуль нарэшце не трапіў у Галоўнае Упраўленне шляхоў сувязей і грамадскіх будынкаў Гродзенскай будаўнічай і дарожнай камісіі. 23 снежня 1850 года будаўнічая камісія разгледзела план касцёла каморніка Малевіча і выявіла памылкі. У водзыве Гродзенскай будаўнічай камісіі аб гэтым напісана наступнае: “План, фасад и разрезы начертаны без соблюдения архитектурных правил и симметрии… К проекту не приложено плана колокольни, которую прилично было бы устроить на фронте костела”. Камісія адпраўляе план Малевіча назад у Губернскае Праўленне для “переделки такового в простом, но красивом стиле, для подобных сооружений принятом”.
Праз год, 13 лютага 1851 года, неадобраны план касцёла быў вернуты Антону Ваўкавіцкаму ў Малую Бераставіцу з прапановай зрабіць другі варыянт плана і фасада касцёла. Рэкамендавана, каб гэтую работу выканалі спецыялісты Гродзенскай будаўнічай камісіі. 6 сакавіка 1851 года памешчык А.І. Ваўкавіцкі зноў падае на імя імператара Мікалая І прашэнне аб дазволе зацвердзіць новы план касцёла са званіцай. Так, 31 сакавіка 1851 года з’явіўся другі канчатковы план касцёла Св. Антонія для Малой Бераставіцы інжынера і падпалкоўніка Нардштэйна, загадчыка чарцёжнага стала Гродзенскай будаўнічай камісіі. Менавіта яго план і быў зацверджаны будаўнічай камісіяй, а праз некалькі месяцаў перададзены А.І. Ваўкавіцкаму ў Малую Бераставіцу.
16 красавіка 1851 года Губернскае Праўленне дае дазвол А.І. Ваўкавіцкаму пабудаваць мураваны касцёл у яго маёнтку згодна праекта інжынера Нардштэйна. 1 жніўня 1851 года Антон Іпалітавіч атрымаў гэты праект. 30 верасня 1851 года было распачата будаўніцтва мураванай святыні, якое завяршылася ў 1859 годзе.Касцёл асвечаны пад тытулам Сятога Антонія з Падвы.
Вясной 1868 года ў Малай Бераставіцы па запрашэнні сям’і Ваўкавіцкіх пабываў кампазітар і мастак Напалеон Орда (1807-1883). Дзякуючы яго малюнкам, якія захоўваюцца ў Кракаве, можна ўбачыць першапачатковы выгляд касцёла Св. Антонія. Гэта прамавугольнае збудаванне, упрыгожанае 4-граннай паўкупальнай званіцай над галоўным фасадам. Інтэр’ер вырашаны адзіным прамавугольным нэфам з трыма алтарамі. Над галоўным парталам была паўкруглая ніша з рэльефам Сятога Антонія, які не захаваўся. Помнік архітэктуры позняга класіцызму з рысамі рэтраспектыўнага рускага стылю.
7 верасня 1866 г. будынак касцёла быў перададзены праваслаўнаму духавенству а ў 1868 г. пераасвечаны пад царкву Святой Троіцы. Гродзенскае праўленне прызначыла суму ў 910 рублёў срэбрам, якая была выкарыстана ў асноўным на ўнутраную аздобу царквы, іканастас. З 1919 года храм зноў вернуты католікам.
З прыходам савецкай улады ў 1939 годзе касцёл зачынілі. Але пасля Другой сусветнай вайны касцёл быў зарэгістраваны мясцовым ксяндзом Казімірам Мацкевічам, які праводзіў службу з 1945 па 1947 гг. Пад націскам атэістычнай прапаганды ён пераязджае ў Польшчу. З 1948 года службу праводзіць ксёндз Алоіз Тамковіч з Макараўскага прыходу. Ён заставаўся верным сваім прыхаджанам да свайго арышту ў 1951 годзе. Звесткі пра апошнія дні касцёла змешчаны ў “Дакладзе аб рабоце за 1954 год і аб дзейнасці рэлігійных культаў у Гродзенскай вобласці” (Дзяржаўны архіў Гродзенскай вобласці). Упаўнаважанавы Савета па справах рэлігійных культаў пры СМ БССР М. Саласенкаў піша: «Одно католическое религиозное общество в деревне Малая Берестовица Берестовицкого района снято с регистрации бывшим Уполномоченным Совета в связи с тем, что костел, находившийся в пользовании этого общества, в 1952 г. был уничтожен пожаром».
Час адраджэння малабераставіцкай святыні наступіў у 1991 годзе, дзякуючы намаганням ксяндза Казіміра Жыліса з Індуры. Адноўлены з руінаў касцёл ён асвяціў у 1994 годзе пад гістарычнай назвай у гонар Святога Антонія Падуанскага. У 2014 годзе малабераставіцкая парафія адзначыла 20-годдзе з часу аднаўлення касцёла. Будынак касцёла пастаўлены на высокім земляным вале побач з аўтадарогай Бераставіца – Гродна і надае мястэчку прыкметны сімвал веры. Храм дзейнічае.
Бібліяграфія:
Першы касцёл (драўляны) Найсвяцейшага Імя Марыі ў в. Вялікія Эйсманты быў уфундаваны ў 1659 г. Ганнай Эйсмант і яе сынам Якубам. У святыні было 9 алтароў. Галоўны – трох’ярусны: у першым ярусе знаходзіўся абраз Маці Божай Эйсмантаўскай у сярэбранай шаце (ужо ў сяр. XVII ст. абраз лічыўся цудадзейным, а касцёл меў статус Марыйнага санктуарыя), у другім ярусе — абраз НПМ Чанстахоўскай, у трэцім – абраз Імя Марыі. У левай частцы касцёла былі алтары: Пана Езуса, св. Антонія, св. Ануфрыя і двух’ярусны — Звеставання НПМ з абразом св. Адальбэрта ўверсе. У правай частцы стаялі алтары: св. Яна Непамука, св. Міхала Арханёла, св. Тадэвуша Апостала і двух’ярусны — св. Марыі Магдалены з абразом Маці Божай Заступніцы ўверсе. Касцёльная тэрыторыя была абнесена мураванай агароджай з брамамі сталярскай работы. Уваходную ад рынку браму вянчала статуя св. Яна Непамука, а браму з гасцінца на Бераставіцу — фігура Маці Божай з Дзіцяткам Езус. Паміж брамамі стаяла званіца на 6 слупах.
З 1660 года як найважнейшая святыня парафіі быў вядомы мініяцюрны абразок на камені з выявай Маці Божай Снежнай — гэта быў цудадзейны абраз на яшме, велічынёю з арэх. Абраз на палатне таксама лічыцца цудадзейным, на ім – сярэбраныя карона і сэрца, падараваныя Мікалаем Карасём.
Старажытная драўляная святыня згарэла ў 1722 г., а на яе месцы ў 1728 г. была пабудавана новая, таксама драўляная. Трэці касцёл у Эйсмантах быў узведзены ў 1748 годзе. У 1825 г. стан касцёла быў плачэўны і святыня пагражала абвалам, таму ізноў прыйшлося будаваць новую, тым разам мураваную.
Мураваны касцёл, які дзейнічае і сёння, ужо чацвёрты па ліку, быў пабудаваны ў 1843 – 1850 гг. у стылі класіцызму з рысамі неаготыкі намаганнямі кс. Міхала Сезяноўскага і парафіянаў. Ён быў чатырохвугольны ў плане, 50 аршынаў даўжынёю і 20 аршынаў шырынёю. Касцёл быў асвечаны 14 красавіка 1851 г., аб чым сведчыць закладны камень на апсіднай сцяне, пад падвойным тытулам: Найсвяцейшага Імя Марыі і св. Яна Непамука. У 1912 г. святыня была адноўлена.
Касцёл уяўляе сабой бязвежавую, прамавугольную ў плане святыню з такой жа самай апсідай і дзвюма сакрыстыямі.
Галоўны фасад вырашаны ў выглядзе чатырохкалоннага порціка, а магутны трохвугольны франтон з выявай Усёбачнага вока завершаны па вуглах невялікімі слупкамі з карункавымі крыжамі. Малітоўная зала накрыта двухсхільным бляшаным дахам (раней была дахоўка), апсіда — паніжаным вальмавым, сакрыстыі — двухсхільнымі.
Інтэр’ер падзелены 4 парамі круглых калон на тры нефы, цэнтральны з якіх перакрыты цыліндрычным падшыўным дашчатым скляпеннем з арнаментальнай размалёўкай, а бакавыя – плоскай дашчатай столлю. Падлога касцёла выкладзена керамічнай пліткай (раней была цагляная). Арганныя хоры над уваходам абапіраюцца на дзве дарычныя калоны. Арган пабудаваны ў 1912 годзе Віленскай фірмай Вацлава Бярнацкага. Арган у добрым стане і дзейнічае ў наш час.
Пад касцёлам няма крыпты. На сцяне святыні ў 1995 г. змешчана мемарыяльная пліта Яну Біспінгу (1880-1940), уладальніку масалянскага маярату і папскаму камергеру, і Марыі Біспінг з Замойскіх, дачкі Яна (1887-1961), у другім шлюбе — Радзівіл. Раней у касцёле было 5 алтароў: галоўны — чатырохкалонны, з пазалочанымі капітэлямі, абраз Маці Божай засланяецца абразом св. Юзафа; левы бакавы алтар прысвечаны св. Клары (пры ім — дзве фігуры святых), правы – Пакутам Хрыста, алтар у левым нефе — Езусу ў цярновым вянцы, у правым — св. Антонію.
Цяпер у касцёле знаходзяцца тры алтары. Галоўны алтар — разьбяны, зроблены на мяжы ХIX — ХХ стст. у неараманскім стылі. У цэнтры — абраз Маці Божай Кангрэгацкай (першая пал. XVIII ст.) у сярэбранай шаце, які быў адзначаны шматлікімі вотамі. Ён засланяецца абразом Святой Сям’і і акружаны фігурамі св. Пятра і Паўла, уверсе – фігура Сэрца Пана Езуса ў акружэнні анёлаў. Каля сцен прэзбітэрыя ўсталяваны фігуры Маці Божай Каралевы і св. Казіміра. Бакавыя алтары – неабарочныя, двух’ярусныя, разьбяныя. У левым з іх над абразом св. Антонія размяшчаецца тытульны абраз св. Яна Непамука (XVIII ст.), у правым — абраз Маці Божай Нястомнай Дапамогі, над ім — абраз св. Францішка. Перад касцёлам, злева ад уваходнай брамы, знаходзіцца велічная магіла Аляксандры Светчынавай, уроджанай Біспінг (на помніку — Bispink), фундатаркі касцёла ў Вярэйках, і Юзэфы дэ Біспінг Вайчынскай, фундатаркі філіяльнага касцёла ў Масалянах. З правага боку ад уваходнай брамы знаходзіцца каменная грота НПМ, пабудаваная ў наш час, а злева ад яе — помнік папу Яну Паўлу II.
Па-за касцёлам, злева і асобна, пабудавана цагляная атынкаваная двух’ярусная званіца — гэта чацверыковая пад чатырохсхільным дахам пабудова ў стылі класіцызму. Таксама па-за касцёлам у 1988 г. быў зроблены своеасаблівы мемарыял як даніна памяці знішчаным у 1940 – 1988 гг. парафіяльным могілкам. Справа ад касцёла, па-за агароджай, захаваўся драўляны і атынкаваны прадаўгаваты будынак былой плябаніі — цяпер тут размяшчаюцца аптэка і жылы дом. Новая цагляная плябанія ўзведзена побач. Касцёльны ўчастак абнесены бутавай агароджай (адноўленай у 1960-1970 гг.) з брамай у выглядзе двух слупкоў з неабарочным дэкорам і каванымі кратамі.
Да парафіі ў ХIХ ст. належалі філіяльны касцёл у Красніку, капліцы ў Вялікай Бераставіцы (1866 – 1919 гг.), у Масалянах і на мясцовых могілках. У 30-х гадах XX стагоддзя капліца на могілках не згадваецца, затое ёсць капліца ў Жукевічах. Перад II Cусветнай вайной колькасць парафіянаў дасягала 3000 чалавек, а цяпер іх каля 1076.
Касцёл у Вялікіх Эйсмантах дзейнічаў увесь час бесперапынна. З 1975 г. па 1990 г. парафія не мела пробашча, але з душпастырскай паслугай сюды даязджалі святары з суседніх парафій. З 70-х гадоў мінулага стагоддзя касцёл мае статус помніка архітэктуры. У 2010 годзе пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь эйсмантаўская святыня была залічана да помнікаў архітэктуры 3-й катэгорыі. Сёння касцёл Імя Марыі і св. Яна Непамука надалей выконвае сваю місію: з’яўляецца месцам Божага культу і сэрцам парафіі.
Бібліяграфія:
Тамара Касьян — спецыяліст па саломапляценню. Займаючыся фальклорам і народнымі рамёствамі ў час працы ў Бераставіцкім раённым цэнтры народнай творчасці, самастойна засвоіла патрэбныя навыкі. У 2005 г. узначаліла дадзеную ўстанову культуры і адначасова з’яўляецца кіраўніком гурткоў па саломапляценню “Залатая саломка” і “Саламяныя цуды”. Майстрыха ў сваіх творах ужывае не толькі розныя тэхнікі саломапляцення, але і выкарыстоўвае элементы аплікацыі з саломкі, фларыстыкі і бісерапляцення. Творчыя работы ведаюць не толькі ў раёне, але і далёка за яго межамі. Яна прымае актыўны ўдзел у абласных і раённых фестывалях, кірмашах і святочных мерапрыемствах. З’яўляецца ўладальніцай адразу двух дыпломаў абласной выставы-конкурсу “Саламяны цуд”. Тамара Мікалаеўна атрымала дыплом І ступені ў намінацыі “Лепшая калекцыя выставачных работ” і адзначана спецыяльным дыпломам за лепшую работу, выкананую ў традыцыях абрадавай пластыкі. Чым могуць крануць саламяныя творы Тамары Мікалаеўны, мы добра ведаем. Яны прыцягваюць не толькі прыгажосцю і хараством такога прыроднага матэрыялу як саломка, але і адрозніваюцца цікавай аўтарскай інтэрпрэтацыяй і незвычайнасцю сюжэтных кампазіцый, у якіх відаць душу майстра, яе пачуцці і светаадчуванне.
Бібліяграфія:
Будаўніцтва ратушы ў Вялікай Бераставіцы звязана з Магдэбургскім Прывілеем, выдадзеным жыхарам мястэчка 2 жніўня 1754 г. польскім каралём Аўгустам ІІІ Саксонскім.
З гэтага дакумента, які захаваўся ў копіі 1797 г (НГАБ у Гродна) вынікае наступнае: бераставіцкія мяшчане маюць права пабудаваць сабе магістрат (ратушу), дзе будуць пасяджаць бурмістр, войт, савет лаўнікаў, цэхмайстраў і іншыя гарадскія служачыя.
Фундатарам будаўніцтва ратушы ў Вялікай Бераставіцы стаў яе ўладальнік Ежы Аўгуст Мнішак (1715—1778), маршалак надворны каронны. Па замове ў 1754 — 1755 гг. Вялікую Бераставіцу наведаў нямецкі архітэктар Ян Генрых Клем (1710 — 1777), які на той час праводзіў рамонт палаца Браніцкіх у Гродна. Менавіта да Клема адносіцца праект ратушы ў Вялікай Бераставіцы. Будынак ратушы паўстаў на гандлёвай плошчы на працягу 1755 — 1760 гг. Гэта прадаўгаватае прамавугольнае ў плане збудаванне з цэнтральнай аднапавярховай часткай, завершанай высокім гонтавым дахам з трохвугольным франтонам. Ён быў упрыгожаны авальным акном-нішай, дзе магчыма размяшчаўся гарадскі герб на авальнай шыльдзе.
У цэнтральнай частцы ратушы знаходзіўся зал пасяджэнняў магістрата, судовая зала, архіў, казначэйства, кабінет бургамістра і войта. Зала пасяджэнняў была ўпрыгожана гарадской харугвай з вышытым гербам Вялікай Бераставіцы “Вавёрка”. Побач стаяла печ з паліванай кафляй зялёнага колеру. Дзве бакавыя часткі ратушы былі падзелены на два паверхі: мураваны — ніжні і драўляны — верхні. Ніжняя частка аформлена на галоўным фасадзе аркаднымі галерэямі на слупах. Паміж імі знаходзіліся крамы. Верхняя частка мела жылую забудову з кансольна-бэлячнымі галерэямі і лесвіцамі.
Ратуша як орган самакіравання дзейнічала да 1837 г. — час, калі выйшла Пастанова Гродзенскага Праўлення аб скасаванні гарадскіх магістратаў, ратуш і перадачы справаў у павятовыя суды. На працягу ХІХ ст. будынак бераставіцкай ратушы выкарыстоўваўся пад розныя службы і прадпрыемствы (карчму, пажарную службу, паліцэйскі ўчастак, землемерная кантора і інш).
У пачатку ХХ ст. ратуша стала заезным дваром, вайсковай казармай. Комплекс былой ратушы ў Вялікай Бераставіцы быў разбураны ў гады Вялікай Айчыннай вайны 1941 — 1945 гг. Зараз на месцы ратушы стаяць будынкі раённай бібліятэкі і школы мастацтваў.
Знешні выгляд ратушы стаў вядомы на літаграфіі Адольфа Казарскага 1882 года, выкананы па фотаздымку 1873 г. Шмат фотаздымкаў былой ратушы аставілі жыхары Вялікай Бераставіцы і мясцовай сядзібы (Валынцэвіч П. К, граф Касакоўскі С. К, сям’я Малыніч і інш), а таксама нямецкія салдаты.
Бібліяграфія:
Втарушын, А. Архітэктар Клем у Бераставіцы / Андрэй Втарышын // Бераставіцкая газета. — 2012. — 9 чэрвеня. — С. 4.
Втарушын, А. Рэха магдэбургскага прывілея Вялікай Бераставіцы / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 2017. — 1 ліпеня (№51). — С. 11.
Втарушын, А. Сем пераў страўса для Бераставіцы. Да 350-годдзя з часу валодання мястэчка Бераставіца магнацкім родам Мнішкаў. Гісторыка-біяграфічны нарыс. Вялікая Бераставіца. — 2011. — С. 43.
Лушчык, С. Хто маляваў бераставіцкую ратушу ? / Сяргей Лушчык // Бераставіцкая газета. — 22.07.2017. — № 57. — С.11
Цітоў, А. К. Гербоўнік Беларускіх гарадоў (ХVI — пач. ХХ ст.) / А. К. Цітоў. — Мн. 2015 г. — 175 с.: іл.
Якімовіч, Ю. А. Бераставіцкая ратуша / Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. У 5-ці тамах. Т. 1 А-Г. Мн. 1984. — 727 с., іл.
У многіх старажытных гарадах Беларусі была развіта вытворчасць кафлі. Гэта керамічны выраб для абліцоўкі і дэкаратыўнага аздаблення печаў, камінаў, архітэктуры. Кафля вядома на Беларусі з 14 ст. Яна знойдзена ў беларускіх гарадах і мястэчках, дзе былі замкі, палацы, кляштары, сядзібы. У навуковай літаратуры Беларусі апісаны звыш 30 гарадоў, дзе была выяўлена археолагамі кафля і керамічная аздоба камінаў. Кафля атрымала назву па месцы знаходкі. Напрыклад, кафля Лідская, Гродзенская, Полацкая, Мірская, Заслаўская і інш. Да гэтага ліку можна дадаць і Вялікую Бераставіцу.
Цікавая знаходка зроблена гэтым летам падчас будаўніцтва дарогі вакол Бераставіцкага возера. На старажытнай частцы Вялікай Бераставіцы, там, дзе ўзвышаецца стары касцёл кармелітаў і заканчваецца былы гаспадарчы двор Мнішкаў (зараз масласырзавод) быў знойдзены фрагмент кафлі (гл. на фота). На пласціне памерам 10,5 Х 10 см. захаваўся рэльефны малюнак паўкруглай разеткі з 2-я пялёсткамі і стылізаваная расліна – падвоеная лілія ў картушы. Яна нагадвае герб “Газдава”, альбо сімвал улады з пучком маланак “Трызубец”. Мяркуемая аздоба печы Бераставіцкай ратушы, пабудаванай у 1755 – 1760 гг. Будынак ратушы быў разбураны ў гады Вялікай Айчыннай вайны (1941 – 1945). Каменны друз і асколкі збудавання перавезены праз Ратушную плошчу для ўмацавання берагоў з боку старага касцёла.
Кафля з Вялікай Бераставіцы. Адваротны бок кафлі
Адваротны бок фрагмента кафлі мае лепную фармоўку з квадратным вусцем. Гэтая акалічнасць у дадатак з невысокай якасцю рэльефа падказваюць аб мясцовай вытворчасці кафлі. Знойдзены фрагмент Бераставіцкай кафлі паліваны зялёным эмалем. Гэты колер быў распаўсюджаны на тэрыторыі Беларусі ў 17 – пач.18 ст. Рэканструкцыя фрагмента кафлі па вертыкальнай і гарызантальнай восі дае памер пласціны 20 Х 20 см., які адпавядае паліванай кафлі на Беларусі ў 17 – 18 ст. (Нарыклад, Мінская кафля і Мірская кафля). Рэканструкцыя малюнка кафлі з Вялікай Бераставіцы выканана аўтарам, які карыстаўся дэталямі малюнка толькі са знойдзенай ім кафлі. Бо аналогіі Бераставіцкай кафлі сярод захаваных узораў на Беларусі няма.
Рэканструкцыя малюнка кафлі. Аўтар А.Ф. Втарушін
На Бераставіцкай кафлі адсутнічае рамка. Гэта стылевы прызнак кафлі 17 – пач.18 ст., які называецца “дывановы”. Арнамент яго складаецца з некалькіх частак, аб’яднаных адным малюнкам стылізаванага ўзора. (Напрыклад, Віцебская кафля, Лідская кафля).
Выява геральдычнай ліліі на Бераставіцкай кафлі мае падабенства з гербам “Газдава” роду Пацаў. Адзін з яго прадстаўнікоў звязаны з гісторыяй Вялікай Бераставіцы ХVII ст. Гэта Сафія Пац (?- 1665), падканцлерка літоўская, жонка Яна Казіміра Хадкевіча (1616 – 1660), апошняга ўладальніка Вялікай Бераставіцы з роду Хадкевічаў. Сафія Пац была апякункай старога касцёла Звеставання, якому фундавала вялікі звон у 1661 г. У тым жа годзе яна выдала замуж сваю дачку Ганну Хадкевіч за ваяводу валынскага Ежы Яна Мнішка. Магнацкі род Мнішкаў узвысіў Бераставіцу да статуса “Вялікая” праз Магдэбургскі Прывілей 1754 г., аднавіў у мурах касцёл Звеставання Панны Марыі. У часы Мнішкаў дзейнічаў гаспадарчы двор з майстэрнямі па вуліцы Луненскай (зараз вул. Дзяржынскага). Двор знаходзіўся на тым месцы, якое цяпер займае Бераставіцкі масласырзавод. Гэта старажытная частка Вялікай Бераставіцы і месца знаходкі Бераставіцкай кафлі, якая адпавядае часу вытворчасці 17 – 18 ст.
Нажаль, на тэрыторыі Вялікай Бераставіцы не вяліся археалагічныя даследванні. Толькі выпадковыя знаходкі жыхароў адкрываюць нам страчаную спадчыну Бераставіччыны. Гэтаму спрыяе Год гістарычнай памяці, прасякнуты словамі нашага гісторыка з Малой Бераставіцы Ігната Анацевіча: “Гісторыя запальвае ў сумленных сэрцах агонь любові да роднага краю”.
Бібліяграфія
Втарушын А. Бераставіцкая кафля 17-18 ст. Бераставіцкая газета №75, 30 верасня 2022. С.12
Втарушын, А. Кафля з Вялікай Бераставіцы / Андрэй Втарушын // Краязнаўчая газета. — 2022. — кастрычнік (№ 38). — С. 3. ББК 90
Трусаў А.А. Кафля /Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі ў 5 тамах.Т.3 К-Н. Мінск. Бел.савецк.энцыкл.імя П.Броўкі.-1986 (На стар.21-22).
Трусаў А.А. Беларускае кафлярства. Мінск. 1993
Трусаў А.А. Кафля. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі.У 6 тамах. Т.4 Кадэты-Ляшчэня /Рэдкал.Г.І.Пашкоў і інш. – Мінск. БелЭН. 1997 – 432 с.
Здановіч Н.І., Трусаў А.А. Беларуская паліваная кераміка ХІ – ХVІІІ ст. Мінск. 1993
Археалогія Беларусі: Энцыклапедыя ў 2 тамах. Т.1 А-К /Рэдкал.: Т.У.Белова і інш./-Мінск. Бел.Энцыкл. імя П.Броўкі. 2009.- 496 с.: іл.
Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусі ХІІ – ХVІІІ ст./Аўтар і складальнік Н.Ф.Высоцкая.- Мінск. – 1984 – 235 с.: іл.
Род Касакоўскіх, да якога належаць таксама былыя ўладальнікі Бераставіцы, вялікі і разгалінаваны. Сярод яго прадстаўнікоў былі таленавітыя дыпламаты і ваенныя, каcцёльныя іерархі і мецэнаты мастацтва, калекцыянеры і дзяржаўныя чыноўнікі вышэйшых рангаў. Касакоўскія мелі вялікую славу і аўтарытэт у грамадстве. Акрамя гэтага яны валодалі напрыканцы ХIХ — пачатку ХХ стагоддзяў вялізнымі матэрыяльнымі каштоўнасцямі, у тым ліку нерухомасцю ў Гродзенскай, Мінскай, Ковенскай губернях, Каралеўстве Польскім (у складзе Расіі), а таксама ў расійскай глыбінцы. Менавіта ў гэты перыяд часу графскі род дасягнуў найвялікшай славы і заможнасці.
З 1901 па 1905 гады гаспадары бераставіцкага маёнтка адначасова валодалі трыма велічнымі палацамі ў розных сваіх вотчынах: у Вайткушках, Варшаве і Вялікай Бераставіцы.
Палацавы комплекс Касакоўскіх у Вялікай Бераставіцы складаўся з трох будынкаў розных эпох. У пачатку ХХ стагоддзя комплекс быў падзелены на “Стары палац” і “Новы замак”.
У Стары палац уваходзілі два будынкі, злучаныя пераходам унутры дамоў. Меншы будынак быў узведзены ў канцы XVIII – пачатку ХІХ стагоддзя. А к сярэдзіне ХІХ стагоддзя быў дабудаваны другі дом класічнага стылю з калончатым ганкам і верандай. Будынкі былі мураваныя і мелі 12 пакояў, дзе знаходзіліся салоны з більярдам, камінам, Чырвоны салон з піянінам, кабінет, бібліятэка, спальня, сталовая, будуар. Усе пакоі былі абсталяваны разнастайнай мэбляй у стыле Людовіка XV і Людовіка XVI, а таксама ў стыле ампір і бідэрмэйер, Княства Варшаўскага і стыля Гданьскага. Сцены ўпрыгожаны былі шпалерамі, карцінамі, габеленамі, скульптурнымі партрэтамі рода Касакоўскіх. Напрыклад, бюсты Людвікі Патоцкай, С. Ш. Касакоўскага — сенатара і яго жонкі А. дэ Лаваль, бюст папы рымскага Льва ХІІІ, бюст Юзэфа Каржанеўскаго. Усе гэтыя працы вядомага польскага скульптара Т.О. Сасноўскага (1812-1886).
Чатыры печы з камінамі былі ўпрыгожаны паліванай кафляй бронзавага і цёмна-зялёнага колераў. На камінах стаялі гадзіннікі і люстэркі ў рамах. Падлога была з паркету, столь размалявана раслінным арнаментам, упрыгожана бронзавымі люстрамі-жырандолямі і невялікімі падсвечнікамі.
Фундатарамі Старога палацу былі Юзаф Дамінік Касакоўскі (1771 — 1840) і яго сын Станіслаў Шчэнсны (1795 — 1872), сенатар і тайны радца.
Новы замак — самы вялікі і прыгожы двухпавярховы будынак палацавага комплексу Касакоўскіх у Вялікай Бераставіцы. Пабудаваны ў 1900 — 1901 гг. па праекту польскага архітэктара Ю. Васюцінскага.
Фундатар палаца — вядомы геральдыст Казімір Касакоўскі (1837 — 1905) з сынам Юзафам. Палац меў выгляд рэнесанснага замку з двума вежамі і эркерамі. Быў пабудаваны замест драўлянай сядзібы Хадкевічаў (XVII ст.) і злучаўся пераходам са Старым палацам. Новы замак быў трэцім і апошнім будынкам бераставіцкага палацу Касакоўскіх, пабудаваных на адной падоўжанай восі і няроўным рэльефе.
У новым замку было 35 пакояў. Яны размяшчаліся ў падвальным сутарэнні, на першым і на другім паверхах, у вежах і эркерах. Самай вялікай залай быў Жоўты салон з раялем і партрэтамі ўладальніка Казіміра Касакоўскага і яго жонкі Аляксандры Хадкевіч (1840 — 1880). Салон меў выхад да сталовай і да круглай альтанкі з боку двара. На другім паверху меліся прыватная малельня, гасцёўні, будуар, бібліятэка, більярдная зала, салон з балконам, калідор. На першым паверсе месціліся спальні (5), пакой бацькоў, сталовая, Жоўты салон, прыбіральня, прыхожая, калідор. У вежах былі лесвіцы, швейцарня, назіральная пляцоўка (у прамавугольнай вежы).
У падвальным сутарэнні меліся гаспадарчыя пакоі: кухня, лазня, пякарня, пральня, кладоўкі (4), вінны склеп, вадзяны насос, службовы пакой. Большая частка гаспадарчых пакояў мела электрычнае святло. Астатнія паверхі мелі газавыя лямпы на сталах і на сценах. Каштоўная мэбля была перанесена са Старога палацу, але навінкай стаў венскі стул. Новы замак меў 15 печаў з белай кафлі, якія ў асноўным стаялі на калідорах. А самі шырокія калідоры нагадвалі карцінныя галерэі, абсталяваныя мэбляй, бюстамі, карцінамі розных памераў. У трох палацах захоўвалася каля 200 карцін італьянскай, галандскай, французскай, польскай школы жывапісу. У бібліятэцы двух палацаў налічвалася звыш 4 тысяч кніг. У шафах сталовай залы захоўваліся сярэбраны посуд, фарфор, наборы са шкла. Більярдная зала была абсталявана вітрынамі з нумізматычнай калекцыяй С.Ю.Касакоўскага (1901-1961), апошняга ўладальніка бераставіцкіх палацаў.
У часы Першай Сусветнай вайны ў Новым замку размяшчалася камендатура. Пасля ўз’яднання Заходняй Беларусі з БССР у 1939 г. палацавы комплекс Касакоўскіх у Вялікай Бераставіцы быў нацыяналізаваны. Частка маёмасці трапіла ў Савецкую Расію (Дзяржаўны Эрмітаж) і музеі БССР.
Пасля Вялікай Айчыннай вайны (1941 — 1945) пашкоджаныя палацы Касакоўскіх канчаткова разабраны ў 1949 годзе. А на месцы сядзібы ўзведзены комплекс будынкаў Бераставіцкай раённай бальніцы ў 1952 — 1978 гг.
Знешні выгляд і інтэр’еры Старога палацу і Новага замку Касакоўскіх захаваліся на фотаздымках Казіміра Касакоўскага. Менавіта граф Касакоўскі К. стварыў у 1896 — 1905 гг сямейныя фотаальбомы для сваіх дзяцей, дзе знайшлі адлюстраванне прыгажосць інтэр’ераў палаца, пачатак і заканчэнне будаўніцтва Новага замку. Фотаздымкі захоўваюцца ў Варшаве, Лондане, Укмерге (Літва), Брэсце і прыватных калекцыях Беларусі.
Бібліяграфія:
Aftanazy R. Dzieje rezydencii na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Tom 3. Wroclaw. 1992 (s. 30 – 34. Brzostowica Wielka)
Basow S. Album Hrabiego Kossakowskiego w Brzesce. \ Siergiej Basow. — Echa Polesia. 2(18) 2008. S. 10—13.
Лушчык, С. Гісторыя трох палацаў (Бераставіцкі палац) / Сяргей Лучшык // Бераставіцкая газета. — 2010. — 12 кастрычніка. — С. 6.
Памяць: Гіст.-дакументальная хроніка Бераставіцкага раёна. Мн.: Белта, 1999. — 624 с.: іл
Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Гродненщины: Берестовицкий – Ивьевский районы. — Мн.: Беларусь. — 2014. — 543 с.
Рудава вядома з 16 ст. Спачатку належала Хадкевічам. У 1506 годзе польскі кароль Аляксандр Ягелончык падараваў яе А.Хадкевічу. Хадкевічы валодалі сядзібай два стагоддзі. Потым яе ўладальнікамі стаў Ян Ежы Мнішак. Яго жонка Анна Хадкевіч атрымала Рудаву ў пасаг. Потым іх дачка Юзэфа Мнішак выйшла замуж па расійскага ваяводу Станіслава Патоцкага і Рудава перайшла да Патоцкіх. А ў 1793 годзе дачка Патоцкіх Людвіка выйшла замуж за Юзэфа Касакоўскага і ў маёнтку з’явіўся новы гаспадар. Потым іх дачка Людвіка Касакоўская выходзіць замуж за публіцыста і гісторыка Леана Патоцкага (1799-1864) і Рудава зноў вярнулася да Патоцкіх.
Сам Леан Патоцкі паходзіць з графскага роду герба “Залатая Пілява”, з’яўляўся вядомым польскім паэтам, гісторыкам і мемуарыстам, актыўным удзельнікам польскага паўстання 1831 года, аўтарам “Очерков общественной жизни Варшавы”, “Мемуаров пана Камертона”, “Успамінаў пра Тышкевічаву Свіслач, Дзярэчын і Ружану” і інш. Леан Патоцкі быў уладальнікам Рудавы з 1820 па 1831 год, калі закладзены каменны палац, парк з садамі і алеямі, вядомых па фотаздымках пачатку ХХ стагоддзя. Палац быў помнікам архітэктуры класіцызму: цагляны, атынкаваны 2-х павярховы будынак. Цэнтральную яго частку накрываў чатырох, а бакавыя часткі- трохсхільны дах. З цэнтральнага ўваходу быў пабудаваны невялікі порцік з 4-ма калонамі. У сярэдзіне будынка сцены былі багата распісаны. У зале для прыёмаў вісела вялікая бронзавая люстра. Архітэктура ў сярэдзіне будынка была сціплай, а вось мэбля належала да 18 ст. і ўражвала гасцей сваёй багатай інструкста. Уладальнікі палаца мелі галерэю карцін, бібліятэку, сямейны архіў. Бібліятэка і сямейны архіў мелі некалькі тысяч каштоўных кніг і арыгінальных дакументаў розных часоў.
Леан Патоцкі і яго зяць барон Брун прымалі ўдзел у паўстанні 1831 года і пасля яго разгрому жылі за мяжой. Дачка Патоцкіх становіцца жонкай барона Бруна і маёнтак становіцца іх уласнасцю. Сын барона Бруна Станіслаў (1859-1941) са сваёй жонкай Янінай (1865-1943) былі апошнімі ўладальнікамі маёнтка да верасня 1939г. Хадкевічы пабудавалі ў 17 стагоддзі драўляны касцёл у гонар Мацеры Божай Рудавай.
У час Першай сусветнай вайны сядзіба згарэла. Частку маёмасці, якую пашанцавала выратаваць, была перавезена ў Варшаву. Ёсць меркаванне, што частку каштоўных твораў мастацтва і мэблі вывезлі ў Расію. І калі яны не прапалі па дарозе пад час грамадзянскай вайны, то, напэўна, знаходзяцца ў расійскіх музеях ці ў іх сховішчах. Пасля вайны сядзіба была адбудавана, але не мела былой прыгажосці. Пры сядзібе знаходзіўся прыгожы парк з відам на раку Свіслач плошчай 8 га, пасаджаны Леанам Патоцкім. У парку раслі 2 ліпы, узрост якіх вызначаўся ў некалькіх стагоддзях. Па мясцовых паданнях, адну з іх пасадзіў вядомы палітычны і ваенны дзеяч Рэчы Паспалітай Ян Кароль Хадкевіч. Да 1939 года Рудава знаходзілася ў складзе Польшчы. Пасля Вялікай Айчыннай вайны 1941-1945 гг. жыхары з Рудавы былі выселены ў сувязі з праходам праз яе дзяржаўнай граніцы БССР у 1945 г. Цяпер ад сядзібы нічога не засталося. Раней у Рудава размяшчалася пагранічная вайсковая часць. На сучасных картах Беларусі населенага пункта Рудава не значыцца. Не захаваўся і помнік архітэктуры.
Бібліяграфія:
У XVI —XVIII ст. маёнтак Стары Дворац уваходзіў у склад Ваўкавыскага павета Навагрудскага ваяводства.
Як сведчыць польскі гісторык Р.Афтаназы, у XVI ст. ён належаў епіскапу луцкаму Паўлу Гальшанскаму, пазней ім валодаў нехта Рымбовіч ці Рамбовіч, дваранін каралеўскага двара. Яго нашчадкі прадалі маёнтак Ардахоўскім. У канцы XVII ст. Стары Дворац быў уласнасцю Сапегаў, а ў 1712 г. гаспадаром маёнтка стаў канюшы ВКЛ Данііл Выкоўскі. У 2-й палавіне XVIII ст. тут ужо былі ўладанні Юзафа Аляксандра Ябланоўскага (1711 — 1777), ваяводы навагрудскага, а потым яго жонкі Францішкі з дому Варанецкіх. Ад яе нашчадкаў у 1810 г. сядзібу купіў вядомы ў той час багацей Тадэвуш Бутаўт-Анджэйковіч, яго нашчадкі валодалі маёнткам аж да верасня 1939 г. У пачатку XX ст. уладальнікам Старога Дворца і фальварка Уладысін быў Леан Анджэйковіч (памёр у 1924 г.). Не маючы сваіх дзяцей, ён завяшчаў гэтыя ўладанні пляменніцы Ядвізе Мацкевіч. Яна і была апошняй гаспадыняй сядзібы. Ёсць звесткі, што неўзабаве пасля набыцця сядзібы ў 1810 г. яе новы ўладальнік Тадэвуш Бутаўт-Анджэйковіч пабудаваў там вялікі аднапавярховы палац, будаўнічым матэрыялам для якога быў мясцовы лес. Будынак стаяў на схіле, таму фундамент з параднага боку быў значна ніжэйшы, чым з тыльнага. Дом складаўся з трох частак, у архітэктурным плане нагадваў літару П. Да сярэдняй прамавугольнай часткі на яе канцах перпендыкулярна былі прыбудаваны два аднолькавыя бакавыя крылы. Паміж імі па ўсёй цэнтральнай частцы знаходзіўся доўгі ганак з плоскім дахам на 6 калонах. 3 тыльнага боку да будынка прымыкала такой жа даўжыні адкрытая тэраса. Звонку сцены былі не пафарбаваны і не атынкаваны, толькі калоны ганка і налічнікі акон і дзвярэй былі пафарбаваны ў белы колер і пакрыты лакам. Сярэднюю частку будынка пакрываў двухсхільны гонтавы дах, бакавыя часткі — двухсхільны дах з пакатым зрэзам на франтоне. Аб інтэр’еры ў самім палацы захаваліся агульныя звесткі. У яго сярэдняй частцы размяшчаліся жылыя пакоі гаспадароў, зала для прыёмаў. У бакавым крыле былі падсобныя памяшканні: гардэробная, сталовая, кладоўка, пакоі для прыслугі. У другім крыле размяшчаліся пакоі для гасцей. У палацы было многа карцін, хрусталю, фарфору. У час 1-й сусветнай вайны з прыбліжэннем фронту ўсё гэта было вывезена на ўсход і бясследна прапала. Гэтаму паспрыяла і грамадзянская вайна. Можна меркаваць, што творы мастацтва знаходзяцца ў запасніках расійскіх музеяў і ў прыватных калекцыях. Перад палацам знаходзіўся вялікі авальны газон, абсаджаны дэкаратыўнымі кустамі. Такі ж газон быў і з тыльнага боку, а навокал размяшчаўся вялікі парк з векавымі дрэвамі змешаных парод з цудоўнымі ліпавымі алеямі і вастралістымі высокімі таполямі. Гонарам сядзібы была аранжарэя, што знаходзілася ў парку і ў якой да 1914 г. вырошчвалі экзатычныя расліны. Пасля Вялікай Айчыннай вайны ў палацы некаторы час размяшчаліся дзіцячы дом, школа, кантора мясцовага калгаса.
Бібліяграфія:
Кватары, як сцвярджае польскі гісторык Р. Афтаназы, былі ўжо вядомы ў XVII ст. і былі радавым гняздом Гліндзічаў. Прадстаўнікі гэтай сям’і не змаглі дабіцца колькі-небудзь значнага становішча ні ў ВКЛ, ні ў Каралеўстве Польскім. Больш-менш высокага становішча ў іерархічнай службовай лесвіцы шляхты Рэчы Паспалітай дасягную хіба што толькі адзін Андрэй Гліндзіч, які ў 1752 г. быў старостам бурніцкім. Дзеля справядлівасці трэба яшчэ выдзеліць Мечыслава Гліндзіча, які ў час паўстання 1863 г. быў начальнікам Ваўкавыскага павета. Гэты факт ужо сам па сабе гаворыць аб тым, што Мечыслаў меў рэвалюцыйна-дэмакратычныя погляды, і вядома, што ён не раз прымаў у сябе ў Кватарах Кастуся Каліноўскага, чый шлях з Гродна да Свіслачы і наадварот праходзіў праз гэту вёску.
Апошні з Гліндзічаў па кватарскай лініі Юзаф Гліндзіч актыўна выступаў за адкрыццё школ у сельскай мясцовасці. У 1903 г. на пасяджэнні губернскага камітэта па справах асветы і сельскай гаспадаркі ён патрабаваў “признать образование обязательным для сельского обывателя от 7 до 12 лет». Ён быў бяздзетным і ўсынавіў свайго пляменніка па сястры Адольфа Бітнера, які з таго часу стаў мець двайное прозвішча — Бітнер-Гліндзіч. Да 17 верасня 1939 г. ён быў апошнім уладальнікам Кватарскага маёнтка.
Кватарская сядзіба Гліндзічаў была пабудавана ў стылі класіцызму. Драўніна на шляхецкі палац дастаўлялася з Белавежскай пушчы. Дом як бы складаўся з трох частак: цэнтральная была двухпавярховай, а бакавыя — аднапавярховымі, і размяшчаўся ён на схіле ўзгорка. Таму фундамент з боку дарогі быў досыць высокі, а з тыльнага боку значна ніжэйшы. У цэнтры фасада знаходзіўся порцік з шасцю белымі круглымі калонамі, што падтрымлівалі яго. Вялікі трохвугольны франтон быў аздоблены драўлянай разьбой. З параднага боку знаходзілася шырокая тэраса са збягаючымі ўніз прыступкамі. Падобная тэраса з тыльнага боку. Белыя, пакрытыя лакам вокны першага паверха мелі прамавугольную форму, верхнія вокны былі паўкруглыя. Будынак быў неатынкаваны, крыты гонтам. Звонку палац заставаўся нязменным да 1939 года, такім яго адлюстраваў на сваім малюнку вядомы мастак-краязнаўца Напалеон Орда. У сярэдзіне будынка ў 1920 г. была зроблена перапланіроўка, у выніку яго старадаўнія асаблівасці былі страчаны. Толькі на першым паверсе захаваліся старыя печы, абліцаваныя буйной зялёнай кафляй. У час 1-ай сусветнай вайны бясследна прапалі старадаўнія творы жывапісу, графікі, скульптуры, мэбля, а таксама сямейныя рэліквіі.
З правага боку двара знаходзіўся невялікі аднапавярховы дом, у якім размяшчаліся кухня і млячарня, у канцы агарода рыштунак для сушкі сыроў і насення.
Бібліяграфія:
Прыход храма святога велікамучаніка і лекара Панцеляймона агр. Пархімаўцы быў заснаваны Рашэннем Гродзенскага аблвыканкама ад 24 красавіка 2014 года № 220 28 красавіка 2014 года і знаходзіцца на стадыі станаўлення. Зараз на прыходзе здзяйсняюцца ўсе набажэнствы і трэбы ў адведзеным пад храм будынку.
15 мая 2021 года, у дзень памяці святых дабраверных князёў-страстацерпцаў Барыса і Глеба, архіепіскап Гродзенскі і Ваўкавыскі Арцемій узначаліў асвячэнне храма ў гонар святога велікамучаніка і лекара Панцеляймона і здзейсніў у ім Боскую літургію.
Бібліяграфія:
В аг. Пархимовцы освятили храм // Официальный портал Белорусской Православной Церкви. — 2021. – 16 мая.: [Электронный ресурс]: URL: http://church.by/news/v-agrogorodke-parhimovcy-arhiepiskop-grodnenskij-i-volkovysskij-artemij-os. — Дата доступа: 12.04.24 г.
Гончарова, С. В Пархимовцах зарегистрирован новый приход / Светлана Гончарова // Бераставіцкая газета. — 2025. — 4 сакавіка.
Пабудавана ў 1860 годзе.
Знаходзіцца ў цэнтры вёскі. Пабудавана з цэглы. Адкрыта пасля заняпаду ў 1992 годзе. Помнік архітэктуры рэтраспектыўна-рускага стылю. Да цэнтральнага кубападобнага аб’ёму па падоўжнай планіровачнай восі далучаны прамавугольная трапезная і паўцыркульная апсіда. У цэнтры і па вуглах пакатага шатровага даху — цыбулепадобныя купалы на барабанах. Галоўны ўваход вылучаны кілепадобным франтонам. У архітэктурным дэкоры фасадаў — лапаткі, какошнікі, цягі, нішы, карнізы.
17 ліпеня 2010 г. вернікі мясцовай і суседніх парафій урачыста адзначылі 150-годдзе царквы. Праасвяшчэнны Арцемій, Епіскап Гродзенскі і Ваўкавыскі, адслужыў Боскую літургію ў саслужэнні благачынных Бераставіцкай, Ваўкавыскай і Свіслацкай благачыній і духавенства раёна, а паломнікі прынялі ўдзел у хрэсным ходзе ад храма прападобнай Еўфрасінні Полацкай у п. Пагранічны да царквы ў гонар Успення Прасвятой Багародзіцы ў в. Гарбачы.
Бібліяграфія:
Царква ў гонар Успення Прасвятой Багародзіцы пабудавана ў 1903 г з цэглы і бутавага каменю на месцы драўлянага храма. Абкружана бутавай агароджай. З боку апсіды храма асобна стаяла каркасная шатровая званіца. Помнік архітэктуры рэтраспектыўна-рускага стылю. Мае нетыповую аб’ёмна-прасторавую кампазіцыю: у аснове цэнтральны кубападобны аб’ем, шатровы дах якога завершаны цыбулепадобным купалам на 8-гранным светлавым барабане. Да сцен цэнтральнага аб’ёму далучаны больш нізкія аднолькавай вышыні пабудовы: з захаду кубападобны прытвор пад 2-схільным дахам, з усходу, поўначы і поўдня — паўкруглыя апсіды. На паліхромным фоне бутавай муроўкі сцен вылучаюцца пабеленыя і атынкаваныя элементы архітэктурнай аздобы — аркатурныя фрызы і прафіляваныя карнізы, прафіляваныя ліштвы арачных аконных праёмаў, вуглавыя лапаткі.
Бібліяграфія:
Кулагін, А. М. Каталіцкія храмы Беларусі / А. М. Кулагін ; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя iмя П. Броўкi, 2008. — 488 с. ББК 85.11(4Беи)я2
НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 1, спр. 1139, арк. 105
Пабудавана з каменю ў 1796г. Па сцвярджэнню доктара архітэктуры А. Кулагіна, пабудаваны як касцёл. Ёсць і другая думка: храм будаваўся як уніяцкая царква. Ва ўсякім выпадку, у шматлікіх архіўных дакументах 1800-1840-х гадоў да адмены ўніяцтва. Масалянская царква неаднаразова ўпамінаецца, як уніяцкая царква.
Помнік архітэктуры позняга барока з элементамі класіцызму. Вырашана прамавугольным высокім аб’ёмам з працяглай паўкруглай апсідай. Плоскасць франтальнага фасада крапавана пілястрамі на 3 праслы і апяразана вытанчан прафіляванымі карнізам і антаблементам. У завяршэнні фасада 4-гранная шатровая вежа-званіца, якая бакавымі валютамі плаўна злучаецца з асноўнай плоскасцю, адзначанай па ўскрайках зграбнымі 2-яруснымі вежачкамі з макаўкамі. Такая ж вежачка вянчае дах над апсідай. Прамавугольныя высока ўзнятыя аконныя праёмы раўнамерна чляняць галоўны, а лучковыя — бакавыя фасады.
У перакрытую плоскай столлю прастору малітоўнай залы з магутнымі аркамі адкрываюцца ўчыненыя над вузкім прытворам хоры. Сцены расчлянёны пілястрамі са спрошчанымі капітэлямі. За перагародкай у апсідзе створана тарцовая рызніца. Апсіда вылучана драўляным 2-ярусным пазалочаным іканастасам канца 19 ст. Яго 2-ярусная кампазіцыя расчлянёна паўкалонамі карынфскага ордэра і прафіляваным карнізам, упрыгожана разным арнаментальным спляценнем акантавага лісця. У левым клірасе знаходзіцца ківот, упрыгожаны арабескавай арнаментальнай разьбой па дрэве. Абраз «Іаан Багаслоў» (1882, мастак МЛ.Пліс). У алтары 2 латунных падсвечнікі з гравіроўкай (вышыня 2,2 м). У 1891 г. прыхаджане на добраахвотныя ахвяраванні набылі для царквы панікадзіла.
Побач з храмам у 2-й пал. 19 ст. пастаўлена бутавая капліца — 4-гранны кубападобны аб’ём пад шатровым дахам. Храм дзейнічае.
Бібліяграфія:
Адной з першых праваслаўных цэркваў на Бераставіччыне з’яўляецца царква Святога Дзмітрыя Салунскага ў Малой Бераставіцы. Гэты помнік архітэктуры рэтраспектыўнага рускага стылю адзначае сёлета 150-годдзе з часу асвячэння.
Мураваны будынак царквы быў асвечаны ў кастрычніку 1866 года. Але ў справах Гродзенскага гістарычнага архіва ўпамінаецца год заснавання царквы 1748-ы. Першым святаром тагачаснай уніяцкай царквы быў Сямён Анацэвіч (1728-1791), бацька знакамітага беларускага гісторыка, археографа, педагога Ігната Анацэвіча, які падкрэсліваў сваё мясцовае паходжанне псеўданімам «Жэгота з Малой Бераставіцы». Справу айца Сямёна прадоўжыў яго старэйшы сын Міхаіл Анацэвіч (1773-1837), канонік Брэсцкі, дэкан Гродзенскі і Сакольскі, святар Малабераставіцкай царквы. Каля яе сцен захаваўся помнік уніяцкаму святару Міхаілу, які заказаў у Пецярбургу Ігнат Анацэвіч. А прывёз помнік у Малую Бераставіцу пляменнік Вацлаў (паводле завяшчання Ігната ад 21 лістапада 1844 г.).
Выгляд тагачаснай царквы апісаны ў «Акце ад 25 ліпеня 1864 г. часовага Губернскага Камітэта па збудаванню і рэканструкцыі праваслаўных цэркваў Гродзенскай губерніі». На двух лістах запісана: «Деревянная православная церковь в селе Малая Берестовица устроена 116 лет тому назад. Представляла собой амбар без главного фасада с ветхой башенкой. Находилась вблизи костела. Иконостас грубой и простой работы католического стиля… Прихожане (всего 2470 душ) объявили готовность пожертвовать на постройку новой церкви по 2 рубля и более, всего составляет 800 рублей».
У тым жа акце гаворыцца, што на будаўніцтва новай царквы прызначаны губернскі архітэктар Восіп Міхаэліс. У ліпені 1864 г. ён складае каштарыс на капітальную перабудову драўлянай царквы ў Малой Бераставіцы агульным коштам 2273 руб.50 кап. Непасрэдным будаўніком царквы быў дваранін з Саколкі Іван Казіміравіч Арлоўскі, які ў 1865 г. заключыў кантракт з Царкоўным Саветам па будаўніцтву Малабераставіцкай царквы. У Савет уваходзілі святар Малабераставіцкай царквы Стэфан Бабулевіч і пяць старэйшын. Гэта мясцовыя шляхцічы Сямён і Дзмітрый Садаўнічыя, Мікалай Ківейша, а таксама Іван Тарасюк і Павел Бацян.
22 лютага 1866 г. будаўнік царквы Іван Арлоўскі нечакана спыняе кантракт па прычыне нявыплаты яму грошаў мясцовым Цар¬коўным Саветам. Урэгуляваць канфлікт прыйшлося Гродзенскаму павятоваму Камітэту па будаўніцтву праваслаўных цэркваў. Яго старшыня генерал-маёр Прасалаў 12 мая 1866 г. дазваляе скласці “Акт пагаднення паміж будаўніком царквы дваранінам Іванам Арлоўскім і Малабераставіцкім Царкоўным Саветам” на пяці ўмовах. У пункце 2 Арлоўскі абяцае скончыць будаўніцтва царквы з устаноўкай іканастаса 26 кастрычніка 1866г. У 5-м пункце Царкоўны Савет абяцае даставіць усе неабходныя будаўнічыя матэрыялы. Пры заключэнні акта прысутнічаў святар Вялікабераставіцкай царквы Ануфрый Шэмяціла, які ў той час таксама быў куратарам будаўніцтва Святамікалаеўскай царквы ў Вялікай Бераставіцы.
Свае абавязацельствы Іван Арлоўскі выканаў, атрымаўшы суму 4 000 рублёў. За будаўніцтвам Малабераставіцкай царквы назіраў губернскі архітэктар Восіп Міхаэліс. У журнале Гродзенскага Камітэта па будаўніцтву праваслаўных цэркваў ад 26 верасня 1866 г. запісана паведамленне архітэктара: «Постройка МалоБерестовицкой церкви уже окончена, за исключением постановки иконостаса и укладки пола, церковь эту предполагается освятить 26 октября 1866 г.».
Вясной 1867 г. новы святар Малабераставіцкай царквы Лукіан Раманоўскі (1838-1872) прымае будынак. Ён скардзіцца на недасканалы іканастас і драўляную падлогу, якая зроблена на скорую руку, і просіць Гродзенскі павятовы камітэт, каб Арлоўскі выправіў недахопы.
Першым, хто ацаніў прыгажосць новай мураванай царквы Св. Дзмітрыя ў Малой Бераставіцы, стаў кампазітар і мастак Напалеон Орда. 4 красавіка 1868 г. ён зрабіў малюнак царквы з боку званіцы, каб падкрэсліць велічнасць будынка (на фота). Мастак вандраваў паміж Малай і Мураванай Бераставіцамі па запрашэнні сям’і Ваўкавіцкіх. Напрыклад, у красавіку Напалеон Орда выканаў таксама малюнкі касцёла Св. Антонія, фундаванага Антонам Ваўкавіцкім у 1851-1859 гг., і палаца Юндзілаў-Солтанаў у Мураванай Бераставіцы.
За свае 150 гадоў існавання храм не прыцярпеў кардынальных змяненняў. Ён дзейнічаў як у часы нямецкай акупацыі, так і ў савецкі перыяд. Менш пашанцавала яго суседу – касцёлу Св. Антонія Падуанскага, які згарэў у 1952 г. і быў адноўлены ў 1991-1994 гг. На працягу ХХ стагоддзя службу ў царкве Св. Дзмітрыя вялі протаіерэі Мікалай Ержыкоўскі, Матфей і Аляксандр Пяцельскія, Уладзімір Шыла. З 1986 г. да сённяшняга часу ў царкве служыць протаіерэй Вячаслаў Бачароў.
Бібліяграфія:
Согласно архивным документам, хранящимся в Российском Государственном историческом архиве, первое упоминание о православной церкви в местечке Берестовица относится ко 2-ой половине 17 века. Первая церковь была униатской, построена из дерева. Службу вёл священник Теодор Заневский (умер в 1696 году). После 1839 года униатская церковь в Великой Берестовице присоединена к русской православной церкви.
Из инвентаря Великоберестовицкой православной церкви 1847 г. следует, что старая церковь в Великой Берестовице была перестроена из дерева в 1818 г. До 1850 года службу проводил священник Николай Вощеллович. Однако к началу 1850-х годов церковь пришла в упадок, и в 1854 году Литовская духовная консистория подняла вопрос по строительству новой каменной церкви в Великой Берестовице. 12 октября 1854 года владелец Великой Берестовицы граф Станислав Осипович Коссаковский (1795-1872), польский дипломат на Российской службе, сенатор и тайный советник, составил обязательство, в котором обязался “…произвести постройку новой церкви в Большой Берестовице в течение трёх лет на месте старой деревянной церкви…”
23 декабря 1854 года Гродненским архитектором Яковом Фардоном был составлен проект и его смета по строительству новой Великоберестовицкой церкви. В 1858 году Гродненское губернское правление напомнило графу С.О. Коссаковскому его обязательство, после чего граф начал вести активную подготовку к строительству. Строительная комиссия одобрила смету на сумму 2 356 рублей 33 копейки.
В 1859 году старая деревянная церковь во имя Святого Николая была разобрана, а из оставшегося после разборки материала была возведена часовня на православном кладбище, где временно проводилась служба. В 1860 году на месте деревянной церкви началось строительство новой каменной церкви, которое растянулось на 8 лет. Финансирование строительных работ производилось графом С.О. Коссаковским. Также к заслугам графа относится пожертвование земли и дома перед церковью для народного училища, в котором преподавали местные священники. В строительстве церкви приняли активное участие жители Большой Берестовицы и близлежащих деревень: Шелепки, Карповцы, Пархимовцы, Мошны, Жабры. Крестьяне помогали рабочей силой, хотя и здесь были определенные проблемы и трудности.
Время Польского мятежа 1863-1864 годов остановило строительство. Затем нехватка материалов и перерывы в финансировании привели к смене архитекторов. Вместо Якова Фардона в сентябре 1864 г. назначен Осип Михаэлис. В 1865 году граф С.О. Коссаковский прекратил финансирование строительства церкви из-за того, что его старый родовой костёл Визитации Пресвятой Девы Марии в Великой Берестовице передали православному духовенству после событий Польского мятежа 1863-1864 годов. Дальнейшее финансирование по строительству церкви Святого Николая производил Гродненский уездный комитет по сооружению православных церквей. Из Ведомости о ходе работ за октябрь 1866 года следует, что наружное строительство церкви было завершено. Оставалось лишь возвести пол и иконостас, который был окончен в мае 1868 года.
22 мая по церковному календарю ежегодно отмечается праздник перенесения мощей Святого Николая Чудотворца в итальянский город Бари. В период празднования Великоберестовицкий священник Онуфрий Шеметилло в 1868 году освятил церковь Святого Николая Чудотворца в присутствии большого количества прихожан, священнослужителей из соседних парафий и города Гродно. Так перед жителями местечка предстал новый долгожданный храм. К концу 1868 года также завершено строительство ворот с колокольней.
Церковь Святого Николая Чудотворца – памятник архитектуры ретроспективно-русского стиля. Здание имеет центральный и крестообразный кубический объем, в середине которого крест завершается двухярусным четырехгранным световым барабаном с луковичным куполом. Фасады разделены арочными оконными проёмами в килевидных карнизах, опоясанными профилированными карнизами и угловатыми лопатками.
За время деятельности храма Святого Николая Чудотворца в нем служили многие священники. В XVII веке – Теодор Заневский, в XVIII веке – Теодор Канцевич, Фома Вощеллович, в XIX веке – Николай Вощеллович (сын Фомы), Онуфрий Шеметилло, Антоний Будзилович, при котором была возведена каменная ограда на кладбище в 1880-90-х годах. Могила А. Будзиловича сохранилась и находится на церковной территории.
В 1950-1960-е годы советское правительство решительно повело борьбу против религии. В 1962 году храм был закрыт, а церковное имущество было передано на хранение в Массолянскую церковь. Долгое время в здании Святониколаевской церкви размещались склады, мастерские, проводились сварочные работы, покраска и другие виды работ, которые не могли не отразиться на состоянии храма. Возвращенное в 1989 году здание храма нуждалось в ремонте.
Время возрождения церкви наступило 24 февраля 1990 года, когда над Большой Берестовицей вновь зазвонили колокола церкви Святого Николая Чудотворца. 9 апреля 1990 года настоятелем храма был назначен протоиерей Виталий Яромич, который возглавляет приход до настоящего времени. За эти годы батюшка сумел сплотить прихожан и создал в общине дружескую атмосферу взаимного доверия и мира, чем снискал у верующих заслуженное уважение.
Заботами и трудами настоятеля и прихожан храм постепенно благоустраивался. Были подведены вода и природный газ, установлено автономное газовое отопление. В 1998 году сделан и установлен новый резной иконостас, а в 1999 году изготовлены пять напольных киотов. Восстановлена каменная ограда вокруг храма. В 2008 году выполнены работы по реконструкции колокольни, на нее был поднят новый купол и водружен освященный крест. В 2009-2010 годах проведена реконструкция кровли храма также с установкой нового купола и креста, установлена новая дубовая входная дверь, заменены окна, сделан ремонт фасада и уложены новые полы в храме, построена купель для крещения взрослых.
При храме под руководством матушки Галины Яромич действует воскресная школа, где с ранних лет детей знакомят с христианскими ценностями, прививают любовь к Богу, Отечеству и родителям, учат быть добрыми, трудолюбивыми, доброжелательными, приходить на помощь слабым и нуждающимся, помнить о предках и традициях. Налажены также катехизические курсы для взрослых, открыта библиотека духовной литературы. Прихожане принимают участие в жизни церкви.
Визитная карточка храма – это хор, который действует с 1992 года. Наряду со взрослыми певцами в нем состоят учащиеся и выпускники воскресной школы. Регентом хора 20 лет является Вера Яромич. Хор является постоянным участником всех богослужений в храме, приходских мероприятий, принимает участие в районных мероприятиях. В репертуаре хора богослужебные песнопения, традиционные христианские песни, колядки, канты. Ежегодно и успешно коллектив принимает участие в Фестивале православных песнопений «Коложский благовест». Хор храма Святителя Николая Чудотворца отличает высокий уровень исполнительского мастерства, о чем свидетельствуют многочисленные победы в конкурсах и фестивалях, в том числе и международного уровня. В январе 2022 года хор занял 1-е место во флешмобе рождественских песен и колядок на призы Патриаршего Экзарха всея Беларуси Вениамина.
Бібліяграфія:
9 мая отмечается всенародный праздник – День Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 годов, в которой советский народ боролся за свободу и независимость своей Родины против фашистской Германии и ее союзников.
День Победы – это не просто праздник, а день памяти погибших, день победы над фашизмом, день поистине со слезами на глазах, слезами радости и горечи потерь.
Великая Отечественная война началась на рассвете 22 июня 1941 года, когда фашистская Германия, нарушив советско‑германские договоры 1939 года, напала на Советский Союз.
Целью фашистских захватчиков было уничтожение советского государства и завладение ресурсами страны. На основе нацистской расовой идеологии проводилось тотальное истребление, порабощение, «онемечивание» мирного населения.
Война длилась почти четыре года и стала самым крупным вооруженным столкновением в истории человечества.
Война, трагедией вошедшая почти в каждую советскую семью, окончилась победой СССР. Акт о безоговорочной капитуляции фашистской Германии был подписан в пригороде Берлина 8 мая 1945 года в 22.43 по центрально‑европейскому времени (по московскому времени 9 мая в 0.43).
Велика цена, заплаченная за Победу. Более 27 миллионов жизней унесла война. Миллионы погибли в концлагерях, стали жертвами бомбардировок, болезней и голода. Миллионы сложили свои головы на полях сражений.
История Великой Отечественной войны – это история великого мужества, героического самопожертвования, триумфа воли во имя будущего всего человечества.
Память о тех, кто отдал свои жизни, защищая Родину, живёт в наших сердцах.
Мы гордимся подвигом наших предков, ценим мир и свободу.
Віктарына, прысвечаная 80-годдзю вызвалення Беларусі ад нямецка — фашысцкіх захопнікаў
Проект Национальной библиотеки Беларуси «Газетные строки читая сердцем. К 80-летию освобождения Беларуси от немецко-фашистских захватчиков» (о публикациях в газетах Советской Беларуси 1944 года, отражающих хронику новостей и событий освобождения нашей страны)
У многіх старажытных гарадах Беларусі была развіта вытворчасць кафлі. Гэта керамічны выраб для абліцоўкі і дэкаратыўнага аздаблення печаў, камінаў, архітэктуры. Кафля вядома на Беларусі з 14 ст. Яна знойдзена ў беларускіх гарадах і мястэчках, дзе былі замкі, палацы, кляштары, сядзібы. У навуковай літаратуры Беларусі апісаны звыш 30 гарадоў, дзе была выяўлена археолагамі кафля і керамічная аздоба камінаў. Кафля атрымала назву па месцы знаходкі. Напрыклад, кафля Лідская, Гродзенская, Полацкая, Мірская, Заслаўская і інш. Да гэтага ліку можна дадаць і Вялікую Бераставіцу.
Адваротны бок фрагмента кафлі мае ляпную фармоўку з квадратным вусцем. Гэтая акалічнасць у дадатак з невысокай якасцю рэльефу падказваюць аб мясцовай вытворчасці кафлі. Знойдзены фрагмент Бераставіцкай кафлі паліваны зялёным эмалем. Гэты колер быў распаўсюджаны на тэрыторыі Беларусі ў 17 – пач.18 ст. Рэканструкцыя фрагмента кафлі па вертыкальнай і гарызантальнай восі дае памер пласціны 20 х 20 см, які адпавядае паліванай кафлі на Беларусі ў 17 – 18 ст. (Нарыклад, Мінская кафля і Мірская кафля).
На Бераставіцкай кафлі адсутнічае рамка. Гэта стылевы прызнак кафлі 17 – пач.18 ст., які называецца “дывановы”. Арнамент яго складаецца з некалькіх частак, аб’яднаных адным малюнкам стылізаванага ўзора. (Напрыклад, Віцебская кафля, Лідская кафля).
Выява геральдычнай ліліі на Бераставіцкай кафлі мае падабенства з гербам “Газдава” роду Пацаў. Адзін з яго прадстаўнікоў звязаны з гісторыяй Вялікай Бераставіцы ХVII ст. Гэта Сафія Пац (?- 1665), падканцлерка літоўская, жонка Яна Казіміра Хадкевіча (1616 – 1660), апошняга ўладальніка Вялікай Бераставіцы з роду Хадкевічаў. Сафія Пац была апякункай старога касцёла Звеставання, якому фундавала вялікі звон у 1661 г. У тым жа годзе яна выдала замуж сваю дачку Ганну Хадкевіч за ваяводу валынскага Ежы Яна Мнішка. Магнацкі род Мнішкаў узвысіў Бераставіцу да статуса “Вялікая” праз Магдэбургскі Прывілей 1754 г., аднавіў у мурах касцёл Звеставання Панны Марыі. У часы Мнішкаў дзейнічаў гаспадарчы двор з майстэрнямі па вуліцы Луненскай (зараз вул. Дзяржынскага). Двор знаходзіўся на тым месцы, якое цяпер займае Бераставіцкі масласырзавод. Гэта старажытная частка Вялікай Бераставіцы і месца знаходкі Бераставіцкай кафлі, якая адпавядае часу вытворчасці 17 – 18 ст.
На жаль, на тэрыторыі Вялікай Бераставіцы не вяліся археалагічныя даследаванні. Толькі выпадковыя знаходкі жыхароў адкрываюць нам страчаную спадчыну Бераставіччыны. Гэтаму спрыяе Год гістарычнай памяці, прасякнуты словамі нашага гісторыка з Малой Бераставіцы Ігната Анацэвіча: “Гісторыя запальвае ў сумленных сэрцах агонь любові да роднага краю”.
Бібліяграфія:
Втарушын, А. Бераставіцкая кафля XVII — XVIII стагоддзяў / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 2022. — 30 верасня (№ 75). — С. 12. ББК 99
Втарушын, А. Кафля з Вялікай Бераставіцы / Андрэй Втарушын // Краязнаўчая газета. — 2022. — кастрычнік (№ 38). — С. 3. ББК 99
Антонава, Г. Уладар чатырох стыхій / Галіна Антонава // Культура. — 2021. — 11 верасня (№ 37). — С. 12. ББК 74
Пра Сяргея Нагаева, майстра керамічных вырабаў з г. Смаргоні Гродзенскай вобласці.
Беларуская кераміка: альбом / аўт. тэксту i склад. В.Г. Гаўрылаў. — Мінск: Беларусь, 1984. — 175 с.
Белявец, А. Керамічны выраб (імбрык) / падрыхтавала Алеся Белявец // Мастацтва. — 2019. — № 2. — С. 6—7. ББК 85.125(4Беи)
Врублевская, Т. Под роспись: керамическое производство под Кореличами может стать знаковой точкой туристических маршрутов / Татьяна Врублевская // Советская Белоруссия. — 2020. — 20 ноября. — С. 13. ББК 74
Елатомцева, Ирина Михайловна. Шедевры мировой керамики: исторические метаморфозы стилистики / И. М. Елатомцева. — Минск : Беларусь, 2008. – 287 с.
Ковальчук, Л. Н. Майолика: [хрупкая вечность] / Л. Н. Ковальчук; [фото Ю. А. Войны, О. А. Климовича]. — Минск: Беларусь, 2022. — 62, [1] с. — (Энциклопедия народного мастера) ББК 85.125
Мартинкевич, А. Viva, керамика! / Алла Мартинкевич; фото Александра Кушнера // Советская Белоруссия. Спецвыпуск. Октябрьскому району Минска — 80 лет. — 2018. — 15 марта. — С. 12. ББК 35.41(4Беи)
Мачабели, Кити Георгиевна. Алде Какабадзе: керамика: альбом / К. Мачабели.- М. : Советский художник, 1981. — 14с. — (Мастера советского искусства).
Сямёнава, А. Сонца на талерцы: кераміка Уладзіміра Кандрусевіча ў мемарыяльным музеі-майстэрні Заіра Азгура / Алена Сямёнава // Мастацтва. — 2021. — № 1. — С. 6—7. ББК 85.125(4Беи)
Большая частка жыхароў нашага мястэчка ведае, што такое бераставіцкія “чваракі” і дзе яны знаходзяцца. Трапіць туды з цэнтра можна ідучы напрасткі вузкай зарослай сцежкай уздоўж правага берага рэчкі (возера), мінаючы злева раённую бальніцу і былы графскі парк альбо іншым шляхам – праз вуліцу Матросава.
Чваракі – слова польскага паходжання (czworaki), але нягледзячы на гэта шырока распаўсюджана ў Заходняй Беларусі. Гэтым тэрмінам абазначалі баракі (дамы) для чатырох батрацкіх сем’яў. Бераставіцкія “чваракі” – гэта два старых дома, якія размешчаны ўпоперак дарогі, з дробнымі гаспадарчымі пабудовамі пры іх. У мінулым тут пражывалі сем’і парабкаў (прыслугі), якія працавалі ў графскім маёнтку. Абодва гэтыя дамы, яшчэ жылыя да сённяшняга дня, маюць прадаўгаватую форму, а іх сцены складзены з цэглы і накрыты двухсхільнымі дахамі.
Дык вось цікава, што пабудаваны гэтыя дамы ў розныя часы. Правы будынак (ад рэчкі) – больш старэйшы. Паходзіць ён яшчэ з царскіх часоў (перыяд Расійскай імперыі). Верагодна, што ўзведзены ён быў пры Юзэфе Станіславе Касакоўскім. А дом злева быў пабудаваны ўжо ў міжваенны (“польскі”) перыяд. Узвялі яго напрыканцы 30-х гадоў выключна для будучых работнікаў графскага бровару. Бераставіцкія старажылы гавораць, што ў апошні перадваенны год будынак быў ужо поўнасцю заселены.
Справа ў тым, што Касакоўскія незадоўга да пачатку вайны скончылі будаваць у маёнтку ўласны бровар (польск.“gorzelnia”) – міні-завод па вырабу чыстага спірту.
У якасці сыравіны павінны былі выкарыстоўвацца збожжа і бульба. Зазначым, што такога роду вытворчасць была прыбытковай ва ўсе часы. Двухпавярховы корпус бровара быў складзены з палявых камянёў і накрыты ліставым жалезам. Цікава, што Касакоўскія перад самай вайной ўзводзілі ў сваім маёнтку адначасова тры будынкі – бровар, левы “чварак” для яго работнікаў і двухпавярховы каменны збожжасклад.
Сцены склада не захаваліся да сённяшняга дня. Яго руіны стаялі да 2018 года. Магчыма, што склад прызначаўся для захоўвання збожжа на выраб спірту. Будынак самога бровара знаходзіўся напрыканцы каштанавай алеі (цяпер вуліца Каштанавая), калі ісці да рэчкі, з левага боку ад дарогі. Кажуць, што ўладальнікі маёнтка нават закупілі ўсё неабходнае абсталяванне. Але запусціць працэс вытворчасці не паспелі – надышоў верасень 1939 года. Далейшы лёс усёй графскай гаспадаркі агульнавядомы. А ў пасляваенныя гады будынак бровара быў цалкам разабраны.
Бібліяграфія:
Страчаны помнік архітэктуры рэгіянальнага значэння. Мураванае гаспадарчае збудаванне – стадола была ўзведзена ў 1938 г. у маёнтку Касакоўскіх “Вялікая Бераставіца”. Будынак знаходзіўся на сучаснай вуліцы Матросава. Рэшткі стадолы разабраны ў канцы студзеня 2018 г.
Стадола (польск.), яна ж авін (бел.), сушка, рыга, асець (рус.) – збудаванне для сушкі жыта ў снапах. Стадолы часцей за ўсё бываюць з дрэва рубленыя, плеценыя, гліняныя, рэдка – мураваныя. У Вялікай Бераставіцы знаходзіўся менавіта рэдкі від пабудовы – мураваная стадола. Інтэр’ер будынка меў часткі: яму для вогнішча, рашоткі-сушыла і часткі для малацьбы калосся.
Бераставіцкая стадола ўяўляла сабой прамавугольнае збудаванне (12 х 6 м.) з вялікіх чэсаных камянёў і двума радамі аконных праёмаў. Сцены былі складзены з камянёў рознай велічыні і памераў. Над арачным уваходам знаходзіўся закладны камень з выявай герба Слепаўрон графскага роду Касакоўскіх і годам пабудовы “1938”. Падчас першага пасляваеннага рамонту герб быў затынкаваны. Паўвальмавы драўляны дах быў накрыты гонтай, які згарэў у гады Вялікай Айчыннай вайны (1941-1945). Але, пазней, у 1946 г. дах быў адноўлены, і пэўны час стадола выкарыстоўвалася як склад. Аб гэтым сведчаць дакументы Дзяржаўнага архіва Гродзенскай вобласці.
Пасля ўзвядзення раённай бальніцы (1952 – 1978) на тэрыторыі маёнтка Касакоўскіх былая стадола страціла сваё прызначэнне і прыйшла ў заняпад. Доўгі час гаспадарчае збудаванне стаяла ў руінах. Бераставіцкая стадола не знайшла прымянення ў наш час і канчаткова разбурана ў канцы студзеня 2018 г. Знешні і ўнутраны выгляд мураванай стадолы захаваўся на фотаздымках ХХ – пачатку ХХІ ст.
Бібліяграфія
Жвалеўскі Л.А. і інш. Аб маёнтках і іх уладальніках. Вялікая Бераставіца. /Памяць. Бераставіцкі раён. Гісторыка-дакументальная хроніка. – Мінск. БЕЛТА. 1999 – С.560-562
Федарук А.Т. Старинные усадьбы Гродненщины. Берестовицкий – Ивьевский районы. /А.Т. Федарук — Минск. Беларусь. 2014 – 543 с.: ил.
Уладзімір Сыраквашын нарадзіўся ў 1988 годзе ў аг. Пархімаўцы. Тут скончыў мясцовую школу, а потым у Бераставіцкім ліцэі атрымаў спецыяльнасць электрагазазваршчыка. Пасля заканчэння ліцэя Уладзімір працаваў зваршчыкам у СВК “Пархімаўцы”, завочна вучыўся ў Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі. Цяпер у яго шмат спецыяльнасцяў: і зваршчык, і слесар, і кіроўца, і інжынер-механік. Але сярод іх перавагу ён аддае ўсё ж такі зварцы, бо яму заўсёды падабалася працаваць з металам, надаваць яму жаданыя формы. Таму пасля службы ў войску Уладзімір з’ехаў працаваць у Гродна, цяпер ён займаецца вырабам кованых платоў, парэнчаў, лесвіц, агароджаў і іншых вырабаў з металу.
Уладзімір сваю творчую натуру рэалізуе ў стварэнні цікавых мадэляў з металалому. У ход ідзе ўсё, што паддаецца зварцы: гайкі, балты, падшыпнікі, свечкі, шайбы і іншыя адпрацаваныя аўтазапчасткі, кавалкі бляхі. З іх з’яўляюцца дзіўныя машынкі, матацыклы, квадрацыклы, верталёты і іншыя мадэлі.
Галоўная праблема — знайсці патрэбны матэрыял. Людзі, якія ведаюць пра яго захапленні, аддаюць яму адпрацаваныя запчасткі ад сваіх аўтамабіляў, нешта застаецца пасля рамонту сваёй машыны.
А яшчэ ў Уладзіміра ёсць мара стварыць маштабную металічную скульптуру метра на чатыры ў вышыню, якую можна было б паставіць, напрыклад, дзе-небудзь у парку. Ён нават гатовы выканаць усю працу бясплатна, толькі б яму далі на гэта дазвол і далі патрэбны метал.
Бібліяграфія:
Миклаш, И. В его руках оживает металл / Ирина Миклаш // Бераставіцкая газета. — 2016. — 23 ліпеня (№ 56). — С. 4. ББК 74
Пляценнем дэкаратыўных вырабаў з газет Алена Сталярэўская пачала займацца з 2014 года. За гэты час зрабіла шмат разнастайных вырабаў з газетнай паперы: чаравічкі, вазачкі, шкатулкі рознай формы і расфарбоўкі, хлебніцы, лукошка для рукадзельніц, кошыкі і проста дэкаратыўныя штучкі.
З сакрэтам майстэрства Алена Сталярэўская пазнаёмілася ў Інтэрнэце, тэхніка выканання вырабаў заключаецца ў згортванні газет у трубачкі і пляценні з іх вырабаў па прынцыпе падобнага з пляценнем з лазы або саломы. Асноўны сакрэт крыецца ў тым, што газетныя трубачкі загадзя трэба ўвільгатняць, каб яны роўна клаліся і не пакідалі прасветы. Пасля гатовыя прадукты творчасці Алена Сталярэўская афарбоўвае, пакрывае акрылавым лакам, каб яны не жаўцелі, і па жаданні дэкаруе іх такім спосабам як дэкупаж (тэхніка ўпрыгожвання, з дапамогай выразанага (або выдранага) малюнка, якое прыляпляецца на паверхню нарыхтоўкі і затым замацоўваецца лакам).
У 2016 годзе ў Бераставіцкай раённай бібліятэцы ім. А. М. Кавалеўскага была арганізавана выстава «Карнавал фантазій з газетнай паперы». Для ўсіх жадаючых, хто захацеў авалодаць майстэрствам стварэння вырабаў з газетнай паперы, Алена Сталярэўская правяла майстар-клас. Прысутныя ахвотна ўнікалі ў тэхніку пляцення.
Майстрыха, у сваю чаргу, падтрымлівала пачаткоўцаў умельцаў і распавяла гісторыю пра тое, як упершыню сама асвойвала газетнае пляценне.
Бібліяграфія:
2. Предко, Ю. Мастер на все руки / Юлия Предко; фото // Бераставіцкая газета. — 2018. — 24 лютага. — С. 8.
Ірына Аляксандраўна Панок захапляецца вырабам цацак у тэхніцы валяння з воўны, ваты, абрэзкаў шыцця. Жанчына дэманструе свае працы ў музеі Вавёркі, дзяржаўнай установе культуры «Бераставіцкая раённая бібліятэка імя В. М. Кавалеўскага», ва ўстановах адукацыі раёна, дае майстар-класы для людзей розных узростаў.
Пра тое, што Ірына Аляксандраўна захапляецца вырабам цацак і лялек у тэхніцы валяння з воўны, ласкутнага шыцця і з ваты, мы ўжо пісалі ў раённай газеце. Жанчына выстаўляла свае працы ў музеі Вавёркі, давала майстар-клас у аддзяленні дзённага знаходжання для грамадзян пажылога ўзросту Тэрытарыяльнага цэнтра сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва. Ёлачныя цацкі ў выглядзе фігурак людзей у старадаўняй сялянскай вопратцы, лапікавыя лялькі, звярка з воўны, кветкавыя кампазіцыі — усяго каля сарака работ — сапраўды выглядаюць казачнымі персанажамі. У іх жыве душа майстра і бачны своеасаблівы аўтарскі стыль. Найлепш адзін раз убачыць, чым сто разоў пачуць.
Бібліяграфія:
2. Гончарова, С. Кукольная сказка Ирины Панок // Светлана Гончарова // Бераставіцкая газе. — 19.05.2018 г.
Ганна Іванаўна Гарбачэўская працавала каля дваццаці год маляром у ПМК-141, а затым працавала прыбіральшчыцай у гаргазе. Вязанне кручком для Ганны Іванаўны — справа душы і адпачынак. А яе творы выклікаюць захапленне і дораць радасны настрой.
Карункі з нітак зачаравалі Г.І.Гарбачэўскую яшчэ ў дзяцінстве. Вязанню кручком яна навучалася ў сваёй цёткі Уладзі, бацькавай сястры. Уладзіслава Андрэеўна Майкоўская адмысловая майстрыха, яна хораша вышывала, ткала, шыла, вязала кручком і пруткамі. Ад яе Ганна Іванаўна пераняла асновы вязання карункаў і з таго часу ўсё сваё жыццё займаецца гэтым даўнім народным дэкаратыўна-прыкладным мастацтвам. Сама прыдумвае ўзоры, сама падбірае колеры. Звязаць падвазонніцу ці дарожку займае ў яе два-тры вечары. Больш складаныя рэчы, безумоўна, патрабуюць больш часу. Ганна Іванаўна аздабляла карункамі абрусы, навалачкі, прастыні, накідкі на падушкі, прадметы дэкору, цацкі.
Бібліяграфія:
Навуковец, доктар медыцынскіх навук, дацэнт (1988), прафесар Гродзенскага медыцынскага ўніверсітэта. Нарадзіўся ў 1933 г. у в. Карпаўцы. Вучыўся ў Вялікабераставіцкай сярэдняй школе, але за паўтара месяца да выпускных экзаменаў у красавіку 1952 г. як член сям’і кулака разам з роднымі быў вывезены ў Казахстан. Там здаў экзамены за сярэднюю школу. Працаваў настаўнікам пачатковых класаў. У 1960 г. скончыў Казахскі медыцынскі інстытут. Працаваў хірургам у г. Гур’еў. У 1964 г. пераехаў у Гродна. Скончыў аспірантуру (1968) на кафедры агульнай хірургіі, у 1971 г. абараніў кандыдацкую і ў 1980 г. доктарскую дысертацыі. З 1967 г. працаваў на кафедры агульнай хірургіі. З 1990 г. загадчык кафедры немедыкаментознай тэрапіі. Апублікаваў 114 навуковых прац, сааўтар манаграфіі і аўтар трох вынаходніцтваў па хірургіі, 51 рацыяналізатарскай прапановы.
Навуковыя працы:
Краязнаўца, заслужаны работнік культуры Беларусі (1982). Нарадзіўся ў 1921 г. у в. Краснае. У 1940 г. вучыўся ў педвучылішчы ў г. Беласток, але закончыць яго перашкодзіла вайна. Пасля вайны скончыў Ваўкавыскае педвучылішча, Гродзенскі педагагічны інстытут імя Я. Купалы. Настаўнічаў у школах Свіслацкага раёна, 1960 г. — працаваў дырэктарам школы-інтэрната, сярэдняй школы імя К. Каліноўскага ў г.п. Свіслач, раённага краязнаўчага музея, адным з арганізатараў якога быў сам. Многа зрабіў па ўвекавечванні памяці паплечнікаў К. Каліноўскага, зборы краязнаўчых матэрыялаў па гісторыі Бераставіччыны і Свіслаччыны. Выдатнік народнай асветы, узнагароджаны медалём “За працоўную доблесць”, Граматай Вярхоўнага Савета БССР, польскімі ўзнагародамі.
Бібліяграфія:
Асноўныя артыкулы:
Літаратура пра А.С. Палубінскага:
Навуковец, педагог, кандыдат сельскагаспадарчых навук (1984), дацэнт (1993). Нарадзіўся ў 1947 г. у в. Падбагонікі Бераставіцкага р-на. Вучыўся ў Алекшыцкай, затым у Малабераставіцкай сярэдніх школах. Скончыў гродзенскі сельскагаспадарчы інстытут (1970), працаваў аграномам на Жабінкаўскай раённай станцыі аховы раслін у Брэсцкай вобл., у вучэбна-вопытнай гаспадарцы “Прынёманскі”, старшым навуковым супрацоўнікам у Беларускім навукова-даследчым інстытуце аховы раслін. З 1987 г. у Гродзенскім сельскагаспадарчым інстытуце: дэкан факультэта аховы раслін (1990-1995), загадчык кафедры энтамалогіі і біялагічнай аховы раслін (1996-2001). З 2001 па 2012 гг. – загадчык кафедры фітапаталогіі і хімічнай аховы раслін Гродзенскага дзяржаўнага аграрнага ўніверсітэта.
Бібліяграфія:
Асноўныя працы М.Н. Лукашыка:
Літаратура пра М.Н. Лукашыка:
(13.07.1984, г.п. Вялікая Бераставіца), беларускі гісторык, педагог. Кандыдат гістарычных навук (2013), дацэнт. Скончыла Вялікабераставіцкую сярэднюю школу (2001), у 2006 г. — гістарычны факультэт Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Я. Купалы. У 2008 г. скончыла магістратуру і ў гэтым жа годзе паступіла ў аспірантуру па спецыяльнасці “Айчынная гісторыя” пры кафедры гісторыі Беларусі (навуковы кіраўнік – прафесар І.П. Крэнь). У 2013 г. абараніла дысертацыю на атрыманне вучонай ступені кандыдата гістарычных навук па тэме: “Мястэчкі Заходняй Беларусі (1921-1939 гг.): сацыяльна-эканамічнае і культурнае развіццё”. Намеснік дэкана факультэта гісторыі, камунікацыі і турызму па ідэалагічнай і выхаваўчай рабоце, выкладчык кафедры сацыялогіі і спецыяльных сацыялагічных дысцыплін. Атрымала гранты і навуковыя стыпендыі: Беларускага рэспубліканскага фонда фундаментальных даследаванняў (Беларусь, два разы, у 2010-1012 гг. і ў 2013-2015 гг.), Касы імя Ю.Мяноўскага (Польша, 2011 г.), Польскага камітэта па справах ЮНЭСКА (Польша, 2011 г.) Цэнтра Чэйза па развіццю іўдаікі на рускай мове (Ізраіль, 2011 г.). Аўтар 30 навуковых публікацый.
Бібліяграфія:
Асноўныя працы:
Літаратура пра Г.С. Касяноўскую:
Вучоны ў галіне ветэрынарыі, педагог, доктар ветэрынарных навук (1977), прафесар (1979), член-карэспандэнт акадэміі аграрных навук Рэспублікі Беларусь (1992-2002), член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (2003), Ганаровы прафесар Кэмррыджскага (2002) і Калумбійскага (2003) універсітэтаў. Нарадзіўся 1 студзеня 1938 г. у в. Даўбянкі Бераставіцкага р-на.Вучыўся ў Пархімаўскай сямігадовай, потым у Малабераставіцкай сярэдняй школах. Скончыў Віцебскі ветэрынарны інстытут (1961). У 1961 — 1963 гг. працаваў галоўным ветурачом у саўгасе “Скідальскі” Гродзенскага раёна. У 1966 г. скончыў аспірантуру пры Віцебскім ветэрынарным інстытуце. З 1967 г. празектар, асістэнт, дацэнт, прафесар кафедры Віцебскага ветэрынарнага інстытута. З 1979 г. — там жа загадчык кафедры тэрапіі сельскагаспадарчых жывёл, з 1989 г. прарэктар інстытута па навуковай рабоце. З 2004 г. прафесар віцебскай ордэна “Знак Пашаны” дзяржаўнай акадэміі ветэрынарнай медыцыны. Апублікаваў звыш 600 навуковых прац, у тым ліку 7 манаграфій, 4 падручніка, 3 даведніка. Аўтар 11 вынаходстваў і патэнтаў, аўтар і сааўтар дыягнастычных, лячэбна-прафілактычных прэпаратаў і імунакарэктараў, вытворчаць якіх наладжана ў Беларусі. Распрацаваў і апрабаваў інфармацыйныя тэхналогіі і прагрэсіўныя вучэбна-метадычныя дапаможнікі, якія рэалізаваны ў вучэбных працэсах вышэйшых навучальных устаноў Рэспублікі Беларусь і краін СНД. Член рэдкалегіі і аўтар каля ста артыкулаў “Беларускай ветэрынарнай энцыклапедыі”. Лаўрэат прэміі Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Беларусь (1997) за цыкл прац “Вывучэнне заканамернасцяў фарміравання імуннага статуса, высвятлення механізмаў развіцця імунапаталогіі жывёл, стварэнне прэпаратаў для дыягнастычных, лячэбных і прафілактычных цэляў”. Асноўныя працы: “Гематалагічны атлас сельскагаспадарчых жывёл” (Міснк, 1986), “Імуналогія і імунапаталогія хваробаў маладняку” (Мінск, 1993), “Унутраныя незаразныя хваробы жывёл” (СПб., 2002, у сааўт.).
Бібліяграфія:
Асноўныя працы:
Літаратура пра І.М. Карпуця:
Доктар гістарычных навук (1990), прафесар (1992). Нарадзілася ў 1938 г. у в. Падбагонікі. Скончыла Малабераставіцкую сярэднюю школу (1954), Уладзікаўкаўказскі педагагічны універсітэт (1962), Вышэйшую партыйную школу пры ЦК КПСС (1968), аспірантуру Акадэміі грамадскіх навук пры ЦК КПСС (1974). Працоўную дзейнасць пачала ў 1955 г. на будоўлях г. Арджанікідзе, куды трапіла па камсамольскай пуцёўцы. Працавала рабочай, сакратаром камітэта камсамола будтрэста, першым сакратаром Прамысловага райкома камсамола, другім сакратаром абкома камсамола, намеснікам загадчыка аддзела прапаганды і агітацыі абкома партыі. З 1974 г. у Маскве: загадчык аддзела ў Музеі Кастрычніцкай рэвалюцыі, намеснік дырэктара Інстытута павышэння кваліфікацыі кіруючых кадраў Акадэміі грамадскіх навук. З 1990 намеснік загадчыка кафедры нацыянальных і федэральных адносін у Расійскай акадэміі народнай гаспадаркі і дзяржаўнай службы пры Прэзідэнце Расійскай Федэрацыі. Распрацавала аўтарскі вучэбны курс “Нацыянальныя меньшасці і карэнныя малаколькасныя народы ў нацыянальнай палітыцы Расійскай Федэрацыі”. З’яўляецца аўтарам вучэбных і вучэбна-метадычных дапаможнікаў: “”Нацыянальныя меньшасці ў Расіі” (М., 1993), “Нацыянальныя меньшасці ў Расійскай Федэрацыі” (М., 2007), “Дзяржаўная нацыянальная палітыка і кіраванне этнапалітычнымі працэсамі. Вучэбна-метадычны комплекс” (М., 2009, у сааўтар.). “Тэорыя і гісторыя нацый і нацыянальных зносін. Вучэбна-метадычны комплекс (М., 2009, у сааўтар.), “Этнагенез народаў Расіі і сучасныя міжнацыянальныя працэсы. Вучэбна-метадычны комплекс” (М., 2009), “Карэнныя малаколькасныя народы Расійскай Федэрацыі. Вучэбна-метадычны дапаможнік” (М. 2011, у сааўтар.), “Еўразійская прастора і фарміраванне еўразійскай цывілізацыі / Міжнародная навукова-практычная канферэнцыя “Еўразійства: ад дыялога да ўзаемадзеяння” Да 20-годдзя выступлення ў МДУ імя М.В. Ламаносава Прэзідэнта Казахстана Н.А. Назарбаева. Тэзісы дакладаў” (М. 2014), “ Інтэграцыйныя зносіны Расіі і Казахстана як аб’ектыўны працэс” (Этнасоцыум і міжнацыянальная культура.- 2014.- №1, у сааўтар.)
Бібліяграфія:
Асноўныя навуковыя працы:
Літаратура пра К.У. Калініну:
(1975, в. Плябанаўцы) – навуковец, педагог, кандыдат сельскагаспадарчых навук (2004), дацэнт. У 1992 г. скончыў Канюхоўскую сярэднюю школу, у 1996 г. – Гродзенскі сельскагаспадарчы інстытут. З 1997 г. па 2000 г. вучыўся ў аспірантуры Беларускага навукова-даследчага інстытута па земляробству (г. Жодзіна). З 2000 г. працуе ў Гродзенскім дзяржаўным аграрным універсітэце: асістэнт, старшы выкладчык, дацэнт кафедры агульнага земляробства. У 2004 г. абараніў кандыдацкую дысертацыю па тэме “Аптымізацыя ўмоў фарміравання высокапрадуктыўнага пасеву вузкалістнага лубіну на насенне ў заходнім рэгіёне Рэспублікі Беларусь”. З 2010 г. – дэкан агранамічнага факультэта. Апублікаваў больш за 40 навуковых і 25 вучэбна-метадычных прац.
Бібліяграфія:
Асноўныя навуковыя публікацыі:
Літаратура пра А.Ч. Кажанеўскага:
obshchego-zemledeliya
(21.02 (05.03).1895, в. Кашанцы – 27.08.1937), беларускі археолаг. З сялян. Скончыў Свіслацкую настаўніцкую семінарыю (1915) і БДУ імя Леніна (1929). Удзельнік грамадзянскай вайны. З 1932 г. — навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі АН БССР. Даследаваў стаянкі палеаліту (Бердыш, Юравічы), жалезнага веку (Банцараўшчына), помнікі розных эпох Тураўшчыны. У 1927 г. вёў раскопкі на гарадзішчы ў Тураве, атрымаў першыя матэрыялы, характэрныя для старажытнага горада. Вывучаў культуры плямён, якія жылі ў басейне Дняпра, на левабярэжных прытоках Прыпяці і Заходняй Дзвіны, збіраў матэрыялы для археалагічнай карты Беларусі. Займаўся вывучэннем старажытнага Мінску. Разам з Аляксандрам Ляўданскім і Сяргеем Дубінскім з’яўляўся адным з аўтараў трохтомнага выдання “Працаў” – навуковага зборніка Інбелкульта па археалогіі. Падрыхтаваны вучонымі чацверты том “Працаў” не пабачыў свет – быў знішчаны органамі НКВД у наборы. Арыштаваны ў 1937 г. Расстраляны 28 жніўня 1937 г. па абвінавачванні ў шпіянажы на карысць Польшы. Рэабілітаваны 16 кастрычніка 1958 г.
Бібліяграфія:
Асноўныя працы:
Літаратура пра А.Д. Каваленю:
(1984, г.п. Вялікая Бераставіца), навуковец, кандыдат медыцынскіх навук (2011), дацэнт. У 2001 г. скончыў Вялікабераставіцкую сярэднюю школу, у 2007 г. – Гродзенскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт па спецыяльнасці “Лячэбна-прафілактычная справа”. У 2007-2008 гг. прайшоў стажыроўку па тэрапіі ў Гродзенскай абласной клінічнай бальніцы. У 2008 г. працаваў у ЦРБ у г. Свіслач. У гэтым жа годзе паступіў у аспірантуру на кафедру гаспітальнай тэрапіі ГрДзМУ па спецыяльнасці “Кардыялогія”. У 2011 г. атрымаў стыпендыю Прэзідэнта РБ для аспірантаў. У гэтым жа годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю пад кіраўніцтвам члена-карэспандэнта НАН Беларусі доктара медыцынскіх навук, прафесара Віктара Аляксандравіча Сняжыцкага, рэктара Гродзенскага медыцынскага ўніверсітэта. У 2013 г. быў адзначаны граматай рэктарата ГрДзМУ “За высокія творчыя дасягненні і ўклад у навуковую дзейнасць”, у 2014 г. – граматай Міністэрства адукацыі “За шматгадовую плённую педагагічную дзейнасць, паспяховае кіраўніцтва працамі студэнтаў пераможцаў ХХ Рэспубліканскага конкурсу навуковых прац студэнтаў”, у 2015 г. – граматай Гродзенскага абласнога Савета дэпутатаў “За асабісты ўклад ў развіццё медыцынскай навукі і практычнай аховы здароўя, дасягненняў у справе падрыхтоўкі высокакваліфікаваных спецыялістаў”. У 2013 г. атрымаў грант Еўрапейскай асацыяцыі рытму сэрца на выкананне навукова-даследчай працы на базе Інстытута сардэчна-сасудзістых захворванняў Бірмінгемскага ўніверсітэта ў Вялікабрытаніі, які мае ўнікальную па ўзроўню аснашчанасці дыягнастычную лабараторыю. Тэма даследавання – “Вывучэнне фундаментальных пытанняў патагенезу фібрыляцыі перадсердзяў і фіброзу міякарда”. З 2011 г. – асістэнт кафедры гаспітальнай тэрапіі. У цяперашні час – дацэнт 1-й кафедры ўнутраных хвароб, намеснік дэкана факультэта замежных студэнтаў ГрДзМУ.
Бібліяграфія:
Асноўныя працы:
Літаратура пра М.С. Дзешка:
Навуковец і педагог, кандыдат гістарычных навук (1973). Нарадзіўся ў 1931 г. у в. Плюскалаўцы. Скончыў Вялікабераставіцкую сярэднюю школу (1951), БДУ імя Леніна (1957). Працаваў выкладчыкам гісторыі ў Бераставіцкім раёне (Лішкаўская сямігодка), у Гродзенскім дзяржаўным гісторыка-археалагічным музеі, у Гродзенскай абласной арганізацыі таварыства “Веды”, у Гродзенскім медінстытуце. Завочна скончыў аспірантуру пры БДУ імя Леніна. Працаваў у Гродзенскім педінстытуце (потым універсітэт) імя Я. Купалы, 15 гадоў кіраваў кафедрай агульнай гісторыі, з 1977 г. — дацэнт. Мае больш за 30 навуковых публікацый. Памёр у 1998 г.
Бібліяграфія:
Літаратура пра І.Ф. Дзешка:
Навуковец і педагог. Нарадзіўся ў 1953 г. у в. Пыхоўцычы. Скончыў Малабераставіцкую сярэднюю школу (1970), факультэт прыкладной матэматыкі БДУ імя Леніна (1976). Там жа працаваў выкладчыкам на кафедры агульнага (1976-1983), потым сістэмнага праграміравання (1983-1987), у 1987-1991 гг. – асістэнт кафедры матэматычнага забеспячэння сістэм аўтаматызаванага праектавання на факультэце прыкладной матэматыкі і інфарматыкі. З 1991 – асістэнт, старшы выкладчык кафедры эканамічнай інфарматыкіэканамічнага факультэта БДУ. Апублікаваў больш за 40 навуковых прац. Аўтар навукова-папулярнай кнігі “Введение в страну ЭВМ» (1984), вучэбнага дапаможніка “Асновы інфарматыкі. Лабараторны практыкум для студэнтаў эканамічнага факультэта” (Мінск, 2005). Больш за 10 яго распрацовак укаранёны ў вытворчасць у Беларусі і ў краінах СНД. Узнагароджаны сярэбраным медалем ВДНГ.
Бібліяграфія:
Асноўныя працы:
Літаратура пра М.І. Громку:
(09.03.1986, в.Лішкі), навуковец, магістр юрыдычных навук (2010). У 2003 г. закончыла Макараўскую сярэднюю школу, у 2008 г. — юрыдычны факультэт Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы, у 2010 г. – магістратуру Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта па спецыяльнасці «Юрыспрудэнцыя”. У 2016 годзе закончыла аспірантуру БДУ. Працуе старшым выкладчыкам на кафедры міжнароднага права юрыдычнага факультэта ГрДУ. Сфера навуковых інтарэсаў – міжнародная ахова інтэлектуальнай уласнасці; міжнароднае транспартнае права; прававое рэгуляванне знешнеэканамічнай дзейнасці.
Бібліяграфія:
Асноўныя працы:
Літаратура пра Т.М. Ганчар:
Кандыдат філасофскіх навук, прафесар.
Нарадзіўся 9 верасня 1936 г. у вёсцы Верхаўляны Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці. Вышэйшую адукацыю атрымаў на гісторыка-філалагічным факультэце (рускае аддзяленне) Гродзенскага педагагічнага інстытута імя Янкі Купалы. Падчас вучобы ўзначальваў камітэт камсамола інстытута (1962-1963), працаваў лабарантам кафедры педагогікі. У 1964-1965 гадах, калі быў студэнтам дзённай формы навучання, загадваў вучэбнай часткай інстытута. Пасля заканчэння інстытута – асістэнт кафедры філасофіі і палітычнай эканоміі, аспірант кафедры дыялектычнага матэрыялізму Беларускага ўніверсітэта. Аспірантуру скончыў датэрмінова і ў 1970 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю “Развіццё У.І. Леніным марксісцкага вучэння аб практыцы як крытэрыі ісціны ў пазнанні сацыяльных з’яў”. З восені 1969 – старшы выкладчык кафедры філасофіі і палітэканоміі. Вучонае званне дацэнта па кафедры філасофіі і палітычнай эканоміі прысвоена ў 1972 годзе. З 1973 года – загадчык кафедры методыкі камуністычнага выхавання, кафедры навуковага камунізму і палітэканоміі (1974-1976) , прарэктар па навуковай працы (1976-1986 ), прарэктар па вучэбнай працы (1986-1992 ), прафесар кафедры беларускай культуры (1992-2002 ), загадчык кафедры беларускай культуры (2002-2007), прафесар кафедры беларускай культуры і рэгіянальнага турызму. Вучонае званне прафесара па кафедры сацыяльна-палітычных тэорый і паліталогіі прысвоена ў 1990 годзе. У 90-я гады мінулага і пачатку гэтага стагоддзя прафесар С.А. Габрусевіч плённа працаваў на глебе нацыянальнай культуры. З’яўляўся членам Прэзідыума Беларускага Фонду культуры, старшынёй Гродзенскага абласнога аддзялення Беларускага Фонду культуры. У 1994-1995 гадах заснаваў і рэдагаваў гісторыка-культурны часопіс “Свіцязь”, у якім друкаваліся матэрыялы па гісторыі культуры Гродзеншчыны і культуры беларускага замежжа. Аўтар больш за 100 навуковых прац па тэорыі пазнання, тэорыі і гісторыі беларускай культуры. Сярод навуковых прац прафесара С.А. Габрусевіча вылучаюцца манаграфіі “Гродна . Гістарычна-эканамічны нарыс” , “Гродзенскі дзяржаўны Універсітэт імя Янкі Купалы” , “Прафесар Ігнат Анацэвіч. Жыццё і спадчына”, а таксама вучэбныя дапаможнікі “Ад дзелавой гульні да прафесійнай творчасці” , “Педагагічная практыка студэнтаў”, “Гісторыя беларускай культуры” і іншыя. Член рэдкалегіі “Весніка ГрДУ імя Янкі Купалы”, часопіса “Роднае слова”, член Вучонага Савета ўніверсітэта і Савета аб’яднання кафедраў сацыяльна-гуманітарных навук. Званне Ганаровага прафесара Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы прысвоена ў 2006 годзе. Памёр 22 кастрычніка 2013 г.
Бібліяграфія:
Галоўныя працы:
Літаратура пра С.А. Габрусевіча:
(31.03.1910, в. Пачобуты – 03.10.2004, Кракаў), навуковец, доктар геадэзіі, прафесар (1960), правадзейны член Польскай акадэміі навук. Скончыў Віленскую класічную гімназію езуітаў, потым Гродзенскую дзяржаўную гуманітарную гімназію імя А. Міцкевіча, а ў 1939 г. аддзяленне геадэзіі Варшаўскага політэхнічнага інстытута. Выконваў геадэзічныя работы ў Беластоцкім ваяводстве, у горных раёнах, у Кракаве і яго ўскраінах. Пасля вызвалення Польшчы ад нямецкіх захопнікаў займаўся геадэзічнай здымкай і адначасова выкладаў у вышэйшых навучальных установах. У 1945 г. быў у складзе арганізатараў, потым намеснікам дырэктара і дырэктарам Рэгіянальнай дырэкцыі прасторавага планавання ў Кракаве. У 1949-1950 гг. – намеснік старшыні па прастораваму планаванню Ваяводскай камісіі гаспадарчага планавання ў Кракаве. Адначасова з 1945 г. выкладаў у Кракаўскай горна-металургічнай акадэміі, быў кіраўніком кафедры сельскагаспадырчых абсталяванняў (1945-1951), кафедры геадэзіі (1951-1969). У 1951 г. прысвоена званне прафесара экстраардынарнага, у 1960 – прафесара ардынарнага. У 1954 і 1960-1964 гг – дэкан аддзялення горнай геадэзіі, 1954-1956 – прарэктар Горна-Металургічнай акадэміі ў Кракаве. У 1969-1979 гг. – дырэктар Інстытута геадэзіі, апрача таго арганізатар і кіраўнік Установы геадэзійна-картаграфічнай інфарматыкі (1974-1980). У 1983 г. абраны членам-карэспандэнтам, у 1989 г. — правадзейным членам Польскай акадэміі навук. Міхаіл Адляніцкі-Пачобут — ініцыятар стварэння Камітэта геадэзіі Польскай акадэміі навук, многія гады ўзначальваў яго. У 1991 г. абраны ганаровым членам Міжнароднай асацыяцыі геадэзіі. Ганаровы член Венгерскага таварыства геадэзіі і картаграфіі, польскіх таварыстваў геадэзіі, урбаністаў, узначальваў польскае таварыства аматараў астраноміі. У 1966, 1972, 1975 и 1980 гг. атрымаў узнагароды ад розных ведамстваў, у 1976 г. быў узнагароджаны старшынёй Галоўнага ведамства геадэзіі і картаграфіі.
Член-карэспандэнт ПАН (з 1983 г.), сапраўдны член ПАН ( з 1989 г.),
Правадзейны член ПАВ (Польская акадэмія ведаў) ( з 1989 г.), ганаровы прафесар Палітэхнікі Варшаўскай, доктар honoris causa Сельскагаспадарча-тэхнічнай акадэміі ў Альштыне (1998). Аўтар болей за 260 навуковых прац па геадэзіі, сааўтар 4 патэнтаў.
Бібліяграфія:
Галоўныя працы М.І. Адляніцкага-Пачобута:
Літаратура пра М.І. Адляніцкага-Пачобута:
Скарб дваранскага рода Нямцэвічаў быў знойдзены 18 жніўня 1989 года на тэрыторыі пагранзаставы Мінчыкі ваеннаслужачымі в/ч 2141 М. Каленчуком і В. Касцецкім падчас здабычы пяску на месцы былога фальварка Цецяроўка.
У пачатку ХХ стагоддзя Нямцэвічы парадніліся з Касакоўскімі бераставіцкай лініі і пражывалі ў маёнтку Цецяроўка. Цікавасць да гэтага роду я праявіў, вывучаючы спадчыну Касакоўскіх на Бераставіччыне. У кнізе А. Гладышчука “Нямцэвічы. Сапраўдная гісторыя” (Мінск, 2009) сустрэў пісьмо Ежы Урсын-Нямцэвіча ад 28 студзеня 1990 года, які з’яўляецца непасрэдным удзельнікам хавання памятных рэчаў пад Мінчыкамі.
Пісьмо з’явілася водгукам на публікацыю артыкула “Тайна скарбу” ў “Гродзенскай праўдзе” ад 26 жніўня 1989 года. З ліста Ежы стала вядома, што свае памятныя рэчы хавалі трое чалавек: ён сам, дзядзька-вайсковец Ежы Урсын-Нямцэвіч, уладальнік маёнтка Цецяроўка, і яго 16-гадовы сын Юзаф. Аўтар ліста меў на той час 15 год. Хавалі найбольш каштоўныя сямейныя рэліквіі. Гэта два срэбныя імянныя кубкі канца ХVII-XVIII стагоддзяў Юліяна Урсын-Нямцэвіча. Адзін з іх зроблены ў Гданьску майстрам М. Якабам і аздоблены рэльефнымі выявамі сцэн, якія датычацца святаў, звязаных з Раством Хрыстовым. У другім кубку варшаўскі майстар Т. Клімашэўскі ўмацаваў калекцыю з дваццаці манет і медалёў XIV–XVIII стагоддзяў.
Сярод вайсковых памятных рэчаў – бронзавая булава Андрэя Урсын-Нямцэвіча, камандзіра пераможнай бітвы з туркамі пад Венай у 1683 годзе. Булава сімвалічная, мае серыю партрэтаў ваяроў паміж шчытамі з пчоламі. Булава, як джала, напамінае ворагам аб небяспецы. Ёсць тут і рынграф афіцэрскі XVIII ст. часоў паўстання Тадэвуша Касцюшкі (1794 г.), ад’ютантам якога быў Юліян Урсын-Нямцэвіч. На бронзавай шчытападобнай пласціне награвіраваны польскі арол у кароне з медальёнам на грудзях.
У мінчыцкай калекцыі таксама тры ўзнагароды – знакі палкоў войска Польскага 1920-1929 гадоў, якія належалі ротмістру Ежы Урсын-Нямцэвічу, апошняму ўладальніку Цецяроўкі. Сталовае срэбра – прыданае Людвікі Марыі Касакоўскай (1893-1978), жонкі ротмістра Ежы Урсын-Нямцэвіча і старэйшай дачкі ўладальніка маёнтка ў Вялікай Бераставіцы Юзафа Касакоўскага (1866-1917). Лепшым узорам высомастацкай вытанчанай работы сярод сталовых прадметаў з’яўляецца збан туалетны, срэбны з ванначкай.
Вялікая выстава скарбаў будзе цікавая не толькі для гісторыкаў і апантаных краязнаўцаў, але і для шырокага кола дапытлівых жыхароў Бераставіччыны.
Бібліяграфія:
Втарушын, А. «Хтосьці хавае, хтосьці знаходзіць…» / Андрэй Втарушын // Бераставіцкая газета. — 2018. — 8 жніўня (№ 62). — С. 4. ББК 644.1+99
У артыкуле расказваецца пра скарбы, якія былі знойдзены ў Мінчыках Бераставіцкага раёна.
Аляксееў, Аляксандр Аляксеевіч. Спадчына Беларусі.Скарбы : альбом / А.А. Аляксееў, А.В.Лукашэвіч. — Мн. : Мiн. ф-ка каляр. друку, 2007. – 319 с. ББК 85.12(4Беи)1я6
Какие клады хранят в Гродненском историко-археологическом музее и какова их ценность? // Гродзенская праўда. — 2021. — 21 января.: Электронный ресурс: URL: https://grodnonews.by/ news/kultura/ kakie_klady_khranyat_v_grodnenskom_istoriko_arkheologicheskom_muzee_i_kakova_ikh_tsennost.html. — Дата доступа: 24.05.23 г.
Ключ от Гродно, самые ценные клады Принеманья, бюро последнего короля Речи Посполитой. В Новом замке открыли уникальную экспозицию // Гродзенская праўда. — 202-. — 4 ноября.: Электронный ресурс:URL: https://grodnonews.by/news/kultura/klyuch_ot_grodno_samye_bolshie_klady_prinemanya_byuro_poslednego_korolya_rechi_pospolitoy_v_novom_zamke_otkryli_unikalnuyu_ekspozitsiyu.html. — Дата доступа: 24.05.23 г.
Скарбы Панямоння са збораў дзяржаўных музеяў Гродзенскай вобласці [Выяўленчы матэрыял] = Сокровища Понеманья из собраний государственный музеев Гродненской области = The treasures of Paniamonnie from the collections of state museums of Hrodna region : [альбом / рэдактары-складальнікі: А. В. Русачак, В. В. Аніська, К. У. Арабей ; рэдкалегія: В. А. Лісковіч і інш.] ; фота: С. А. Кічук і інш.]. — Мінск : СтройМедиаПроект, 2017. — 421, [2] с. ББК 79.1(4Беи)л6
Я познаю мир. Клады и сокровища: детская энциклопедия / авт.-сост. Л.Б. Сумм.- М. : Астрель, 2005. — 396 с.
Шмат яшчэ гістарычных скарбаў утойвае наша бераставіцкая зямля. І здараецца, вестуны тых далёкіх часоў праяўляюць свой воблік для будучыні.
У 2007 г. раённы краязнаўчы музей папоўніўся адметным скарбам. Наш зямляк з Бераставіцы, які жыве ў г. Гродна (прозвішча і адрас ён не назваў), перадаў 60 манет 1659-1666 гадоў. Яны захоўваліся ў гліняным збанку ў зямлі на працягу трох з паловай стагоддзяў. Скарб быў выкапаны падчас земляных работ на агародзе каля Вялікай Бераставіцы. Івану Руткоўскаму, навуковаму супрацоўніку музея ўдалося вызначыць, што гэта “шэлегі” альбо па-іншаму “соліды” часоў Вялікага Княства Літоўскага. У народзе іх яшчэ называлі “барацінкамі” ад прозвішча Бараціні Ціт Лівій (1617-1681), італьянца па паходжанні, які быў у той час арандатарам Кракаўскага манетнага двара, буйнейшага ў Рэчы Паспалітай. Пастанову аб чаканцы шэлегаў Варшаўскі сейм прыняў 22 сакавіка 1659 г. І манеты чаканілі да 1666-га года з партрэтам польскага караля Яна ІІ Казіміра. Частка перададзеных нам манет — з медзі, частка — са сплаву медзі з серабром.
З 2014 года манетны скарб выстаўлены ў экспазіцыі Музея Вавёркі ў Вялікай Бераставіцы.
Як нам паведамілі археолагі, такія скарбы на Беларусі сустракаюцца часта. А вось на Бераставіччыне падобныя знаходкі здараюцца рэдка.
Бібліяграфія:
Руткоўскі, І. Скарб знайшлі ў Бераставіцы / Іван Руткоўскі // Бераставіцкая газета. — 2007. — 26 верасня. — С. 6.
Малыя Ёдкавічы, археалагічны помнік — могільнік культуры шарападобных амфар (2-я пал. 3-га тыс. да н. э.) каля в. Малыя Ёдкавічы Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці. Быў размешчаны на паўд-зах. ускраіне вёскі. У час распрацоўкі пясчанага кар’ера знойдзены косці, гліняны посуд, каменныя і касцяныя вырабы. У 1971 г. К. Т. Кавальская даследавала рэшткі пахавання ў каменнай скрыні і сабрала артэфакты пад сценкай кар’ера. Знойдзены вузкае шліфаванае долата з крэменю, касцяное долата, 2 іклы дзіка, цэлая і фр-ты 2 амфар, шыракагорлая амфара, арнаментаваная па шыйцы авальнымі ямкавымі наколамі і адбіткамі лінейнага штампа.
Археалагічная культура шарападобных амфар, культура познанеалітычных плямён, якія ў 3-м тыс. да н. э. жылі на тэр. цэнтр і ўсх. Германіі, Польшчы, Чэхіі, на пн-усх Румыніі, у лесастэпавай частцы Правабярэжнай Украіны, на З. Беларусі. Падзялялася на групы і варыянты. Насельніцтва займалася сельскай гаспадаркай і паляваннем. Іх селішчы размяшчаліся на берагах рэк. Жытлы наземныя, слупавой канструкцыі, часам шматкамерныя з каменнымі або глінянымі агнішчамі; месцамі сустракаюцца паўзямлянкі. Побач з жытламі гаспадарчыя ямы. Пахавальны абрад — трупапалажэнне ў неглыбокіх ямах, абкладзеных каменнымі плітамі або валунамі, часам няпоўнае трупаспаленне. Пахавальны інвентар прадстаўлены каменнымі і касцянымі прыладамі працы, керамікай, упрыгожаннямі. Месцамі над пахаваннямі насыпалі курганы. Былі пахаванні індывідуальныя і групавыя, часам у іх знаходзяць рэшткі буйных рагатых жывёл. Сустракаюцца і асобныя рытуальныя пахаванні жывёл. Для керамікі характэрны амфары з шарападобным корпусам і вертыкальным венчыкам, разнастайныя гаршкі, кубкі, міскі, арнаментаваныя пераважна ў верхняй частцы адбіткамі лінейнага штампа, шнура, насечкамі, наколкамі. Сярод прылад працы і зброі — крамянёвыя сякеры-кліны і долаты, касцяныя нажы і долаты, верацёнападобныя наканечнікі стрэл. Для ўпрыгожанняў характэрны бурштынавыя вырабы, аздобы з косці і гліны. На тэрыторыі Беларусі носьбіты гэтай культуры праніклі на познім этапе яе развіцця. Найбольш вядомыя помнікі — могільнікі Краснасельскі (Ваўкавыскі раён) і Малыя Ёдкавічы (Бераставіцкі раён).
Бібліяграфія:
Археалогія Беларусі : энцыклапедыя. У 2 т. Т. 2. Л — Я / рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. — Мінск : БелЭн, 2011. — 464 с.; іл.
Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь / склад. В.Я. Абламскі, І.М. Чарняўскі, Ю.А. Барысюк. – Мінск : БЕЛТА, 2009. – 684 с.: іл
Кавальская, К, Чарняўскі М. Старажытнае пахаванне // ПГКБ. 1988. № 4.
Свешников, И. К. Культура шаровидных амфор. М., 1983; Чарняўскі М. М. Культура шарападобных амфар // Археалогія Беларусі. Мн., 1997. Т. 1.
За 0,2 км на поўдзень ад вёскі, на ўзвышаным правым беразе р. Свіслач, ва ўрочышчы Царковішча. Захавалася каля 10 магіл яцвяжскага паходжання (14 — 16 ст). Выявіў у 1937 г. А. Лявіцкі, абследаваў у 1984 г. Я. Г. Звяруга. На некаторых камянях ёсць крыжападобныя знакі. Раскопкі не праводзіліся.
Бібліяграфія:
Гарады і вёскі Беларусі. Т.9. Кн.I. Гродзенская вобласць : энцыклапедыя / Нацыянальная акадэмія навук Беларусі ; редкалегія У. У. Андрыевіч і інш.. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя iмя Пятруся Броўкi, 2016. — 844 с. ББК 63.3(4Беи)я2
Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь / склад. В.Я.Абламскі, І.М.Чарняўскі, Ю.А.Барысюк. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684с. ББК 79.0(4Беи)я2
Збор помнiкаў гiсторыi i культуры Беларусi. Гродзенская вобласць / АН БССР, Iн-т мастацтвазнаўства, этнаграфii i фальклору; рэдкал.: С.В.Марцэлеў i iнш. — Мінск: БелСЭ, 1986. — 370с. ББК 63.3(4Беи)
Турок, Л. Археалагічныя помнікі Бераставіцкага раёна / Людміла Турок // Бераставіцкая газета. — 2023. — 20 ліпеня. — С. 6.
Улетку 1968 г. два школьнікі знайшлі на раллі каля в. Жукевічы Бераставіцкага раёна гліняны гаршчок са скарбам. Колькі там было манет, цяпер невядома, бо скарб трапіў у Гродна і разышоўся сярод калекцыянераў. Дацэнту Белдзяржуніверсітэта В. М. Рабцэвічу ўдалося сабраць усяго 8 дэнарыяў.
У захаванай частцы скарбу манеты розных рымскіх правіцеляў: Адрыяна, Антаніна Пія, Фаўстыны Малодшай, Люцыя Вера, Люцыла, Камода і Септымія Севера. Паколькі манеты моцна пашкоджаны, пасціраліся, можна меркаваць, што яны былі схаваны не пазней, чым у першай цвэрці ІІІ ст. н. э.
“Паводле складу манет і часу захавання Жукевіцкі скарб можна было б залічыць да зусім ардынарных знаходак для заходніх абласцей СССР, — адзначае ў сваёй рабоце “Склад рымскіх манет” кандыдат гістарычных навук, супрацоўнік Інстытута гісторыі Акадэміі навук Украіны У. А. Анохін. Але цікавасць выклікае другое, бо антычныя манеты ў Беларусі знаходзілі рэдка.
Гэта меркаванне пацвярджае і дацэнт БДУ В. М. Рабцэвіч, які ў кнізе “Пра што расказваюць манеты” піша: “Першыя манеты, як вынік знешніх эканамічных сувязей усходнееўрапейскіх плямён, з’явіліся на зямлі сучаснай Беларусі ў канцы ІІ — пачатку ІІІ ст. н. э. Да цяперашняга часу тут зарэгістравана 34 адзінакавыя знаходкі і 12 скарбаў (у тым ліку і Жукевічы), якія далі навуцы больш 2 тысячы антычных манет…”.
Чым вызначана з’яўленне рымскіх манет на Бераставіччыне? Хутчэй за ўсё гэта вынік інтэнсіўнай здабычы і вывазу бурштыну ў Рымскую імперыю з Прыбалтыкі. У той час таксама вывозілася пэўная прадукцыя промыслаў або сельскай гаспадаркі, а яе кошт часткова пагашаўся рымскай манетай. Грошы не адпавядалі ў той час сваёй сапраўднай функцыі, а выступалі тут як натуральная каштоўнасць — срэбра. Магчыма, яно абслугоўвала ў асноўным гандлёвыя зносіны толькі паміж племянной знаццю і рымскімі купцамі. Да таго ж скарб знойдзены на тэрыторыі, звязанай з басейнам Нёмана, ніжняе цячэнне якога ўваходзіць у арэал прыбалтыйскага распаўсюджвання антычных манет.
Бібліяграфія:
Археалогiя, нумiзматыка i геральдыка Беларусi : энцыклапед. даведнiк / мастак Я.Ф.Леўчанка. — Мінск : Гал.рэд.Беларускай Савецкай Энцыклапедыі, 1979. — 200с. — ( Энцыклапедычная бібліятэчка «Беларусь»)
Бектинеев, Ш. И. Денежное обращение на территории Беларуси в IX—XVI веках: нумизматические исследования / Ш. И. Бектинеев; [научный редактор О. Н. Левко]; Национальная академия наук Беларуси, Институт истории. — 2-е изд. — Минск: Беларуская навука, 2018. — 508, [1] с. ББК 65.262.6(4Беи)
Гулецкi, Дзмiтрый Уладзiмiравiч. Манеты беларускай даўніны / Дзмітрый Гулецкі. — Мн.: Беларусь, 2007. — 159с. ББК 63.2(4Беи)
Калеснік, Л. Р. Ад Алекшыц да Эйсмантаў: час, прастора, лёсы / Леанід Калеснік. — Мінск: Колорград, 2020. — 272 с. ББК 63.3(4Беи)
Кузнецова, Н. А. Исчезнувшие монеты: [повесть] / Наталия Александрова Кузнецова. — Москва: Эксмо, 2019. — 192 с. — (Черный котенок. Новое улучшенное оформление) ББК 84(2=411.2)6
Лук’яненка, У. Манеты расказваюць / Лук’яненка У. // Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 26.
Орлов, Александр Петрович. Монеты. Путеводитель начинающего коллекционера / А.П. Орлов. — Мн.: Мин. ф-ка цв. печати, 2007. – 168 с. ББК 63.2
Прошлое в монетах: памятные монеты 1832-1991 гг. / Т. А. Аглинцева, Е. Н. Кукушкина, Г. М. Сухонос и др. — Москва: Финансы и статистика, 1994. — 288 с ББК 63.2
Рябцевич, Валентин Наумович. Нумизматика Беларуси / В. Н. Рябцевич. — Мн.: Полымя, 1995. — 687с.
Семар, Геннадий Мигранович. Среди монет: кн.для уч-ся сред.и ст.классов. / Г. М. Семар. — М.: Просвещение, 1990. — 111с.
Щелоков, Александр Александрович. Свидетели истории: история денежных знаков / А.А.Щелоков.- М. : Мол.гвардия, 1987.- 191с.
Летка Іван Антонавіч
Летка Іван Антонавіч (нар. 14.06.1935 г. у в. Масаляны — пам. 23.08.1999 г. у Маскве) – беларускі паэт, член Саюза пісьменнікаў СССР (1978), майстар вершаванай споведзі і гутарковай лірыкі беларускай паэзіі. Нарадзіўся ў шматдзетнай сялянскай сям’і (8 дзяцей) Антона Васілевіча, удзельніка Кастрычніцкай рэвалюцыі, Першай сусветнай і грамадзянскай вайны, і Соф’і Васільеўны Леткі. Іван нарадзіўся самым апошнім у сям’і. Да 1939 г. бацькі працавалі на прыватнай зямлі масалянскай сядзібы барона Яна Біспінга (1880-1940).
Маці, якой тады ўжо было 44 гады, пасля родаў хварэла і неўзабаве памерла. У 1941 годзе загінуў бацька. За выхаваннем маленькага Івана ўзялася старэйшая сястра Зіна. У 1954 г. Іван Летка скончыў Масалянскую сямігадовую школу і пераехаў у Маскву да брата, дзе паступіў у медыцынскае вучылішча. Адтуль прызваны ў Савецкую Армію. У 1957 г. дэмабілізаваўся і працаваў грузчыкам на бетонным заводзе ў Маскве, маляром-дэкаратарам у Цэнтральным тэатры Савецкай Арміі, кавалём на аўтазаводзе імя Ліхачова. У 1959 г. ажаніўся з Браніславай Іосіфаўнай, нараджаюцца дочкі Алёна (у 1961 г.) і Святлана (у 1963 г.).
У 1961 годзе Іван Летка паступіў на завочнае аддзяленне Літаратурнага інстытута і ў 1967 г. паспяхова абараніў дыплом. Напісаў свой першы зборнік вершаў на беларускай мове «Тры крокі ад сонца» (М. 1967). Вучобу сумяшчаў з працай на аўтазаводзе ім.Ліхачова. З 1971 працаваў майстрам, намеснікам начальніка цэха па вытворчасці, начальнікам участка, інжынерам па кадрах. У 1985 годзе выйшаў на пенсію. Узнагароджаны ордэнам Працоўнай Славы ІІІ ст. (1977), медалём «Ветэран працы».
Цяга да паэтычнага слова, да народнай беларускай песні абудзілася ў Івана Леткі ў дзяцінстве і школьныя гады. Першы верш “На радзіме” Івана Леткі апублікаваны ў газеце “Чырвоная змена” (1959), пасля чаго яго вершы сталі часта з’яўляцца на старонках беларускіх перыядычных выданняў, гучалі па радыё. У 1960 годзе ў часопісе “Полымя” надрукавана падборка вершаў з прадмовай Р. Бярозкіна. Летка — аўтар зборнікаў паэзіі на беларускай мове: “Тры крокі ад сонца” (1967), “Тры крылы” (1970),”Грамы на зімоўцы” (1974),”Агні ў пралетах” (1991), паэмы “Каліноўцы” (1973), прысвечанай нацыянальна-вызваленчаму руху 1863 г. на Беларусі. Тэма прыроды, паэтызацыя стваральнай працы. Гісторыя і сучаснасць — асноўныя матывы лірыкі паэта. Яркая метафарычная вобразнасць спалучаецца ў яго апавядальна-спакойным рытмічным ладам. Памёр паэт 23 жніўня 1999 года ў Маскве.
Бібліяграфія:
Паэзія Івана Леткі:
Нарадзілася на Урале ў Пермскай вобласці 21 чэрвеня 1958 года ў звычайнай працоўнай сям’і. У дзяцінстве была дапытлівай дзяўчынкай, мела прагу да вершаскладання і малявання. Вырасла на Сказах Бажова і, праз гады, свой першы рукапісны зборнік не выпадкова назвала «Малахітавая шкатулка». Дзяўчынку з дзяцінства атачала незвычайна прыгожая прырода. Шмат пазней, у аўтабіяграфічнай паэме «лёс мой – чаромха» Святлана напіша пра гэта так:
Там лесу смарагдавай грывай
Абдымаюць абшары палёў.
… Пунсовы колер сунічнай паляны
Сіні водбліск нябёсаў
у васільках…
У 1968 годзе сям’я пераехала на Паўночны Каўказ у горад Прахладны. Там скончыла сярэднюю школу, і не паступіўшы ў інстытут, пайшла працаваць на завод. Дзяўчыне хацелася чагосьці новага ў жыцці, самастойнасці, рамантыкі. У 1977 годзе Святлана з’ехала ў г. Цюмень. Там выйшла замуж за беларуса, нарадзіла дзвюх дачок. А ў 1988 годе лёс занёс яе на радзіму мужа. На Бераставіччыну. З тых часоў Беларусь стала яе другой радзімай, родным домам. У пэўны перыяд жыцця яна зразумела, што паэзія — гэта стан душы і пачуццяў, спосаб пераадолення шматлікіх цяжкасцяў, сустрэтых на яе жыццёвым шляху.
Быў перыяд, прызнаецца Святлана Валянцінаўна, калі вершы пачалі прыходзіць да мяне радзей і радзей. Падрасталі дачушкі, было шмат клопатаў.
Але тое, што табе наканавана, рана ці позна ўсё роўна вернецца да цябе. Так было і ў Святланы: пасля даволі працяглага маўчання паэзія ў яе душы загучала зноў. І вершы, нібы вада ў разводдзе, паліліся яшчэ больш моцным патокам. Яна пісала аб жыцці. Пра каханне. Аб прыгажосці прыроды.
Яе настаўнікамі былі ў той час Карнегі, Сінельнікаў і іншыя аўтары, якія прымушаюць прыпыніцца ў гэтым жыцці і задумацца. І вершы яе набывалі ўсё больш філасофскі сэнс. Аўтар прыйшла да высновы: усе цяжкія павароты лёсу і ўсе беды, што здараюцца з намі, – гэта ўрокі, з якіх абавязкова трэба здабываць карысць. А самае галоўнае ў жыцці — быць карыснай іншым.
Святлане пашанцавала нарэшце знайсці працу па душы: яна ўладкавалася ў трыкатажны цэх раённага Дома быту. Вязаць жаночыя сукенкі, касцюмы, дзіцячую вопратку жанчыне вельмі падабалася, а яшчэ яе рукі ўспомнілі, як калісьці яны ўмелі маляваць. Святлане даверылі ўпрыгожваць рэчы ручной вышыўкай, і гэта было для яе сапраўднае шчасце! З зачараваннем яна стварала малюнкі і затым вышывала па іх ўзоры.
Аўтара Святлану Пракопік добра ведаюць аматары паэзіі Бераставіччыны. Яе вершы ўжо шмат гадоў наша газета друкуе ў сваёй «Літаратурнай старонцы» і яны заўсёды знаходзяць станоўчы водгук у чытачоў. Аўтар чытае свае творы са сцэны раённага цэнтра культуры і народнай творчасці. Яна з’яўляецца членам клуба творчых людзей «Бераставіцкае зямляцтва» аддзела па правядзенні культурных мерапрыемстваў і развіцці народнай творчасці гэтага цэнтра. Святлана Валянцінаўна-жаданы госць у клубе «паклічу сяброў» пры раённай бібліятэцы імя А. М. Кавалеўскага, на пасяджэннях міні-праекта пажылых людзей «свет захапленняў».
Вершы нашага аўтара друкавала абласная газета «міліцэйскі Веснік», яны гучалі і ў некаторых перадачах раённага і нават рэспубліканскага радыё.
Бібліяграфія:
Артыкул пра Святлану Пракопік
Паэзія Святланы Пракопік
Летка Іван Антонавіч (нар. 14.06.1935 г. у в. Масаляны — пам. 23.08.1999 г. у Маскве) – беларускі паэт, член Саюза пісьменнікаў СССР (1978), майстар вершаванай споведзі і гутарковай лірыкі беларускай паэзіі. Нарадзіўся ў шматдзетнай сялянскай сям’і (8 дзяцей) Антона Васілевіча, удзельніка Кастрычніцкай рэвалюцыі, Першай сусветнай і грамадзянскай вайны, і Соф’і Васільеўны Леткі. Іван нарадзіўся самым апошнім у сям’і. Да 1939 г. бацькі працавалі на прыватнай зямлі масалянскай сядзібы барона Яна Біспінга (1880-1940).
Маці, якой тады ўжо было 44 гады, пасля родаў хварэла і неўзабаве памерла. У 1941 годзе загінуў бацька. За выхаваннем маленькага Івана ўзялася старэйшая сястра Зіна. У 1954 г. Іван Летка скончыў Масалянскую сямігадовую школу і пераехаў у Маскву да брата, дзе паступіў у медыцынскае вучылішча. Адтуль прызваны ў Савецкую Армію. У 1957 г. дэмабілізаваўся і працаваў грузчыкам на бетонным заводзе ў Маскве, маляром-дэкаратарам у Цэнтральным тэатры Савецкай Арміі, кавалём на аўтазаводзе імя Ліхачова. У 1959 г. ажаніўся з Браніславай Іосіфаўнай, нараджаюцца дочкі Алёна (у 1961 г.) і Святлана (у 1963 г.).
У 1961 годзе Іван Летка паступіў на завочнае аддзяленне Літаратурнага інстытута і ў 1967 г. паспяхова абараніў дыплом. Напісаў свой першы зборнік вершаў на беларускай мове «Тры крокі ад сонца» (М. 1967). Вучобу сумяшчаў з працай на аўтазаводзе ім.Ліхачова. З 1971 працаваў майстрам, намеснікам начальніка цэха па вытворчасці, начальнікам участка, інжынерам па кадрах. У 1985 годзе выйшаў на пенсію. Узнагароджаны ордэнам Працоўнай Славы ІІІ ст. (1977), медалём «Ветэран працы».
Цяга да паэтычнага слова, да народнай беларускай песні абудзілася ў Івана Леткі ў дзяцінстве і школьныя гады. Першы верш “На радзіме” Івана Леткі апублікаваны ў газеце “Чырвоная змена” (1959), пасля чаго яго вершы сталі часта з’яўляцца на старонках беларускіх перыядычных выданняў, гучалі па радыё. У 1960 годзе ў часопісе “Полымя” надрукавана падборка вершаў з прадмовай Р. Бярозкіна. Летка — аўтар зборнікаў паэзіі на беларускай мове: “Тры крокі ад сонца” (1967), “Тры крылы” (1970),”Грамы на зімоўцы” (1974),”Агні ў пралетах” (1991), паэмы “Каліноўцы” (1973), прысвечанай нацыянальна-вызваленчаму руху 1863 г. на Беларусі. Тэма прыроды, паэтызацыя стваральнай працы. Гісторыя і сучаснасць — асноўныя матывы лірыкі паэта. Яркая метафарычная вобразнасць спалучаецца ў яго апавядальна-спакойным рытмічным ладам. Памёр паэт 23 жніўня 1999 года ў Маскве.
Бібліяграфія:
Артыкулы пра Івана Летку
1.Беларускія пісьменнікі: Бібліягр. слоўнік. У 6 т. Лазарук—Перкін / Ін-т літ. імя Я. Купалы АН Рэспублікі Беларусь, Беларус. Энцыкл.; пад рэд. А. В. Мальдзіса; рэдкал.: І. Э. Багдановіч і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — С. 30—31.
2.Яны нарадзіліся на Бераставіччыне // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Бераставіцкага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 1999. — С. 536.
Паэзія:
Летка, І. Бераставіцкі бальшавік: паэзія / Іван Летка // ЛіМ. — 1981. — 7 жн. — С. 6.
Летка, І. Вячэрняя змена; На глыбах бетону; Лясы; Першы снег: паэзія / Іван Летка // ЛіМ. — 31 жн. — 1984. — С. 4.
Летка, І. “Жывуць драпежныя звяры…”: паэзія / Іван Летка // Полымя. — 1967. — № 6. — С. 11.
Летка, І. Ільіча я ведаю жывога: паэзія / Іван Летка // Чырвоныя лісткі календара. — Полымя. — № 4. — 1966. — С. 9.
Летка, І. Край васільковага лета…/ Іван Летка // ЛіМ. — 26 жніўня 1959. — С. 6.
Летка, І. Лётаюць сэрцы / Іван Летка // ЛіМ. — 20 ліпеня 1959. —С. 5.
Летка, І. Мастаўляны: паэзія / Іван Летка // Беларускі каляндар. — 1971. — С. 13.
Летка, І. На радзіме: паэзія / Іван Летка // Чырвоная змена. — 12 лютага. — 1959. — С. 8.
Летка, І. Пейзажы: паэзія / Іван Летка // Гродзенская праўда. — 26 верасня. — 1964. — С. 11.
Летка. І. Сокал: паэзія / Іван Летка // Полымя. — № 7. — 1960. — С. 8.
Летка, І. Спадчына: паэзія / Іван Летка // Полымя. — 1981. — № 6. — С. 9.
Уникальный экспонат прописался в фондах Свислочского историко-краеведческого музея. Здесь хранятся костные останки настоящего мамонта, который обитал на берестовицкой земле 10 — 15 тысяч лет назад. 26 августа 1992 года кость мамонта обнаружил заведующий участком колхоза «Пограничный» Берестовицкого района Пётр Семёнович Лизунков. Найдена она была в глее при очистке озера в деревне Грицевичи на глубине трех метров. До сих пор остаются загадкой причина смерти этого мамонта, его возраст и вес. По этому поводу можно строить лишь предположения. Однако найденная кость еще раз подтверждает вывод исследователей о широком распространении мамонтов на территории Западной Беларуси. Можно с уверенностью говорить о том, что и наши края были обитаемы в далеком прошлом – в архаичные времена задолго до появления человека здесь жили мамонты.
Петр Лизунков, сейчас он пенсионер, но все еще трудится – агрономом в КСУП «Берестовицкая сельхозтехника». Хозяин интересной находки рассказывает:
«Мы чистили озеро, сапропель перевозили (применяли его на полях как удобрение). И в какой-то момент увидел в отвале что-то наподобие бревна. Взял в руки и понял, что это все-таки не бревно, а костные останки. Очистил кость от сапропелевых масс и решил сдать в Берестовицкий музей, но единственный государственный музей в нашей местности был только в Свислочи. Хорошо, что экспонат сохранился. Пусть дети приходят, смотрят…»
Экспонат действительно уникален и является очень ценным для любого музея. Так как кость оригинальная, а не муляж, ведь зачастую в экспозициях музеев те или иные периоды представлены слепками, моделями. Кость берестовицкого мамонта длиной около 70 сантиметров, диаметром около 15 сантиметров и весом более 10 килограммов, которую сегодня может увидеть каждый посетитель Свислочского районного музея, принадлежит ископаемому животному. А озеро, которое сохранило для нас этот экспонат, – искусственный водоем летней резиденции в Клепачах «Симфоны», бывшего владельца местечка Свислочь, земли которой принадлежали знаменитому магнатскому роду Тышкевичей. Один из них являлся граф Винцент Тышкевич (1757-1816), который женился в 1778 г. на племяннице последнего короля Речи Посполитой Станислава Понятовского Терезе. Графине приглянулись местные пейзажи. Так в Клепачах, что недалеко от Грицевичей, появилась резиденция свислочских магнатов. К сожалению, имение не сохранилось, но осталась зарисовка художника Наполеона Орды, которая хранится в Краковском музее. Болотистая местность дала возможность обустроить здесь и озеро. Расширили его водами протекающей рядом реки Свислочь. Там, на дне водоема, кость и сохранилась. Сохранилась хорошо. Думается, этому поспособствовали илистые отложения. А в начале 90-х сюда пришли экскаваторы, чтобы очистить озеро от загрязнений. Вообще, эта берестовицкая местность очень интересная. Там много археологических памятников, таких как каменные могилы ятвяжского происхождения (14 — 16 вв.) и др. Недалеко от реки Свислочь, протекающей в Берестовицком районе (д. Малые Едковичи), обнаружена стоянка первобытного человека каменного века, которая внесена в Государственный список историко — культурных ценностей РБ.
Библиография:
Археалогія Беларусі. У 4 т. Т. 1. Каменны і бронзавы вякі / Э. М. Зайкоўскі, У. Ф. Ісаенка, А. Г. Калечыц [і інш.] ; пад рэд. М. М. Чарняўскага, А. Г. Калечыц. — Мінск : Бел. навука, 1997. — 424 с. ; іл.
Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь / склад. В.Я. Абламскі, І.М. Чарняўскі, Ю.А. Барысюк. – Мінск : БЕЛТА, 2009. – 684 с.: іл.
Турко, Н. Находка родом из Ледникового периода / Наталья Турко; фото авт. // Свіслацкая газета. — 2023. — 12 крас. — С. 1, 5. ББК 653
Турок, Л. Археалагічныя помнікі Бераставіцкага раёна / Людміла Турок // Бераставіцкая газета. — 2023. — 20 ліпеня. — С. 6.
Краязнаўчы праект “Наш край – жывая гісторыя” на 2020 год
Мэты і задачы праекта:
— Садзейнічанне папулярызацыі гісторыка-культурнай спадчыны Бераставіцкага раёна і распаўсюджванню інфармацыі аб выдатных людзях бераставіцкай зямлі, развіццю турызма ў раёне;
— Павышэнне ўзроўню краязнаўчага інфармацыйнага абслугоўвання насельніцтва раёна на аснове ўкаранення новых інфармацыйных тэхналогій, стварэння краязнаўчых БД;
— Забеспячэнне даступнасці краязнаўчых інфармацыйных рэсурсаў.
Мэтавая бібліятэчная праграма «Родную зямлю беражом і спазнаём» філіяла “Малабераставіцкая інтэграваная сельская бібліятэка” па экалагічным выхаванні дзяцей і падлеткаў на 2020 год
Мэты праграмы:
— фармаванне экалагічнай культуры ў дзяцей і падлеткаў, прыцягненне ўвагі да экалагічных праблем роднага краю;
— выхаванне экалагічнай культуры, якая ўключае комплекс маральна-этычных нормаў і дзейсных прынцыпаў паводзін ва ўзаемаадносінах чалавека, прыроды і грамадства, разуменне сутнасці глабальных праблем экалогіі, стварэнне ўмоў для сацыяльнага станаўлення і развіцця, самастойнага выбару сваёй светапогляднай пазіцыі.
Праект для пажылых людзей “Сагрэць сваім клопатам”
Мэта праекта: інфармацыйная і сацыяльная адаптацыя і падтрымка пажылых людзей праз свабодны доступ да бібліятэчна-інфармацыйных рэсурсаў.
Удзельнікі праекта:
бібліятэкі ГУК “Бераставіцкая раённая бібліятэка імя В.М. Кавалеўскага”;
ДУ “Бераставіцкі раённы тэрытарыяльны цэнтр сацыяльнага абслуговання насельніцтва”;
Савет ветэранаў вайны і працы Бераставіцкага раёна.
Тэрмін дзеяння: ліпень-снежань 2018г.
АБЛАСНЫ КОНКУРС «НА ЛЕПШУЮ САМАРОБНУЮ КНІГУ»
Галоўным упраўленнем ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі Гродзенскага аблвыканкама і Гродзенскай абласной навуковай бібліятэкай імя Я.Ф.Карскага аб’яўлены абласны конкурс «На лепшую самаробную кнігу». Конкурс разлічаны на тэрмін з 1 красавіка па 1 верасня 2017 года. Паўдзельнічаць у незвычайным конкурсе можа любы жыхар Гродзеншчыны, незалежна ад веку, роду заняткаў ці ўзроўня адукацыі. Галоўнае патрабаванне да конкурснай працы – творчы падыход і адмова ад кампутарных тэхналогій у стварэнні кніжкі. Работы афармляюцца толькі на беларускай мове. Друкаваныя і складзеныя ў фотаальбомы ці канцырярскія папкі працы не будуць прыняты да разгляду журы. Прэзентацыя калекцыі лепшых самаробных кніг і ўзнагароджванне пераможцаў адбудзецца падчас правядзення Міжнародных ХХІ Гарадзенскіх навуковых чытанняў “Ад першай сцяжынкі Францыска Скарыны” у верасні 2017 года. Калі Вы творчая асоба, захапляецеся літаратурай і выяўленчым мастацтвам, запрашаем Вас прыняць удзел у конкурсе. Мы чакаем Вашы работы да 1 жніўня 2017 года. Работы можна прадставіць як у ДУК “Бераставіцкая раённая бібліятэка імя В.М Кавалеўскага”, так і ў любую сельскую бібліятэку нашага раёна. Палажэнне
Акция «Приведи друга в библиотеку»
Чтобы стать участником акции, необходимо быть читателем библиотеки и привести с собой человека, ещё не являющегося читателем. За каждого привлечённого друга участник акции получает бонус – бесплатный абонемент и бесплатный доступ в Интернет.
Акция«Банк читательских идей»
Цель акции – усовершенствование и развитие новых форм и методов по работе библиотеки с читателями. Красиво и аккуратно собранная коробочка с надписью в которую бросаются письменные пожелания о том, что хотели бы видеть читатели в библиотеке: какие выставки, с каким обзором познакомиться, о каких новинках услышать; какое мероприятие следует провести библиотеке, советы о более интересном оформлении абонемента и т.д. Акция будет проходить на протяжении года.
Срок реализации акции: 2017.
Акция «Лучшая книга современности»
Цель акции – привлечь внимание читателей к библиотеке, увлечь чтением. В течение месяца читатели должны отдать свои голоса за «самую – самую» книгу. В библиотеке будут установлены ящики для голосования. Через месяц состоится подсчёт голосов с привлечением местных СМИ. Акция пройдет в мае.
Срок реализации акции: 2017.
Акция «Неделя библиотеки»
Комплекс мероприятий, целью которого является популяризация библиотеки, привлечение новых пользователей; объединение друзей библиотеки; общение любителей книги, в программу которого войдут: День читателя, День автора, бенефис читателя «Четверть века рядом с книгой», книжный аукцион, презентация книг, выставки книжных коллекций, собраний из личных библиотек и др. Акция пройдет в сентябре.
Срок реализации акции: 2017
Акция библиогастроли «Книги – лучшие друзья моей души»
Целью акции является приобщение к культурным ценностям детей и организация досуга населения. Посещение школ и внешкольных учреждений как с обменом книг, так и с зрелищной библиотечной программой. Акция пройдет в марте и апреле.
Срок реализации акции: 2017
Акция «Интернет за чашкой кофе»
Цель акции – приобщить молодое поколение к интерактивному диалогу, к чтению литературных текстов в сети Интернет и на электронных носителях. 30 минут бесплатного Интернета, чашка горячего кофе, консультации. Акция пройдет в октябре.
Срок реализации акции: 2017.
Праект – фотагалерэя “Фотаімгненні з гісторыі Вялікай Бераставіцы”.
З вялікай зацікаўленасцю бібліятэкары ўключыліся ў рэалізацыю гэтага праекта, надзвычай цікавыя краязнаўчыя дакументы з’явіліся на бібліятэчных паліцах. Праца над праектам працягваляса на працягу двух апошніх год і нават на сённяшні дзень нельга сказаць, што яна скончана і праект завершаны. Ён працягваецца. Знойдзена шмат новых фотаздымкаў. З вялікай цікавасцю жыхары і госці раёна знаёмецца з гісторыяй Вялікай Бераставіцы ў фотаздымках. Ёсць рэдкія фатаграфіі часоў другой сусветнай вайны.
“Ёсць у памяці і боль, і ўдзячнасць”: акцыя да Дня Перамогі.
Мэта акцыі – адкрыць для маладога пакалення невядомыя і малавядомыя старонкі Вялікай Айчыйннай вайны, якія будуць захапляць і застаўляць пакланяцца прад мужнасцю воінаў, партызан і падпольшчыкаў, ствараць летапіс іх вялікага подзвігу, роўнага якому не ведала гісторыя. Пад час акцыі будуць выкарыстаны кнігі, перыядычныя і электронныя выданні, фотаздымкі, а таксама захаваныя асабістыя ваенныя архівы (лісты, фотаздымкі, даведкі і іншае).
Тэрмін рэалізацыі: май 2017г.
“Кніга дорыць свята”: акцыя да Дня абароны дзяцей.
Мэта акцыі – павышэнне цікавасці да чытання, пашырэнне чытацкага кругагляду дзяцей, папулярызацыя чытання сярод дзяцей і дарослых, адраджэнне традыцый сумеснага чытання, павышэнне іміджу бібліятэк у грамадстве, павышэнне інтэлектуальнага ўзроўня насельніцтва, пошук і падтрымка таленавітых дзяцей.
Тэрмін рэалізацыі: чэрвень 2017г.
«Библиотека для пожилых людей»: акция
Цель её — формирование специальных библиотек из художественных книг, периодических журналов для пожилых людей, которые проживают в стационарных учреждениях круглосуточного пребывания. Собранные с помощью добровольцев библиотеки в домах-интернатах, отделениях круглосуточного проживания пожилых людей смогут стать своеобразной буккросинг-зоной и для других возрастных читателей.
Срок реализации акции: 2017г.
«Моладзь і права»: праект па павышэнню прававой культуры моладзі.
Цэнтральная раённая бібліятэка імя В.М.Кавалеўскага,
Макараўская сельская бібліятэка,
Пагранічная сельская бібліятэка,
Старадворацкая сельская бібліятэка,
Эйсмантаўская сельская бібліятэка,
Праект садзейнічае пашырэнню актыўнасці моладзі да прававой культуры; падтрыманню прэстыжу інфармацыйнай прасторы бібліятэк у свядомасці моладзі; выяўленню форм і відаў удзелу моладзі ў палітычным і эканамічным жыцці краіны.
Тэрмін рэалізацыі: 2015 г.
Районная центральная библиотека им. О.М.Ковалевского» Лидер чтения — 2015″ : акция в честь 70-летия РЦБ им.О.М.Ковалевского
Акция содействует воспитанию культуры чтения; популяризации чтения как формы проведения досуга;продвижению позитивного социально-значимого образа библиотек; выявлению и поощрению наиболее активных читателей.
Срок реализации: январь — декабрь 2015 г.
Раённая цэнтральная бібліятэка імя В.М.Кавалеўскага «Падары бібліятэцы кнігу!» : акцыя ў гонар 70-годдзя РЦБ імя В.М.Кавалеўскага
Мэты і задачы акцыі:
папаўненне бібліятэчнага фонда;
павышэнне бібліятэчнай культуры насельніцтва раёна;
прыцягненне грамадскасці да праблемы фарміравання бібліятэчнага фонду;
падтрымка і развіццё ініцыятывы жыхароў раёна.
Тэрмін рэалізацыі: студзень — снежань 2015 г.
Олекшицкая сельская библиотека «Моя семья»: программа по духовно-нравственному воспитанию молодёжи.
Программа содействует сохранению духовно-нравственного здоровья детей, приобщение их к духовным и нравственным ценностям; чтобы на основе сотрудничества библиотеки, семьи и школы воспитать личность, стремящуюся к духовному росту, доброте, способную противостоять злу. Возрождение лучших отечественных традиций семейного воспитания.
Тэрмін рэалізацыі: 2015 г.
16.03.2022г. Кніжная выстава “Творчае жыццё нашых ветэранаў”
Вялікім здабыткам раённай бібліятэкі з’яўляюцца літаратурныя творы сталых жыхароў Бераставіччыны. Падчас урачыстага сходу, прысвечанага 35-годдзю Бераставіцкай раённай арганізацыі “Беларускае грамадскае аб’яднанне ветэранаў”, працавала кніжная выстава “Творчае жыццё нашых ветэранаў”, якую падрыхтавалі супрацоўнікі Бераставіцкай раённай бібліятэкі. Выстава прапанавала ўдзельнікам святочнай сустрэчы пазнаёміцца з вершамі, апавяданнямі, краязнаўчымі работамі і нарысамі нашых знакамітых бераставічан-ветэранаў. Гэта Мікалай Пацэнка, Мікалай Зданчук, Канстанцін Богуш, Галіна Румак, Марына Дзегцярова, Ала Лагада, Канстанцін Станкевіч, Сяргей Габрусевіч, Святлана Пракопік і інш. На працягу многіх гадоў выданнем зборнікаў твораў нашых аўтараў займаецца аддзел маркетынгу Бераставіцкай раённай бібліятэкі імя В.М.Кавалеўскага.
04.03.2022г. Гучныя чытанні “Паэзіі цудоўны свет”
У межах акцыі “Чытаем разам” бібліятэкар філіяла “Масалянская інтэграваная сельская бібліятэка” наведала мясцовую школу з гучнымі чытанні “Паэзіі цудоўны свет”. Дзеці даведаліся, што паэтычныя творы беларускіх пісьменнікаў прымушаюць па-новаму бачыць свет, рабіць нечаканыя адкрыцці і насычацца эмоцыямі і пачуццямі. Дзеці чыталі вершы Я. Коласа, Ул. Мазго, Ул. Марчука, А. Зэкава і інш.
“Сэрца зямлі маёй” – пад такой назвай у Бераставіцкай раённай бібліятэцы прайшло літаратурнае знаёмства з творчасцю беларускай пісьменніцы, публіцыста і аўтара твораў дзяцей і юнацтва Галіны Ануфрыеўны Васілеўскай (15.01.1927 – 06.10.2017) з нагоды яе 95-гадовага юбілею. Бібліятэкар коратка расказала дзецям аб жыццёвым і творчым лёсе пісьменніцы і пазнаёмила з выданнямі, прадстаўленымі на аднайменнай кніжнай выставе.
Бягучы каляндар на 2015 год створаны на аснове кнігі “Памяць” Бераставіцкага раёна, “Летапіснай хронікі Бераставіччыны”, тэматычнай папкі “Знакамітыя людзі Бераставіччыны”, фактаграфічнай картатэкі “Славутыя імёны Бераставіччыны”. Папка і картатэка змяшчаюць звесткі энцыклапедычных выданняў: Беларуская энцыклапедыя: У 18 т..-Мн.: БелЭн., 1996-2003.- Т. 1-16; Беларусь: Энцыкл. давед.-Мн.: БелЭн., 1995; Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. – Мн.: БелЭн., 1993-2001.- Т. 1-6; Мысліцелі і асветнікі Беларусі. Х-ХІХ стст.: Энцыкл. давед.- Мн.:Бел.Эн., 1995; Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т.- Мн.: БелСЭ, 1984-1987; Беларускія пісьменнікі: Бібліягр. слоўн.: У 6 т.- Мн.: БелЭн., 1992-1995; Пяткевіч А. Людзі культуры з Гродзеншчыны: Давед.- Гродна, 2000, а таксама матэрыялаў з электронных рэсурсаў.
Адбор юбілейных дат рабіўся ў адпаведнасці са значнасцю для гісторыі, эканомікі і культуры краю. Для персаналій юбілейнымі вырашана лічыць: 60, 65, 70 … і далей гадоў. Указваюцца сувязі дзеячоў з Бераставіччынай. Даты даюцца па новаму стылю, геаграфічныя аб’екты – згодна сучаснаму адміністрацыйна-тэрытарыяльнаму дзяленню.
Спадзяёмся, што наш каляндар будзе карысным і цікавым для шырокага кола чытачоў, краязнаўцаў, бібліятэкараў і ўсім тым, хто цікавіцца гісторыяй роднага краю.
540 гадоў з дня нараджэння Хадкевіча Аляксандра Іванавіча (1475-1549), дзяржаўнага дзеяча ВКЛ, ваяводы Навагародскага, маршалка гаспадарскага, мецэната, першага ўладальніка Бераставіцы ў 1506 – 1549 гг.
515 гадоў з дня нараджэння Хадкевіча Рыгора Аляксандравіча (каля 1500 – 12.11.1572), гетмана Вялікага княства Літоўскага, удзельніка Інфлянцкай вайны з Масковіяй (1564-1583), другога сына ваяводы Навагародскага А.І.Хадкевіча, уладальніка Бераставіцы ў 1550 – 1569 гг.
465 гадоў з часу стварэння акта падзелу радавых уладанняў А.І. Хадкевіча (1550 г.), ваяводы навагародскага, уладальніка Бераставіцы ў 1506 – 1549 гг., паміж яго сынамі Рыгорам, Геранімам і Юрыем. Бераставіца перайшла ва ўласнасць Юрыя і Рыгора . А з 1570 г. яе уладальнікамі сталі дзеці Юрыя Хадкевіча (к. 1509-1569), ад якога бярэ пачатак бераставіцкая лінія Хадкевічаў.
425 гадоў з дня нараджэння Хадкевіча Крыштофа (каля 1590-1652), дзяржаўнага і ваеннага дзеяча Вялікага Княства Літоўскага, кашталяна трокскага (1633—1636 гг.), віленскага (1636—1642 гг.), ваяводы віленскага з 1642 г., старасты гродзенскага, бабруйскага, крэўскага, уладальніка Вялікай Бераставіцы ў 1617 -1652 гг. Пры Крыштофе ў мястэчку з’яўляецца драўляны палац Хадкевічаў.
420 гадоў з дня смерці Хадкевіча Ежы Юр’евіча (? – 26.10.1595, Бераставіца), дзяржаўнага дзеяча Вялікага княства Літоўскага, маршалка Трыбунала Літоўскага, старасты жмудскага, уладальніка Бераставіцы да 1595 г., пахаванага ў склепе касцёла Звеставання Панны Марыі.
400 гадоў з часу асвячэння (1615) касцёла Звеставання Панны Марыі ў Вялікай Бераставіцы, помніка архітэктуры позняга барока, фундатарам якога быў Геранім Хадкевіч (1565 – 1617), кашталян віленскі і стараста брэст-літоўскі, уладальнік Вялікай Бераставіцы ў 1595-1617 гг. Касцёл у 1615 г. быў пабудаваны з дрэва і асвячоны віленскім біскупам Бенедыктам Войнам (?-1615).
385 гадоў з дня нараджэння Мнішка Ежы Яна Вандаліна (каля 1630-1693), дзяржаўнага дзеяча Рэчы Паспалітай, кашталяна санацкага (з 1678 г.), ваяводы валынскага (1684-1692), уладальніка Вялікай Бераставіцы ў 1661-1693 гг., фундатара будаўніцтва драўлянага касцёла ў Рудаве – месце культу абраза Божай Маці Рудавай.
345 гадоў з дня нараджэння Мнішка Юзафа Вандаліна (1670-1747), дзяржаўнага дзеяча і буйнейшага магната Рэчы Паспалітай, маршалка вялікага кароннага, кашталяна кракаўскага, мецэната, уладальніка Вялікай Бераставіцы ў 1700-1747 гг., які ахвяраваў грошы на будаўніцтва ў Бераставіцы новага мураванага касцёла замест згарэлага ў 1741 г. драўлянага
305 гадоў з дня нараджэння Клема Яна Генрыха (каля 1710-1777), нямецкага архітэктара эпохі барока, які працаваў у Рэчы Паспалітай, аўтара праекта ратушы з гандлёвымі радамі ў Вялікай Бераставіцы ў 1754-1755 гг.
300 гадоў з дня нараджэння Мнішка Ежы Аўгуста Вандаліна (1715-1778), дзяржаўнага дзеяча Рэчы Паспалітай, маршалка надворнага кароннага і кашталяна кракаўскага, уладальніка Вялікай Бераставіцы ў 1747-1774 гг. і ініцыятара надання Вялікай Бераставіцы Магдэбургскага права ў 1754 г
290 гадоў з часу надання Бераставіцы статуса мястэчка (горада) (1725 г.) каралём Рэчы Паспалітай Аўгустам ІІ Моцным (1670-1733).
265 гадоў назад (1750 г.) граф Тадэуш Дунін-Юндзіл (каля 1720 – 1771) пачаў будаўніцтва палаца ў Мураванай Бераставіцы. Будаўніцтва завяршыў яго сын Францішак Дунін-Юндзіл, падкаморы гродзенскі, маршалак шляхты Гродзенскага павета.
235 гадоў з дня нараджэння Анацэвіча Ігната Сымонавіча (1780, в. Малая Бераставіца – 18.02.1845), прафесара Віленкага універсітэта, вядомага гісторыка, археолага, архівіста.
230 гадоў з дня нараджэння Бароўскага Каспара (1785, Гродзеншчына-1854, Беласток), беларускага мастака і графіка, настаўніка малявання ў гімназіях Мінска і Беластока. У 1835 г. выканаў рэлігійныя карціны для касцёла Св. Яна Непамука і Панны Марыі ў Вялікіх Эйсмантах.
230 гадоў з дня нараджэння Ельскага Людвіка (1785, в. Масаляны – 08.08.1843), дзяржаўнага дзеяча Каралеўства Польскага, прэзідэнта Польскага банка (1828), намесніка міністра скарбу ў час паўстання 1830-1831 гг.
220 гадоў з дня нараджэння Касакоўскага Станіслава (1795-1872), польскага дыпламата на расийскай службе, сенатара, тайнага радцы, літаратара, егіптолага-аматара, калекцыянера і мастака, уладальніка Вялікай Бераставіцы ў 1840 – 1872 гг., фундатара будаўніцтва царквы Святога Мікалая ў Вялікай Бераставіцы (1868).
220 гадоў з часу асвячэння (1795 г.) Крыжаўзвіжанскага касцёла ў вёсцы Макараўцы, які быў пабудаваны з дрэва на сродкі Людвіка і Канстанцыі Панцежынскіх, уладальнікаў сядзібы Уснар Драўляны. Крыжаўзвіжанскі касцёл – помнік архітэктуры ранняга класіцызму.
215 гадоў з дня нараджэння Кавалеўскага Восіпа Міхайлавіча (28.12.1800), Вялікая Бераставіца – 1878, Варшава), вядомага польскага і расійскага гісторыка, філолага-усходазнаўца, заснавальніка навуковага манголазнаўства, перакладчыка, прафесара Пецярбургскай Акадэміі Навук.
215 гадоў назад (1800 г.) Ю.Д. Касакоўскі (1771 – 1840), вялікі лоўчы ВКЛ, ўладальнік мястэчка ў 1793 -1840 гг., пачаў будаўніцтва радавой рэзідэнцыі – першага мураванага палаца ў Вялікай Бераставіцы. Аднапавярховы палац у класічным стылі быў завершаны ў 1810-х гг. (не захаваўся)
215 гадоў назад (каля 1800 г.) была пабудавана капліца на каталіцкіх могілках у Вялікай Бераставіцы, помнік драўлянай архітэктуры, выкананы ў стылі ўсходняга шатровага дойлідства. Помнік існаваў да 1978 г. Не захаваўся.
165 гадоў з часу асвячэння (1850 г.) касцёла ў імя Марыі і Св. Яна Непамука ў Вялікіх Эйсмантах. Пасля чарговага пажару касцёл быў адноўлены ў камені ксяндзом Міхалам Сезянеўскім ў 1843 – 1850 гг. і з’яўляецца помнікам архітэктуры неакласічнага стылю.
165 гадоў з пачатку будаўніцтва (1850 г.) касцёла Св. Антонія ў Малой Бераставіцы па праекту гродзенскага інжынера Нардштэйна (1851), які выправіў першапачатковы план будаўніцтва касцёла гродзенскага каморніка Малевіча (1850). Фундатарам будаўніцтва стаў Антон Ваўкавіцкі, прадвадзіцель Сакольскага дваранства, уладальнік маёнтка ў Малой Бераставіцы.
155 гадоў назад (1860 г.) завершана будаўніцтва неагатычнай капліцы ў Масалянах. Фундатаркай будаўніцтва стала Ганна Наталля Біспінг-Кіцкая (1801 – 1888), польская пісьменніца і ўладальніца маёнтка ў Масалянах.
155 гадоў назад (1860 г.) пачата будаўніцтва мураванай царквы Святога Мікалая Цудатворцы ў Вялікай Бераставіцы па праекту архітэктара Я. Фардона (1854 г.). Будаўніцтва фундаваў граф Станіслаў Шчэнсны Касакоўскі (1795-1872), уладальнік Бераставіцы. Царква асвечана ў кастрычніку 1868 г. і з’яўляецца помнікам архітэктуры рэтраспектыўнага рускага стылю.
145 гадоў назад (пач. 1870-х гг.) у краі паявіліся першыя фельчары, якія аказвалі медыцынскую дапамогу насельніцтву і былі ў яго на службе па вольным найме: паміж сялянамі воласці або некалькіх вёсак і медыцынскімі фельчарамі заключаўся дагавор, у якім прадугледжваліся ўмовы і памеры аплаты фельчара грашыма і натурай, а таксама яго абавязкі перад насельніцтвам.
120 гадоў з дня нараджэння Кавалені Аляксандра Дзмітрыевіча (1895, в. Кашанцы – 27.08.1937), беларускага археолага, навуковага супрацоўніка Інстытута гісторыі АН Беларусі (1932-37). Даследаваў стаянкі палеаліту (Бердыж, Юравічы), гарадзішчы ў Тураве, працаваў над археалагічнай картай Беларусі. На падставе неабгрунтаваных абвінавачванняў рэпрэсіраваны і расстраляны. Рэабілітаваны пасмяротна ў 1958 г.
115 гадоў з часу стварэння (1900 г.) праекта палаца Касакоўскіх “Новы замак” у стылі эпохі Рэнесанс польскім архітэктарам Юліушам Васюцінскім. “Новы замак” — помнік архітэктуры канца ХІХ – пачатку ХХ стагоддзяў, не захаваўся (разабраны ў канцы 40-х гг. ХХ ст.)
110 гадоў назад памёр Касакоўскі Станіслаў Казімір (1837-1905), дзяржаўны і грамадскі дзеяч Каралеўства Польскага, вядомы гісторык і генеалог, піянер фатаграфіі ў Польшчы, уладальнік маёнтка ў Вялікай Бераставіцы з 1872 па 1905 гг.
105 гадоў з дня нараджэння Адляніцкага-Пачобута Міхаіла Ігнацьевіча (31.03.1910, в. Пачобуты — 2004), вядомага вучонага, доктара геадэзіі, прафесара, правадзейнага члена Польскай Акадэміі Навук, ганаровага старшыні Камітэта геадэзіі ПАН.
100 гадоў назад (верасень 1915г.) Бераставіччына была акупіравана войскамі кайзераўскай Германіі падчас Першай Сусветнай вайны. Акупацыя прадаўжалася да 1919 г.
95 гадоў з дня нараджэння Варанецкага Андрэя Максімавіча (19.02.1920, в. Дубраўка Пухавіцкага раёна Мінскай вобл. – 14.01.1972), Героя Сацыялістычнай Працы (1966 г.), старшыні праўлення калгаса “Гвардыя” ў 1953-1972 гг. (з 1972 – калгаса імя Варанецкага).
85 гадоў з дня нараджэння Бароўскага Міхаіла Іванавіча (1930, в. Плюскалаўцы — 2001), доктара філасофскіх навук (1985), прафесара Беларускага інстытута фізічнай культуры (1989).
80 гадоў з дня нараджэння Леткі Івана Антонавіча (14.06.1935, маёнт. Масаляны – 23.08.1999), беларускага паэта, члена Саюза пісьменнікаў Расіі (1978 г.).
80 гадоў з дня нараджэння Машко Івана Рыгоравіча (н. У 1935 г., в. Сыраежкі), дэпутата Вярхоўнага Савета БССР 9, 12, 13-га скліканняў, дэлегата ХХVІ – ХХVІІІ з’ездаў КПСС і ХІХ Усесаюзнай партканферэнцыі, у 1990-1996 гг. – намесніка старшыні Гродзенскага абласнога Савета дэпутатаў.
75 гадоў з дня нараджэння Заламая Уладзіміра Аляксандравіча (н.07.01.1940, в. Канчаны), дзяржаўнага дзеяча Беларусі, 1990-1994 гг. – намесніка Старшыні Савета Міністраў БССР, дзяржаўнага сакратара па справах СНГ, з 1994 г. –старшыні Брэсцкага аблвыканкама, народнага дэпутата СССР (1983-1992), з 1996г. – члена Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь, з 2000г. — кіраўніка аддзялення пасольства Рэспублікі Беларусь у Расіі ў Калінінградзе, з 2008 г. – генеральнага дырэктара ААА “Балтыйская гандлёвая кампанія”.
75 гадоў з дня нараджэння Мароза Аркадзія Іосіфавіча (н. у 1940 г., в. Траццякі), навукоўца, кандыдата эканамічных навук (1978 г.), дацэнта (1973 г.), члена-карэспандэнта Беларускай інжынернай акадэміі (1996 г.).
65 гадоў з дня нараджэння Кругліка Уладзімірва Міхайлавіча (1950 , в. Пархімаўцы – 03.04 2014), савецкага і расійскага ваеначальніка, з 1983 г. – памочніка начальніка Палітупраўлення пагранічных войскаў КДБ СССР па камсамольскай рабоце, з 1992 – начальніка Упраўлення выхаваўчай работы Федэральнай пагранічнай службы Расіі, намесніка дырэктара Федэральнай пагранічнай службы Расіі (1998 – 2003), генерала-палкоўніка (1999) ў адстаўцы.
75 гадоў назад (красавік 1940 г.) была створана Бераставіцкая МТС (дырэктар Цітовіч), дзейнасць якой спыніла Вялікая Айчынная вайна. Адноўлена ў 1945 г.
75 гадоў назад (1940 г.) у раёне пачала фарміравацца сістэма паштовай сувязі, якая аб’ядноўвала 6 паштовых аддзяленняў і якую ўзначаліў Карольчык.
75 гадоў назад (люты – сакавік 1940 г.) у вёсках Гольні, Масаляны, Ярмолічы, Кудрычы і іншых створаны першыя на Бераставіччыне калгасы.
75 гадоў назад (студзень – красавік 1940 г.) створана гандлёвая арганізацыя (райсаюз) на чале з Жызнеўскім. Пасля вайны пачала працаваць з 18 жніўня 1944 г.
75 гадоў назад (1940 – 1941) у Вялікай Бераставіцы пачаў дзейнічаць масласырзавод, які ў Вялікую Айчынную вайну быў разбураны фашыстамі, адноўлены ў 1945 г.
75 гадоў назад (красавік 1940 г.) была створана Бераставіцкая МТС (дырэктар Цітовіч), дзейнасць якой спыніла Вялікая Айчынная вайна. Адноўлена ў 1945 г.
75 гадоў назад (1940 г.) у раёне пачала фарміравацца сістэма паштовай сувязі, якая аб’ядноўвала 6 паштовых аддзяленняў і якую ўзначаліў Карольчык.
75 гадоў назад (люты – сакавік 1940 г.) у вёсках Гольні, Масаляны, Ярмолічы, Кудрычы і іншых створаны першыя на Бераставіччыне калгасы.
75 гадоў назад (студзень – красавік 1940 г.) створана гандлёвая арганізацыя (райсаюз) на чале з Жызнеўскім. Пасля вайны пачала працаваць з 18 жніўня 1944 г.
70 гадоў назад (1945 г.) для аховы лясоў на тэрыторыі раёна створана лясніцтва. Першы ляснічы – М. Г. Кананчук.
70 гадоў назад (студзень – ліпень 1945 г.) у раёне арганізаваны калгасы “Перамога” (в. Стары Дворац) і “Кастрычніцкая рэвалюцыя” (в. Людвінова), а таксама адноўлены калгас “1-е Мая” (в. Вайцехаўшчына).
70 гадоў назад (1945 г.) створана раённае нарыхтоўчае кааператыўна-прамысловае прадпрыемства па закупу прадуктаў, бульбы і агародніны ў насельніцтва. Першы дырэктар – В.А. Палуян.
70 гадоў назад (восень 1945 г.) пачала дзейнічаць санэпідэмслужба раёна, якую ўзначаліла К.А. Мацапура
65 гадоў з дня нараджэння Коханава Анатолія Паўлавіча (н. 23.02.1950 г., в. Замакроўе Рагачоўскага р-на Гомельскай вобл.), заслужанага работніка сельскай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь, з 1979 па 2012 гг. старшыні СВК “Малабераставіцкі элітгас”, з 2012 г. – дэпутата Палаты прадстаўнікоў Нацыянальга Сходу Рэспублікі Беларусь па Мастоўскай выбарчай акрузе №56. Узнагароджаны орэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга і ордэнам Пашаны.
Складальнік В.І. Чыкун
Рэдактар С.В. Станкевіч
Адказны за выпуск Т.Д. Марцішэвіч
Падпісана да друку 15.11.2014 года
Тыраж 20 экз.
Александр Иванович Ходкевич (1475 — 28 мая 1549) — выдающийся государственный деятель Великого княжества Литовского, меценат. Занимал должности: конюший надворный (1502), маршалок господарский (1506—1509, 1511—1547), староста пуньский (1506), берестейский (1529) и кнышинский (1530), воевода новогрудский (1544—1549), державца вилькийский и остринский.
Первый владелец Большой Берестовицы. В 1506 году Александр Иванович Ходкевич получил местечко Берестовицу и окрестные деревни (Рудава, Поплавцы, Спудиловцы) от польского короля и великого князя литовского Александра Ягеллона (1461-1506) за верную и самоотверженную службу (согласно Привилегии от 12.07.1506 г. в Вильно).
Александр Иванович Ходкевич — представитель магнатского рода Ходкевичей герба «Костеша», сын воеводы киевского Ивана Фёдоровича Ходкевича (ок. 1420 — ок. 1485) и княжны Софии Ивановны Бельской (ум. после 1496). Через свою мать находился в родстве с династией Ягеллонов: троюродный брат великого князя литовского Александра, короля польского Яна Ольбрехта и великого князя литовского Сигизмунда Старого.
В семилетнем возрасте попал в плен к крымским татарам во время разорения Киева в 1482 году. Позже был выкуплен из плена.
Имел крупные земельные владения на северо-востоке Великого княжества Литовского с центром в Грудке на Подляшье.
В 1498 -1500 гг. Александр Ходкевич вместе со смоленским епископом Иосифом Солтаном основал православный монастырь в Супрасли , где была возведена знаменитая Благовещенская церковь-крепость. Вокруг церкви постепенно появился православный мужской монастырь братьев базылян с большой библиотекой – скрипториумом, где создавались рукописные книги. Константинопольский патриарх Иеремия издал специальный эдикт с разрешением на основание монастыря. Первой в подземелье монастыря была похоронена С. И .Бельская, мать Александра Ходкевича.
В 1502 году Александр Ходкевич упоминается в чине конюшего надворного литовского. В 1506 году получил должность маршалка господарского, которую занимал до 1547 года. В 1506 году ему было передано староство пуньское. Позднее получил староства берестейское (1529) и кнышинское (1530), также был державцем вилькийским и остринским.
В 1509 году после подавления восстания князей Глинских Александр Ходкевич был обвинён в связях с мятежниками, лишён всех должностей и заключен в темницу, где провёл два года. В 1511 году был освобождён из тюремного заключения, ему были возвращены должности и родовые имения. В семье А.И.Ходкевича и его жены Василисы Ивановны Клецкой родились трое сыновей: Иероним, Григорий, Юрий. Младший сын Юрий Александрович (ок.1509-1569) стал основателем берестовицкой линии рода Ходкевичей.
В 1544 году Александр Ходкевич получил должность воеводы новогрудского, которую занимал до конца своей жизни.
28 мая 1549 года Александр Иванович Ходкевич скончался и был похоронен в основанном им же Супрасльском монастыре.
В декабре 1549 г.- январе 1550 г. в Большой Берестовице был составлен Акт раздела родовых владений А.И.Ходкевича между его сыновьями. Имение Берестовица перешла во владение Григория и Юрия Ходкевичей
Библиография:
Игнатий Масальский родился 22 июля 1727 г. как четвертый сын князя Михаила Юзефа и Францишки из Огинских. Воспитывался в олекшицком имении под опекой священника каноника Иоанна Доминика Лопатинского, который с малых лет готовил его к духовной карьере. Потом учеба в иезуитском колледже в Гродно, в Вильнюсском Collegium Nobillium, в Варшавской семинарии Святого Креста, в одном из старших и знаменитых университетов мира – у Сапиенца при Ватикане.
В 1752 году Игнатий Масальский возвращается в Литву доктором теологии и философии, принимает священнический сан, работает настоятелем в Волпе, Ружанах. Через 10 лет становится епископом Виленской епархии, и на этом посту ему придется быть рекордный для епископов срок – 32 года.
Свою работу новый епископ начал восстановлением системы управления и администрации курии. Интерес представляет его пастырское наследие. Значительная часть его посланий касается вопросов епархиальной администрации, Костельной дисциплины, литургии. Отдельную группу составляют письма социально-экономической тематики. Епископ Масальский добивался того, чтобы сельское низшее духовенство в своей деятельности пользовалось языками, понятными для прихожан. Стремился к либерализации религиозной жизни в Великом Княжестве Литовском. По его инициативе реорганизовали Виленскую католическую семинарию и обновили содержание обучения в ней (1763 г.): в программу вошла история Великого Княжества Литовского, польская литература, французский язык.
Озабоченный необходимостью проведения реформ на родине, Игнатий Якуб Масальский живо интересовался передовой европейской мыслью в области политики, экономики и философии. Увлекшись взглядами физиократов, он стал активным пропагандистом их идей на родине и всячески содействовал их осуществлению. Он выступал за предоставление крестьянам полной свободы и наделение их всеми правами граждан. В 1774 г. выступил на сейме за освобождение крестьян от крепостничества и наделение их землей, в том же году перевел часть крестьян своего имения возле игумена с барщины на оброк.
В Речи Посполитой требовалась реформа системы образования. Игнатий Масальский становится одним из инициаторов создания Просветительской комиссии, к которой переходит все имущество запрещенного ордена иезуитов. Приказом короля Масальский назначен на должность первого председателя комиссии (1773-1776 гг.). Он организовывает фонд поддержки публичного просвещения и становится его распорядителем.
Главной заслугой просветительской комиссии было создание совершенно новой системы народного просвещения — государственной и светской. Просветительская комиссия утвердила единый устав обучения в 1783 году. Были написаны новые программы. В содержание образования включалось обучение чтению, письму, счету, началам практической геометрии, знакомство с системой мер, веса и денег, садоводством, огородничеством и сельским хозяйством. Латынь заменена польским языком. Образование стало светским, демократичным, структурно многоуровневым, талантливым выходцам из народа открылся путь в науку.
Многогранные интересы епископа Масальского простирались не только на политику и экономику, но и на искусство. Еще во время обучения в Риме он был активным участником кружка любителей поэзии, так называемой Аркадской Академии (Аркадии).
Всесторонне образованный, воспитанный в Европе, он вошел в историю и как меценат. Он помогал архитекторам Лаврину Гуцевичу и Мартину Кнакфусу, родоначальникам Виленского классицизма. Масальский дарит ему в пожизненное пользование землевладения в Браславском уезде и дом в Вильнюсе. Перестроенный по инициативе и стараниями Масальского под руководством Лаурина Гуцевича епископский дворец в Вильнюсе сегодня является главной резиденцией президента Литвы, а выкупленный Масальским и капитально перестроенный на его средства дворец в Верках долгое время занимала Академия наук Литвы.
При Масальском активно строились и открывались новые костелы. Главная католическая святыня современной Литвы, кафедральный костел Святого Станислава и Святого Владислава построены на собственные средства епископа Масальского. В 1775 г. он подарил Виленскому университету здание, состоявшее из трех домов.
Умер Игнатий Масальский 28 июня 1794 г. во время народного бунта в Варшаве. Прах Виленского епископа Масальского перевезен в Вильнюс и похоронен в построенном им кафедральном соборе. Сегодня там, справа от алтаря, в часовне епископа, находится его мемориальное надгробие.
Библиография:
Осип Ковалевский — (28.12.1800 (09.01.1801), Большая Берестовица – 09.10.1878, Варшава) – известный польский, белорусский и российский филолог-востоковед, основатель научного монголоведения в России и Европе, гуманист и просветитель. Академик Петербургской АН (1847), профессор (1834). Родился в Большой Берестовице в семье униатского священника. После окончания Свислочской гимназии (1809-1817) поступил на историко-филологический факультет Виленского университета. В Вильнюсском университете В. Ковалевский стал активным участником тайных студенческих обществ «Общество филоматов» (с 1817 г.) и «Общество Филаретов (с 1820 г.) вместе с Адамом Мицкевичем, Яном Чечотом и Томашем Заном.
Университет В. Ковалевский окончил в 1820 г. со степенью кандидата философии и был назначен преподавателем словесности в Виленскую гимназию. Кроме преподавательской деятельности занимался переводами произведений античных поэтов и философов (шесть книг Овидия “Метаморфозы”). Членство в тайном обществе филоматов сказалось на судьбе ученого. 23 октября 1823 г. он был арестован за бывшую деятельность в обществе, а затем выслан во внутренние губернии России – в Казанский университет под предлогом изучения восточных языков. Здесь Ковалевский действительно изучал тюркские и арабские языки, написал историю Казанского ханства.
Через четыре года по предложению ректора Казанского университета М. И. Лобачевского он отправился в Иркутск для изучения монгольского языка. Знакомясь с бытом местных людей, он много ходил и ездил по землям Бурятии, Монголии, Китая, Даурии. Подолгу жил в юртах, посещал буддийские монастыри.
В 1830 году с русской миссией побывал в Пекине, где продолжал изучать буддизм. Свои отчеты, Дорожные заметки, письма печатал в газетах и научных журналах Казани, Москвы, Петербурга, Парижа. В Казань привез коллекции костюмов, монет, картин, словарей и книг (1433 тома) по истории, философии, богословию и праву – на монгольском, тибетском, китайском и маньчжурском языках. После возвращения в Казань (1833) Ковалевский уже в звании профессора возглавил новую кафедру монгольского языка, написал и издал “Краткую грамматику монгольского книжного языка” и “Монгольскую хрестоматию”. Учитывая большие научные заслуги нашего земляка перед Россией, в 1837 году его избрали членом-корреспондентом Российской академии наук и искусств. Еще через десять лет — академиком. Дважды был отмечен Демидовской премией. С 1840 года – действительный член Общества истории и российских древностей при Московском университете, затем почетный член азиатских обществ в Париже и Лондоне. С апреля 1844 года – действительный член Королевского Датского общества северных антиквариев, а с 29 марта 1858 года – действительный член Вильнюсской археографической комиссии. С 1844 года — директор казанской гимназии и руководитель школ Казанской губернии.
В 1855 году О. Ковалевский стал ректором Казанского университета. В это время он редактировал “Научные записки Казанского университета”, делал переводы монгольских книг на русский язык. Однако, в 1860 году был освобожден от этой должности в связи с революционными волнениями студентов. В 1862 году О. Ковалевский переехал в Варшаву, взяв с собой основную часть своей библиотеки, а также важнейшие рукописи. Здесь он читал лекции по всеобщей истории в Варшавской главной школе, которая в 1869 году была переименована в Варшавский университет, и был деканом историко-филологического факультета. 29 марта 1878 года был избран почетным членом Казанского университета.
Умер Осип Ковалевский 9 октября 1878 года, похоронен на Повонзком кладбище в Варшаве.
Библиография:
Ефим Федорович Карский родился 20 декабря 1860 г. (1 января 1861 г.) в с. Лаша Гродненской губернии в семье сельского учителя. Окончив Ятранскую сельскую школу, Минское духовное училище и семинарию, юноша в 1881 г. поступил в Историко-филологический институт князя Безбородко в Нежине, где специализировался у известных русских славистов Р.Ф. Брандта и М. И. Соколова по истории языка и народного творчества белорусов. Этот период стал прекрасной научной школой и временем интеллектуального развития будущего ученого.
Окончив институт в 1885 году Карский начал преподавать во 2-ой Виленской гимназии. В это время он начал собирать этнографический материал, в этом ему помогали родители, и печататься в научных журналах. В 1877 году Евфимий Карский женился на дочери священника Софье Николаевне Сцепуржинской. В гимназии он проработал до 1893 года, в котором его зачислили преподавателем русского языка в Варшавский университет, а через год назначили экстраординарным профессором на кафедру русского и церковнославянского языков.
В 1898 году несколько месяцев Ефим Карский жил в Большой и Малой Берестовице, Олекшицах. Изучал говор местного населения и устное народное творчество.
В 1901 году он был избран членом-корреспондентом Императорской Российской Академии наук. В 1902 году Карский стал деканом историко-филологического факультета. В 1903 году Карский предпринял этнографическую экспедицию по Беларуси, в ходе которой было собрано немало материала для исследований, и по итогам которой был издан первый том главного труда учёного — полномасштабной научной работы «Белорусы», заслужившей впоследствии название «энциклопедии белорусоведения». В 1905 году Карский стал ректором Варшавского университета. Должность ректора Карский занимал до 1910 года. Также с 1905 по 1917 год он был главным редактором журнала «Русский филологический вестник». В 1916 году его избрали действительным членом Академии наук.
Помимо фундаментальной книги «Белорусы» большое значение имеют труды Карского по истории русского языка, славянской палеографии—«Славянская кирилловская палеография» и др., а также его деятельность по изданию древних памятников. Им были изданы многие древнейшие памятники с их палеографическим и лингвистическим анализом: «Листки Ундольского», «Лаврентьевская летопись», «Русская правда» и др.
Из важнейших трудов Карского можно еще назвать: «К истории звуков и форм белорусской речи» (Варшава, 1893; магистерская диссертация); «К вопросу о разработке старого западно-русского наречия» (Вильно, 1893); «Два памятника старого западно-русского наречия: лютеранский катехизис 1562 г. и католический катехизис 1585 г.» («Журнал Министерства народного просвещения», 1893, август); «О языке так называемых литовских летописей» (Варшава, 1894); «Западнорусские переводы Псалтири в XV-XVII веках» (Варшава, 1896); «Из лекций по славянской Кирилловской палеографии» (Варшава, 1897); «Западно-русское сказание о Сивилле пророчице по рукописи XVI века» (Варшава, 1898); «Русская диалектология»; «Наблюдения в области синтаксиса Лаврентьевского списка летописи».
В 1917 году Карский стал профессором Петроградского университета. С 1920 года он редактировал «Известия Отделения русского языка и словесности Российской Академии наук». В 1922 году стал действительным членом Института белорусской культуры (теперь Национальная академия наук Беларуси), а в 1929 году — членом Чешской Академии наук. Также работал директором Музея антропологии и этнографии.
29 апреля 1931 года Ефим Карский скончался. Похоронен на Смоленском православном кладбище Ленинграда.
Библиография:
Рецензия на: Жизнь и деятельность академика Е. Ф. Карского.
Дубко Александр ИосифовичРодился 14 января 1938 года в деревне Илово Сиротинского (ныне – Шумилинского района Витебской области БССР).
В 1960 году окончил Гродненский сельскохозяйственный институт. В 1960-1961 годах – агроном-семеновод, в 1961-1963 годах – управляющий отделением, а в 1963-1966 годах – директор учебного хозяйства «Станиславово» Гродненского сельскохозяйственного института. В 1966 году вступил в КПСС.
С августа 1966 по март 1970 года – начальник управления сельского хозяйства Берестовицкого райисполкома. В 1970 – 1972-х годах – директор Специализированного треста молочно-овощных совхозов Гродненской области.
С мая 1972 года по 1995 год – председатель ордена Ленина колхоза «Прогресс» Гродненского района. В 1978 году по итогам Всесоюзного социалистического соревнования коллектив колхоза «Прогресс» признан победителем и награжден переходящим Красным знаменем ЦК КПСС, Совета Министров СССР, ВЦСПС и ВЛКСМ.
Указом Президиума Верховного Совета СССР от 26 марта 1982 года за достижение высоких результатов и трудовой героизм, проявленный в выполнении планов и социалистических обязательств по увеличению производства и продажи государству зерна, картофеля и других сельскохозяйственных продуктов в 1981 году, Дубко Александру присвоено звание Героя Социалистического труда с вручением ордена Ленина и золотой медали «Серп и Молот».
Являясь председателем Союза аграрников Беларуси, участвовал в президентских выборах 1994 года в стране.
С 12 декабря 1994 года – председатель Гродненского облисполкома.
Депутат Верховного Совета СССР (1984-1989). Народный депутат СССР (1989-1991). Также избирался депутатом Верховного Совета БССР двух созывов. Делегат 4-го Всесоюзного съезда колхозников (1988), на котором избран в Союзный совет колхозов.
Умер 4 февраля 2001 года. Похоронен на Городском кладбище г. Гродно.
Указом Президента Республики Беларусь от 30 июня 2001 года за исключительные заслуги перед государством и обществом Дубко Александру Иосифовичу присвоено звание «Герой Беларуси» (посмертно).
Награжден 2 орденами Ленина (1978; 1982), орденами Трудового Красного Знамени (1973), «Знак Почёта» (1971), белорусским орденом Отечества 3-й степени, медалями, в том числе «За трудовую доблесть» (1966).
Библиография:
Воронецкий Андрей МаксимовичВоронецкий Андрей Максимович родился 19 февраля 1920 года в деревне Дубровка (ныне Пуховичского района Минской области Беларуси). Белорус.
В 1940 году окончил Минский педагогический институт (Белорусский государственный педагогический университет). Участник Великой Отечественной войны.
После демобилизации был направлен работать учителем в Берестовицкий район Гродненской области. Затем был назначен директором сельской школы в деревне Большие Эйсмонты Берестовицкого района.
11 декабря 1953 года избран председателем колхоза имени Хрущёва (с сентября 1957 года – колхоз «Гвардия», ныне сельскохозяйственный кооператив имени А.М. Воронецкого). Сумел быстро наладить работу хозяйства. К 1965 году урожайность зерновых достигла 18 центнеров с гектара, картофеля – 126, сахарной свеклы – более 200. Общий денежный доход хозяйства превысил 1,1 миллиона рублей. Были сооружены животноводческие комплексы, комбикормовый завод, овощехранилища, мастерские. Одновременно строились жилые дома со всеми удобствами, Дом культуры, средняя школа, стадион.
Указом Президиума Верховного Совета СССР от 22 марта 1966 года за достигнутые успехи в развитии животноводства, увеличении производства и заготовок мяса, молока, яиц, шерсти и другой продукции Воронецкому Андрею Максимовичу присвоено звание Героя Социалистического труда с вручением ордена Ленина и золотой медали «Серп и Молот».
В 1967 году колхоз был награжден орденом Ленина. Продолжал возглавлять колхоз до самой смерти 14 января 1972 года.
Избирался депутатом Верховного Совета СССР (1962 – 1966), Верховного Совета БССР (1971 – 1972), членом ЦК Компартии Беларуси (1966 – 1971). Член республиканского Совета колхозов.
Награжден орденами Ленина (1966), Октябрьской Революции (1971), Трудового Красного Знамени (1958), медалями.
С 1972 года колхоз носит имя Героя (ныне – сельскохозяйственный производственный кооператив имени А. М. Воронецкого).
Библиография:
Жыжаль Іван Мацвеевіч
(1904 – 1982)
Герой Сацыялістычнай Працы (1964), заслужаны будаўнік БССР (1962). Нарадзіўся ў 1904 г. у в. Сыраежкі. Вучыўся ў Кватарскай школе, скончыў Беларускі політэхнічны інстытут (1935). Працоўную дзейнасць пачаў у 1921 г. на чыгуначнай станцыі Мінск: рознарабочы, слесар, машыніст дэпо. У 1935 — 1938 гг. — прараб, інжынер-канструктар Белдзяржбуда, у 1938 — 1941 гт. — дырэктар інстытута «Белпрампраект». Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. У пачатку Вялікай Айчыннай вайны з’ехаў з Мінска ў Смаленск, адкуль і быў прызваны ў армію. Удзельнічаў у баях Вялікай Айчыннай вайны. Пасля вызвалення Мінска Жыжаль быў звольнены з Узброеных Сіл і прызначаны спачатку інструктарам будаўнічага аддзела ЦК КПБ (1944-1946 гг.), а затым — загадчыкам аддзела будматэрыялаў Дзяржплана БССР. У 1946 — 1951 гг. працаваў у Савеце Міністраў БССР, у 1951 — 1953 гг. — начальнік Галоўнага ўпраўлення па будаўніцтве Мінска. У 1953—1955 гг. — намеснік міністра гарадскога і сельскага будаўніцтва БССР, у 1955—1959 гг. — міністр прамысловага будаўніцтва БССР. У 1970 г. выйшаў на пенсію. Пражываў у Мінску. Памёр 18 сакавіка 1982 г., пахаваны на Усходніх могілках Мінска. У 1994 г. у Мінску на доме на рагу вуліцы Захарава і Вайсковага завулка, дзе жыў Жыжаль, была ўсталявана мемарыяльная дошка. Заслужаны будаўнік БССР, Ганаровы грамадзянін Мінска. Быў узнагароджаны двума ордэнамі Леніна, двума ордэнамі «Знак Пашаны», ордэнам Чырвонай Зоркі і шэрагам медалёў, у т. л. «За адвагу», «За абарону Масквы».
Бібліяграфія:
Канстанцін Сяргеевіч Заслонаў
(7.01.1910-14.11.1942)
Адзін з арганізатараў і кіраўнікоў партыйнага падполля і партызанскага руху ў Віцебскай вобласці ў Вялікую Айчынную вайну, Герой Савецкага Саюза (1943). Скончыў прафесіянальна-тэхнічную школу ў Вялікіх Луках (1930). З 1939 г. начальнік паравознага дэпо ст. Орша. У верасні 1941 г. у Маскве сфарміраваў з чыгуначнікаў партызанскі атрад, у кастрычніку перайшоў з ім лінію фронту, уладкаваўся на працу ў Аршанскае дэпо. Стварыў і ўзначаліў некалькі дыверсійных груп, якія разам з падпольнымі групамі Аршанскага патрыятычнага падполля паралізавалі работу чыгуначнага вузла. З лютага 1942 г. камандзір партызанскага атрада, з ліпеня 1942 – брыгады. Арганізаваў дыверсіі на чыгунцы, узначальваў баявыя дзеянні супраць ворага на тэрыторыі Аршанскага, Лёзненскага, Сенненскага і інш. раёнаў. Загінуў у час Купавацкага бою 1942 г.
Бібліяграфія:
Аляксандр Мацвеевіч Матросаў
(05.02. 1924 – 23.02.1943)
Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, Герой Савецкага Саюза. Нарадзіўся ў Днепрапятроўску ў сям’і рабочага. Рана застаўся без бацькоў, таму выхоўваўся ў Іванаўскім дзіцячым доме, дзе скончыў 7 класаў.
У верасні 1942 г. быў прызваны Кіраўскім РВК г. Уфы ў Чырвоную Армію і пачаў вучобу ў Краснахолмскім пяхотным вучылішчы. У лістападзе 1942 г. уступіў у ВКЛСМ. 18 студзеня 1943 г. разам з курсантамі вучылішча дабраахвотнікам у складзе маршавай роты адправіўся на Калінінскі фронт. Служыў у складзе 2-га асобнага стралковага батальёна 91-й асобнай Сібірскай дабраахвотнай брыгады імя І.В.Сталіна (пазней 254-ы гвардзейскі стралковы полк 56-й гвардзейскай стралковай дывізіі (Калінінскі фронт). 23 лютага 1943 г. у баі за в. Чарнушкі (Пскоўская вобл., Расія) гвардыі радавы А. Матросаў сваім целам закрыў амбразуру нямецкага дзота, гэтым забяспечыў поспех атакі падраздзялення. Пахаваны там жа ў вёсцы, у 1948 г. яго прах быў перапахаваны ў г. Вялікія Лукі Вялікалуцкай вобласці (з 1957 г. Пскоўскай вобл.) Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 19 чэрвеня 1943 г. чырвонаармейцу Аляксандру Матросаву было пасмяротна прысвоена званне Герой Савецкага Саюза.
Бібліяграфія:
Нарадзіўся Мікалай Іванавіч Пацэнка 12 студзеня 1944 г. ў вёсцы Вострава Мастоўскага раёна. У 1961 годзе закончыў Гудзевіцкую сярэднюю школу і паступіў у Беларускі дзяржаўны універсітэт імя Леніна. Першы курс вучыўся завочна і працаваў загадчыкам мясцовага сельскага клуба. Пасля заканчэння ўніверсітэта ў 1966 годзе працаваў настаўнікам, дырэктарам школы, у рэдакцыі газеты, на камсамольскай і партыйнай рабоце.
З 1996 года працаваў загадчыкам аддзела маркетынгу ў Бераставіцкай раённай бібліятэцы імя В. М. Кавалеўскага.
А з 1999 года па 2004 год дырэктарам раённай цэнтралізаванай бібліятэчнай сістэмы.
У 1999 годзе ім была выдадзена кніга-хроніка “Памяць. Бераставіцкі раён”. У працы па яе стварэнні, якая доўжылася не адзін год, у пошуку, зборы і падрыхтоўцы матэрыялаў прынялі ўдзел шмат ініцыятыўных, нераўнадушных людзей раёна. У выніку — менавіта наша кніга “Памяць” была вылучана сярод іншых падобных работ за фундаментальнасць гістарычнага даследавання, аб’ектыўнасць адлюстравання грамадска-палітычных працэсаў, якія адбываліся на бераставіцкай зямлі. І за гэтую працу ў студзені 2001 года Мікалай Іванавіч атрымаў прэмію Прэзідэнта РБ “За духоўнае адраджэнне”.
У 2000 годзе за шматгадовую работу па маральнаму выхаванню і прапаганду хрысціянскіх каштоўнасцей Мікалай Іванавіч узнагароджаны Памятным медалём “2000 гадоў Хрысціянству”.
У 2003 годзе Мікалай Іванавіч ўзнагароджаны Ганаровай граматай Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь.
Творчы пошук, цяга да вывучэння гісторыі свайго краю прымушалі займацца ўсё новымі праектамі. У кнігу “Памяць” увайшлі далёка не ўсе матэрыялы. І гэта падштурхнула Мікалая Іванавіча да стварэння ўнікальнай у сваім родзе працы — “Летапіснай хронікі Бераставіччыны”. Гэта вялікі збор гістарычных фактаў, архіўных дакументаў, сярод якіх і знойдзенныя зусім нядаўна, а таксама аўтарскія каментарыі да іх. Разумеючы неабходнасць гэтай працы для рэгіёну, яе гістарычную каштоўнасць, у стварэнні “Летапіснай хронікі” Мікалаю Іванавічу дапамагаюць работнікі раённай бібліятэкі імя В. М. Кавалеўскага, аддзела ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі.
У 2005 годзе Мікалай Іванавіч, за вялікую работу па патрыятычнаму выхаванню моладзі, узнагароджаны медалём “60 гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне”, Ганаровай граматай аблвыканкама.
У 2010 годзе Мікалай Іванавіч Пацэнка атрымаў Прэмію Беларускага прафсаюза работнікаў культуры ў намінацыі “Літаратура і журналістыка”.
За значны ўклад у вывучэнне гісторыі роднага краю, патрыятычнага выхавання падрастаючага пакалення рашэннем райвыканкама краязнаўцу прысвоена званне “Ганаровы грамадзянін Бераставіцкага раёна”. Узнагароджаны медалямі “70 год вызвалення Беларусі”, а таксама ганаровымі граматамі аблвыканкама, райвыканкама і інш.
Бібліяграфія:
Літаратура пра Мікалая Пацэнка
Артыкулы Мікалая Пацэнкі:
Фильм «На другом берегу» от студии «Беларусьфильм» расскажет зрителю о жизни в Западной Беларуси, присоединенной Рижским мирным договором к Польше. Действия киноленты разворачиваются в 1925 году у границы Западной Беларуси и БССР – там проживает главный герой фильма Павел вместе со своей матерью. Он наблюдает, как польская власть стремится ассимилировать белорусов, искоренить язык, культуру и веру. Волнения, партизанская война, жесткое подавление любых попыток сохранить национальную идентичность – все это через историю главного героя предстоит увидеть зрителю.
17 сентября в Беларуси отмечается День народного единства – государственный праздник, учрежденный Указом Президента Республики Беларусь от 7 июня 2021 г. № 206.
Введение этой даты в памятный календарь республики – дань памяти нашим соотечественникам, не смирившимся
с несправедливостью Рижского мирного договора
и боровшимся за воссоединение белорусского народа в едином национальном государстве.
Мирный договор, завершивший советско-польскую войну и подписанный 18 марта 1921 г. в Риге без участия белорусской стороны, привел к тому, что этнические белорусские земли, белорусский народ почти на два десятилетия были искусственно разделены на части. Этот раздел нанес серьезный удар по процессам национально-культурного и политического строительства Беларуси, сделал «белорусский вопрос» одним из основных полей напряженности в польско-советских отношениях и в последующие годы.
Западные области Беларуси (около 100 тыс. кв. км с населением свыше 3 млн человек) на два десятилетия вошли в состав польского государства. На этих территориях не было реализовано право белорусов на самоопределение и им пришлось претерпеть различные формы дискриминации – социальную, национальную, религиозную, экономическую. Это в корне нарушало положения Рижского мирного договора.
На землях Западной Беларуси, которые поляки пренебрежительно называли «крэсами усходними» – «восточной окраиной», осуществлялась целенаправленная жестокая политика эксплуатации местного населения, разграбления природных ресурсов, вывоза и уничтожения культурных и материальных ценностей.
Западная Беларусь использовалась Польшей как источник сырья и дешевой рабочей силы. Разрушенная Первой мировой войной экономика региона оставалась в застое. Крестьяне, составлявшие подавляющее большинство населения Западной Беларуси, страдали от малоземелья, полуфеодальной зависимости от польских панов-осадников. В поисках работы и средств к существованию жители белорусских деревень были вынуждены массово эмигрировать в страны Западной Европы и Америку.
Не было белорусских театров, закрывались клубы и библиотеки. В государственных учреждениях не разрешалось пользоваться белорусским языком. Нельзя умалчивать и о том факте, что политика полонизации в сфере образования, ставившая целью оторвать молодое поколение белорусов от своих национальных корней, привела к фактической ликвидации системы белорусских школ в Западной Беларуси (если до аннексии региона их здесь работало порядка четырехсот, то уже в 1938/1939 учебном году не осталось ни одной). В связи с высокой платой за обучение, бедностью, препонами со стороны польских властей был резко ограничен доступ белорусских детей в средние школы. Вузы для них были практически недоступными.
Закономерным результатом такой политики польских властей в Западной Беларуси стало мощное национально-освободительное движение. Борьба белорусов принимала различные формы – от забастовок и демонстраций до вооруженных выступлений.
Тысячи простых белорусов, сотни деятелей белорусского национально-освободительного движения, поэты, писатели подвергались репрессиям, были арестованы и отправлены в польские тюрьмы и концентрационный лагерь в Березе-Картузской, десятки из них были замучены и погибли. Воспоминания бывших заключенных лагеря с исчерпывающей полнотой раскрывают режим каторжного труда, голода, антисанитарии, варварских наказаний и изуверских издевательств, с помощью которых лагерная администрация пыталась сломать узников морально и физически, превратить их в покорных и безработных рабов.
Несмотря на все масштабные репрессивные меры, которые предпринимались польским властям на протяжении двух десятилетий в отношении местных жителей Западной Беларуси, им так и не удалось уничтожить национального самосознания белорусов, разорвать основы духовной связи белорусского народа, искусственно разделенного границей.
Конец 1930-х годов в сфере межгосударственных отношений крупнейших европейских стран характеризуется сложностью и противоречивостью. Попытка СССР инициировать создание системы коллективной безопасности натолкнулась на долгие и бесплодные переговоры со стороны стран Запада, которые тем самым фактически подтвердили, что не стремятся к созданию единого антифашистского блока.
В сложившихся обстоятельствах правительство СССР было вынуждено пойти на переговоры с Германией. Необходимо заметить, что подписание германо-советского договора о ненападении 23 августа 1939 года (получившего известность как «пакт Риббентропа-Молотова»), не делало стороны союзниками ни формально, ни фактически (даже учитывая наличие «секретного дополнительного протокола»), хотя некоторые недобросовестные авторы и предпринимают попытки доказать обратное.
1 сентября 1939 года с нападения Германии на Польшу началась Вторая мировая война. Первые недели войны были ознаменованы стремительным продвижением германских войск по территории Польши, бегством польского правительства из страны и фактической ликвидацией польской государственности.
В сложившейся ситуации СССР заявил, что «берет под свою защиту жизнь и имущество украинского и белорусского населения восточных областей Польши». 17 сентября Красная Армия перешла советско-польскую границу. В архивных документах красноречиво зафиксированы восторженные настроения абсолютного большинства местных жителей, которые с радостью встречали красноармейцев как освободителей с цветами, хлебом-солью. Свидетель тех сентябрьских событий белорусский поэт Максим Танк позднее говорил, что «никаким сводкам, реляциям, более поздним свидетельствам историков не под силу передать тот энтузиазм и радость, с какими трудящиеся Западной Беларуси встречали весть о воссоединении».
Военных действий между польскими и советскими войсками почти не было (отмечено около 40 случаев сопротивления пограничных патрулей, скоротечные столкновения под Гродно, Кобрином, Вильно, Сопоцкином) и к 25 сентября территория Западной Беларуси была уже полностью освобождена.
1 октября 1939 года Политбюро ЦК ВКП(б) приняло постановление «Вопросы Западной Белоруссии и Западной Украины», которым предусматривался созыв Украинского и Белорусского Народного собраний.
В соответствии с данным постановлением 22 октября 1939 года в Западной Беларуси прошли всеобщие выборы, участвовать в которых имели право все жители региона, достигшие 18-летнего возраста. Кандидатуры депутатов Народного собрания выдвигались крестьянскими комитетами, временными управлениями, собраниями рабочих по предприятиям, собраниями рабочей гвардии и интеллигенции. В голосовании приняли участие 2 672 280 избирателей (96,71 % выборщиков), которые избрали 927 депутатов.
28–30 октября 1939 года в Белостоке состоялось Народное собрание Западной Беларуси, которое единогласно приняло Декларацию о вхождении Западной Беларуси в состав БССР и избрало полномочную комиссию для передачи данного решения Верховным Советам БССР и СССР.
14 ноября 1939 года сессией Верховного Совета БССР был одобрен Закон о воссоединении Западной Беларуси с БССР, в котором, в частности, говорилось: «Принять Западную Белоруссию в состав БССР и воссоединить тем самым великий белорусский народ в едином белорусском государстве».
Сбылась сокровенная мечта миллионов белорусов. Упоминавшийся ранее Максим Танк по поводу этих событий писал: «Сессия Верховного Совета приняла Закон о включении Западной Белоруссии в состав СССР и объединении ее с Белорусской Советской Социалистической Республикой. Эту знаменательную дату уже никогда не вычеркнуть с нашей истории. Я эту дату – дату с которой мы начали зваться людьми – навсегда золотыми буквами внес бы во все наши календари, как самый великий праздник после Великого Октября».
Безусловно, объединение Западной Беларуси с БССР осенью 1939 года стало актом исторической справедливости и подарило возможность белорусскому народу вновь воссоединиться, жить и развиваться в едином суверенном национально-территориальном объединении. Это Единство – наша настоящая национальная ценность, которую необходимо уважать, беречь и защищать.
Сегодня государственные архивы Республики Беларусь обеспечивают хранение значительного объема документов по теме Воссоединения, архивисты проводят изучение и способствуют объективному информированию общественности об этих событиях.
Основные комплексы документальных материалов концентрируются в Национальном архиве Республики Беларусь, Белорусском государственном архиве кинофотофонодокументов, Белорусском государственном архиве-музее литературы и искусства, Государственных архивах Брестской, Гродненской, Минской областей, Государственном архиве общественных объединений Гродненской области, Зональном государственном архиве в г. Молодечно.
Среди хранящихся архивных материалов – официальные документы центральных и местных органов власти (законы БССР, декларации Народного собрания Западной Беларуси, постановления, инструкции, протоколы заседаний, телеграммы ЦК КП(б)Б, СНК БССР, оперативные сводки НКВД БССР, докладные записки наркоматов БССР, а также документы командования Белорусского фронта. Дополняют данный материал докладные записки и письма руководства БССР в ЦК ВКП(б); постановления Временных управлений Полесской и Белостокской областей и облисполкомов, материалы обкомов и райкомов КП(б)Б, а также отдельных городов и бывших поветов).
Значительная часть указанных документов содержит информацию о территориальном размежевании Западной Беларуси и Западной Украины, установлении нового административно-территориального деления, реорганизации школьного образования, подготовке к выборам в Верховный Совет БССР и СССР.
Большой интерес представляют документы, содержащие сведения хозяйственно-экономического и статистического характера (введение в Западной Беларуси советской валюты, перевод стрелок часов согласно минскому времени, перешивка железнодорожной колеи в соответствии со стандартом, принятом в СССР и т.д.).
Уникальный пласт визуальных источников по истории Воссоединения представляют собой фотодокументы, которые преимущественно находятся на хранении в Белорусском государственном архиве кинофотофонодокументов. На фотографиях и кадрах кинохроники запечатлены эпизоды, связанные с входом на территорию Западной Беларуси частей Красной Армии и встречей их местными жителями, аграрными преобразованиями, выборами в Народное собрание Западной Беларуси и др.
Документы по истории воссоединения через призму культуры находятся на хранении в Белорусском государственном архиве-музее литературы и искусства. Здесь можно ознакомиться с поэтическими произведениями Янки Купалы, Якуба Коласа, Максима Танка на данную тему, публикациями в периодической печати.
Архивные документы однозначно свидетельствуют, что воссоединение западнобелорусских земель с БССР осенью 1939 года стало актом исторической справедливости.
Восстановленное единство позволило белорусам выстоять в огненные годы Великой Отечественной войны, занять почетное место в международном сообществе, стать одним из соучредителей Организации Объединенных Наций.
Государственный праздник – День народного единства – служит объективным напоминанием о самодостаточности белоруской нации и незыблемости белорусской государственности, символизирует преемственность всех поколений белорусского народа, формирует чувство сопричастности каждого гражданин к судьбе страны и укрепляет сплоченность общества на пути построения сильной, суверенной и процветающей Беларуси!
Чытаем кнігі па тэме
Адзін народ, адзіная Радзіма: паэзія, проза, публітыстыка / укладальнік Bіктар Шніп. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2021. — 280 с., [8] л.: іл.
Кнігу «Адзін народ, адзіная Радзіма», якая выйшла ў Год народнага адзінства, склалі творы пісьменнікаў розных пакаленняў. У ix па-мастацку вобразна i дакладна адлюстраваны той час, калі яны былі створаны, слаўныя старонкі айчыннай гісторыі i сённяшні дзень роднай Беларусі.
Дзень народнага адзінства [Выяўленчы матэрыял] = День народного единства = National Unity Day / рэдкалегія: С.У. Пешын[ і інш.]. — Мінск : Беларусь, 2022. — 223 с. : іл.
Багата ілюстраванае навукова-папулярнае выданне прысвечана дзяржаўнаму святу Рэспублікі Беларусь – Дню народнага адзінства, якое адлюстроўвае пераемнасць пакаленняў, непахіснасць і самадастатковасць беларускай нацыі і дзяржаўнасці. Гэты дзень стаў актам гістарычнай справядлівасці ў дачыненні да беларускага народа, падзеленага супраць яго волі ў 1921 годзе па ўмовах Рыжскай мірнай дамовы, і назаўжды замацаваўся ў нацыянальнай гістарычнай традыцыі. Адноўленае ў 1939 годзе адзінства дазволіла Беларусі выстаяць у гады Вялікай Айчыннай вайны, заняць ганаровае месца ў міжнароднай супольнасці, стаць адным з заснавальнікаў Арганізацыі Аб’яднаных Нацый. Сёння беларускі народ адзіны ў выбары стратэгічнага курсу на развіццё моцнай суверэннай квітнеючай дзяржавы.
Ліхадзедаў, У. А. Адзінства непераможнага народа = Единство непобедимого народа: альбом. 2022.
Прадстаўляем вашай увазе ілюстраваную кнігу вядомага беларускага гісторыка, філакартыста і калекцыянера, члена саюза пісьменнікаў Беларусі Уладзіміра Аляксеевіча Ліхадзедава, які з’яўляецца аўтарам праекта “У пошуках страчанага”, пачынаўшыся на старонках газеты “СБ. Беларусь сегодня”. Яго імя сёння шырока вядомае ў Беларусі дзякуючы ў першую чаргу яго шматлікім публікацыям і выдатным кнігам. Уладзімір Ліхадзедаў больш за 45 гадоў збірае ў асноўным старыя паштоўкі і фатаграфіі, якія дэманструюць гістарычны шлях беларускага народа ў жорсткіх войнах, а таксама мірныя міжваенныя гады і сучаснасць. Паштовая картка служыць неацэнным матэрыялам для гісторыка, бо ў ей захавана гісторыя нашага краю, з яе дапамогай можна даведацца аб падзеях, якія адбывалія ў нашай краіне. Выданне адлюстравана для шырокага кола чытачоў.
Праз унікальны ілюстрацыйны матэрыял адлюстравана адзінства беларускага, рускага і украінскага народаў у барацьбе супраць іншаземных захопнікаў. Тры страшныя разбуральныя вайны – Айчынная 1812 года, Першая сусветная і вялікая Айчынная – прынеслі нам шмат бед і пакут. Нашы агульныя продкі вынеслі для сябе разуменне немагчымасці іншых адносін паміж славянскімі народамі, акрамя па-сапраўднаму брацкіх, менавіта тады, калі вызвалялі свет ад французскіх заваёўнікаў, германскіх нацыстаў і іх паслядоўнікаў. Толькі разам – грамадой, гуртам – мы выстаялі тады, значыць, выстаім і зараз.
Ліхадзедаў, У. А. 17 верасня. Дзень народнага адзінства [Выяўленчы матэрыял] = 17 сентября. День народного единства = September 17th. National Unity Day : [альбом] / Уладзімір Ліхадзедаў ; [рэдкалегія: В. А. Ліск овіч і інш.]. — Мінск : Звязда, 2021. — 287 с. — (У пошуках страчанага).
Чарговая кніга вядомага гісторыка і калекцыянера Уладзіміра Ліхадзедава прысвечана Дню народнага адзінства — дзяржаўнаму святу ў нашай краіне, уведзенаму ў гонар уз’яднання Заходняй Беларусі з БССР. Унікальная калекцыя арыгінальных фотаздымкаў і паштовак канца ХІХ-ХХ ст., многія з якіх публікуюцца ўпершыню, дазваляе наглядна расказаць пра гісторыю шматнацыянальнай Беларусі.
Ліхадзедаў, У. А. Шматнацыянальная Беларусь. Дакрануцца душой, адчуць сэрцам = МногонацпональнаяБеларусь. Прикоснуться душой, почувствовать сердцем= Multinational Belarus. Touch the soul, feel the heart / Уладзімір Ліхадзедаў; аўтар прадмовы Уладзімір Краўцоў; рэд. калегія: I. В. Петрышэнка, У. В. Краўцоў, A. М. Карлюкевіч, В. А. Лісковіч, В. Ф. Пранюк, I. М. Булаўка, А. Л. Вярсоцкі, С. С. Шумейка, A. В. Клімовіч, I. А. Кашкевіч. —
Чарговая кніга вядомага гісторыка і калекцыянера Уладзіміра Ліхадзедава прысвечана шматнацыянальнай Беларусі. Унікальная калекцыя арыгінальных фотаздымкаў і паштовак канца XIX стагоддзя і пачатку XX стагоддзя, многія з якіх публікуюцца ўпершыню, дазваляе наглядна расказаць пра гісторыю беларусаў і прысвечана Фестывалю нацыянальных культур.
Пабудавана ў 1997 годзе з цэглы.
Вырашана прамавугольным у плане аб’ёмам пад 2-схільным дахам, завершаным над трохвугольным франтонам фасада 4-граннай шатровай вежачкай. Уваход вырашаны 2-схільным казырком на кранштэйнах. Сцены крапаваны лапаткамі, рытмічна расчлянёны прамавугольнымі аконнымі праёмамі.
Бібліяграфія:
Кулагін, А. М. Каталіцкія храмы Беларусі / А. М. Кулагін ; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя iмя П. Броўкi, 2008. — 488 с. ББК 85.11(4Беи)я2
За 0,5 км на ўсход ад вёскі, на ўзгорку ў полі. Пабудавана ў 19 ст. з цэглы. Пасля 1864 г. перададзена праваслаўным. Вернута католікам у 1992 г. Пасля Вялікай Айчыннай вайны закрыта. Адноўлена ў 1990-я гг.
Помнік архітэктуры класіцызму. Вырашаны прамавугольным у плане аб’ёмам пад 2-схільным дахам, завершаным на фасадзе драўлянай 4-граннай шатровай сігнатуркай. Бакавыя фасады рытмічна расчлянёны высока ўзнятымі арачнымі аконнымі праёмамі. Фасад завершаны трохвугольным усечаным франтонам, па восі прарэзаны прамавугольным уваходным праёмам і лучковым акном над ім.
Унутры зала перакрыта плоскай атынкаванай столлю, падлога выкладзена керамічнай пліткай. Цэнтральны драўляны алтар вырашаны ў стылі неакласіцызму, у цэнтры абраз св. Ганны. Злева на сцяне абраз Найсвяцейшага Сэрца Дзевы Марыі, справа — Найсвяцейшага Сэрца Ісуса.
Побач з касцёлам у пачатку 21 ст. пастаўлена капліца “Грот Марыі” з бутавага каменю. Твор народнага дойлідства. Вырашана бутавым гротам з арачнай нішай-экседрай у верхняй частцы франтальнага фасада, у якой пастаўлена гіпсавая паліхромная скульптура Маці Божай.
Бібліяграфія:
Кулагін, А. М. Каталіцкія храмы Беларусі / А. М. Кулагін ; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — Мінск : Беларуская Энцыклапедыя iмя П. Броўкi, 2008. — 488 с. ББК 85.11(4Беи)я2
(1780, в. Малая Бераставіца — 18.02.1845, Санкт-Пецярбург), гісторык, археолаг, архівіст, педагог, прафесар Віленскага ўніверсітэта (1818), Калежскі асаэсар (1827). Скончыў Ваўкавыскае вучылішча (1789—1796), вучыўся ў Гродзенскай акруговай школе (1796—1797), настаўніцкай семінарыі ў Элку (1801—1802). Атрымаў узнагароду міністра адукацыі і каралеўскую стыпендыю на двухгадовае навучанне ў Кёнігсбергскім універсітэце. Вучыўся там з 1802, быў высока ацэнены прафесурай, атрымаў падоўжанне каралеўскай стыпендыі яшчэ на два гады і скончыў універсітэт у 1806 годзе. Выкладаў польскую мову, пачаткі рускай мовы, займаў пасаду афіцыйнага перакладчыка прускага караля; працаваў у Кёнігсбергу да 1809 г. Вучыўся ў Віленскім універсітэце (1810—1811), атрымаў званне магістра філасофіі. Выкладаў на публічных курсах для дзяржаўных служачых усеагульную гісторыю, права і палітэканомію. З 1813 — настаўнік Беластоцкай гімназіі, з 1817 — памочнік дырэктара. З восені 1818 — намеснік прафесара ў Віленскім універсітэце, чытаў курс усеагульнай гісторыі (1818—1821), расійскай статыстыкі і дыпламатыі (з 1821). Абраны экстраадынарным прафесарам (28.06.1827). Пасля выкрыцця арганізацыі «Патрыёты Айчыны» (восень 1827 г.) быў палічаны тым, хто сваім уплывам падштурхнуў моладзь да дысідэнцтва. Арыштаваны ў лютым 1828, у маі 1828 высланы з Вільні ў Малую Бераставіцу. У 1834 г. пераехаў у Пецярбург. Працэс Анацэвіча цягнуўся да 21.02.1836, калі Сенат вызваліў яго ад суда і следства. Працаваў у Археаграфічнай камісіі (з 1834 г.). Першы беларускі даследчык Вялікага Княства Літоўскага (“Накід першабытнай гісторыі Літвы”, 1846; “Накід гісторыі ВКЛ”, 1849 і нш.), пачынальнік айчыннай гістарыяграфіі. Спрабаваў стварыць агульную гісторыю ВКЛ. Распрацаваў і чытаў у Віленскім універсітэце першы спецыяльны ўніверсітэцкі курс, прысвечаны мінуламу беларускага і літоўскага народаў. Стварыў цэласную арыгінальную навуковую карціну гісторыі ВКЛ ад старажытнасці да канца 16 ст. Некаторыя элементы гэтай канцэпцыі ляжаць у аснове пазнейшых беларускай і літоўскай гістарыяграфій. Распрацаваў класіфікацыю крыніц па гісторыі ВКЛ ад старажытнасці да 1569 года, выдзеліўшы наступныя іх групы: міжнародныя трактаты, Метрыка ВКЛ і Кароны, судовыя акты і акты капітул, «Хроніка…» Мацея Стрыйкоўскага, «Гісторыя Літвы» Войцеха Каяловіча, трактат Міхалона Літвіна «Аб норавах татар, ліцьвінаў і маскавітаў», Галіцка-Валынскі летапіс, тайны архіў крыжакоў. Важнымі лічыў таксама «нямыя помнікі», да якіх адносіў руіны замкаў, пахаванні, рэшткі адзення і зброі, урочышчы (напрыклад, гара Міндоўга пад Навагрудкам), народныя песні. Даў характарыстыку гэтым групам крыніц. Увёў у навуковае абарачэнне вялікую колькасць фактычнага матэрыялу, які стаў хрэстаматыйным. Склаў перыядызацыю гісторыі Літвы ад першага ўзгадання гэтай назвы (1009) да 1569 года, падзяляючы яе на 5 перыядаў: 1009—1183: «міфічная гісторыя», якая пачынаецца ад першага летапіснага ўзгадання Літвы. 1183—1240: «няпэўная гісторыя»: ад нападаў Літвы на «рускія краіны» — Пскоў і Ноўгарад, да панавання Міндоўга. 1240—1386: «больш пэўная гісторыя»: спачатку «вялікія клопаты ад крыжакоў», пазней, ад панавання Гедзіміна, нарастанне моцы Літвы. Эпоха доўжыцца да ўвядзення Ягайлам хрысціянства. 1386—1447: «вяршыня магутнасці» Літвы пасля пераадолення ёю раздробленасці. 1447—1569: «пераход пад уладу Польшчы» і канец, пасля Люблінскага сейма, «асобнай гісторыі Літвы»; «уліццё» гісторыі Літвы ў гісторыю Польшчы.
Бібліяграфія:
Апублікаваныя працы І.С. Анацэвіча:
Іншыя апублікаваныя крыніцы:
Літаратура пра І.С. Анацэвіча:
Навуковец, кандыдат тэхнічных навук (1976). Нарадзіўся ў 1936 г. у г. п. Вялікая Бераставіца. Скончыў Вялікабераставіцкую сярэднюю школу, фізічны факультэт Беларускага дзяржаўнага універсітэта імя Леніна, аспірантуру пры Фізіка-тэхнічным інстытуце Акадэміі навук БССР. Працаваў у навукова-тэхнічным інстытуце абароннай прамысловасці. Мае больш за 30 навуковых публікацый.
Бібліяграфія:
Асноўныя працы:
Олесюк, В. Исследование влияния фазовых превращений и основных параметров ВТМО и ПТМО на эффект термопластического упрочнения сталей: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата технических наук / Олесюк Витольд-Якуб Казимирович. — Минск, 1975. — С. 22.
Літаратура пра В.К. Алесюка:
Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Алясюк Вітольд Казіміравіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.529-530.
(1930, в.Плюскалаўцы – 2001), беларускі філосаф, доктар філасофскіх навук (1985), прафесар (1989). З сялян. Пасля заканчэння Вялікабераставіцкай сярэдняй школы вучыўся ў Вышэйшым зенітна-артылерыйскім ваенным вучылішчы (Латвія), служыў у Ленінградзе. Пасля звальнення з арміі скончыў аспірантуру пры Інстытуце філасофіі і права АН БССР, абараніў кандыдацкую дысертацыю (1963). Працаваў у гэтым жа інстытуце. У 1979 — 1986 гг. — загадчык кафедры філасофіі і навуковага камунізму Беларускага інстытута фізічнай культуры. Працаваў у галіне філасофска-метадалагічных праблем тэорыі маральнасці. Апублікаваў больш за 30 навуковых прац. Сярод іх: “О критерии нравственности» (1970), «Детерминизм и нравственное поведение личности» (1974), «Нравственные ценности и культура взаимоотношений между людьми» (1980), «Идеалы общества и смысл жизни человека» (1983).
Бібліяграфія:
Асноўныя працы:
Літаратура пра М.І. Бароўскага:
Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Бароўскі Міхаіл Іванавіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.530.
(Jósef Szczepan Kowalewski, 28.12.1800 (09.01.1801), Вялікая Бераставіца – 09.10.1878, Варшава) – вядомы польскі, беларускі і расійскі філолаг-усходазнавец, заснавальнік навуковага манголазнаўства ў Расіі і Еўропе, гуманіст і асветнік. Акадэмік Пецярбургскай АН (1847), прафесар (1834). Нарадзіўся ў Вялікай Бераставіцы ў сям’і ўніяцкага свяшчэнніка. Пасля заканчэння Свіслацкай гімназіі (1809-1817) паступіў на гісторыка-філалагічны факультэт Віленскага універсітэта. У Віленскім універсітэце В. Кавалеўскі стаў актыўным удзельнікам тайных студэнцкіх таварыстваў “Таварыства філаматаў” (з 1817 г.) і “Таварыства філарэтаў (з 1820 г.) разам з Адамам Міцкевічам, Янам Чачотам і Тамашам Занам. Усе яны ўспаміналі яго ў сваіх вершах таго часу. Універсітэт В.Кавалеўскі закончыў у 1820 г. са ступенню кандыдата філасофіі і быў прызначаны выкладчыкам славеснасці ў Віленскую гімназію. Акрамя выкладчыцкай дзейнасці займаўся перакладамі твораў антычных паэтаў і філосафаў (шэсць кніг Авідзія “Метамарфозы”). Членства ў тайным таварыстве філаматаў адбілася на лёсе вучонага. 23 кастрычніка 1823 г. ён быў арыштаваны за былую дзейнасць ў таварыстве, а затым высланы “пад надстражэйшым наглядам” ва ўнутраныя губерні Расіі – у Казанскі універсітэт пад маркай вывучэння ўсходніх моў. Тут Кавалеўскі сапраўды вывучаў цюркскія і арабскія мовы, напісаў гісторыю Казанскага ханства. Праз чатыры гады па прапанове рэктара Казанскага універсіта М.І. Лабачэўскага ён паехаў у Іркуцк для вывучэння мангольскай мовы. Знаёмячыся з побытам мясцовых людзей, ён шмат хадзіў і ездзіў па землях Бураціі, Манголіі, Кітая, Даурыі. Падоўгу жыў у юртах, наведваў будыйскія манастыры, дзекабрыстаў у Нерчынскіх рудніках. У 1830 годзе з рускай місіяй пабываў у Пекіне, дзе працягваў вывучаць будызм. На некалькі дзесяцігоддзяў раней за Пржавальскага і Казлова прайшоў пустыню Гобі. Свае справаздачы, дарожныя заметкі, пісьмы друкаваў у газетах і навуковых часопісах Казані, Масквы, Пецярбурга, Парыжа. У Казань прывёз калекцыі касцюмаў, манет, карцін, слоўнікаў і кніг (1433 тамы) па гісторыі, філасофіі, багаслоўю і праву – на мангольскай, тыбецкай, кітайскай і маньчжурскай мовах. Пасля вяртання ў Казань (1833) Кавалеўскі ўжо ў званні прафесара ўзначаліў новую кафедру мангольскай мовы, напісаў і выдаў “Кароткую граматыку мангольскай кніжнай мовы” і “Мангольскую хрэстаматыю”. Улічваючы вялікія навуковыя заслугі нашага земляка перад Расіяй, у 1837 годзе яго абралі членам-карэспандэнтам Расійскай акадэміі навук і мастацтваў. Яшчэ праз дзесяць гадоў – акадэмікам. Але імператар Мікалай І выкрасліў яго са спісаў акадэмікаў па палітычных меркаваннях. Двойчы быў адзначаны Дзямідаўскай прэміяй. З 1840 года – правадзейны член таварыства гісторыі і расійскіх старажытнасцей пры Маскоўскім універсітэце, затым ганаровы член азіяцкіх таварыстваў у Парыжы і Лондане. З красавіка 1844 года – правадзейны член каралеўскага Дацкага таварыства паўночных антыкварыяў, а з 29 сакавіка 1858 года – правадзейны член Віленскай археаграфічнай камісіі. З 1844 года – дырэктар Казанскай гімназіі і кіраўнік школ Казанскай губерні. У 1855 годзе В. Кавалеўскі стаў рэктарам Казанскага універсітэта. У гэты час ён рэдагаваў “Вучоныя запіскі Казанскага універсітэта”, рабіў пераклады мангольскіх кніг на рускую мову. Аднак, у 1860 годзе быў вызвалены ад гэтай пасады ў сувязі з рэвалюцыйнымі хваляваннямі студэнтаў. У 1862 годзе В. Кавалеўскі пераехаў у Варшаву, узяўшы з сабою асноўную частку сваёй бібліятэкі, а таксама найважнейшыя рукапісы. Тут ён чытаў лекцыі па ўсеагульнай гісторыі ў Варшаўскай Галоўнай школе, якая ў 1869 годзе бала перайменавана ў Варшаўскі універсітэт, і быў дэканам гісторыка-філалагічнага факультэта. 29 сакавіка 1878 года быў выбраны Ганаровым членам Казанскага універсітэта. Памёр Восіп Кавалеўскі 9 кастрычніка 1878 года, пахаваны на Павонзкаўскіх могілках у Варшаве.
Бібліяграфія:
Асноўныя працы В.М. Кавалеўскага:
Літаратура пра В.М. Кавалеўскага:
(04.03.1942, в.Макараўцы Бераставіцкага р-на), беларускі філосаф, педагог. Кандыдат філасофскіх навук (1980), дацэнт (1988). З сям’і селяніна, краўца. Скончыў Макараўскую сямігадовую, Сарасецкую сярэднюю школы. У 1959 г. паступіў на факультэт педагогікі і методыкі пачатковага навучання Гродзенскага педагагічнага інстытута, у 1961 г. выключаны за рэлігійныя перакананні. Працаваў у г.Гродна рабочым на заводзе “Аўтазапчастка” (1961-1962), на Гродзенскай абутковай фабрыцы “Нёман” (1962-1972). Завочна вучыўся на філасофскім аддзяленні гістфака Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Леніна (1966-1972). З 1972 г. працаваў на кафедры філасофіі і навуковага камунізму (кафедры гуманітарных навук з 1993 г.) Гродзенскага дзяржаўнага медыцынскага інстытута. Друкаваўся з 1976 г. Вывучаў праблемы рэлігіі і вальнадумства ў Беларусі. Аўтар кніг “З гісторыі вальнадумства і атэізму ў Беларусі” (1978, у сааўт., на рус. мове), «У пошуках ісціны” (1982, на рус. мове), “Размова ў адкрытую пра каталіцызм” (1985, на рус. мове), “Каталіцызм у Беларусі: традыцыяналізм і прыстасаванне” (1987, у сааўт., на рус. мове), “Асноўныя хрысціянскія плыні і фарміраванне нацыянальнай свядомасці беларусаў” (Гродна, 1993, у сааўт.).
Бібліяграфія:
Асноўныя працы:
Койта, К. Разговор начистоту о католицизме / Койта Казимир. — Мн. : Беларусь, 1985. — 125 с.
Літаратура пра К.К. Койту:
Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Койта Казімір Канстанцінавіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.534-535.
(1940, в. Траццякі), навуковец, кандыдат эканамічных навук (1978), дацэнт (1983), прафесар, член-карэспандэнт Беларускай інжынернай акадэміі (1996). Вучыўся ў Масалянскай сярэдняй школе. Скончыў Жыровіцкі тэхнікум механізацыі і электрыфікацыі сельскай гаспадаркі, Ленінградскі сельскагаспадарчы інстытут, аспірантуру (1977) пры ім. З 1979 г. узначальваў абласны аддзел сацыяльна-эканамічных праблем Навукова-даследчага інстытута Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь, выкладаў у Гродзенскім камерцыйным інстытуце сучасных ведаў. З 1997 г. прафесар кафедры эканомікі і кіравання на прадпрыемстве на факультэце эканомікі і кіравання Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Я. Купалы.
Бібліяграфія:
Манаграфіі:
Артыкулы ў навуковых рэцэнзаваных часопісах, рэкамендаваных ВАК Расіі:
Артыкулы ў іншых навуковых рецэнзаваных часопісах і выданнях:
Артыкулы ў зборніках навуковых прац:
Матэрыялы канферэнцый:
Тэзісы дакладаў канферэнцый:
Літаратура пра А.І. Мароза:
Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Мароз Аркадзь Іосіфавіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.538.
Навуковец, педагог, кандыдат сельскагаспадарчых навук (1965), дацэнт. Нарадзіўся ў 1933 г. у в. Кубельнікі. Скончыў Масалянскую сямігадовую і Гродзенскую сярэднюю школы, у 1957 г. — Гродзенскі сельскагаспадарчы інстытут, у 1963 – аспірантуру. Працаваў навуковым супрацоўнікам на Гродзенскай доследнай станцыі, дырэктарам эксперыментальнай базы “Беняконь” З 1968 г. у Гродзенскім сельскагаспадарчым інстытуце: загадчык кафедры земляробства (1969-1981), дэкан завочнага аддзялення (1987-1997), у 1997- 2007 гг. дацэнт кафедры земляробства Гродзенскага дзяржаўнага аграрнага ўніверсітэта. Апублікаваў болей за 100 навуковых і метадычных прац, сааўтар падручнікаў “Асновы кормавытворчасці” (1983), “Палявая кармавытворчасць з асновамі земляробства” (2004), “Практыкум па земляробству” (2005), “Раслінаводства” (2008).
Бібліяграфія:
Асноўныя працы М.В. Марцінчыка:
Літаратура пра М.В. Марцінчыка:
Вайсковец, палкоўнік, кандыдат тэхнічных навук. Нарадзіўся ў 1952 г. у г. п. Вялікая Бераставіца. Скончыў Вялікабераставіцкую сярэднюю школу, Апочацкае сярэдняе зенітна-ракетнае вучылішча (1972), Мінскае вышэйшае інжынернае зенітна-ракетнае вучылішча супрацьпаветранай абароны (1981). Служыў у войсках супрацьпаветранай абароны, з 1982 г. працаваў у Днепрапятроўскім вышэйшым зенітна-ракетным вучылішчы выкладчыкам, намеснікам начальніка вучэбнага аддзела, начальнікам вучэбнага аддзела, намеснікам начальніка вучылішча па вучэбнай частцы. З 1992 г. — намеснік начальніка кафедры ваеннай падрыхтоўкі Дняпроўскага дзяржаўнага тэхнічнага універсітэта чыгуначнага транспарту. Мае больш за 20 навуковых публікацый.
Бібліяграфія:
Асноўныя працы:
Літаратура пра А.А. Матусевіча:
// Ректорат – ДНУЗТ: [Электронный ресурс]. URL:http://diit.edu.ua/university
/activity/governing_bodies/rectorat
(11.02.1934, в. Траццякі), навуковец, кандыдат эканамічных навук (1974), дацэнт (1988). Скончыў Масалянскую сярэднюю школу (1954), Гродзенскі сельскагаспадарчы інстытут (1959). З 1962 г. галоўны аграном саўгаса “Зара” Ваўкавыскага раёна, галоўны аграном, намеснік начальніка ўпраўлення сельскай гаспадаркі Шчучынскага райвыканкама. З 1974 г. – інструктар, загадчык сектара навукі і навучальных устаноў, намеснік загадчыка сельскагаспадарчага аддзела ЦК КПБ. З 1985 г. па 1998 г. працаваў рэктарам Інстытута кіравання аграпрамысловым комплексам Беларусі. Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі Беларусі (1992), узнагароджаны ордэнамі Дружбы народаў, “Знак Пашаны”, трыма Ганаровымі граматамі Вярхоўнага Савета БССР.
Бібліяграфія:
Асноўныя працы:
Мороз, М. А. Производство зерна — ключевая проблема / М. А. Мороз, Н. А. Жилинский. — Минск : Ураджай, 1980. — 48 с.
Літаратура пра М.А. Мароза:
Навуковец, педагог, кандыдат сельскагаспадарчых навук (1971). Нарадзілася ў 1927 г. у в. Кубельнікі Бераставіцкага раёна. Скончыла Масалянскую сямігодку, фельчарска-акушэрскую школу ў Гродне (1948), Гродзенскі сельскагаспадарчы інстытут (1957), аспірантуру пры гэтым жа інстытуце. Працавала фельчарам на Гродзенскай абласной санэпідэмстанцыі, аграномам, галоўным аграномам у саўгасе “Гродзенскі”. З 1960 г. у Гродзенскім сельскагаспадарчым інстытуце: старшы лабарант, асістэнт, старшы выкладчык кафедры анатоміі і фізіялогіі сельскагаспадарчых жывёл, з 1972 па 1988 гг. — дацэнт кафедры кармлення і фізіялогіі сельскагаспадарчых жывёл. Мае больш за 30 навуковых публікацый.
Бібліяграфія:
Асноўныя працы В.В. Марцінчык:
Использование облученных кормовых дрожжей как источник витамина Д2 при выращивании мясных утят: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата биологических наук: специальность 03.102 Физиология животных / В. В. Мартинчик. — Каунас, 1971. – 19 с.
Літаратура пра В.В. Марцінчык:
Навуковец, электроншчык, кандыдат фізічных навук. Нарадзіўся ў 1937 г. у в. Кавалі. З сялян. Скончыў Малабераставіцкую сярэднюю школу (1954), фізічны факультэт Беларускага дзяржаўнага універсітэта імя Леніна. З 1959 г. працуе ў вылічальным цэнтры БДУ імя Леніна. Мае больш за 20 навуковых публікацый. Аўтар чатырох вынаходніцтваў у галіне электронікі, па аўтаматызацыі тэхналагічных працэсаў, чатырохразовы ўдзельнік Выстаўкі дасягненняў народнай гаспадаркі СССР.
Бібліяграфія:
Асноўныя працы І.А. Лукашыка:
Літаратура пра І.А. Лукашыка:
1. Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Лукашык Іван Аркадзьевіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.537.
(1947, в. Карпаўцы), навуковец, кандыдат тэхнічных навук (1981). Скончыў Вялікабераставіцкую СШ (1965), фізічны факультэт Беларускага дзяржаўнага універсітэта імя Леніна па спецыяльнасці ядзерныя энергетычныя ўстаноўкі. Працаваў у Інстытуце ядзернай энергетыкі АН БССР, скончыў аспірантуру. Удзельнічаў у распрацоўцы праекта “Атамныя перасоўныя электрастанцыі”. З 1988 г. у Інстытуце радыёбіялогіі АН БССР. У 1990 – 1994 гг. — у Віцебску, намеснік дырэктара па навуковай частцы Беларускага дзяржаўнага праектнага інстытута. Мае 60 навуковых публікацый, 6 вынаходніцтваў, выдаў 4 кнігі. З 1994 г. жыве і працуе ў Кіеве.
Бібліяграфія:
Літаратура пра В.М. Дарашкевіча:
Яны нарадзіліся на Бераставіччыне: Дарашкевіч Валерый Мікалаевіч // Памяць: Гіст.-дакум. Хроніка Бераставіцкага р-на.- Мн.: БЕЛТА, 1999.- С.531.
